قوله تعالی: فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ، ای اعلم خبرا یقینا ما علمته نظرا و استدلالا یا محمد آنچ بنظر و استدلال دانسته‌ای از توحید ما، بخبر نیز بدان و یقین باش که اللَّه یگانه و یکتاست. یگانه در ذات و یگانه در صفات، بری زعلات، مقدس از آفات، منزّه از حاجات، نامور پیش از نامبران، و راست نامتر از همه نام‌وران، خدای جهان و جهانیان، دارنده آفریدگان و فراخ بخشایش در دو جهان.
و قیل معناه فاعلم یا محمد انه لیس شی‌ء فضله کفضل لا اله الا اللَّه، فاذکر لا اله الا اللَّه و اثبت علی قول لا اله الا للَّه بدان یا محمد که هیچیز آن شرف و فضیلت ندارد که کلمه لا اله الا اللَّه دارد. یاد کن این کلمه را و آن را محکم دار و بر آن ثابت باش.
روی ابو هریرة عن النبی (ص) انه قال جدّدوا ایمانکم قالوا یا رسول اللَّه کیف نجدد ایماننا قال: اکثروا من قول لا اله الا اللَّه و روی انه قال (ص): جددوا الاسلام بلا اله الا اللَّه و روی انه (ص) بعث معاذ بن جبل الی اهل الیمن فاوصاه و قال انکم ستقدمون علی اهل کتاب فان سألوکم عن مفتاح الجنة فقل لا اله الا اللَّه. و عن ابی هریرة قال: قیل یا رسول اللَّه من اسعد الناس بشفاعتک یوم القیمة قال: اسعد الناس بشفاعتی یوم القیمة، من قال لا اله الا اللَّه خالصا من قبل نفسه.
و روی انه قال (ص) اقول یا رب شفعنی فیمن قال: لا اله الا اللَّه فقال یا محمد لیس ذلک لک و عزتی و کبریایی و عظمتی لا ادع فیها احدا یشهد ان لا اله الا اللَّه الا اخرجته منها.
و عن عثمان بن عفان قال: سمعت رسول اللَّه (ص) یقول من مات و هو یعلم ان لا اله الا اللَّه دخل الجنة
و قیل فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ، الخطاب مع النبی و المراد به امّته واحدا بعد واحد.
ابو العالیه گفت و ابن عیینة که این آیت متصل است بآیت پیش، یعنی إِذا جاءَتْهُمُ السَّاعَةُ فاعلم انه لا ملجأ و لا مفزع عند قیامها الا اللَّه، چون رستاخیز آید یا محمد بدان که در آن احوال و اهوال رستاخیز، پناهی و درگاهی نیست که با وی گریزند مگر درگاه و پناه اللَّه آن خداوند که جز وی خداوند نیست. ثم قال: وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ، گناهان کبائر بر پیغامبران روا نیست، اما صغائر، روا باشد که بر ایشان رود که بشراند و بشر از صغائر خالی نباشد و صغائر مصطفی (ص) که در جاهلیت برو رفت یا بعد از نبوة، گذشته و آینده همه آمرزیده است که رب العالمین فرمود: لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ اما در این آیت، او را استغفار فرمود تا امت وی استغفار کنند و بر سنت وی در استغفار راست روند.
روی عن حذیفة قال: شکوت الی رسول اللَّه (ص) ذربا فی لسانی فقال این انت من الاستغفار فانی لاستغفر اللَّه کل یوم مائة مرة و جاء رجل فقال یا رسول اللَّه انی ذرب اللسان و اکثر ذلک علی اهلی فقال له النبی (ص) فاین انت من الاستغفار انی استغفر اللَّه فی الیوم و اللیلة مائة مره
و قال (ص) و توبوا الی ربکم فو اللَّه انی لأتوب الی اللَّه فی کلّ یوم مرة.
و روی انه قال (ص): الملائکة لا یذنبون و انتم تذنبون.
فشربوها انتم بالاستغفار فان افضل العلم لا اله الا اللَّه و ان افضل الدعاء استغفر اللَّه. ثم تلا رسول اللَّه (ص): فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ، قوله: وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ، هذا اکرام من اللَّه تعالی لهذه الامة حیث امر نبیهم (ص) ان یستغفر لذنوبهم و هو الشفیع المجاب فیهم. کرامتی و فضلی عظیم است که رب العزة این امت را داد که فرمود پیغامبر را تا گناهان ایشان را مغفرت خواهد، و مغفرت خواست وی آنست که از بهر ایشان شفاعت کند و رب العزة شفاعت وی قبول کند.
روی ابو موسی الاشعری قال: قال رسول اللَّه (ص): خیّرت بین الشفاعة و بین ان یدخل نصف امتی الجنة فاخترت الشفاعة لانها اعم و اکفی، أ ترونها للمتقین المؤمنین لا و لکنها للمذنبین الخطّائین و المتلوثین
وَ اللَّهُ یَعْلَمُ مُتَقَلَّبَکُمْ وَ مَثْواکُمْ ای تصرفکم فی الدنیا و منزلکم فیها، و قیل مُتَقَلَّبَکُمْ، فی الدنیا وَ مَثْواکُمْ، فی الآخرة، و قیل مُتَقَلَّبَکُمْ منتشرکم فی النهار، وَ مَثْواکُمْ، ای مستقرکم باللیل و قیل مُتَقَلَّبَکُمْ وَ مَثْواکُمْ انقلابکم من اصلاب الآباء الی ارحام الامهات.
ثم منها الی الدنیا ثم منها الی القبر ثم منه الی الجنة او الی النار.
و المعنی انه عالم بجمیع احوالکم، فلا یخفی علیه شی‌ء منها، وَ یَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا حرصا منهم علی الجهاد، لَوْ لا نُزِّلَتْ سُورَةٌ تأمرنا بالجهاد مؤمنان صحابه از سر ایمان و صدق خویش و استیناس بوحی منزل، پیوسته آرزوی نزول وحی میکردند و نیز تقاضای قتال میکردند، تحمل مشقت را در راه حق و تحصیل مثوبت در آخرت، و لان فی القتال احدی الحسنیین: امّا الشهادة و الجنة و امّا الظفر و الغنیمة. و منافقان نزول وحی کراهیت میداشتند. میترسیدند که اگر فرمان بقتال آید و قتال بریشان گران بود و صعب یا میترسیدند که سرّ ایشان بوحی آشکارا گردد. و ذلک فی قوله: یَحْذَرُ الْمُنافِقُونَ أَنْ تُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِما فِی قُلُوبِهِمْ و قوله: فَإِذا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ مُحْکَمَةٌ، کلّ ما لم ینسخ من القرآن محکم و قیل محکمة یعنی فیها احکام الغزو و قال قتادة:، کلّ سورة، ذکر فیها القتال، محکمة و هی اشدّها علی المنافقین، رَأَیْتَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یعنی المنافقین، یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ شزرا، نَظَرَ الْمَغْشِیِّ عَلَیْهِ مِنَ الْمَوْتِ، یعنی کمن هو فی غشیان الموت کراهیة قتالهم مع العدو و قیل یشخصون نحوک بابصارهم نظرا حدیدا کما ینظر الشاخص بصره عند الموت لکراهتهم القتال، فَأَوْلی لَهُمْ، کلمة وعید و تهدید کقوله: أَوْلی لَکَ فَأَوْلی اخذت من الولی و هو القرب ای ولیک ما تکره و قاربک و قیل معناه اولی الاشیاء لهم ان یعاقبوا. و یحتمل انّ هذا الکلام لیس للوعید و المعنی طاعة و قول معروف، اولی لهم من الجزع عند الجهاد، ای لو اطاعوا و قالوا قولا معروفا بالاجابة کان امثل و احسن و ذکر عن ابن عباس انه قال: اولی، وعید و الکلام به تام ثم قال: لهم طاعة ای للمؤمنین طاعة للَّه و لرسوله و قول معروف و اما وزن اولی فقد قیل انه اسم علی وزن افعل جعل علما للتهدید و الوعید فلم ینصرف و قیل وزنه فعلی من آل یؤل ای یؤل امرک الی شر فاحذره و قیل طاعَةٌ وَ قَوْلٌ مَعْرُوفٌ معناه یجب علیهم و ینبغی لهم طاعة و قول معروف و قیل هذا کان من المنافقین قبل الامر بالجهاد ای امرنا طاعة و قول معروف فلما امروا به امتنعوا عنه، فَإِذا عَزَمَ الْأَمْرُ، ای جدّ الامر و لزم فرض القتال و صار الامر معروفا، فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ، فی اظهار الایمان و الطاعة، لَکانَ خَیْراً لَهُمْ. و قیل: جواب اذا محذوف، تقدیره فاذا عزم الامر نکلوا و کذبوا فیما وعدوا و لو صدقوا لکان خیرا لهم.
فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ، معناه فلعلّکم ان اعرضتم عن القرآن و فارقتم احکامه، أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ، ای تعودوا الی ما کنتم علیه فی الجاهلیة فتفسدوا فی الارض بالمعصیة و البغی و سفک الدماء و ترجعوا الی الفرقة بعد ما جمعکم اللَّه بالاسلام، وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ قرأ یعقوب و تقطعوا بفتح التاء و التخفیف و الباقون بالتشدید من التقطیع علی التکثیر لاجل الارحام. معنی آنست که هیچ بر آن اید، هیچ می‌اندیشید و میپندارید که اگر روزی از دین برگردید شما بحال جاهلیت باز شید که عصیان آرید و خون یکدیگر ریزید و دو گروه شوید و خویشاوندیها ببرید. بعضی مفسران گفتند: إِنْ تَوَلَّیْتُمْ مشتق از ولایت است یعنی فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ امر الناس، أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ، بالظلم چه پندارید و در سر چه دارید که اگر روزی ولایت دار و جهاندار شید و پادشاهان بید که در زمین تباهی کنید بظلم و معصیت و خویشاوندیها برید و دلیل بر این، قراءة علی بن ابی طالب (ع) است: إِنْ تَوَلَّیْتُمْ بضم تاء و واو و کسر لام یعنی ان اطعتم و ملکتم، چه میپندارید در خویشتن چه میسگالید اگر روزی شما را سالاران پسندند و بر خویشتن پادشاهان، که تباهی کنید در زمین و خویشاوندیها برید.
قال بعضهم: المخاطبون فی هذه الایة المنافقون و قیل هم قریش و قیل هم الخوارج.
أُولئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ، ابعدهم من رحمته، فَأَصَمَّهُمْ، عن الحق، وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ، عن الحق و الهدی فلا یهتدون سبیلا.
أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ، فیعرفوا ما لهم و علیهم، أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها قیل «ام» بمعنی بل و اضاف الاقفال الی القلب لانها لیست من حدید و انما هی طبع و ختم و رین او غشاء و غلاف مما وصف قلوب الکفار به فذلک اقفال القلوب و قیل هذا جواب لهم حین قالُوا قُلُوبُنا فِی أَکِنَّةٍ قُلُوبُنا غُلْفٌ.
إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ، رجعوا کفارا، مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَی قال قتادة هم کفار اهل الکتاب یعنی الیهود کفروا بمحمد (ص) بعد ما عرفوا و وجدوا نعته فی کتابهم و قال ابن عباس و الضحاک و السّدّی: هم المنافقون ارتدّوا بعد ما سمعوا القرآن، الشَّیْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ، التسویل التصویر و التزیین ای زین الشیطان لهم القبیح وَ أَمْلی اللَّه لَهُمُ، ای امهلهم فی العمر و اخّر عنهم العذاب و قیل الشیطان املی لهم ای طوّل املهم فاغترّوا به. قرأ اهل البصرة: املی بضم الالف و کسر اللام و فتح الیاء علی ما لم یسم فاعله، و قرأ مجاهد: املی بارسال الیاء علی وجه الخبر من اللَّه عز و جل عن نفسه انه یفعل ذلک و تروی هذه القراءة عن یعقوب هذا کقوله: وَ أُمْلِی لَهُمْ إِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ ذلِکَ، ای ذلک الاملاء، بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا، دو قولست در این آیت یکی: قالُوا جهودان‌اند، لِلَّذِینَ کَرِهُوا منافقان‌اند یعنی که جهودان فرا منافقان گفتند: سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ ما شما را فرمان بریم در بعضی کارها یعنی که نعت و صفت محمد بپوشیم و او را تکذیب کنیم.
قول دیگر آنست که منافقان فرا یهود گفتند که ما در عداوت محمد و بازنشستن از جهاد، شما را فرمان بریم و شما را پشتی دهیم و این سخن در سرّ با یکدیگر میگفتند. رب العالمین سرّ ایشان آشکارا کرد و مصطفی و مؤمنان را از آن خبر کرد، وَ اللَّهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ ای اسرار الیهود مع المنافقین. قرأ اهل الکوفة اسرارهم بکسر الهمزة علی المصدر و الباقون بفتحها علی جمع السرّ ثم وصف عظیم ما حلّ بهم عند الموت فقال: فَکَیْفَ إِذا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ عند الموت وَ أَدْبارَهُمْ حالة السوق الی النار.
ذلِکَ ای ذلک الضرب بسبب بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللَّهَ، یعنی المعاصی و معاونة المشرکین. قال ابن عباس یعنی ما کتموا من التوریة و کفروا بمحمد (ص)، وَ کَرِهُوا رِضْوانَهُ، ای ما فیه رضوان اللَّه من الایمان و الطاعة و نصرة المؤمنین، فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ ای ابطل حسناتهم فی الیهودیة و قیل نزلت، من قوله إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا الی هاهنا فی شأن المنافقین الذین رجعوا من المدینة الی مکة مرتدّین.
أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ، شکّ و نفاق، أَنْ لَنْ یُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغانَهُمْ، ای لن یظهر احقادهم و عداوتهم و حسدهم علی المؤمنین فیبدیها حتی یعرفوا نفاقهم و فی بعض الآثار لا یموت ذو زیغ فی الدین حتی یفتضح.
