این سورة الطور باجماع مفسران مکی است، بمکه فرو آمد از آسمان.
هزار و پانصد حرف است و سیصد و دوازده کلمت و چهل و نه آیت و در این سورة دو آیت منسوخ است یکی: قُلْ تَرَبَّصُوا فَإِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُتَرَبِّصِینَ بآیت سیف منسوخ است و دیگر آیت: وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ، معنی صبر منسوخ است بآیت سیف. و در فضیلت سورة ابیّ کعب روایت کند از
مصطفی (ص) قال من قرأ سورة الطور کان حقّا علی اللَّه عز و جل ان یؤمنه من عذابه و ان ینعمه فی جنته.
قوله: وَ الطُّورِ نامی است از نامهای کوه بلغة سریانی و درین موضع مراد آن کوه است که رب العالمین سخن فرمود با موسی بر آن کوه در آن زمین مقدسه در ناحیه مدین و گفته‌اند نام آن کوه زبیر است همانست که رب العالمین جایی دیگر فرمود: وَ طُورِ سِینِینَ یعنی جبل المبارک. مقاتل بن حیان گفت دو کوه‌اند در شام یکی طور تینا یکی طور زیتا و هما ینبتان التین و الزیتون و قیل هنّ اربعة طور تینا و هو دمشق و طور زیتا و هو بیت المقدس و طور سینا و هو جبل موسی و طور تمینایا و هو مکه و قیل معناه و رب الطور قوله: وَ کِتابٍ مَسْطُورٍ، فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ السطر الکتابة و المسطور المکتوب و الرقّ و الورق واحد و المنشور المفتوح الذی نشر عن الطی للقراءة.
و اختلفوا فی هذا الکتاب. فقال الکلبی هو ما کتب اللَّه بیده لموسی (ع) من التوریة و موسی سمع صریر القلم و قیل هو اللوح المحفوظ و قیل الکتاب المسطور آخر سطر فی اللوح المحفوظ و هو سبقت رحمتی غضبی، من اتانی بشهادة ان لا اله الا اللَّه ادخلته الجنة و قیل هو القرآن المکتوب فی المصاحف و قیل هو دیوان الحفظة تخرج الیهم یوم القیمة منشورة فآخذ بیمینه و آخذ بشماله، نظیره قوله: وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً
و قال تعالی: وَ إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ، و قیل هو ما کتب اللَّه فی قلوب الاولیاء من الایمان، دلیله قوله: أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ.
وَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ، ای المأهول و هو بیت فی السماء السابعة حذاء العرش بحیال الکعبة یقال له الصّراح، حرمته فی السماء کحرمة الکعبة فی الارض یدخله کلّ یوم سبعون الفا من الملائکة یطوفون به و یصلّون فیه ثم لا یعودون الیه ابدا، و قیل کان بیت المعمور من الجنة فحمل الی الارض لاجل آدم علیه السلام ثم رفع الی السماء ایام الطوفان. و فی اخبار المعراج قال النبی (ص) رایت فی السماء السابعة البیت المعمور و اذا امامه بحر و اذا بزمر من الملائکة یخوضون البحر و یخرجون فینتقضون فی اجنحتهم فیخلق اللَّه من کل قطرة ملکا یطوف به فدخلته و صلّیت فیه
و قال الحسن البیت المعمور الکعبة البیت الحرام الذی هو معمور من الناس یعمره اللَّه کلّ سنة، اوّل مسجد وضع للعبادة فی الارض، و المعمور الماهول و قیل هو من القصد و قیل من العمارة.
وَ السَّقْفِ الْمَرْفُوعِ، یعنی السماء نظیره قوله: وَ جَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً و قیل السقف المرفوع العرش.
وَ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ یعنی المملوء ماء و هو البحر الذی علیه العرش و عن علی (ع) قال البحر المسجور بحر تحت العرش غمره کما بین سبع سماوات الی سبع ارضین، فیه ماء غلیظ یقال له بحر الحیوان یمطر العباد بعد النفخة الاولی اربعین صباحا فینبتون فی قبورهم
و هذا قول مقاتل و قال ابن عباس و الضّحاک و محمد بن کعب: الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ، ای الموقد نارا بمنزلة التنور المسجور و ذلک ما روی ان اللَّه عز و جل یجعل البحار کلّها یوم القیمة نارا فیزاد بها فی نار جهنم کما قال تعالی: وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ و جاء فی الحدیث عن عبد اللَّه بن عمر قال: قال رسول اللَّه (ص) لا یرکبنّ رجل بحرا الا غازیا او معتمرا او حاجّا فانّ تحت البحر نارا و تحت النار بحر او قال (ص) البحر نار فی نار.
اقسم اللَّه بهذه الاشیاء. إِنَّ عَذابَ رَبِّکَ لَواقِعٌ، العذاب هاهنا هو الساعة لانها بما فیها للکافرین عذاب.
ما لَهُ مِنْ دافِعٍ هذا کقوله: لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ. قال جبیر بن مطعم قدمت المدینة لاکلّم رسول اللَّه (ص) فی اساری بدر. فدفعت الیه و هو یصلّی باصحابه المغرب و صوته یخرج من المسجد فسمعته یقرأ: وَ الطُّورِ وَ کِتابٍ مَسْطُورٍ الی قوله: إِنَّ عَذابَ رَبِّکَ لَواقِعٌ ما لَهُ مِنْ دافِعٍ. فکانّما صدع قلبی حین سمعته فکان اول ما دخل قلبی الاسلام فاسلمت خوفا من نزول العذاب و ما کنت اظن انّی اقوم من مکانی حتی یقع بی العذاب. ثم بیّن انّه متی یقع فقال: یَوْمَ تَمُورُ السَّماءُ مَوْراً. ای تدور کدوران الرحی و تتکفّأ باهلها کما تتکفّأ السفینة. قال قتاده تتحرک و قال عطاء الخراسانی تختلف اجزاؤها بعضها فی بعض و قیل تضطرب، و المور جمیع هذه المعانی فهو فی اللغة، الذهاب و المجی‌ء و التردد و الدوران و الاضطراب، هذا کقوله عز و جل فَإِذا هِیَ تَمُورُ. یقال تنقاض السماء ثم تمور فتنهار فتختلط بعض الملائکة ببعض. قوله: وَ تَسِیرُ الْجِبالُ سَیْراً هذا کقوله یَوْمَ نُسَیِّرُ الْجِبالَ وَ إِذَا الْجِبالُ سُیِّرَتْ یعنی فی الهواء و قیل تزول عن اماکنها و تصیر هباء منبثا.
فَوَیْلٌ یَوْمَئِذٍ یعنی فشدة عذاب یومئذ للمکذبین.
الَّذِینَ هُمْ فِی خَوْضٍ یَلْعَبُونَ، ای یخوضون فی الباطل یلعبون غافلین لاهین، الخوض و اللعب و الکذب واحد و التاویل: الذین هم فی انکار البعث و تکذیب محمد (ص) و سائر الانبیاء یلعبون من غیر بیان و حجة و قیل فی اسباب الدنیا یلعبون من غیر فکر فی ثواب و عقاب.
یَوْمَ یُدَعُّونَ إِلی نارِ جَهَنَّمَ ای یدفعون الیها دَعًّا ای دفعا بعنف و جفوة و ذلک انّ خزنة جهنم یغلّون ایدیهم الی اعناقهم و یجمعون نواصیهم الی اقدامهم ثم یدفعونهم الی النار دفعا علی وجوههم و زخا فی اقفیتهم حتی یردوا النار فاذا دنوا من النار قال لهم الخزنة: هذِهِ النَّارُ الَّتِی کُنْتُمْ بِها تُکَذِّبُونَ فی الدنیا.
أَ فَسِحْرٌ هذا یعنی أ کان الوعید بهذا العذاب و الاخبار سحرا کما زعمتم فی الدنیا، أَمْ أَنْتُمْ ام کنتم لا تُبْصِرُونَ و قیل عنفوا و وبّخوا بمثل ما کانوا ینسبون النبی (ص) الیه من السحر و تسکیر البصر و الاخذ بالاعین فقیل لهم أ تمویه هذا و حیلة ام غطّی علی ابصارکم فلا تبصرون.
اصْلَوْها ادخلوها و قاسوا شدتها فَاصْبِرُوا أَوْ لا تَصْبِرُوا سَواءٌ عَلَیْکُمْ الصبر و الجزع إِنَّما تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ای هذا جزاء اعمالکم.
إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ نَعِیمٍ.
فاکِهِینَ ای معجبین و الفاکه المعجب و قیل ناعمین فرحین و قیل الفاکه الذی عنده الفاکهة و الفاکهة طعام من ثمار یتناولون للّذة لا للغذاء بِما آتاهُمْ رَبُّهُمْ وَ وَقاهُمْ رَبُّهُمْ عَذابَ الْجَحِیمِ و یقال لهم.
کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِیئاً لا داء و لا غائلة و لا اثم و لا موت فیه و لا تنقیص للذاته هنیئا مصدر ای هنئتهم هنیئا بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
مُتَّکِئِینَ جالسین عَلی سُرُرٍ جمع سریر مَصْفُوفَةٍ ای موصولة بعضها ببعض و قیل مرمولة بالذهب و الفضة و الصف مد الشی‌ء علی الولاء وَ زَوَّجْناهُمْ قرنّاهم بِحُورٍ عِینٍ و المعنی جعلنا ذکران اهل الجنة ازواجا للحور العین و معنی الباء انهم صاروا بسبهن ازواجا و قیل زوجت به لغة.
قوله وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ معناه الذین آمنوا بمحمد و القران ندخلهم الجنة و اتبعناهم ذریاتهم قرء ابو عمر اتبعناهم بقطع الالف علی التعظیم، ذریاتهم بالالف و کسر التاء فیها لقوله الحقنا بهم و ما التناهم لیکون الکلام علی نسق واحد و قرأ الآخرون و اتبعتهم بوصل الالف و تشدید التاء بعدها و سکون التاء الآخرة ثم، اختلفوا فی ذریتهم قرأ نافع الاولی بغیر الف و ضم التاء و الثانیة بالالف و کسر التاء و قرء ابن عامر و یعقوب کلیهما بالالف و ضم التاء فی الاولی و نصبها فی الثانیة.
و اختلفوا فی معنی الایة فقال قوم و الذین آمنوا و اتبعتهم ذریتهم بایمان یعنی اولادهم الصغار و الکبار فالکبار بایمانهم بانفسهم و الصغار بایمان آبائهم فان الولد الصغیر یحکم باسلامه تبعا لاحد الأبوین،... الحقنا ذریتهم المؤمنین بدرجاتهم و ان لم یبلغوا باعمالهم درجات آبائهم تکرمة لآبائهم لتقرّ بذلک اعینهم و هی روایة سعید بن جبیر عن ابن عباس و قال آخرون معناه و الذین آمنوا و اتبعتهم ذریتهم البالغون بایمان الحقنا بهم ذریتهم الصغار الذین لم یبلغوا الایمان بایمان آبائهم و هو قول الضحاک. و روایة العوفی عن ابن عباس اخبر اللَّه عز و جل انه یجمع لعبده المؤمن ذریته فی الجنة کما کان یحب فی الدنیا ان یجتمعوا له و یدخلهم الجنة بفضله و یلحقهم بدرجته لعمل ابیهم من غیر ان ینقص الآباء من اعمالهم شیئا فذلک قوله: وَ ما أَلَتْناهُمْ ای ما نقصناهم مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ. الهاء و المیم راجعتان الی الذین آمنوا، یقال آلت یالت و آلت یالت و الات یلیت و لات یلیت اذا نقص. قرء ابن کثیر التناهم بکسر اللام و الباقون بفتحها و فی الخبر عن ابن عباس قال قال رسول اللَّه (ص) ان اللَّه یرفع ذریة المؤمن فی درجته و ان کانوا دونه فی العمل لتقرّ بهم عینه ثم قرء وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ... الایة
و عن علی (ع) قال سألت خدیجه النبی (ص) عن ولدین لها ماتا فی الجاهلیة فقال (ص) هما فی النار فلما رای الکراهیة فی وجهها قال لو رایت مکانهما لا بغضتهما قالت یا رسول اللَّه فولدی منک قال فی الجنة ثم قال رسول اللَّه (ص) انّ المؤمنین و اولادهم فی الجنة و انّ المشرکین و اولادهم فی النار ثم قرء رسول اللَّه (ص) و الذین آمنوا و اتبعناهم ذریاتهم... الایة
و عن ابن عباس عن النبی (ص) قال اذا دخل اهل الجنة الجنة یسأل عن ابویه و زوجته و ولده فیقال انهم لم یدرکوا ما ادرکت فیقول لقد عملت لی و لهم فیؤمر بالحاقهم به
و تلا ابن عباس هذه الآیة کُلُّ امْرِئٍ بِما کَسَبَ رَهِینٌ ای بما کسب من الخیر و الشر مرهون فیؤخذ بذنبه و لا یؤخذ بذنب غیره هذا کقوله وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری، و قال تعالی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ.