وَ لَوْ نَشاءُ لَأَرَیْناکَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُمْ بِسِیماهُمْ، بعلامتهم بان نجعل فی وجوههم علامة تعرفهم بها. قال انس: ما خفی علی رسول اللَّه (ص) بعد نزول هذه الایة شی‌ء من المنافقین، کان یعرفهم بسیماهم، وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ فیه قولان: احدهما فی صورة القول و فحواه یقال فلان الحن حجته من فلان و منه الحدیث عن النبی (ص) لعل بعضکم ان یکون الحن بحجته من بعض
و الفعل منه لحن بکسر الحاء یلحن لحنا فهو لحن اذا فطن بالشی‌ء و القول الثانی: ما قال الکلبی فی لحن القول، فی کذبه و هو ازالة الکلام عن جهته و الفعل منه لحن بفتح الحاء یلحن لحنا فهو لاحن و المعنی انک تعرفهم فیما یتعرضون من تهجین امرک و امر المسلمین و الاستهزاء بهم فکان بعد نزول هذه الایة لا یتکلم منافق عند النبی (ص) الا عرفه بقوله و استدل بفحوی کلامه علی فساد دخلته وَ اللَّهُ یَعْلَمُ أَعْمالَکُمْ و یری ظاهرها و باطنها و یمیّز خیرها عن شرها.
وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ ای لنعاملنّکم معاملة المختبرون نأمرکم بالجهاد و القتال حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ، ای علم الوجود و المعنی حتی یتبین المجاهد و الصابر علی دینه من غیره و قیل حتی نعلمهم عیانا کما علمناهم غیبا، فان المجازاة تقع علی ما یظهر منهم، وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ، ای نظهرها و نکشفها باباء من یابی القتال و لا یصبر علی الجهاد. قرأ ابو بکر عن عاصم «و لیبلونکم حتی یعلم المجاهدین و یبلوا» بالیاء فیهن لقوله: وَ اللَّهُ یَعْلَمُ أَعْمالَکُمْ و قرأ الآخرون بالنون فیهن لقوله: وَ لَوْ نَشاءُ لَأَرَیْناکَهُمْ، و قرأ یعقوب: و نبلو ساکنة الواو ردا علی قوله: وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ و الآخرون بالفتح ردا علی قوله حتی یعلم: کان الفضیل اذا قرأ هذه الایة بکی. و قال اللهم لا تبلنا فانک ان بلوتنا هتکت استارنا و فضحتنا.
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ، ای عادوه، مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدی، ای ظهر لهم انه الحق و عرفوا الرسول، لَنْ یَضُرُّوا اللَّهَ شَیْئاً، انما یضرّون انفسهم، وَ سَیُحْبِطُ أَعْمالَهُمْ، فلا یرون لها ثوابا فی الآخرة.
قال ابن عباس: هم المطعمون یوم بدر و نظیره قوله عز و جل: إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِیَصُدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ.
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ، بتوحیده، وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ، بتصدیقه، وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ، بالشک و النفاق.
قال الکلبی: لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ بالریاء و السمعة و قال الحسن: لا تبطلوا اعمالکم، بالمعاصی و الکبائر. و قال ابو العالیة کان اصحاب رسول اللَّه (ص) یرون انه لا یضر مع الاخلاص بقول لا اله الا اللَّه ذنب کما لا ینفع مع الشرک عمل فخافوا الکبائر بعده ان تحبط الاعمال قال اللَّه تعالی: لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ، فان الشر یبطل الخیر و الخیر یبطل الشر و ملاک العمل خواتمه و قیل: معناه لا ترجعوا بعد الایمان کفارا و لا بعد الطاعة عصاة. و قال مقاتل: معناه لا تمنوا علی رسول اللَّه بالاسلام، نزلت فی بنی اسد ابن خزیمة کانوا یمنّون علی رسول اللَّه اذ اسلموا.
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ ماتُوا وَ هُمْ کُفَّارٌ فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ نزلت فی اصحاب القلیب و حکمها عام و قال مقاتل: نزلت فی رجل سأل النبی (ص) عن والده و قال انه کان محسنا فی کفره فقال (ص) هو فی النار فولی الرجل و هو یبکی فدعاه فقال (ص) والدک و والدی و والد ابراهیم فی النار، فنزلت هذه الایة.
فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ، یعنی و لا تدعوا، فاکتفی بالاولی من الآخرة ای لا تضعفوا و لا تدعوا الکفار الی الصلح ابتداء، منع اللَّه المسلمین ان یدعوا الکفار الی الصلح و امرهم بحربهم حتی یسلموا، السلم و السلام لغتان و قیل السلام من الاسلام کالنبات من الانبات و العطاء من الاعطاء، وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ، ای انتم الغالبون علیهم. قال الکلبی آخر الامر لکم و ان غلبوکم فی بعض الاوقات و قیل کان رسول اللَّه (ص) اتّقی العدو یوم احد فلجاء الی الشعب فنزلت هذه الایة، وَ اللَّهُ مَعَکُمْ، بالعون و النصرة، وَ لَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمالَکُمْ ای لن ینقصکم شیئا من ثواب اعمالکم یقال وتره یتره وترا و ترة اذا نقص حقه و منه سمی الوتر لانها نقصت من الشفع ثم حضّ علی طلب الآخرة. فقال: إِنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ ای باطل و غرور ینقطعان فی اسرع مدة، وَ إِنْ تُؤْمِنُوا، باللّه و رسوله، وَ تَتَّقُوا، الشرک و المعاصی، یُؤْتِکُمْ أُجُورَکُمْ، ای جزاء اعمالکم فی الآخرة، تم الکلام، ثم قال: وَ لا یَسْئَلْکُمْ أَمْوالَکُمْ یعنی لا یسئلکم اللَّه و رسوله اموالکم کلها فی الصدقات انما یسئلکم العشر و ربع العشر فطیبوا بها نفسا و الی هذا القول ذهب ابن عیینة، یدل علیه سیاق الایة.
إِنْ یَسْئَلْکُمُوها فَیُحْفِکُمْ، ای یجهدکم و یلحف علیکم بمسئلة جمیعها، تَبْخَلُوا بها فلا تعطوها، وَ یُخْرِجْ أَضْغانَکُمْ، بغضکم و عداوتکم، ای یبعث ذلک منکم حقدا یظهر و لا یخفی و قیل یصیر سببا للاضغان لان المؤمنین لم یکن فی قلوبهم اضغان. قال قتاده: علم اللَّه عز و جل ان ابن آدم ینقم ممن یرید ماله و نظیر هذه الایة قوله: وَ لَوْ أَنَّا کَتَبْنا عَلَیْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ... الایة و الاحفاء و الالحاح و الالحاف واحد و هو المبالغة فی المسئلة و قیل معنی قوله: لا یَسْئَلْکُمْ أَمْوالَکُمْ ای لا یسئلکم اموالکم لنفسه سبحانه و قیل لا یسئلکم اموالکم انما ذلک ماله و هو المنعم باعطائه کقوله: وَ آتُوهُمْ مِنْ مالِ اللَّهِ الَّذِی آتاکُمْ.
قوله: ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ یعنی اخراج ما فرض اللَّه علیکم، فَمِنْکُمْ مَنْ یَبْخَلُ معناه کیف یأمرکم باخراج جمیع اموالکم و قد دعاکم الی انفاق البعض فی سبیل اللَّه فمنکم من یبخل فلا ینفق و قیل فَمِنْکُمْ مَنْ یَبْخَلُ، بما فرض علیه من الزکاة. وَ مَنْ یَبْخَلْ فَإِنَّما یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ، عن بمعنی علی ای یبخل علی نفسه بالجزاء و الثواب، و قیل انما یبخل عن نفسه یعنی عن بخل نفسه لانّ نفسه لو کانت جوادا لم یبخل بالنفقه فی سبیل اللَّه و قیل یبخل عن داعی نفسه لا عن داعی ربه، وَ اللَّهُ الْغَنِیُّ، ای الغنی عن انفاقکم لا حاجة به الی مالکم، وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ، الیه و الی ما عنده من الخیر، وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ الخطاب لقریش، و البدل الانصار هذا کقوله: فَإِنْ یَکْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَکَّلْنا بِها قَوْماً... الایة و قیل الخطاب للعرب و البدل العجم.