قوله: وَ أَمْدَدْناهُمْ بِفاکِهَةٍ وَ لَحْمٍ مِمَّا یَشْتَهُونَ ای ذلک دائم لهم لا ینقطع و فی الخبر انک لتشتهی الطیر فی الجنة فیخرّ بین یدیک مشویا
و قیل یقع الطائر بین یدی الرجل فی الجنة فیاکل منه قدیرا و قدیرا و شواء ثم یطیر الی النهر.
قوله: یَتَنازَعُونَ فِیها کَأْساً. یتعاطونها طربا و الکأس کلها فی القران کاس الخمر لا لَغْوٌ فِیها ای لا فضول فیها و قیل لاسباب فیها و لا تخاصم و لا کذب و لا باطل... وَ لا تَأْثِیمٌ ای لا اثم فی شربها کما فی الدنیا. قال ابن عطاء ایّ لغو یکون فی مجلس محلّه جنة عدن و الساقی فیه الملائکة و شربهم علی ذکر اللَّه و ریحانهم تحیّة من عند اللَّه مبارکة طیّبة و القوم اضیاف اللَّه.
وَ یَطُوفُ عَلَیْهِمْ بالخدمة و قیل بالکأس و الفاکهة غِلْمانٌ لهم کَأَنَّهُمْ فی الحسن و البیاض و الصفاء لُؤْلُؤٌ مَکْنُونٌ مخزون مصون لم تمسّه الایدی و قیل مصون یعنی فی الصدف مستور عن الشمس و الغبار و قیل هم اولادهم الذین سبقوهم اقرّ اللَّه بهم اعینهم. و قال الحسن اولاد المشرکین ذکورهم غلمان اهل الجنة و اناثهم هنّ الحور العین و اولاد المؤمنین مع آبائهم علی هیئتهم التی کانوا علیها.
روی عایشه قالت قال رسول اللَّه (ص) انّ ادنی اهل الجنّة منزلة من ینادی الخادم من خدّامه فیجیبه الف ینادی کلّهم لبیک لبیک
و عن عبد اللَّه بن عمرو قال ما من احد من اهل الجنة الا یسعی علیه الف غلام کلّ غلام علی عمل ما علیه صاحبه
روی انّ الحسن تلا هذه الایة قال قالوا یا رسول اللَّه الخادم کاللؤلؤ فکیف المخدوم قال فضل المخدوم علی الخادم کفضل القمر لیلة البدر علی سائر الکواکب.
وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ یَتَساءَلُونَ ای یسئل بعضهم بعضا عن سبب نیلهم الجنة.
قالُوا إِنَّا کُنَّا قَبْلُ فِی أَهْلِنا مُشْفِقِینَ موقنین بوعده و وعیده خائفین من عصیانه قال ابن جریر انّ هذا التساؤل عند البعث من القبور.
فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیْنا بالمغفرة و الرحمة و قیل بالهدایة و التوفیق فی الدنیا وَ وَقانا عَذابَ السَّمُومِ یعنی الحرّ الشدید من نار او هواء او ریح و قال الحسن السموم اسم من اسماء جهنم.
إِنَّا کُنَّا مِنْ قَبْلُ یعنی فی الدنیا نَدْعُوهُ. ان یتفضّل و یمنّ علینا بالمغفرة، إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِیمُ قرء نافع و الکسائی و ابو جعفر انه بفتح الالف ای لانّه او بانّه هو البرّ الصادق فی وعده، اللطیف الرحیم بالمؤمنین.
فَذَکِّرْ یا محمد بالقرآن فَما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ ای برحمة ربک و قیل برسالة ربک بِکاهِنٍ وَ لا مَجْنُونٍ کما زعموا، و التقدیر ما انت بکاهن و لا مجنون بنعمة ربک. الکاهن الذی یقول ان معی رئیّا من الجن ای انّهم علموا انه لیس لک کهانة و لا جنون و انما قالوه علی جهة الاشتفاء کالسفیه اذا بسط لسانه فیمن یسبّه مما یعلم انه بری‌ء ممّا یقوله.
أَمْ یَقُولُونَ شاعِرٌ سمّوه شاعرا لانّ عندهم الشاعر یقول الشعر بمعاونة الجن ایاه، فقالوا لکلّ شاعر معین من الجن و کذلک المجنون عندهم من یکون معه جنّی یعلّمه و علی هذا قالوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ. نَتَرَبَّصُ بِهِ رَیْبَ الْمَنُونِ ای حوادث الدهر، و المنون الدهر و قیل هو الموت، و المنّ النقص، سمیّا بذلک لان الدهر و الموت کلاهما یقطعان الاجل و ینقصان العمر. و فی بعض التفاسیر ان المجتمعین فی دار الندوة قالوا تربّصوا بمحمد الموت یکفکموه کما کفاکم شاعر بنی فلان و شاعر بنی فلان، قالوا انّ اباه مات شابّا و نحن نرجو أن یکون موته کموت ابیه.
قُلْ تَرَبَّصُوا فَإِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُتَرَبِّصِینَ حتی یأتی امر اللَّه فیکم، معناه ما ترجونه فی محمد لا یکون و ما ینتظره فیکم یقع عن قریب و جاء فی التفسیر انّ جمیعهم ماتوا قبل رسول اللَّه. و قیل الذی هدّدهم به نالهم یوم بدر و قیل هذه الایة منسوخة بآیة القتال أَمْ تَأْمُرُهُمْ أَحْلامُهُمْ فی هذه الآیات الزامات و هی خمسة عشر قبلته عقولهم ان لم یکابروا، و ام فی هذه الآیات للاستفهام بمعنی بل و بمعنی الالف و معنی اکثرها الانکار و معنی بعضها الاثبات. أَمْ تَأْمُرُهُمْ أَحْلامُهُمْ ای عقولهم و الحلم ای العقل و قیل الحلم اشرف فیوصف اللَّه سبحانه بالحلم و لا یوصف بالعقل و قد ینفی الحلم عمّن یوصف بالعقل و قیل الحلم الامهال الذی یدعو الیه الحکمة. قال المفسرون انّ عظماء قریش کانوا یوصفون بالاحلام و العقول فی الجاهلیة فازری اللَّه بعقولهم حین لم تثمر لهم معرفة الحق من الباطل و قیل لعمرو بن العاص ما بال قومک لم یؤمنوا و قد وصفهم اللَّه بالعقول فقال تلک عقول کادها اللَّه ای لم یصحبها التوفیق و فی الخبر ان اللَّه عز و جل لما خلق العقل قال له ادبر فادبر ثم قال له اقبل فاقبل فقال انی لم اخلق خلقا اکرم علیّ منک، بک اعبد و بک اعطی و بک آخذ.
قال ابو عبد اللَّه المغربی لمّا قال اللَّه ذلک تداخله العجب فعوقب من ساعته فقیل له التفت فلمّا التفت نظر الی ما هو احسن منه فقال من انت قال انا الذی لا تقوم الا بی، قال و من انت، قال التوفیق. روی انّ صفوان بن امیّة فخر علی رجل فقال انا صفوان ابن امیّة بن خلف بن فلان فبلغ ذلک عمر فارسل الیه و غضب فلمّا جاء قال ثکلتک امّک ما قلت، قال فهاب عمر ان یتکلّم فقال عمر ان کان لک تقوی فانّ لک کرما و ان کان لک عقل فانّ لک اصلا و ان کان لک خلق حسن فانّ لک مروّة و الا فانت شرّ من الکلب.
... أَمْ هُمْ قَوْمٌ طاغُونَ معناه بل هم قوم مجاوزون الحدّ فی الکفر و قیل معناه ام تأمرهم احلامهم بهذا ام طغیانهم یحملهم علی هذا.
أَمْ یَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ محمد من تلقاء نفسه، بَلْ لا یُؤْمِنُونَ ای لیس الامر کما زعموا بل لا یؤمنون بالقرآن استکبارا و عتوّا.
فَلْیَأْتُوا بِحَدِیثٍ مِثْلِهِ إِنْ کانُوا صادِقِینَ. معناه ان کانوا صادقین فی انّ محمدا تقوّله من نفسه فلیأتوا بکلام مثله فانّه بلسانهم و هم فصحاء زمانهم.
أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَیْرِ شَیْ‌ءٍ ای من غیر خالق خلقهم فوجدوا بلا خالق و ذلک ممّا لا یجوز ان یوجدوا بلا خالق أَمْ هُمُ الْخالِقُونَ لانفسهم و ذلک فی البطلان اشدّ، لانّ مالا وجود له کیف یخلق، فاذا بطل الوجهان قامت الحجة علیهم بانّ لهم خالقا فلیؤمنوا به و قال ابن کیسان ام خلقوا عبثا و ترکوا سدی لا یؤمرون و لا ینهون فهو کقول القائل فعلت کذا و کذا من غیر شی‌ء ای لغیر شی‌ء. أَمْ هُمُ الْخالِقُونَ لانفسهم فلا یجب علیهم للَّه امر.
أَمْ خَلَقُوا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ عطف علی قوله: أَمْ هُمُ الْخالِقُونَ و المعنی أ خلقوا انفسهم ام خلقوا السماوات و الارض. بَلْ ای لم یخلقوا شیئا منها لا یُوقِنُونَ ای لا یتدبّرون فی الآیات فیعلموا خالقهم و خالق السماوات و الارض و سائر المخلوقات و قیل لا یوقنون و عد اللَّه فهان علیهم المعاصی.
أَمْ عِنْدَهُمْ خَزائِنُ رَبِّکَ یعنی خزائن العلم فیعلموا ان لا بعث و لا حساب، و قیل خزائن الرزق فلا یحتاجوا الی من یرزقهم و قال مقاتل معناه ا بایدیهم مفاتیح ربک بالرسالة فیضعوا حیث شاؤا، هذا کقوله: أَ هُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّکَ یعنی النبوة أَمْ هُمُ الْمُصَیْطِرُونَ و منه قوله: لَسْتَ عَلَیْهِمْ بِمُصَیْطِرٍ ای بمسلط، یقال تسیطر علی فلان بالسین و الصاد ای تسلط. قرء ابن عامر بالسین هاهنا و فی قوله بمسیطر و قرء حمزه باشمام الزای فیهما و قرء ابن کثیر هاهنا بالسین و قوله «بمسیطر» بالصاد و قرء الآخرون بالصّاد فیهما، أَمْ لَهُمْ سُلَّمٌ یَسْتَمِعُونَ فِیهِ السلّم المرقاة و کلّ سبب یصعد به، یَسْتَمِعُونَ فِیهِ ای علیه کقوله: فِی جُذُوعِ النَّخْلِ ای علیها و المعنی الهم سلّم یرتقون الی السماء فیستمعون علیه الوحی و یعلمون انّ ما هم علیه حق بالوحی فهم متمسکون به لذلک... فَلْیَأْتِ مُسْتَمِعُهُمْ ان ادّعوا ذلک، بِسُلْطانٍ مُبِینٍ حجة بیّنة و قیل معناه لیس معهم کتاب، فهل لهم سلّم هو سبب الی بلوغ السماء و استماع ما یدعون الیه، و ان ادّعوا انهم یستمعون من الملائکة ما یستغنون به عن الانبیاء، فَلْیَأْتِ مُسْتَمِعُهُمْ بِسُلْطانٍ مُبِینٍ علی صدق دعواه.
أَمْ لَهُ الْبَناتُ وَ لَکُمُ الْبَنُونَ هذا انکار علیهم و تسفیه لاحلامهم حیث جعلوا للَّه ما یکرهون و اختاروا له ما یانفون هم عنه کقوله: فَاسْتَفْتِهِمْ أَ لِرَبِّکَ الْبَناتُ وَ لَهُمُ الْبَنُونَ.
أَمْ تَسْئَلُهُمْ أَجْراً ای جعلا علی تبلیغ الرساله فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ ای من اداء ذلک مثقلون. المغرم الزام الغرم و الغرم المطالبة بالحاج.
أَمْ عِنْدَهُمُ الْغَیْبُ قال قتادة هذا جواب لقولهم: نَتَرَبَّصُ بِهِ رَیْبَ الْمَنُونِ.
یقول ا عندهم الغیب حتی علموا ان محمدا یموت قبلهم فَهُمْ یَکْتُبُونَ ای یحکمون و الکتاب الحکم و منه
قول النبی (ص) لرجلین تخاصما الیه: ساقضی بینکما بکتاب اللَّه ای بحکمه
و قال ابن عباس معناه أ عندهم اللوح المحفوظ فهم یکتبون ما فیه و یخبرون الناس به.
أَمْ یُرِیدُونَ کَیْداً ای مکروا بک فی دار النّدوة، فَالَّذِینَ کَفَرُوا هُمُ الْمَکِیدُونَ الممکور بهم، یعود الضرر علیهم وَ لا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ، و ذلک انهم قتلوا ببدر.
أَمْ لَهُمْ إِلهٌ غَیْرُ اللَّهِ یرزقهم و ینصرهم سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ قال الخلیل ما فی هذه السورة من ذکر «ام» کلّها استفهام و لیس بعطف.
وَ إِنْ یَرَوْا کِسْفاً مِنَ السَّماءِ ساقِطاً هذا جواب لقولهم: نُسْقِطْ عَلَیْهِمْ کِسَفاً مِنَ السَّماءِ یقول لو عذّبناهم بسقوط بعض من السماء علیهم لم ینتهوا عن کفرهم و یقولوا لمعاندتهم و فرط غباوتهم و درک شقاءهم هذا سحاب مرکوم بعضه علی بعض یسقینا.
فَذَرْهُمْ حَتَّی یُلاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی فِیهِ یُصْعَقُونَ ای لا ینفع انذار هؤلاء فدرهم حتی یلقوا یومهم الذی فیه یموتون. قرء عاصم و ابن عامر یُصْعَقُونَ بضم الیاء ای یهلکون.
یَوْمَ لا یُغْنِی عَنْهُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ ای لا ینفعهم کیدهم یوم الموت و لا یمنعهم من العذاب مانع.
وَ إِنَّ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا ای کفروا عَذاباً دُونَ ذلِکَ ای عذابا فی الدنیا، قبل عذاب الآخرة، قال ابن عباس یعنی القتل یوم بدر و قال مجاهد یعنی الجوع و القحط سبع سنین و قال البراء بن عازب یعنی عذاب القبر وَ لکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لا یَعْلَمُونَ انّ العذاب نازل بهم.
وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ الی ان یقع بهم العذاب الذی حکمنا علیهم و قیل و اصبر لحکم ربک ای لبلائه فیما ابتلاک به من قومک و لما حکم من تأخیر عذابهم فَإِنَّکَ بِأَعْیُنِنا ای بمرای منا و بعلمنا و حفظنا و المعنی انک مراعی محفوظ محروس لا یصلون الیک بمکروه و قال ابن عباس ای نری ما یعمل بک وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ حِینَ تَقُومُ قال عطاء و سعید بن جبیر ای قل سبحانک اللهم و بحمدک حین تقوم من مجلسک فان کان المجلس خیرا لازددت احسانا و ان کان غیر ذلک کان کفارة له.
روی ابو هریرة عن النبی، (ص) قال من جلس فی مجلس کثر فیه لغطه فقال قبل ان یقوم سبحانک اللهم و بحمدک لا اله الا انت استغفرک و اتوب الیک، غفر له ما کان فی مجلسه ذلک.
و قال ابن زید معناه و صلّ بامر ربک حین تقوم من المنام، یعنی صلاة الصبح و قال الکلبی ای اذکر اللَّه باللسان حین تقوم من فراشک الی ان تدخل الصلاة و قال الضحاک یعنی قل حین تقوم الی الصلاة اللَّه اکبر کبیرا و الحمد للَّه کثیرا و سبحان اللَّه بکرة و اصیلا. و قال الربیع اذا قمت الی الصلاة فقل سبحانک اللهم و بحمدک و تبارک اسمک و تعالی جدک و لا اله غیرک. و قیل هو سبحان ربی العظیم فی الرکوع و سبحان ربی الاعلی فی السجود.
وَ مِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ یعنی صلاة اللیل و قال مقاتل یعنی صلوتی المغرب و العشاء. قوله وَ إِدْبارَ النُّجُومِ یعنی الرکعتین المسنونتین قبل صلاة الفجر و ذلک حین تدبر النجوم.
و فی الخبر انّهما خیر من الدنیا جمیعا
و قیل هی فریضة صلاة الصبح و استدلّ بعضهم بهذا علی انّ الاسفار بصلاة الصبح افضل و کذلک قراءة یعقوب: و ادبار بفتح الالف لانّ النجوم لا ادبار لها و لا ادبار و انّما ذلک بالاستتار عن العیون.
برگردان به زبان ساده
این سورة الطور باجماع مفسران مکی است، بمکه فرو آمد از آسمان.
هوش مصنوعی: این سوره الطور به اتفاق همه مفسران، مکی است و از آسمان بر شهر مکه نازل شده است.
هزار و پانصد حرف است و سیصد و دوازده کلمت و چهل و نه آیت و در این سورة دو آیت منسوخ است یکی: قُلْ تَرَبَّصُوا فَإِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُتَرَبِّصِینَ بآیت سیف منسوخ است و دیگر آیت: وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ، معنی صبر منسوخ است بآیت سیف. و در فضیلت سورة ابیّ کعب روایت کند از
هوش مصنوعی: سوره‌ای شامل هزار و پانصد حرف و سیصد و دوازده کلمه و چهل و نه آیه است. در این سوره دو آیه وجود دارد که منسوخ شده‌اند. یکی از آنها عبارت است از: «بگویید منتظر بمانید، زیرا من نیز با شما از منتظران هستم» که به آیه‌ای به نام آیه سیف منسوخ شده است. آیه دیگر نیز این است: «به حکم پروردگارت صبر کن» که معنای صبر نیز به واسطه آیه سیف منسوخ شده است. در فضیلت این سوره، از ابیّ کعب روایتی نقل شده است.
مصطفی (ص) قال من قرأ سورة الطور کان حقّا علی اللَّه عز و جل ان یؤمنه من عذابه و ان ینعمه فی جنته.
هوش مصنوعی: هر کس سوره الطور را بخواند، حق بر خداوند متعال است که او را از عذابش ایمن سازد و در بهشتش نعمت دهد.
قوله: وَ الطُّورِ نامی است از نامهای کوه بلغة سریانی و درین موضع مراد آن کوه است که رب العالمین سخن فرمود با موسی بر آن کوه در آن زمین مقدسه در ناحیه مدین و گفته‌اند نام آن کوه زبیر است همانست که رب العالمین جایی دیگر فرمود: وَ طُورِ سِینِینَ یعنی جبل المبارک. مقاتل بن حیان گفت دو کوه‌اند در شام یکی طور تینا یکی طور زیتا و هما ینبتان التین و الزیتون و قیل هنّ اربعة طور تینا و هو دمشق و طور زیتا و هو بیت المقدس و طور سینا و هو جبل موسی و طور تمینایا و هو مکه و قیل معناه و رب الطور قوله: وَ کِتابٍ مَسْطُورٍ، فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ السطر الکتابة و المسطور المکتوب و الرقّ و الورق واحد و المنشور المفتوح الذی نشر عن الطی للقراءة.
هوش مصنوعی: کلمه "طور" نامی است که به زبان سریانی به کوه اشاره دارد و در اینجا منظور همان کوهی است که خداوند با موسی در آن مکان مقدس در ناحیه مدین سخن گفته است. گفته می‌شود که نام این کوه زبیر است و در جایی دیگر خداوند به آن اشاره کرده و فرمود: "طور سینا"، که به معنای کوه مبارک است. مقاتل بن حیان نیز به وجود دو کوه در شام اشاره کرده است: یکی "طور تینا" و دیگری "طور زیتا"، که درختان انجیر و زیتون در آن می‌رویند. برخی می‌گویند که این چهار کوه عبارتند از: "طور تینا" که دمشق است، "طور زیتا" که بیت المقدس است، "طور سینا" که کوه موسی است و "طور تمینایا" که مکه است. همچنین، "رب الطور" به معنای پروردگار کوه آمده است. در ادامه، به موضوع "کتاب مسطور" در "ورق منتشر" پرداخته شده که در آن "سطر" به نوشتار اشاره دارد و "المسطور" به نوشته، و "رقّ" و "ورق" به یک معنا هستند و "منشور" به چیزی اشاره دارد که برای خواندن باز شده است.
و اختلفوا فی هذا الکتاب. فقال الکلبی هو ما کتب اللَّه بیده لموسی (ع) من التوریة و موسی سمع صریر القلم و قیل هو اللوح المحفوظ و قیل الکتاب المسطور آخر سطر فی اللوح المحفوظ و هو سبقت رحمتی غضبی، من اتانی بشهادة ان لا اله الا اللَّه ادخلته الجنة و قیل هو القرآن المکتوب فی المصاحف و قیل هو دیوان الحفظة تخرج الیهم یوم القیمة منشورة فآخذ بیمینه و آخذ بشماله، نظیره قوله: وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً
هوش مصنوعی: در مورد این کتاب نظرات مختلفی وجود دارد. برخی می‌گویند که این کتاب همان چیزی است که خداوند با دست خود به موسی (ع) نوشته است، که همان تورات می‌باشد و موسی صدای قلم را شنیده است. عده‌ای دیگر معتقدند که این کتاب همان لوح محفوظ است یا به تعبیری دیگر، آخرین سطر آن لوح محفوظ که شامل عبارت «رحمت من بر خشم من پیشی گرفته است» می‌باشد. همچنین گفته شده است کسی که شهادت دهد که هیچ معبودی جز خداوند نیست، به بهشت وارد می‌شود. برخی نیز می‌گویند که این کتاب، قرآن نوشته شده در مصاحف است. همچنین اشاره شده که این کتاب در روز قیامت به سوی بندگان گشوده می‌شود و آنها با دست راست و چپ خود می‌گیرند، مشابه به آیه‌ای که بیان می‌کند: «و ما را در روز قیامت کتابی به سوی او می‌آوریم که گشوده است».
و قال تعالی: وَ إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ، و قیل هو ما کتب اللَّه فی قلوب الاولیاء من الایمان، دلیله قوله: أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ.
هوش مصنوعی: و خداوند فرموده است: «و هنگامی که دفترها منتشر می‌شوند»، و گفته شده که این اشاره به ایمان است که خداوند در دل‌های اولیا نوشته است. دلیلی بر این موضوع آیه‌ای است که می‌فرماید: «آنان را که خداوند ایمان را در دل‌هایشان نوشته است».
وَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ، ای المأهول و هو بیت فی السماء السابعة حذاء العرش بحیال الکعبة یقال له الصّراح، حرمته فی السماء کحرمة الکعبة فی الارض یدخله کلّ یوم سبعون الفا من الملائکة یطوفون به و یصلّون فیه ثم لا یعودون الیه ابدا، و قیل کان بیت المعمور من الجنة فحمل الی الارض لاجل آدم علیه السلام ثم رفع الی السماء ایام الطوفان. و فی اخبار المعراج قال النبی (ص) رایت فی السماء السابعة البیت المعمور و اذا امامه بحر و اذا بزمر من الملائکة یخوضون البحر و یخرجون فینتقضون فی اجنحتهم فیخلق اللَّه من کل قطرة ملکا یطوف به فدخلته و صلّیت فیه
هوش مصنوعی: و خانه‌ای آباد وجود دارد که در آسمان هفتم و در مقابل عرش قرار دارد و آن را "صراح" می‌نامند. حرمت این مکان در آسمان به اندازه حرمت کعبه در زمین است. روزانه هفتاد هزار فرشته به این مکان وارد می‌شوند، دور آن می‌گردند و نماز می‌خوانند و سپس هرگز به آن بازنمی‌گردند. برخی می‌گویند این خانه از بهشت بوده که به زمین آورده شد تا برای حضرت آدم (ع) باشد و بعدا در ایام طوفان به آسمان برده شده است. در اخبار معراج، پیامبر (ص) فرمودند: در آسمان هفتم، خانه‌ی آباد را دیدم که پیش روی آن دریا قرار داشت و گروهی از فرشتگان در دریا فرو رفته و با بال‌های خود آب را به اطراف می‌پاشیدند. خداوند از هر قطره آب ملکه‌ای می‌آفرید که دور آن می‌چرخید و من نیز به آن مکان وارد شدم و در آنجا نماز خواندم.
و قال الحسن البیت المعمور الکعبة البیت الحرام الذی هو معمور من الناس یعمره اللَّه کلّ سنة، اوّل مسجد وضع للعبادة فی الارض، و المعمور الماهول و قیل هو من القصد و قیل من العمارة.
هوش مصنوعی: حسن گفته است که بیت المعمور همان کعبه است که خانه‌ای حرام به شمار می‌آید و همیشه از انسان‌ها پر بوده و هر سال خداوند آن را آباد می‌سازد. این مکان، اولین مسجدی است که در زمین برای عبادت ساخته شده است. برخی معتقدند که واژه "معمور" به معنای مورد توجه و مقصد است و برخی دیگر آن را به معنای آبادانی تفسیر کرده‌اند.
وَ السَّقْفِ الْمَرْفُوعِ، یعنی السماء نظیره قوله: وَ جَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً و قیل السقف المرفوع العرش.
هوش مصنوعی: و سقف بلند یعنی آسمان، شبیه به این عبارت است: "و ما آسمان را سقفی محفوظ قرار دادیم." و برخی گفته‌اند که سقف بلند به معنای عرش است.
وَ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ یعنی المملوء ماء و هو البحر الذی علیه العرش و عن علی (ع) قال البحر المسجور بحر تحت العرش غمره کما بین سبع سماوات الی سبع ارضین، فیه ماء غلیظ یقال له بحر الحیوان یمطر العباد بعد النفخة الاولی اربعین صباحا فینبتون فی قبورهم
هوش مصنوعی: وَ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ به معنای دریایی پُرآب است که زیر عرش قرار دارد. بر اساس گفته امام علی (ع)، این دریا زیر عرش قرار دارد و از سطح آسمان‌ها تا زمین‌ها را پر کرده است. در آن آب غلیظی وجود دارد که به آن بحر الحيوان گفته می‌شود. پس از دمیدن در صور (نفخه اول)، این دریا به مدت چهل صبحانه باران می‌بارد و باعث رشد و رویش انسان‌ها در قبرهایشان می‌شود.
و هذا قول مقاتل و قال ابن عباس و الضّحاک و محمد بن کعب: الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ، ای الموقد نارا بمنزلة التنور المسجور و ذلک ما روی ان اللَّه عز و جل یجعل البحار کلّها یوم القیمة نارا فیزاد بها فی نار جهنم کما قال تعالی: وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ و جاء فی الحدیث عن عبد اللَّه بن عمر قال: قال رسول اللَّه (ص) لا یرکبنّ رجل بحرا الا غازیا او معتمرا او حاجّا فانّ تحت البحر نارا و تحت النار بحر او قال (ص) البحر نار فی نار.
هوش مصنوعی: این متن به بیان نظرات تعدادی از مفسران قرآن می‌پردازد. آنها به مفهوم "دریای سرخ شده" اشاره می‌کنند و آن را به ناری شبیه می‌کنند که در تنور می‌سوزد. گفته شده که در روز قیامت، همه دریاها تبدیل به آتش می‌شوند و این آتش به آتش جهنم افزوده می‌شود. همچنین، در روایتی از پیامبر اسلام نقل شده که هر مردی نباید دریا را سوار شود مگر در حالی که غازی، عازم عمره یا حج باشد، زیرا در زیر دریا آتش وجود دارد و در زیر آن آتش، دریا قرار دارد.
اقسم اللَّه بهذه الاشیاء. إِنَّ عَذابَ رَبِّکَ لَواقِعٌ، العذاب هاهنا هو الساعة لانها بما فیها للکافرین عذاب.
هوش مصنوعی: خداوند بر این چیزها قسم یاد می‌کند. به‌راستی که عذاب پروردگارت حتمی است. در اینجا، منظور از عذاب، عذاب روز قیامت است، زیرا آن روز برای کافران عذاب و سختی خواهد بود.
ما لَهُ مِنْ دافِعٍ هذا کقوله: لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ. قال جبیر بن مطعم قدمت المدینة لاکلّم رسول اللَّه (ص) فی اساری بدر. فدفعت الیه و هو یصلّی باصحابه المغرب و صوته یخرج من المسجد فسمعته یقرأ: وَ الطُّورِ وَ کِتابٍ مَسْطُورٍ الی قوله: إِنَّ عَذابَ رَبِّکَ لَواقِعٌ ما لَهُ مِنْ دافِعٍ. فکانّما صدع قلبی حین سمعته فکان اول ما دخل قلبی الاسلام فاسلمت خوفا من نزول العذاب و ما کنت اظن انّی اقوم من مکانی حتی یقع بی العذاب. ثم بیّن انّه متی یقع فقال: یَوْمَ تَمُورُ السَّماءُ مَوْراً. ای تدور کدوران الرحی و تتکفّأ باهلها کما تتکفّأ السفینة. قال قتاده تتحرک و قال عطاء الخراسانی تختلف اجزاؤها بعضها فی بعض و قیل تضطرب، و المور جمیع هذه المعانی فهو فی اللغة، الذهاب و المجی‌ء و التردد و الدوران و الاضطراب، هذا کقوله عز و جل فَإِذا هِیَ تَمُورُ. یقال تنقاض السماء ثم تمور فتنهار فتختلط بعض الملائکة ببعض. قوله: وَ تَسِیرُ الْجِبالُ سَیْراً هذا کقوله یَوْمَ نُسَیِّرُ الْجِبالَ وَ إِذَا الْجِبالُ سُیِّرَتْ یعنی فی الهواء و قیل تزول عن اماکنها و تصیر هباء منبثا.
هوش مصنوعی: هیچ چیزی نمی‌تواند عذاب خدا را متوقف کند. جبیر بن مطعم می‌گوید که زمانی که به مدینه آمدم تا با رسول‌الله (ص) درباره اسیران بدر صحبت کنم، به ایشان نزدیک شدم در حالی که ایشان در حال نماز مغرب بودند و صدای ایشان از مسجد شنیده می‌شد. من صدای ایشان را شنیدم که آیات «و الطور و کتاب مسطور» را می‌خواند تا به جایی رسید که فرمود: «عذاب پروردگارت واقع خواهد شد و چیزی نمی‌تواند آن را متوقف کند». من آنقدر تحت تأثیر قرار گرفتم که قلبم به تپش افتاد و این اولین باری بود که اسلام به قلبم وارد شد و از ترس عذاب، مسلمان شدم. من تصور نمی‌کردم که قبل از نزول عذاب از جایی که نشسته بودم، بلند شوم. سپس بیان کرد که آن عذاب چه زمانی واقع می‌شود و فرمود: «روزیکه آسمان به شدت حرکاتی خواهد داشت». این به معنای چرخش و تناوب است، مانند گردش آسیاب و جابجایی کشتی در دریا. برخی گفتند که آسمان دچار حرکت می‌شود و برخی دیگر گفتند که اجزای آن با یکدیگر درهم می‌آمیزند و ممکن است اضطراب داشته باشد. تمامی این معانی در اصطلاح به حرکات و جابجایی‌ها اشاره دارد. در ادامه نیز فرمود: «همچنین کوه‌ها به حرکت در خواهند آمد» که نشان‌دهنده‌ی جابجایی آنها در فضا است و برخی گفتند که آنان از مکان‌های خود خارج می‌شوند و مانند گرد و غبار پراکنده خواهند شد.
فَوَیْلٌ یَوْمَئِذٍ یعنی فشدة عذاب یومئذ للمکذبین.
هوش مصنوعی: پس وای بر آنان در آن روز، به معنی شدت عذاب در آن روز برای انکارکنندگان است.
الَّذِینَ هُمْ فِی خَوْضٍ یَلْعَبُونَ، ای یخوضون فی الباطل یلعبون غافلین لاهین، الخوض و اللعب و الکذب واحد و التاویل: الذین هم فی انکار البعث و تکذیب محمد (ص) و سائر الانبیاء یلعبون من غیر بیان و حجة و قیل فی اسباب الدنیا یلعبون من غیر فکر فی ثواب و عقاب.
هوش مصنوعی: کسانی که در سرگرمی‌های بیهوده غوطه‌ورند و در حال بازی هستند، غافل و بی‌خبرند. این غوطه‌وری و بازی و دروغ به نوعی مشابه هم هستند. منظور این است که آنان در انکار قیامت و تکذیب پیامبر اسلام (ص) و دیگر پیامبران مشغول به بازی هستند بدون هیچ دلیل و منطقی. همچنین در امور دنیوی نیز سرگرمند بدون اینکه به پاداش و کیفر فکر کنند.
یَوْمَ یُدَعُّونَ إِلی نارِ جَهَنَّمَ ای یدفعون الیها دَعًّا ای دفعا بعنف و جفوة و ذلک انّ خزنة جهنم یغلّون ایدیهم الی اعناقهم و یجمعون نواصیهم الی اقدامهم ثم یدفعونهم الی النار دفعا علی وجوههم و زخا فی اقفیتهم حتی یردوا النار فاذا دنوا من النار قال لهم الخزنة: هذِهِ النَّارُ الَّتِی کُنْتُمْ بِها تُکَذِّبُونَ فی الدنیا.
هوش مصنوعی: در روزی که مردم به شدت به سوی آتش جهنم رانده می‌شوند، به گونه‌ای که انگار آنها را به زور و خشونت به آنجا می‌برند. نگهبانان جهنم دست‌های آنها را به گردنشان می‌بندند و موهای سرشان را به پایشان می‌چسبانند و سپس آنها را به سمت آتش می‌رانند به طوری که به صورت و پشت‌شان به زمین می‌خورند. وقتی به آتش نزدیک می‌شوند، نگهبانان به آنها می‌گویند: این همان آتش است که شما در دنیا به آن دروغ می‌گفتید.
أَ فَسِحْرٌ هذا یعنی أ کان الوعید بهذا العذاب و الاخبار سحرا کما زعمتم فی الدنیا، أَمْ أَنْتُمْ ام کنتم لا تُبْصِرُونَ و قیل عنفوا و وبّخوا بمثل ما کانوا ینسبون النبی (ص) الیه من السحر و تسکیر البصر و الاخذ بالاعین فقیل لهم أ تمویه هذا و حیلة ام غطّی علی ابصارکم فلا تبصرون.
هوش مصنوعی: آیا این سحر است؟ یعنی آیا وعده این عذاب و اخبار درباره آن، چیزی جز سحر است که شما در دنیا فکر می‌کردید؟ یا اینکه شما نمی‌توانید ببینید؟ گفته شده که آنها مورد سرزنش و توبیخ قرار گرفته‌اند، همانطور که در گذشته به پیامبر نسبت می‌دادند که او جادوگر است و مردم را به خواب می‌برد. از آنها پرسیده شده آیا این فقط یک فریب و حیله است یا اینکه چشمان شما پوشانده شده که نتوانید ببینید؟
اصْلَوْها ادخلوها و قاسوا شدتها فَاصْبِرُوا أَوْ لا تَصْبِرُوا سَواءٌ عَلَیْکُمْ الصبر و الجزع إِنَّما تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ای هذا جزاء اعمالکم.