روی ابو هریرة قال: تلا رسول اللَّه (ص) هذه الایة: وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ. قالوا یا رسول اللَّه من هؤلاء الذین ان تولّینا استبدلوا بنا ثم لا یکونوا امثالنا فضرب یده علی منکب سلمان الفارسی و قال هذا و قومه، و لو کان الدین معلّقا بالثریا لناله رجال من فارس.
قال الکلبی: شرط الاستبدال بهم بشرط تولیهم، ثم لم یتولوا فلم یستبدل بهم. و قیل تهدّد ثم مدح، فقال: ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ. و عن ابن عمر قال قال رسول اللَّه (ص): للَّه عز و جل خیرتان من خلقه فی ارضه قریش خیرة اللَّه من العرب و فارس خیرة اللَّه من العجم.
برگردان به زبان ساده
قوله تعالی: فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ، ای اعلم خبرا یقینا ما علمته نظرا و استدلالا یا محمد آنچ بنظر و استدلال دانسته‌ای از توحید ما، بخبر نیز بدان و یقین باش که اللَّه یگانه و یکتاست. یگانه در ذات و یگانه در صفات، بری زعلات، مقدس از آفات، منزّه از حاجات، نامور پیش از نامبران، و راست نامتر از همه نام‌وران، خدای جهان و جهانیان، دارنده آفریدگان و فراخ بخشایش در دو جهان.
هوش مصنوعی: بدان که هیچ معبودی جز اللَّه نیست. ای محمد، آنچه را که از طریق دیدن و استدلال در مورد توحید ما فهمیده‌ای، به سوی خبر نیز بدان و اطمینان داشته باش که اللَّه واحد و یگانه است. او در ذات و صفاتش یکتا و منزه از هر نقصی و ناپاک از نیازهاست. او پیش از هر موجودی نامور است و از همه نام‌آوران، راست‌نام‌تر است. او خدای جهان و موجوداتش است و بخشایش او در دو جهان وسیع و بی‌کران است.
و قیل معناه فاعلم یا محمد انه لیس شی‌ء فضله کفضل لا اله الا اللَّه، فاذکر لا اله الا اللَّه و اثبت علی قول لا اله الا للَّه بدان یا محمد که هیچیز آن شرف و فضیلت ندارد که کلمه لا اله الا اللَّه دارد. یاد کن این کلمه را و آن را محکم دار و بر آن ثابت باش.
هوش مصنوعی: ای محمد، بدان که هیچ چیز به اندازه عبارت «لا اله الا اللَّه» فضیلت ندارد. این کلمه را همیشه در یاد داشته باش و به آن پایبند باش.
روی ابو هریرة عن النبی (ص) انه قال جدّدوا ایمانکم قالوا یا رسول اللَّه کیف نجدد ایماننا قال: اکثروا من قول لا اله الا اللَّه و روی انه قال (ص): جددوا الاسلام بلا اله الا اللَّه و روی انه (ص) بعث معاذ بن جبل الی اهل الیمن فاوصاه و قال انکم ستقدمون علی اهل کتاب فان سألوکم عن مفتاح الجنة فقل لا اله الا اللَّه. و عن ابی هریرة قال: قیل یا رسول اللَّه من اسعد الناس بشفاعتک یوم القیمة قال: اسعد الناس بشفاعتی یوم القیمة، من قال لا اله الا اللَّه خالصا من قبل نفسه.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند که ایمان خود را تازه کنید. زمانی که companions از او پرسیدند چگونه می‌توانیم ایمان‌مان را تازه کنیم، او پاسخ داد: «زیاد بگویید لا اله الا اللَّه». همچنین او تاکید کرد که اسلام را با گفتن «لا اله الا اللَّه» تازه کنید. پیامبر (ص) معاذ بن جبل را به سوی مردم یمن فرستاد و به او توصیه کرد که وقتی با اهل کتاب روبه‌رو می‌شود و از او درباره کلید بهشت سوال کردند، به آنان بگوید که «لا اله الا اللَّه». در ادامه، ابو هریره نقل می‌کند که از پیامبر (ص) پرسیدند که خوشبخت‌ترین مردم در روز قیامت چه کسی است و او فرمود: «خوشبخت‌ترین مردم در شفاعت من در آن روز کسی است که با خلوص قلب بگوید لا اله الا اللَّه».
و روی انه قال (ص) اقول یا رب شفعنی فیمن قال: لا اله الا اللَّه فقال یا محمد لیس ذلک لک و عزتی و کبریایی و عظمتی لا ادع فیها احدا یشهد ان لا اله الا اللَّه الا اخرجته منها.
هوش مصنوعی: در این متن به نقل از پیامبر (ص) بیان شده است که او از خداوند درخواست می‌کند که شفاعت کند برای کسانی که با ایمان به «لا اله الا اللَّه» اعتقاد دارند. اما خداوند در پاسخ می‌فرماید که این شفاعت از آنِ پیامبر نیست و به عزت، بزرگی و عظمت خود قسم یاد می‌کند که هیچ کس را که شهادت به «لا اله الا اللَّه» بدهد، از این دایره خارج نکند.
و عن عثمان بن عفان قال: سمعت رسول اللَّه (ص) یقول من مات و هو یعلم ان لا اله الا اللَّه دخل الجنة
هوش مصنوعی: عثمان بن عفان نقل می‌کند که پیامبر (ص) فرمودند: کسی که بمیرد و بداند که هیچ معبودی جز الله وجود ندارد، وارد بهشت خواهد شد.
و قیل فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ، الخطاب مع النبی و المراد به امّته واحدا بعد واحد.
هوش مصنوعی: بدان که هیچ معبودی جز الله وجود ندارد، و این خطاب به پیامبر است و منظور از آن، امت ایشان به صورت فردی است.
ابو العالیه گفت و ابن عیینة که این آیت متصل است بآیت پیش، یعنی إِذا جاءَتْهُمُ السَّاعَةُ فاعلم انه لا ملجأ و لا مفزع عند قیامها الا اللَّه، چون رستاخیز آید یا محمد بدان که در آن احوال و اهوال رستاخیز، پناهی و درگاهی نیست که با وی گریزند مگر درگاه و پناه اللَّه آن خداوند که جز وی خداوند نیست. ثم قال: وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ، گناهان کبائر بر پیغامبران روا نیست، اما صغائر، روا باشد که بر ایشان رود که بشراند و بشر از صغائر خالی نباشد و صغائر مصطفی (ص) که در جاهلیت برو رفت یا بعد از نبوة، گذشته و آینده همه آمرزیده است که رب العالمین فرمود: لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ اما در این آیت، او را استغفار فرمود تا امت وی استغفار کنند و بر سنت وی در استغفار راست روند.