هوش مصنوعی: جایگاه خود را بیابید و از سختی‌های آن بگذرید. در برابر دشواری‌ها صبر کنید یا اینکه نکنید، برای شما تفاوتی ندارد؛ چه صبر کنید و چه دچار پشیمانی شوید، در هر حال به آنچه انجام داده‌اید پاداش داده خواهید شد. این نتیجه کارهای شماست.
إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ نَعِیمٍ.
هوش مصنوعی: بی‌شک پرهیزکاران در باغ‌ها و نعمت‌های فراوان خواهند بود.
فاکِهِینَ ای معجبین و الفاکه المعجب و قیل ناعمین فرحین و قیل الفاکه الذی عنده الفاکهة و الفاکهة طعام من ثمار یتناولون للّذة لا للغذاء بِما آتاهُمْ رَبُّهُمْ وَ وَقاهُمْ رَبُّهُمْ عَذابَ الْجَحِیمِ و یقال لهم.
هوش مصنوعی: در این متن به بهشتیان اشاره شده است که از نعمت‌ها و میوه‌های بهشتی لذت می‌برند و در حالتی از خوشی و شادمانی به سر می‌برند. این افراد به خاطر نعمت‌هایی که پروردگارشان به آنها عطا کرده و همچنین به خاطر حفظ شدن از عذاب جهنم، در خوشی به سر می‌برند.
کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِیئاً لا داء و لا غائلة و لا اثم و لا موت فیه و لا تنقیص للذاته هنیئا مصدر ای هنئتهم هنیئا بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
هوش مصنوعی: بخورید و بنوشید به بهروزی، بدون اینکه بیماری یا زیان یا گناه و مرگی در آن باشد و بدون آنکه چیزی از ذات انسان کاسته شود. این بهروزی، پاسخی است به کارهایی که انجام داده‌اید.
مُتَّکِئِینَ جالسین عَلی سُرُرٍ جمع سریر مَصْفُوفَةٍ ای موصولة بعضها ببعض و قیل مرمولة بالذهب و الفضة و الصف مد الشی‌ء علی الولاء وَ زَوَّجْناهُمْ قرنّاهم بِحُورٍ عِینٍ و المعنی جعلنا ذکران اهل الجنة ازواجا للحور العین و معنی الباء انهم صاروا بسبهن ازواجا و قیل زوجت به لغة.
هوش مصنوعی: نشسته‌اند بر روی تخت‌های ردیفی که به یکدیگر متصل شده‌اند و گفته شده که آنها با طلا و نقره تزئین شده‌اند. و به معنای زناشویی از این نعمت‌ها، ما اهل بهشت را با حوریان چشم‌دل آمیخته و جفت کرده‌ایم. اینجا «با» به این معناست که آنها به خاطر حوریان به همسران هم تبدیل شده‌اند و همچنین گفته شده که «زوجت» به زبان عربی به معنای جفت کردن است.
قوله وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ معناه الذین آمنوا بمحمد و القران ندخلهم الجنة و اتبعناهم ذریاتهم قرء ابو عمر اتبعناهم بقطع الالف علی التعظیم، ذریاتهم بالالف و کسر التاء فیها لقوله الحقنا بهم و ما التناهم لیکون الکلام علی نسق واحد و قرأ الآخرون و اتبعتهم بوصل الالف و تشدید التاء بعدها و سکون التاء الآخرة ثم، اختلفوا فی ذریتهم قرأ نافع الاولی بغیر الف و ضم التاء و الثانیة بالالف و کسر التاء و قرء ابن عامر و یعقوب کلیهما بالالف و ضم التاء فی الاولی و نصبها فی الثانیة.
هوش مصنوعی: آیه‌ای که به مؤمنان و پیروانشان اشاره دارد، به این معناست که افرادی که به پیامبر محمد و قرآن ایمان دارند، به بهشت وارد خواهند شد و نسل‌هایشان نیز به آنها ملحق خواهند شد. قرائت ابوعمر به صورت مجزای "اتبعناهم" با تاکید بر عظمت است و "ذریاتهم" با الف و کسره‌ی تاء است. این به خاطر این است که گفته شده "الحقنا بهم" و بیان به همین شکل برای هماهنگی کلام است. در حالی که سایر قرائت‌ها به صورت متصل و با تشدید تاء خوانده شده است. در مورد نسل‌هایشان، نافع خوانده است که در مورد اول بدون الف و با ضمه و در مورد دوم با الف و کسری تاء است. ابن عامر و یعقوب نیز هر دو نخستین را با الف و ضمه و دومی را با نون نازک خوانده‌اند.
و اختلفوا فی معنی الایة فقال قوم و الذین آمنوا و اتبعتهم ذریتهم بایمان یعنی اولادهم الصغار و الکبار فالکبار بایمانهم بانفسهم و الصغار بایمان آبائهم فان الولد الصغیر یحکم باسلامه تبعا لاحد الأبوین،... الحقنا ذریتهم المؤمنین بدرجاتهم و ان لم یبلغوا باعمالهم درجات آبائهم تکرمة لآبائهم لتقرّ بذلک اعینهم و هی روایة سعید بن جبیر عن ابن عباس و قال آخرون معناه و الذین آمنوا و اتبعتهم ذریتهم البالغون بایمان الحقنا بهم ذریتهم الصغار الذین لم یبلغوا الایمان بایمان آبائهم و هو قول الضحاک. و روایة العوفی عن ابن عباس اخبر اللَّه عز و جل انه یجمع لعبده المؤمن ذریته فی الجنة کما کان یحب فی الدنیا ان یجتمعوا له و یدخلهم الجنة بفضله و یلحقهم بدرجته لعمل ابیهم من غیر ان ینقص الآباء من اعمالهم شیئا فذلک قوله: وَ ما أَلَتْناهُمْ ای ما نقصناهم مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ. الهاء و المیم راجعتان الی الذین آمنوا، یقال آلت یالت و آلت یالت و الات یلیت و لات یلیت اذا نقص. قرء ابن کثیر التناهم بکسر اللام و الباقون بفتحها و فی الخبر عن ابن عباس قال قال رسول اللَّه (ص) ان اللَّه یرفع ذریة المؤمن فی درجته و ان کانوا دونه فی العمل لتقرّ بهم عینه ثم قرء وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ... الایة
هوش مصنوعی: در مورد مفهوم این آیه اختلاف نظر وجود دارد. برخی بر این باورند که "و کسانی که ایمان آورده‌اند و فرزندانشان به پیروی از آنها ایمان آورده‌اند" به معنای فرزندان کوچک و بزرگ است. بزرگ‌ترها به ایمان خودشان و کوچک‌ترها به ایمان والدینشان وابسته‌اند، زیرا اینکه فرزند کوچک به اسلام می‌رسد به دلیل ایمان یکی از والدینش است. بنابراین خداوند مؤمنین را به درجات خود اضافه می‌کند، حتی اگر اعمالشان به اندازه اعمال والدینشان نباشد، تا دل والدین شاد شود. این مسأله از روایات سعید بن جبیر و ابن عباس حاصل شده است. گروه دیگری نیز بر این اعتقادند که "فرزندان" به معنی فرزندان بالغی هستند که با ایمان والدینشان در بهشت به آنها ملحق می‌شوند. به گفته ضحاک، خداوند به مؤمنان وعده می‌دهد که فرزندانشان را در بهشت جمع کند، همانطور که در دنیا دوست داشتند که با هم باشند. همچنین، به فرزندان مؤمن با فضل خود درجات بالاتری می‌دهد، بدون اینکه از اعمال والدین چیزی کاسته شود. در ادامه، درباره تفاسیر مختلف این آیه و نحوه قرائت آن صحبت شده است.
و عن علی (ع) قال سألت خدیجه النبی (ص) عن ولدین لها ماتا فی الجاهلیة فقال (ص) هما فی النار فلما رای الکراهیة فی وجهها قال لو رایت مکانهما لا بغضتهما قالت یا رسول اللَّه فولدی منک قال فی الجنة ثم قال رسول اللَّه (ص) انّ المؤمنین و اولادهم فی الجنة و انّ المشرکین و اولادهم فی النار ثم قرء رسول اللَّه (ص) و الذین آمنوا و اتبعناهم ذریاتهم... الایة
هوش مصنوعی: امام علی (ع) نقل می‌کند که خدیجه از پیامبر (ص) درباره دو فرزندش که در ایام جاهلیت وفات یافته بودند، سوال کرد. پیامبر (ص) فرمودند که آنها در آتش هستند. زمانی که خدیجه این را شنید و ناراحتی در چهره‌اش نمایان شد، پیامبر (ص) افزود: اگر جای آنها را می‌دیدی، آنها را مبتلا به کراهت نمی‌کردی. سپس خدیجه از پیامبر (ص) پرسید: "فرزندانم از تو کجا هستند؟" پیامبر (ص) پاسخ دادند که آنها در بهشت هستند. سپس پیامبر (ص) گفت: مؤمنان و فرزندانشان در بهشت هستند و مشرکان و فرزندانشان در آتش. بعد پیامبر (ص) آیه‌ای را خواندند که درباره مؤمنان و نسل‌هایشان صحبت می‌کند.
و عن ابن عباس عن النبی (ص) قال اذا دخل اهل الجنة الجنة یسأل عن ابویه و زوجته و ولده فیقال انهم لم یدرکوا ما ادرکت فیقول لقد عملت لی و لهم فیؤمر بالحاقهم به
هوش مصنوعی: ابن عباس از پیامبر (ص) نقل می‌کند که وقتی اهل بهشت وارد بهشت می‌شوند، از والدین، همسر و فرزندان خود سؤال می‌کنند و به آنها گفته می‌شود که آنها به مرحله‌ای که تو رسیدی، نرسیده‌اند. فرد بهشتی می‌گوید: "من برای خودم و آنها کار کرده‌ام" و سپس فرمان داده می‌شود که آنها را به او ملحق کنند.
و تلا ابن عباس هذه الآیة کُلُّ امْرِئٍ بِما کَسَبَ رَهِینٌ ای بما کسب من الخیر و الشر مرهون فیؤخذ بذنبه و لا یؤخذ بذنب غیره هذا کقوله وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری، و قال تعالی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ.
هوش مصنوعی: ابن عباس در تفسیر این آیه می‌گوید که هر فرد در قبال اعمال خود مسئول است و به خاطر کارهایی که انجام داده، چه خوب و چه بد، بازخواست می‌شود. هیچ‌کس نمی‌تواند به خاطر گناه دیگری مجازات شود و این موضوع مشابه گفتۀ دیگری است که بیان می‌کند هیچ بارگری بار گناه دیگری را به دوش نخواهد کشید. همچنین، خداوند اشاره کرده که هر نفس به اعمال خود گرفتار است.
قوله: وَ أَمْدَدْناهُمْ بِفاکِهَةٍ وَ لَحْمٍ مِمَّا یَشْتَهُونَ ای ذلک دائم لهم لا ینقطع و فی الخبر انک لتشتهی الطیر فی الجنة فیخرّ بین یدیک مشویا
هوش مصنوعی: خداوند آنها را با میوه‌ها و گوشت‌هایی که می‌خواهند سیراب می‌کند، و این نعمت‌ها همیشه و بی‌پایان برایشان فراهم خواهد بود. در خبر آمده است که اگر در بهشت، به مرغ‌ها رغبت داشته باشید، آنها به‌راحتی و مانند کبابی شده در برابر شما خواهند افتاد.
و قیل یقع الطائر بین یدی الرجل فی الجنة فیاکل منه قدیرا و قدیرا و شواء ثم یطیر الی النهر.
هوش مصنوعی: پرنده‌ای در بهشت در برابر مرد نیکوکار قرار می‌گیرد و او از آن می‌خورد، چه به صورت کباب شده و چه به صورت دیگری، و سپس آن پرنده به سوی نهر پرواز می‌کند.
قوله: یَتَنازَعُونَ فِیها کَأْساً. یتعاطونها طربا و الکأس کلها فی القران کاس الخمر لا لَغْوٌ فِیها ای لا فضول فیها و قیل لاسباب فیها و لا تخاصم و لا کذب و لا باطل... وَ لا تَأْثِیمٌ ای لا اثم فی شربها کما فی الدنیا. قال ابن عطاء ایّ لغو یکون فی مجلس محلّه جنة عدن و الساقی فیه الملائکة و شربهم علی ذکر اللَّه و ریحانهم تحیّة من عند اللَّه مبارکة طیّبة و القوم اضیاف اللَّه.
هوش مصنوعی: در آنجا مردم درباره جرعه‌هایی که در دست دارند صحبت می‌کنند و با خوشحالی و شادی آن را به هم منتقل می‌کنند. در قرآن، همه‌جا به شراب به عنوان نوشیدنی اشاره شده است و در آنجا هیچ بی‌موردی وجود ندارد، یعنی هیچ چیز اضافی و بی‌فایده‌ای در آن نیست. همچنین بیان شده که در این فضا نه مشاجره‌ای وجود دارد، نه دروغ و نه فریب. همچنین از نوشیدن آن هیچ گناهی وجود ندارد، برخلاف زندگی دنیوی. ابن عطاء می‌گوید: چگونه ممکن است در مجلسی که درختان بهشتی‌اش همچون باغ عدن هستند و فرشتگان در آن خدمت می‌کنند، لغو و بی‌موردی وجود داشته باشد؟ در آنجا یاد خدا در دلها است و بوی خوشی که از طرف خدا بر می‌آید، مایه برکت و طیبتی برای مهمانان خداست.
وَ یَطُوفُ عَلَیْهِمْ بالخدمة و قیل بالکأس و الفاکهة غِلْمانٌ لهم کَأَنَّهُمْ فی الحسن و البیاض و الصفاء لُؤْلُؤٌ مَکْنُونٌ مخزون مصون لم تمسّه الایدی و قیل مصون یعنی فی الصدف مستور عن الشمس و الغبار و قیل هم اولادهم الذین سبقوهم اقرّ اللَّه بهم اعینهم. و قال الحسن اولاد المشرکین ذکورهم غلمان اهل الجنة و اناثهم هنّ الحور العین و اولاد المؤمنین مع آبائهم علی هیئتهم التی کانوا علیها.
هوش مصنوعی: و دور آنان را جوانان زیبا و خوش‌چهره خدمت می‌کنند، به گونه‌ای که گویی آنها مرواریدهای درخشانی هستند که در صندوق‌هایی محفوظ و دور از دست‌های آلوده نگه‌داری می‌شوند. برخی گفته‌اند که این مرواریدها در صدف‌های خود از نور خورشید و غبار پنهان شده‌اند. همچنین گفته شده است که این جوانان، فرزندان کسانی هستند که پیش از آنها زندگی را وداع گفته‌اند و خداوند به آنها چشم روشنی بخشیده است. به گفته حسن، پسران و دختران مشرکان در بهشت به عنوان جوانان پاک و زیبا تلقی می‌شوند و فرزندان مؤمنان در کنار پدران‌شان به همان شکل و صورت که بودند، خواهند بود.
روی عایشه قالت قال رسول اللَّه (ص) انّ ادنی اهل الجنّة منزلة من ینادی الخادم من خدّامه فیجیبه الف ینادی کلّهم لبیک لبیک
هوش مصنوعی: عایشه گفت: پیامبر خدا (ص) فرمودند: نزدیک‌ترین فرد به بهشت کسی است که servant (خدمتکار) را صدا می‌زند و او با یک هزار خدمتکارش پاسخ می‌دهد: "لبیک! لبیک!"
و عن عبد اللَّه بن عمرو قال ما من احد من اهل الجنة الا یسعی علیه الف غلام کلّ غلام علی عمل ما علیه صاحبه
هوش مصنوعی: عبدالله بن عمرو می‌گوید: هیچ‌کس از اهل بهشت نیست مگر اینکه بر او هزار غلام به خدمت می‌شتابند و هر یک از این غلام‌ها به انجام کاری مشغول هستند که صاحب خود هم در حال انجام آن است.
روی انّ الحسن تلا هذه الایة قال قالوا یا رسول اللَّه الخادم کاللؤلؤ فکیف المخدوم قال فضل المخدوم علی الخادم کفضل القمر لیلة البدر علی سائر الکواکب.
هوش مصنوعی: حسن به این آیه اشاره کرد و گفت: مردم از پیامبر خدا پرسیدند: "خدمتکار مانند مروارید است، پس مقام کسی که خدمت می‌شود چگونه است؟" او پاسخ داد: "مقام کسی که مورد خدمت قرار می‌گیرد مثل مقام ماه در شب چهاردهم است نسبت به سایر ستارگان."
وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ یَتَساءَلُونَ ای یسئل بعضهم بعضا عن سبب نیلهم الجنة.
هوش مصنوعی: آنها به سوی یکدیگر می‌آیند و دربارهٔ علت ورودشان به بهشت سؤال می‌کنند.
قالُوا إِنَّا کُنَّا قَبْلُ فِی أَهْلِنا مُشْفِقِینَ موقنین بوعده و وعیده خائفین من عصیانه قال ابن جریر انّ هذا التساؤل عند البعث من القبور.
هوش مصنوعی: آنها گفتند: ما پیش از این در میان خانواده‌هایمان نگران و ترسان بودیم و به وعده‌ها و وعیدهای خداوند ایمان داشتیم و از نافرمانی او می‌ترسیدیم. ابوجریر گفته است که این سوال در زمان برانگیخته شدن از قبرها مطرح می‌شود.
فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیْنا بالمغفرة و الرحمة و قیل بالهدایة و التوفیق فی الدنیا وَ وَقانا عَذابَ السَّمُومِ یعنی الحرّ الشدید من نار او هواء او ریح و قال الحسن السموم اسم من اسماء جهنم.
هوش مصنوعی: خداوند بر ما لطف کرده و ما را مورد بخشش و رحمت خود قرار داده است و گفته شده که هدایت و توفیق را نیز در دنیا به ما عطا فرموده و ما را از عذاب سوزان حفاظت کرده است. سوزانی که ناشی از آتش یا هوا یا بادی شدید است. همچنین خواسته شده که این سوزان نامی از نامهای جهنم است.
إِنَّا کُنَّا مِنْ قَبْلُ یعنی فی الدنیا نَدْعُوهُ. ان یتفضّل و یمنّ علینا بالمغفرة، إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِیمُ قرء نافع و الکسائی و ابو جعفر انه بفتح الالف ای لانّه او بانّه هو البرّ الصادق فی وعده، اللطیف الرحیم بالمؤمنین.
هوش مصنوعی: ما پیش از این در دنیا او را می‌خواندیم که بر ما ببخشاید و به ما رحمت کند، چرا که او انسان نیکوکار و مهربان است. برخی از قاریان مانند نافع، کسائی و ابو جعفر گفته‌اند که در اینجا "او" به معنای این است که او راست‌گو در وعده‌اش و لطیف و مهربان نسبت به مؤمنان است.
فَذَکِّرْ یا محمد بالقرآن فَما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ ای برحمة ربک و قیل برسالة ربک بِکاهِنٍ وَ لا مَجْنُونٍ کما زعموا، و التقدیر ما انت بکاهن و لا مجنون بنعمة ربک. الکاهن الذی یقول ان معی رئیّا من الجن ای انّهم علموا انه لیس لک کهانة و لا جنون و انما قالوه علی جهة الاشتفاء کالسفیه اذا بسط لسانه فیمن یسبّه مما یعلم انه بری‌ء ممّا یقوله.
هوش مصنوعی: ای محمد، به قرآن یادآوری کن که تو به وسیله نعمت پروردگارت نه یک کاهن هستی و نه یک دیوانه، چنان که آنان گمان می‌کنند. حقیقت این است که تو نه کاهن هستی و نه دیوانه به خاطر نعمت پروردگارت. کاهن کسی است که ادعا می‌کند به علم غیبی از جن دسترسی دارد و این افراد می‌دانند که تو نه کاهن هستی و نه دیوانه، ولی این حرف‌ها را به خاطر انتقام گفتند، مانند کسی که به خویشتن افترا می‌زند و به کسی که او را مورد سرزنش قرار داده، توهین می‌کند در حالی که می‌داند او بی‌گناه است.
أَمْ یَقُولُونَ شاعِرٌ سمّوه شاعرا لانّ عندهم الشاعر یقول الشعر بمعاونة الجن ایاه، فقالوا لکلّ شاعر معین من الجن و کذلک المجنون عندهم من یکون معه جنّی یعلّمه و علی هذا قالوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ. نَتَرَبَّصُ بِهِ رَیْبَ الْمَنُونِ ای حوادث الدهر، و المنون الدهر و قیل هو الموت، و المنّ النقص، سمیّا بذلک لان الدهر و الموت کلاهما یقطعان الاجل و ینقصان العمر. و فی بعض التفاسیر ان المجتمعین فی دار الندوة قالوا تربّصوا بمحمد الموت یکفکموه کما کفاکم شاعر بنی فلان و شاعر بنی فلان، قالوا انّ اباه مات شابّا و نحن نرجو أن یکون موته کموت ابیه.
هوش مصنوعی: آیا آنها می‌گویند که محمد شاعری است که او را شاعر نامیده‌اند، زیرا به زعم آنها شاعران با کمک جنّ ها شعر می‌گویند؟ آنها معتقدند که هر شاعر یک جنّ یاری‌گر دارد و حتی دیوانه‌ها هم دارای یک جنّ هستند که به آنها یاد می‌دهد. به همین دلیل می‌گویند یک فرد یادگیری که دیوانه شده، تحت آموزش جنّ است. ما در انتظار وقوع حوادث زمانیم، یعنی حوادثی که از آن به مرگ تعبیر می‌شود. واژه "منون" به معنای مرگ و نقصان است، زیرا هم زمان و هم مرگ، هر دو عمر را قطع می‌کنند و مدت زندگی را کاهش می‌دهند. در برخی تفاسیر آمده است که کسانی که در دار الندوه جمع شده بودند، گفتند که باید در انتظار مرگ محمد باشند و او را مانند شاعران بنی‌فلان، از بین ببرند. آنها می‌گفتند پدرش در جوانی فوت کرده و ما امید داریم که مرگ او نیز مانند مرگ پدرش باشد.
قُلْ تَرَبَّصُوا فَإِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُتَرَبِّصِینَ حتی یأتی امر اللَّه فیکم، معناه ما ترجونه فی محمد لا یکون و ما ینتظره فیکم یقع عن قریب و جاء فی التفسیر انّ جمیعهم ماتوا قبل رسول اللَّه. و قیل الذی هدّدهم به نالهم یوم بدر و قیل هذه الایة منسوخة بآیة القتال أَمْ تَأْمُرُهُمْ أَحْلامُهُمْ فی هذه الآیات الزامات و هی خمسة عشر قبلته عقولهم ان لم یکابروا، و ام فی هذه الآیات للاستفهام بمعنی بل و بمعنی الالف و معنی اکثرها الانکار و معنی بعضها الاثبات. أَمْ تَأْمُرُهُمْ أَحْلامُهُمْ ای عقولهم و الحلم ای العقل و قیل الحلم اشرف فیوصف اللَّه سبحانه بالحلم و لا یوصف بالعقل و قد ینفی الحلم عمّن یوصف بالعقل و قیل الحلم الامهال الذی یدعو الیه الحکمة. قال المفسرون انّ عظماء قریش کانوا یوصفون بالاحلام و العقول فی الجاهلیة فازری اللَّه بعقولهم حین لم تثمر لهم معرفة الحق من الباطل و قیل لعمرو بن العاص ما بال قومک لم یؤمنوا و قد وصفهم اللَّه بالعقول فقال تلک عقول کادها اللَّه ای لم یصحبها التوفیق و فی الخبر ان اللَّه عز و جل لما خلق العقل قال له ادبر فادبر ثم قال له اقبل فاقبل فقال انی لم اخلق خلقا اکرم علیّ منک، بک اعبد و بک اعطی و بک آخذ.