هوش مصنوعی: ابو العالیه و ابن عیینة معتقدند که این آیه به آیه قبلی مرتبط است. در واقع، زمانی که قیامت فرامی‌رسد، هیچ پناهگاهی جز خداوند وجود ندارد. در لحظات و سختی‌های قیامت، فقط خداوند است که می‌توان به او پناه برد. سپس به موضوع استغفار اشاره می‌شود؛ گناهان بزرگ بر پیامبران روا نیست، اما ممکن است گناهان کوچک از ایشان سر بزند، زیرا بشر نمی‌تواند از کوچک‌ترین گناهان پاک باشد. با این حال، گناهان کوچک پیامبر اکرم (ص) که در دوران جاهلیت یا بعد از نبوت انجام شده‌اند، همه آمرزیده شده است. خداوند در آیه‌ای فرمود که او گناهان گذشته و آینده پیامبر را می‌آمرزد. با این وجود، در این آیه از پیامبر خواسته شده است تا استغفار کند تا امت او نیز به پیروی از او در استغفار اقدام کنند.
روی عن حذیفة قال: شکوت الی رسول اللَّه (ص) ذربا فی لسانی فقال این انت من الاستغفار فانی لاستغفر اللَّه کل یوم مائة مرة و جاء رجل فقال یا رسول اللَّه انی ذرب اللسان و اکثر ذلک علی اهلی فقال له النبی (ص) فاین انت من الاستغفار انی استغفر اللَّه فی الیوم و اللیلة مائة مره
هوش مصنوعی: حذیفه روایت می‌کند که به رسول الله (ص) گفتم که در زبانم دشواری‌هایی دارم. ایشان فرمودند: «چطور استغفار می‌کنی؟ من هر روز صد بار از خداوند استغفار می‌کنم.» سپس مردی آمد و گفت: «یا رسول الله، من هم زبانم دچار دشواری است و این مشکل را بر خانواده‌ام تحمیل می‌کنم.» پیامبر (ص) به او فرمودند: «چطور استغفار می‌کنی؟ من در روز و شب صد بار از خداوند استغفار می‌کنم.»
و قال (ص) و توبوا الی ربکم فو اللَّه انی لأتوب الی اللَّه فی کلّ یوم مرة.
هوش مصنوعی: پیامبر فرمودند: "به سوی پروردگارتان بازگردید، سوگند به خدا، من هر روز حداقل یک بار به درگاه خداوند توبه می‌کنم."
و روی انه قال (ص): الملائکة لا یذنبون و انتم تذنبون.
هوش مصنوعی: و او (ص) فرمودند: فرشتگان گناه نمی‌کنند اما شما انسان‌ها خطا می‌کنید.
فشربوها انتم بالاستغفار فان افضل العلم لا اله الا اللَّه و ان افضل الدعاء استغفر اللَّه. ثم تلا رسول اللَّه (ص): فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ، قوله: وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ، هذا اکرام من اللَّه تعالی لهذه الامة حیث امر نبیهم (ص) ان یستغفر لذنوبهم و هو الشفیع المجاب فیهم. کرامتی و فضلی عظیم است که رب العزة این امت را داد که فرمود پیغامبر را تا گناهان ایشان را مغفرت خواهد، و مغفرت خواست وی آنست که از بهر ایشان شفاعت کند و رب العزة شفاعت وی قبول کند.
هوش مصنوعی: استغفار بسیار ارزنده است، زیرا بهترین دانش این است که بگوییم «لا اله الا اللَّه» و بهترین دعا نیز استغفار از خداوند است. سپس رسول خدا (ص) فرمودند: «بدان که هیچ معبودی جز اللَّه نیست و برای گناهان خود و مؤمنان و مؤمنات استغفار کن». همچنین، جمله‌ای که به مؤمنان و مؤمنات اشاره شده، نشان‌دهنده کرامتی از سوی خداوند متعال برای این امت است. او به پیامبر (ص) دستور داده تا برای گناهان آنها استغفار کند و او در واقع شفیع پذیرفته‌شده‌ای برای آنهاست. این یک کرامت و فضل بزرگ از سوی خداوند است که به این امت عطا شده و نشان می‌دهد که پیامبر برای مغفرت گناهان آنها شفاعت خواهد کرد و خداوند شفاعت او را می‌پذیرد.
روی ابو موسی الاشعری قال: قال رسول اللَّه (ص): خیّرت بین الشفاعة و بین ان یدخل نصف امتی الجنة فاخترت الشفاعة لانها اعم و اکفی، أ ترونها للمتقین المؤمنین لا و لکنها للمذنبین الخطّائین و المتلوثین
هوش مصنوعی: ابو موسی الاشعری نقل می‌کند که پیامبر خدا (ص) فرمودند: من بین شفاعت و این که نیمی از امت من به بهشت وارد شوند، انتخاب کردم شفاعت را زیرا که جامع‌تر و کافی‌تر است. آیا شما فکر می‌کنید این شفاعت فقط برای پرهیزکاران و مؤمنین است؟ نه، بلکه این شفاعت برای گناهکاران، خطاکاران و آلوده‌ها نیز می‌باشد.
وَ اللَّهُ یَعْلَمُ مُتَقَلَّبَکُمْ وَ مَثْواکُمْ ای تصرفکم فی الدنیا و منزلکم فیها، و قیل مُتَقَلَّبَکُمْ، فی الدنیا وَ مَثْواکُمْ، فی الآخرة، و قیل مُتَقَلَّبَکُمْ منتشرکم فی النهار، وَ مَثْواکُمْ، ای مستقرکم باللیل و قیل مُتَقَلَّبَکُمْ وَ مَثْواکُمْ انقلابکم من اصلاب الآباء الی ارحام الامهات.
هوش مصنوعی: خداوند به خوبی از حال و احوال شما باخبر است و میداند چه تغییراتی در زندگی‌تان دارید و کجا زندگی می‌کنید. این تغییرات می‌تواند شامل زندگی شما در این دنیا و نیز جایگاه شما در آخرت باشد. برخی نیز گفته‌اند که به تحرکات شما در طول روز و جایی که در شب استراحت می‌کنید، اشاره دارد. همچنین می‌توان این تعبیر را به تغییرات نسل‌ها یعنی انتقال از نسل پدران به نسل مادران نیز معنا کرد.
ثم منها الی الدنیا ثم منها الی القبر ثم منه الی الجنة او الی النار.
هوش مصنوعی: بعد از آن، به دنیا می‌آید و سپس به قبر می‌رود و از آنجا به بهشت یا جهنم می‌رود.