هوش مصنوعی: این متن به بحثی درباره تفکر و عقلانیت در برابر حقایق دینی و وحی اشاره دارد. در آن، آمده است که کسانی که به شخصیتی چون محمد (ص)، رسالت او و پیام های الهی شکی دارند، منتظر عواقبشان باشند، زیرا این امر به زودی خواهد رسید. همچنین به تحولات تاریخی و سرنوشت هایی که مخالفان پیامبر دچارش شدند، اشاره می‌شود.
نویسنده به توصیف عقل و حلم در آیات قرآن پرداخته و منتقدانه به عقل کسانی اشاره کرده که با وجود داشتن عقل، نتوانستند حقیقت را درک کنند. در نهایت، نقل قولی از عمرو بن العاص عنوان می‌شود که نشان می‌دهد پیشینیان قریش با وجود وصف عقل، به دلیل عدم توفیق الهی، از ایمان به حق محروم مانده‌اند.
قال ابو عبد اللَّه المغربی لمّا قال اللَّه ذلک تداخله العجب فعوقب من ساعته فقیل له التفت فلمّا التفت نظر الی ما هو احسن منه فقال من انت قال انا الذی لا تقوم الا بی، قال و من انت، قال التوفیق. روی انّ صفوان بن امیّة فخر علی رجل فقال انا صفوان ابن امیّة بن خلف بن فلان فبلغ ذلک عمر فارسل الیه و غضب فلمّا جاء قال ثکلتک امّک ما قلت، قال فهاب عمر ان یتکلّم فقال عمر ان کان لک تقوی فانّ لک کرما و ان کان لک عقل فانّ لک اصلا و ان کان لک خلق حسن فانّ لک مروّة و الا فانت شرّ من الکلب.
هوش مصنوعی: ابو عبد الله مغربی می‌گوید که وقتی خداوند این سخن را بیان کرد، عجب و خودپسندی به او دست داد و فوراً مورد تنبیه قرار گرفت. به او گفته شد که نگاه کن و وقتی برگرداند، چیزی بهتر از خود دید. از او پرسیدند کیستی، و او پاسخ داد که من کسی هستم که هیچ چیزی بدون من قائم نمی‌شود. سپس دوباره پرسیدند کیستی و او پاسخ داد که من توفیق هستم. همچنین روایت شده است که صفوان بن امیه به یک مرد افتخار کرد و گفت من صفوان پسر امیه پسر خلف پسر فلانی هستم. این خبر به عمر رسید و او به شدت عصبانی شد و به سوی او فرستاد. وقتی صفوان آمد، عمر با خشم گفت، "مادرت به عزا بنشیند، چه گفتی!" ولی صفوان از ترس نتوانست حرفی بزند. عمر ادامه داد که اگر تو تقوای داری، پس شرافت داری و اگر عقل داری، پس ریشه و اصالت داری و اگر اخلاق نیکو داری، پس مروت داری، و الا تو از سگ هم بدتری.
... أَمْ هُمْ قَوْمٌ طاغُونَ معناه بل هم قوم مجاوزون الحدّ فی الکفر و قیل معناه ام تأمرهم احلامهم بهذا ام طغیانهم یحملهم علی هذا.
هوش مصنوعی: آیا اینها قومی سرکش هستند؟ به این معنا که آنها از حد خود در کفر تجاوز کرده‌اند. برخی گفته‌اند به این معناست که آیا عقل‌هایشان آنها را به چنین کاری هدایت می‌کند یا اینکه طغیانی که دارند آنها را به این وضعیت سوق داده است؟
أَمْ یَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ محمد من تلقاء نفسه، بَلْ لا یُؤْمِنُونَ ای لیس الامر کما زعموا بل لا یؤمنون بالقرآن استکبارا و عتوّا.
هوش مصنوعی: آیا آنها می‌گویند محمد این گفتار را از خود ساخته است؟ بلکه آنها ایمان نمی‌آورند، چون فکر می‌کنند او به اشتباه می‌گوید و به خاطر تکبر و سرکشی خود به قرآن ایمان نمی‌آورند.
فَلْیَأْتُوا بِحَدِیثٍ مِثْلِهِ إِنْ کانُوا صادِقِینَ. معناه ان کانوا صادقین فی انّ محمدا تقوّله من نفسه فلیأتوا بکلام مثله فانّه بلسانهم و هم فصحاء زمانهم.
هوش مصنوعی: اگر آنها راست می‌گویند که محمد (ص) این سخنان را از خود ساخته، باید گفتاری مشابه آن بیاورند، زیرا او با زبان خودشان سخن گفته و آنها در آن زمان فصیح و بلیغ بوده‌اند.
أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَیْرِ شَیْ‌ءٍ ای من غیر خالق خلقهم فوجدوا بلا خالق و ذلک ممّا لا یجوز ان یوجدوا بلا خالق أَمْ هُمُ الْخالِقُونَ لانفسهم و ذلک فی البطلان اشدّ، لانّ مالا وجود له کیف یخلق، فاذا بطل الوجهان قامت الحجة علیهم بانّ لهم خالقا فلیؤمنوا به و قال ابن کیسان ام خلقوا عبثا و ترکوا سدی لا یؤمرون و لا ینهون فهو کقول القائل فعلت کذا و کذا من غیر شی‌ء ای لغیر شی‌ء. أَمْ هُمُ الْخالِقُونَ لانفسهم فلا یجب علیهم للَّه امر.
هوش مصنوعی: آیا آنها بدون خالق خلق شده‌اند و وجودشان تصادفی است؟ این امکان نمی‌تواند درست باشد، زیرا نمی‌توان چیزی بدون خالق وجود داشته باشد. یا آیا خودشان خالق خویش‌اند؟ این نیز منطقی نیست، زیرا چیزهایی که هیچ وجودی ندارند نمی‌توانند خالق خود باشند. بنابراین، اگر هر دو فرض باطل باشد، این دلیل قوی‌ای است که نشان می‌دهد آنها خالقی دارند که باید به او ایمان بیاورند. همچنین، برخی می‌پرسند آیا آنها به صورت بی‌هدف خلق شده‌اند و هیچ دستور و ناهی ندارند، که این حالت نیز به نوعی بی‌معناست. پس آیا آنها می‌توانند بدون قصد یا دلیلی بی‌هدف خلق شده باشند؟
أَمْ خَلَقُوا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ عطف علی قوله: أَمْ هُمُ الْخالِقُونَ و المعنی أ خلقوا انفسهم ام خلقوا السماوات و الارض. بَلْ ای لم یخلقوا شیئا منها لا یُوقِنُونَ ای لا یتدبّرون فی الآیات فیعلموا خالقهم و خالق السماوات و الارض و سائر المخلوقات و قیل لا یوقنون و عد اللَّه فهان علیهم المعاصی.
هوش مصنوعی: آیا آنها آسمان‌ها و زمین را خلق کرده‌اند؟ این سوال به این معنی است که آیا آنها خود را خلق کرده‌اند یا اینکه آسمان‌ها و زمین را خلق کرده‌اند؟ در واقع، آنها هیچ‌کدام از اینها را خلق نکرده‌اند و نمی‌دانند. این به این معناست که آنها در آیات تفکر نمی‌کنند تا بفهمند که خالق آنها و خالق آسمان‌ها و زمین و دیگر مخلوقات کیست. همچنین گفته شده که آنها به خداوند ایمان ندارند و این باعث می‌شود که معاصی برای آنها آسان شود.
أَمْ عِنْدَهُمْ خَزائِنُ رَبِّکَ یعنی خزائن العلم فیعلموا ان لا بعث و لا حساب، و قیل خزائن الرزق فلا یحتاجوا الی من یرزقهم و قال مقاتل معناه ا بایدیهم مفاتیح ربک بالرسالة فیضعوا حیث شاؤا، هذا کقوله: أَ هُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّکَ یعنی النبوة أَمْ هُمُ الْمُصَیْطِرُونَ و منه قوله: لَسْتَ عَلَیْهِمْ بِمُصَیْطِرٍ ای بمسلط، یقال تسیطر علی فلان بالسین و الصاد ای تسلط. قرء ابن عامر بالسین هاهنا و فی قوله بمسیطر و قرء حمزه باشمام الزای فیهما و قرء ابن کثیر هاهنا بالسین و قوله «بمسیطر» بالصاد و قرء الآخرون بالصّاد فیهما، أَمْ لَهُمْ سُلَّمٌ یَسْتَمِعُونَ فِیهِ السلّم المرقاة و کلّ سبب یصعد به، یَسْتَمِعُونَ فِیهِ ای علیه کقوله: فِی جُذُوعِ النَّخْلِ ای علیها و المعنی الهم سلّم یرتقون الی السماء فیستمعون علیه الوحی و یعلمون انّ ما هم علیه حق بالوحی فهم متمسکون به لذلک... فَلْیَأْتِ مُسْتَمِعُهُمْ ان ادّعوا ذلک، بِسُلْطانٍ مُبِینٍ حجة بیّنة و قیل معناه لیس معهم کتاب، فهل لهم سلّم هو سبب الی بلوغ السماء و استماع ما یدعون الیه، و ان ادّعوا انهم یستمعون من الملائکة ما یستغنون به عن الانبیاء، فَلْیَأْتِ مُسْتَمِعُهُمْ بِسُلْطانٍ مُبِینٍ علی صدق دعواه.
هوش مصنوعی: آیا برای آنها خزانه‌های خداوند وجود دارد که بدانند نه برانگیختگی وجود دارد و نه حساب و کتاب، یا اینکه خزانه‌های روزی برایشان مهیا است و نیازی به کسی ندارند که آنها را روزی دهد؟ به گفته مقاتل، آیا آنها کلیدهای خداوند را در اختیار دارند تا هر جا که خواستند قرار دهند؟ این مشابه گفته‌ای است که آیا آنها رحمت خداوند را تقسیم می‌کنند یا اینکه تسلط دارند بر آن. و در اینجا کسی نمی‌تواند بر آنها تسلط یابد، اینکه می‌گویند به فلانی تسلط پیدا کرده‌اند، به معنای قدرت پیدا کردن است. ابن عامر با حرف "س" و حمزه با "ز" خوانده‌اند، در حالی که دیگران نیز ممکن است با "ص" بخوانند. آیا برای آنها نردبانی وجود دارد که از آنجا به آسمان بالا بروند و وحی را بشنوند؟ یا به عبارتی دیگر، آیا آنها بر روی درخت نخل‌ها می‌ایستند و از آنجا به وحی گوش می‌دهند و می‌دانند آنچه را که در آنند حق است و چرا به آن تمسک می‌جویند؟ بنابراین، اگر کسی ادعا کند که می‌تواند از آسمان بشنود، باید با دلیلی روشن و محکم ادعای خود را ثابت کند. همچنین می‌توان گفت آیا آنها کتابی دارند که برایشان استدلالی باشد؟ پس آیا نردبانی دارند که به آسمان برساندشان و در آن جا آنچه را که مدعی هستند بشنوند؟ اگر ادعا کنند که از ملائکه چیزی می‌شنوند که نیازی به پیامبران ندارند، باید با دلیلی روشن حقانیت ادعای خود را ثابت کنند.
أَمْ لَهُ الْبَناتُ وَ لَکُمُ الْبَنُونَ هذا انکار علیهم و تسفیه لاحلامهم حیث جعلوا للَّه ما یکرهون و اختاروا له ما یانفون هم عنه کقوله: فَاسْتَفْتِهِمْ أَ لِرَبِّکَ الْبَناتُ وَ لَهُمُ الْبَنُونَ.
هوش مصنوعی: آیا او دختران دارد و شما پسران؟ این یک رد و انکار به نظر آنان است و نشان‌دهنده نادانی و بی‌بنیادی افکارشان، زیرا برای خداوند چیزی را انتخاب کرده‌اند که خودشان از آن متنفرند و برای او چیزی را برگزیدند که نمی‌پسندند. مانند این گفته: از آنان بپرس: آیا پروردگار شما دختران دارد و برای خودشان پسران؟
أَمْ تَسْئَلُهُمْ أَجْراً ای جعلا علی تبلیغ الرساله فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ ای من اداء ذلک مثقلون. المغرم الزام الغرم و الغرم المطالبة بالحاج.