و المعنی انه عالم بجمیع احوالکم، فلا یخفی علیه شی‌ء منها، وَ یَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا حرصا منهم علی الجهاد، لَوْ لا نُزِّلَتْ سُورَةٌ تأمرنا بالجهاد مؤمنان صحابه از سر ایمان و صدق خویش و استیناس بوحی منزل، پیوسته آرزوی نزول وحی میکردند و نیز تقاضای قتال میکردند، تحمل مشقت را در راه حق و تحصیل مثوبت در آخرت، و لان فی القتال احدی الحسنیین: امّا الشهادة و الجنة و امّا الظفر و الغنیمة. و منافقان نزول وحی کراهیت میداشتند. میترسیدند که اگر فرمان بقتال آید و قتال بریشان گران بود و صعب یا میترسیدند که سرّ ایشان بوحی آشکارا گردد. و ذلک فی قوله: یَحْذَرُ الْمُنافِقُونَ أَنْ تُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِما فِی قُلُوبِهِمْ و قوله: فَإِذا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ مُحْکَمَةٌ، کلّ ما لم ینسخ من القرآن محکم و قیل محکمة یعنی فیها احکام الغزو و قال قتادة:، کلّ سورة، ذکر فیها القتال، محکمة و هی اشدّها علی المنافقین، رَأَیْتَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یعنی المنافقین، یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ شزرا، نَظَرَ الْمَغْشِیِّ عَلَیْهِ مِنَ الْمَوْتِ، یعنی کمن هو فی غشیان الموت کراهیة قتالهم مع العدو و قیل یشخصون نحوک بابصارهم نظرا حدیدا کما ینظر الشاخص بصره عند الموت لکراهتهم القتال، فَأَوْلی لَهُمْ، کلمة وعید و تهدید کقوله: أَوْلی لَکَ فَأَوْلی اخذت من الولی و هو القرب ای ولیک ما تکره و قاربک و قیل معناه اولی الاشیاء لهم ان یعاقبوا. و یحتمل انّ هذا الکلام لیس للوعید و المعنی طاعة و قول معروف، اولی لهم من الجزع عند الجهاد، ای لو اطاعوا و قالوا قولا معروفا بالاجابة کان امثل و احسن و ذکر عن ابن عباس انه قال: اولی، وعید و الکلام به تام ثم قال: لهم طاعة ای للمؤمنین طاعة للَّه و لرسوله و قول معروف و اما وزن اولی فقد قیل انه اسم علی وزن افعل جعل علما للتهدید و الوعید فلم ینصرف و قیل وزنه فعلی من آل یؤل ای یؤل امرک الی شر فاحذره و قیل طاعَةٌ وَ قَوْلٌ مَعْرُوفٌ معناه یجب علیهم و ینبغی لهم طاعة و قول معروف و قیل هذا کان من المنافقین قبل الامر بالجهاد ای امرنا طاعة و قول معروف فلما امروا به امتنعوا عنه، فَإِذا عَزَمَ الْأَمْرُ، ای جدّ الامر و لزم فرض القتال و صار الامر معروفا، فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ، فی اظهار الایمان و الطاعة، لَکانَ خَیْراً لَهُمْ. و قیل: جواب اذا محذوف، تقدیره فاذا عزم الامر نکلوا و کذبوا فیما وعدوا و لو صدقوا لکان خیرا لهم.
هوش مصنوعی: معنی این متن به این صورت است که خداوند به تمامی حالاتی که شما دارید آگاه است و هیچ چیز از او پنهان نیست. مؤمنان به خاطر ایمان و صداقت خود همیشه آرزوی نزول وحی و دستور جهاد را داشتند. آنها تحمل سختی‌ها را در راه حق و برای به دست آوردن پاداش در آخرت دوست داشتند، زیرا در جنگ دو سرنوشت وجود دارد: یا شهادت و بهشت و یا پیروزی و غنیمت. در مقابل، منافقان از نزول وحی و دستورات جهاد فراری بودند، زیرا میترسیدند که اگر دستور جنگ داده شود، برایشان دشوار باشد یا پنهانی‌های آنها افشا شود. آیه‌های قرآن به وضوح نشان می‌دهند که منافقان از این موضوع میترسیدند و وقتی آیات محکم نازل می‌شد، آنها با کراهت به مؤمنان نگاه میکردند و احساس میکردند در حال مرگ هستند، به خاطر dislike کردن قتال. واژه "أَوْلی" به معنی تهدید و هشدار است و به این معناست که سزاوار است آنها عذاب شوند. همچنین این واژه ممکن است به معنای وظیفه‌ای باشد که به آنها می‌گوید به جای جزع و ترس، باید در جهاد اطاعت کنند و گفتار نیکو داشته باشند. در نهایت، اگر آنها در ایمان و اطاعت خود صادق بودند، برایشان بهتر بود. در اینجا یک جواب محذوف نیز وجود دارد که می‌تواند نشان دهد اگر آنها به خوبی عمل میکردند، به نفعشان می‌بود.
فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ، معناه فلعلّکم ان اعرضتم عن القرآن و فارقتم احکامه، أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ، ای تعودوا الی ما کنتم علیه فی الجاهلیة فتفسدوا فی الارض بالمعصیة و البغی و سفک الدماء و ترجعوا الی الفرقة بعد ما جمعکم اللَّه بالاسلام، وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ قرأ یعقوب و تقطعوا بفتح التاء و التخفیف و الباقون بالتشدید من التقطیع علی التکثیر لاجل الارحام. معنی آنست که هیچ بر آن اید، هیچ می‌اندیشید و میپندارید که اگر روزی از دین برگردید شما بحال جاهلیت باز شید که عصیان آرید و خون یکدیگر ریزید و دو گروه شوید و خویشاوندیها ببرید. بعضی مفسران گفتند: إِنْ تَوَلَّیْتُمْ مشتق از ولایت است یعنی فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ امر الناس، أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ، بالظلم چه پندارید و در سر چه دارید که اگر روزی ولایت دار و جهاندار شید و پادشاهان بید که در زمین تباهی کنید بظلم و معصیت و خویشاوندیها برید و دلیل بر این، قراءة علی بن ابی طالب (ع) است: إِنْ تَوَلَّیْتُمْ بضم تاء و واو و کسر لام یعنی ان اطعتم و ملکتم، چه میپندارید در خویشتن چه میسگالید اگر روزی شما را سالاران پسندند و بر خویشتن پادشاهان، که تباهی کنید در زمین و خویشاوندیها برید.
هوش مصنوعی: آیا فکر می‌کنید اگر از دین اسلام دور شوید، دوباره به وضعیت جاهلیت خود بازگردید و در زمین فساد کنید؟ آیا تصور می‌کنید که ممکن است به گناه و ظلم برگردید، خون یکدیگر را بریزید و میان خود تفرقه بیندازید و پیوندهای خونی خود را قطع کنید؟ برخی مفسرین گفته‌اند که اگر به رهبری و حکمرانی برسید، چه تصوری دارید؟ آیا قصد دارید در زمین به ظلم و فساد بپردازید و روابط خانوادگی را نابود کنید؟ این موضوع نشان‌دهنده این است که شما باید به فکر عواقب کارهایتان باشید و نسبت به مسئولیت‌های خود آگاه باشید.
قال بعضهم: المخاطبون فی هذه الایة المنافقون و قیل هم قریش و قیل هم الخوارج.
هوش مصنوعی: برخی گفته‌اند که مخاطبان این آیه، منافقان هستند و بعضی نیز معتقدند که اشاره به قریش دارد، در حالی که برخی دیگر آنها را خوارج دانسته‌اند.
أُولئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ، ابعدهم من رحمته، فَأَصَمَّهُمْ، عن الحق، وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ، عن الحق و الهدی فلا یهتدون سبیلا.
هوش مصنوعی: آنها کسانی هستند که خداوند بر آنها لعنت کرده و از رحمت خود دورشان ساخته است. به همین خاطر، خداوند گوش‌هایشان را نسبت به حق ناشنوا کرده و چشمانشان را نسبت به حقیقت و هدایت نابیناست، بنابراین هرگز راهی نخواهند یافت.
أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ، فیعرفوا ما لهم و علیهم، أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها قیل «ام» بمعنی بل و اضاف الاقفال الی القلب لانها لیست من حدید و انما هی طبع و ختم و رین او غشاء و غلاف مما وصف قلوب الکفار به فذلک اقفال القلوب و قیل هذا جواب لهم حین قالُوا قُلُوبُنا فِی أَکِنَّةٍ قُلُوبُنا غُلْفٌ.
هوش مصنوعی: آیا آنها در قرآن نمی‌اندیشند تا بدانند چه چیزی برایشان خوب است و چه چیزی به ضررشان؟ یا اینکه بر دل‌هایشان قفل‌هایی هست؟ در اینجا "ام" به معنای "بلکه" آمده و قفل‌ها را به دل نسبت داده‌اند، زیرا این قفل‌ها از جنس آهن نیستند، بلکه زنجیری هستند که بر اثر طبع و سرشت ناپاک بر دل‌ها نشسته‌اند. این ویژگی‌ها به دل‌های کافران نسبت داده شده است. این پاسخ به آنهاست وقتی که گفتند "دل‌های ما در پوشش‌هایی است" و "دل‌های ما غیروالاست".
إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ، رجعوا کفارا، مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَی قال قتادة هم کفار اهل الکتاب یعنی الیهود کفروا بمحمد (ص) بعد ما عرفوا و وجدوا نعته فی کتابهم و قال ابن عباس و الضحاک و السّدّی: هم المنافقون ارتدّوا بعد ما سمعوا القرآن، الشَّیْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ، التسویل التصویر و التزیین ای زین الشیطان لهم القبیح وَ أَمْلی اللَّه لَهُمُ، ای امهلهم فی العمر و اخّر عنهم العذاب و قیل الشیطان املی لهم ای طوّل املهم فاغترّوا به. قرأ اهل البصرة: املی بضم الالف و کسر اللام و فتح الیاء علی ما لم یسم فاعله، و قرأ مجاهد: املی بارسال الیاء علی وجه الخبر من اللَّه عز و جل عن نفسه انه یفعل ذلک و تروی هذه القراءة عن یعقوب هذا کقوله: وَ أُمْلِی لَهُمْ إِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ ذلِکَ، ای ذلک الاملاء، بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا، دو قولست در این آیت یکی: قالُوا جهودان‌اند، لِلَّذِینَ کَرِهُوا منافقان‌اند یعنی که جهودان فرا منافقان گفتند: سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ ما شما را فرمان بریم در بعضی کارها یعنی که نعت و صفت محمد بپوشیم و او را تکذیب کنیم.
هوش مصنوعی: افرادی که به عقب برگشتند و از دین خود دست کشیدند، کافر شدند بعد از اینکه هدایت برایشان روشن شد. برخی مانند قتاده می‌گویند این افراد کافرانی از اهل کتاب هستند که بعد از شناختن محمد (ص) و دیدن صفات او در کتاب‌هایشان کفر ورزیدند. ابن عباس و دیگران نیز معتقدند که این افراد منافقان هستند که بعد از شنیدن قرآن برگشتند. شیطان برای آنها زینت و زیبایی قبیح را جلوه داده و خداوند به آنها مهلت داده است تا عذاب را به تاخیر اندازد. برخی از قاریان این عبارت را به شکل‌های مختلف خوانده اند، به طوری که معنای آن به مهلت دادن و طولانی کردن امیدهایشان اشاره دارد. در این آیه، دو نظر وجود دارد: یکی اینکه افرادی که کارشان را به تاخیر می‌اندازند، منافقانی هستند که از دستورات پیامبر تخطی می‌کنند و به دیگران نیز می‌گویند که ما در برخی از مسائل از شما پیروی خواهیم کرد، ولی در واقع قصد دارند محمد (ص) را تکذیب کنند.
قول دیگر آنست که منافقان فرا یهود گفتند که ما در عداوت محمد و بازنشستن از جهاد، شما را فرمان بریم و شما را پشتی دهیم و این سخن در سرّ با یکدیگر میگفتند. رب العالمین سرّ ایشان آشکارا کرد و مصطفی و مؤمنان را از آن خبر کرد، وَ اللَّهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ ای اسرار الیهود مع المنافقین. قرأ اهل الکوفة اسرارهم بکسر الهمزة علی المصدر و الباقون بفتحها علی جمع السرّ ثم وصف عظیم ما حلّ بهم عند الموت فقال: فَکَیْفَ إِذا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ عند الموت وَ أَدْبارَهُمْ حالة السوق الی النار.
هوش مصنوعی: یک گفتار دیگر این است که منافقان به یهود گفتند که ما در دشمنی با محمد و ترک جهاد، از شما پیروی خواهیم کرد و به شما کمک خواهیم کرد. این سخنان را به طور پنهانی با یکدیگر در میان می‌گذاشتند. خداوند اسرار آنها را فاش کرد و پیامبر و مؤمنان را از آن مطلع ساخت، و او به خوبی از رازهای آنها آگاه است. اهل کوفه کلمه «اسرار» را با کسره خوانده‌اند، در حالی که دیگران آن را با فتحه خوانده‌اند. سپس بر توصیف عظیمی از آنچه در هنگام مرگ بر آنها می‌گذرد، اشاره کرده و می‌فرماید: حالشان چگونه خواهد بود وقتی ملائکه در لحظه مرگ، به چهره‌ها و پشت‌هایشان ضربه می‌زنند و به سوی آتش می‌برند.
ذلِکَ ای ذلک الضرب بسبب بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللَّهَ، یعنی المعاصی و معاونة المشرکین. قال ابن عباس یعنی ما کتموا من التوریة و کفروا بمحمد (ص)، وَ کَرِهُوا رِضْوانَهُ، ای ما فیه رضوان اللَّه من الایمان و الطاعة و نصرة المؤمنین، فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ ای ابطل حسناتهم فی الیهودیة و قیل نزلت، من قوله إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا الی هاهنا فی شأن المنافقین الذین رجعوا من المدینة الی مکة مرتدّین.
هوش مصنوعی: این موضوع به این اشاره دارد که علت این عذاب، پیروی از چیزهایی است که موجب ناخشنودی خداوند می‌شود، مثل انجام گناهان و کمک به مشرکان. ابن عباس بیان کرده که این شامل پنهان نگه‌داشتن برخی از حقایق تورات و انکار پیامبر اسلام (ص) است و اینکه آنها از رضایت خداوند دوری کرده‌اند. در واقع، این عدم رضایت به معنای دوری از ایمان و اطاعت و حمایت از مؤمنان است که در نتیجه، اعمال نیک آنها را بلا اثر کرده و حسناتشان در دین یهودی از بین رفته است. همچنین، نقل شده است که این آیه به خاطر افرادی نازل شده که در مورد منافقین صحبت می‌کند که از مدینه به مکه برگشتند و مرتد شدند.
أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ، شکّ و نفاق، أَنْ لَنْ یُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغانَهُمْ، ای لن یظهر احقادهم و عداوتهم و حسدهم علی المؤمنین فیبدیها حتی یعرفوا نفاقهم و فی بعض الآثار لا یموت ذو زیغ فی الدین حتی یفتضح.