هوش مصنوعی: آیا از آنها طلب پاداش می‌کنی، یعنی آیا بر تبلیغ پیام حق هیچ اجری را در نظر داری؟ در حالی که آنها به شدت زیر بار مسئولیت سنگینی هستند و به خاطر این دین به زحمت افتاده‌اند. این بار سنگین به معنای تعهد و طلبی است که از آنها خواسته شده است.
أَمْ عِنْدَهُمُ الْغَیْبُ قال قتادة هذا جواب لقولهم: نَتَرَبَّصُ بِهِ رَیْبَ الْمَنُونِ.
هوش مصنوعی: آیا آنها از عالم غیب خبر دارند؟ قتاده در این باره می‌گوید که این پاسخ به سخن آنهاست که گفته بودند: ما در انتظار حوادث ناگوار هستیم.
یقول ا عندهم الغیب حتی علموا ان محمدا یموت قبلهم فَهُمْ یَکْتُبُونَ ای یحکمون و الکتاب الحکم و منه
هوش مصنوعی: می‌فرماید آیا آنها از غیب آگاهی دارند که بدانند محمد قبل از آنها می‌میرد؟ پس آنها در حال نوشتن و قضاوت هستند و نوشتن به معنای قضاوت است و این از آنجاست.
قول النبی (ص) لرجلین تخاصما الیه: ساقضی بینکما بکتاب اللَّه ای بحکمه
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) به دو مرد که به نزد او آمده بودند و با هم اختلاف داشتند، فرمود: من به حکم خداوند بین شما قضاوت می‌کنم.
و قال ابن عباس معناه أ عندهم اللوح المحفوظ فهم یکتبون ما فیه و یخبرون الناس به.
هوش مصنوعی: ابن عباس گفته است که آیا آنها به لوح محفوظ دسترسی دارند، به طوری که آنچه در آن نوشته شده را می‌نویسند و به مردم می‌گویند؟
أَمْ یُرِیدُونَ کَیْداً ای مکروا بک فی دار النّدوة، فَالَّذِینَ کَفَرُوا هُمُ الْمَکِیدُونَ الممکور بهم، یعود الضرر علیهم وَ لا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ، و ذلک انهم قتلوا ببدر.
هوش مصنوعی: آیا آنها می‌خواهند نقشه‌ای بکشند؟ در خانه مشاوره، کسانی که کافرند، خودشان در دام گرفتار خواهند شد. ضرر به خودشان برمی‌گردد و مکر بد تنها بر اهل آن می‌افتد. و دلیل این امر این است که آنها در جنگ بدر شکست خوردند.
أَمْ لَهُمْ إِلهٌ غَیْرُ اللَّهِ یرزقهم و ینصرهم سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ قال الخلیل ما فی هذه السورة من ذکر «ام» کلّها استفهام و لیس بعطف.
هوش مصنوعی: آیا برای آنها معبودی جز الله وجود دارد که به آنها روزی دهد و یاری‌شان کند؟ پاک و منزه است الله از آنچه به او شریک می‌سازند. خلیل (ابراهیم) گفته است که در این سوره، هر جا کلمه «ام» آمده، پرسشی است و نه پیوستگی.
وَ إِنْ یَرَوْا کِسْفاً مِنَ السَّماءِ ساقِطاً هذا جواب لقولهم: نُسْقِطْ عَلَیْهِمْ کِسَفاً مِنَ السَّماءِ یقول لو عذّبناهم بسقوط بعض من السماء علیهم لم ینتهوا عن کفرهم و یقولوا لمعاندتهم و فرط غباوتهم و درک شقاءهم هذا سحاب مرکوم بعضه علی بعض یسقینا.
هوش مصنوعی: اگر ببینند چیزی از آسمان در حال سقوط است، این پاسخ به گفتار آنهاست که می‌گویند: "بیایید بر آنان چیزی از آسمان بریزیم." خداوند می‌فرماید که اگر ما آنان را با سقوط چیزی از آسمان عذاب کنیم، باز هم از کفرشان دست برنخواهند داشت و به دلیل لجاجت و نادانی و گرفتاری خود، خواهند گفت که این هم بخشی از ابری متراکم است که برخی بر روی برخی دیگر قرار گرفته و به ما آب می‌دهد.
فَذَرْهُمْ حَتَّی یُلاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی فِیهِ یُصْعَقُونَ ای لا ینفع انذار هؤلاء فدرهم حتی یلقوا یومهم الذی فیه یموتون. قرء عاصم و ابن عامر یُصْعَقُونَ بضم الیاء ای یهلکون.
هوش مصنوعی: آنها را به حال خود بگذار تا روزی را که در آن دچار عذاب خواهند شد، ملاقات کنند. هشدار دادن به این افراد بی‌فایده است و بهتر است که رهایشان کنیم تا آن روزی را که در آن می‌میرند، تجربه کنند. برخی از قاریان خوانده‌اند که در آن روز هلاک می‌شوند.
یَوْمَ لا یُغْنِی عَنْهُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ ای لا ینفعهم کیدهم یوم الموت و لا یمنعهم من العذاب مانع.
هوش مصنوعی: در آن روز، تدبیرها و نقشه‌های آنان هیچ کمکی به آنها نخواهد کرد و هیچ کس نیز نمی‌تواند آنها را یاری کند. در آن روز، نقشه‌ها و تدبیرهایشان در برابر مرگ و عذاب هیچ فایده‌ای نخواهد داشت و از عذاب الهی نمی‌توانند جلوگیری کنند.
وَ إِنَّ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا ای کفروا عَذاباً دُونَ ذلِکَ ای عذابا فی الدنیا، قبل عذاب الآخرة، قال ابن عباس یعنی القتل یوم بدر و قال مجاهد یعنی الجوع و القحط سبع سنین و قال البراء بن عازب یعنی عذاب القبر وَ لکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لا یَعْلَمُونَ انّ العذاب نازل بهم.
هوش مصنوعی: برای کسانی که ظلم کرده‌اند، عذابی غیر از عذاب آخرت در دنیا وجود دارد. برخی مانند ابن عباس اشاره کرده‌اند که این عذاب می‌تواند به معنای کشته شدن در روز بدر باشد. مجاهد به گرسنگی و قحطی به مدت هفت سال اشاره کرده و البراء بن عازب نیز عذاب قبر را یادآور شده است. اما بیشتر آنها از اینکه این عذاب به سویشان نازل می‌شود، بی‌خبرند.
وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ الی ان یقع بهم العذاب الذی حکمنا علیهم و قیل و اصبر لحکم ربک ای لبلائه فیما ابتلاک به من قومک و لما حکم من تأخیر عذابهم فَإِنَّکَ بِأَعْیُنِنا ای بمرای منا و بعلمنا و حفظنا و المعنی انک مراعی محفوظ محروس لا یصلون الیک بمکروه و قال ابن عباس ای نری ما یعمل بک وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ حِینَ تَقُومُ قال عطاء و سعید بن جبیر ای قل سبحانک اللهم و بحمدک حین تقوم من مجلسک فان کان المجلس خیرا لازددت احسانا و ان کان غیر ذلک کان کفارة له.
هوش مصنوعی: صبر کن و تحمل کن حکم پروردگارت را تا زمانی که عذابی که برای قوم تو مقرر کرده، به آنها برسد. همچنین، صبر کن بر آزمایش‌هایی که به خاطر آنها از طرف قوم خود متحمل می‌شویی و به تأخیر افتادن عذاب‌شان را نیز تحمل کن. چرا که تو در نظر ما و تحت حمایت و حفظ ما هستی و هیچ گزند و آسیبی به تو نمی‌رسد. ما اعمال تو را می‌بینیم. همچنین، هنگامی که از جای خود بلند می‌شوی، با ستایش و نعمت‌های پروردگارت، او را تسبیح کن. اگر مجلس تو خوب بود، بر نیکوکاری‌ات افزوده می‌شود و اگر مجلس خوبی نبود، این تسبیح می‌تواند کفاره‌ای برای آن باشد.
روی ابو هریرة عن النبی، (ص) قال من جلس فی مجلس کثر فیه لغطه فقال قبل ان یقوم سبحانک اللهم و بحمدک لا اله الا انت استغفرک و اتوب الیک، غفر له ما کان فی مجلسه ذلک.
هوش مصنوعی: ابو هریره از پیامبر (ص) نقل می‌کند که فرمودند: اگر کسی در مجلسی بنشیند که در آن سر و صدا و گفت‌وگوی زیادی باشد، قبل از اینکه آنجا را ترک کند، باید بگوید: «پاکی بر تو، ای خدا، و ستایش تو، غیر از تو خدایی نیست. از تو آمرزش می‌طلبم و به سوی تو باز می‌گردم»، در این صورت، گناهان او در آن مجلس بخشیده می‌شود.
و قال ابن زید معناه و صلّ بامر ربک حین تقوم من المنام، یعنی صلاة الصبح و قال الکلبی ای اذکر اللَّه باللسان حین تقوم من فراشک الی ان تدخل الصلاة و قال الضحاک یعنی قل حین تقوم الی الصلاة اللَّه اکبر کبیرا و الحمد للَّه کثیرا و سبحان اللَّه بکرة و اصیلا. و قال الربیع اذا قمت الی الصلاة فقل سبحانک اللهم و بحمدک و تبارک اسمک و تعالی جدک و لا اله غیرک. و قیل هو سبحان ربی العظیم فی الرکوع و سبحان ربی الاعلی فی السجود.
هوش مصنوعی: ابن زید بیان کرده که این جمله به معنای این است که وقتی از خواب بیدار می‌شوی، به کارهایی که خداوند دستور داده بپرداز و این اشاره به نماز صبح دارد. کلبی هم گفته است که یعنی خدا را به زبان یاد کن زمانی که از رختخواب بلند می‌شوی تا زمانی که به نماز بروی. ضحاک نیز می‌گوید که وقتی به نماز می‌روی، بگو "اللَّه اکبر کبیرا" و "الحمد للَّه کثیرا" و "سبحان اللَّه بکرة و اصیلا". ربیع بیان کرده که وقتی به نماز می‌روی، بگو "سبحانک اللهم و بحمدک و تبارک اسمک و تعالی جدک و لا اله غیرک". همچنین گفته شده که در رکوع باید بگویی "سبحان ربی العظیم" و در سجود "سبحان ربی الاعلی".
وَ مِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ یعنی صلاة اللیل و قال مقاتل یعنی صلوتی المغرب و العشاء. قوله وَ إِدْبارَ النُّجُومِ یعنی الرکعتین المسنونتین قبل صلاة الفجر و ذلک حین تدبر النجوم.
هوش مصنوعی: در شب او را تسبیح گویید، که منظور به نماز شب است. برخی مفسران می‌گویند منظور نمازهای مغرب و عشاء است. همچنین عبارت "و ادبار النجوم" به دو رکعت مستحب پیش از نماز صبح اشاره دارد، که در زمانی انجام می‌شود که ستاره‌ها در حال افول هستند.
و فی الخبر انّهما خیر من الدنیا جمیعا
هوش مصنوعی: در خبر آمده است که آنها بهتر از تمام دنیاست.
و قیل هی فریضة صلاة الصبح و استدلّ بعضهم بهذا علی انّ الاسفار بصلاة الصبح افضل و کذلک قراءة یعقوب: و ادبار بفتح الالف لانّ النجوم لا ادبار لها و لا ادبار و انّما ذلک بالاستتار عن العیون.
هوش مصنوعی: بعضی از دانشمندان بر این باورند که نماز صبح یک عبادت واجب است و به همین دلیل استدلال می‌کنند که مسافرت در هنگام نماز صبح بهتر است. همچنین، در قرائت یعقوب، واژه "ادبار" با فتح الف نوشته شده است، زیرا ستاره‌ها هیچ‌گاه به عقب برنمی‌گردند و مفهوم ادبار به پنهان شدن از نگاه‌ها مربوط می‌شود.
میبدی