هوش مصنوعی: آیا کسانی که در دل‌هایشان بیماری وجود دارد، فکر می‌کنند که خداوند پنهان‌کاری‌ها و رازهای آنها را فاش نخواهد کرد؟ آیا نمی‌دانند که خداوند دشمنی‌ها و حسادت‌هایشان را نسبت به مؤمنان آشکار خواهد کرد تا نفاقشان روشن شود؟ به طوری که در برخی از روایات آمده است، کسی که در دین دچار انحراف است تا زمانی که رسوا نشود، نمی‌میرد.
وَ لَوْ نَشاءُ لَأَرَیْناکَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُمْ بِسِیماهُمْ، بعلامتهم بان نجعل فی وجوههم علامة تعرفهم بها. قال انس: ما خفی علی رسول اللَّه (ص) بعد نزول هذه الایة شی‌ء من المنافقین، کان یعرفهم بسیماهم، وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ فیه قولان: احدهما فی صورة القول و فحواه یقال فلان الحن حجته من فلان و منه الحدیث عن النبی (ص) لعل بعضکم ان یکون الحن بحجته من بعض
هوش مصنوعی: اگر بخواهیم، می‌توانیم آنها را به تو نشان دهیم، به طوری که آنها را با نشانه‌هایشان بشناسی. به عبارتی، با قرار دادن علامتی در چهره‌هایشان، می‌توانیم آنها را شناسایی کنیم. انس می‌گوید: پس از نزول این آیه، هیچ چیز از منافقین برای رسول خدا (ص) پنهان نماند و او آنها را به نشانه‌هایشان می‌شناخت. همچنین گفته شده که شما می‌توانید آنها را در لحن گفتارشان بشناسید. در این زمینه، دو دیدگاه وجود دارد: یکی اینکه به نحوه سخن گفتن و محتوای آن اشاره دارد و دیگری اینکه ممکن است برخی از شما در دلایل‌شان به نوعی گفتمان دیگری از دیگران شکایت کنند.
و الفعل منه لحن بکسر الحاء یلحن لحنا فهو لحن اذا فطن بالشی‌ء و القول الثانی: ما قال الکلبی فی لحن القول، فی کذبه و هو ازالة الکلام عن جهته و الفعل منه لحن بفتح الحاء یلحن لحنا فهو لاحن و المعنی انک تعرفهم فیما یتعرضون من تهجین امرک و امر المسلمین و الاستهزاء بهم فکان بعد نزول هذه الایة لا یتکلم منافق عند النبی (ص) الا عرفه بقوله و استدل بفحوی کلامه علی فساد دخلته وَ اللَّهُ یَعْلَمُ أَعْمالَکُمْ و یری ظاهرها و باطنها و یمیّز خیرها عن شرها.
هوش مصنوعی: عمل لحن به معنای نشانه‌گذاری یا بیان کردن چیزی به شکلی خاص است. در اینجا، دو نظر درباره لحن وجود دارد: یکی اینکه لحن به معنای آگاهی از چیزی است و دیگری اینکه بر اساس کلام شخص، دانستن دروغ یا حقیقت او را ممکن می‌سازد. در اینجا، پس از نزول آیه‌ای مشخص، هیچ منافقی در برابر پیامبر (ص) صحبت نمی‌کرد مگر اینکه با گفته‌اش شناخته می‌شد و این به معنای این است که خداوند، اعمال شما را میداند و بر آنها نظارت دارد و می‌تواند بین خوبی‌ها و بدی‌ها تمایز قائل شود.
وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ ای لنعاملنّکم معاملة المختبرون نأمرکم بالجهاد و القتال حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ، ای علم الوجود و المعنی حتی یتبین المجاهد و الصابر علی دینه من غیره و قیل حتی نعلمهم عیانا کما علمناهم غیبا، فان المجازاة تقع علی ما یظهر منهم، وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ، ای نظهرها و نکشفها باباء من یابی القتال و لا یصبر علی الجهاد. قرأ ابو بکر عن عاصم «و لیبلونکم حتی یعلم المجاهدین و یبلوا» بالیاء فیهن لقوله: وَ اللَّهُ یَعْلَمُ أَعْمالَکُمْ و قرأ الآخرون بالنون فیهن لقوله: وَ لَوْ نَشاءُ لَأَرَیْناکَهُمْ، و قرأ یعقوب: و نبلو ساکنة الواو ردا علی قوله: وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ و الآخرون بالفتح ردا علی قوله حتی یعلم: کان الفضیل اذا قرأ هذه الایة بکی. و قال اللهم لا تبلنا فانک ان بلوتنا هتکت استارنا و فضحتنا.
هوش مصنوعی: ما شما را مورد آزمایش قرار خواهیم داد، به گونه‌ای که با شما مانند آزمایش‌شوندگان رفتار خواهیم کرد. شما را به جهاد و مبارزه فرمان می‌دهیم تا مجاهدان و صابران شما را بشناسیم و تفکیک کنیم. هدف ما این است که مجاهدان و صابران در ایمان را از دیگران جدا کنیم. برخی گفته‌اند که قصد داریم این افراد را به وضوح بشناسیم، همان‌طور که آنها را در غیب به‌خوبی می‌شناسیم، زیرا پاداش بر اساس آنچه از آنها ظاهر می‌شود داده می‌شود. همچنین ما اطلاعات شما را آزمایش خواهیم کرد، به این معنا که رفتار کسانی را که از جهاد فرار می‌کنند یا صبر نمی‌کنند، آشکار خواهیم کرد. ابوبکر از عاصم قرائت خاصی دارد که به تأکید بر علم خداوند بر اعمال شما اشاره می‌کند و دیگران قرائت‌های متفاوتی دارند. یعقوب نیز قرائت خود را دارد. می‌گویند فضیل وقتی این آیه را می‌خواند، اشک می‌ریخت و دعا می‌کرد که خداوند او را آزمایش نکند، زیرا اگر او را آزمایش کند، پرده‌ها را کنار خواهد زد و در معرض رسوایی قرار می‌گیرد.
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ، ای عادوه، مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدی، ای ظهر لهم انه الحق و عرفوا الرسول، لَنْ یَضُرُّوا اللَّهَ شَیْئاً، انما یضرّون انفسهم، وَ سَیُحْبِطُ أَعْمالَهُمْ، فلا یرون لها ثوابا فی الآخرة.
هوش مصنوعی: کسانی که ایمان را انکار کردند و مانع از راه خدا شدند و با پیامبر مخالفت کردند، اینها بخصوص پس از آنکه هدایت برایشان روشن شد و دانستند که حق چیست و پیامبر را شناختند، نمی‌توانند به خدا زیانی برسانند. آنها تنها به خودشان آسیب می‌زنند و اعمالشان بی‌ثمر خواهد بود و در آخرت چیزی از پاداش نخواهند دید.
قال ابن عباس: هم المطعمون یوم بدر و نظیره قوله عز و جل: إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِیَصُدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ.
هوش مصنوعی: ابن عباس گفته است: آنان که در روز بدر غذا می‌دادند، همانند کسانی هستند که خداوند در قرآن فرموده است: "کسانی که کافرند، اموال خود را خرج می‌کنند تا مانع از راه خدا شوند."
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ، بتوحیده، وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ، بتصدیقه، وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ، بالشک و النفاق.
هوش مصنوعی: ای افرادی که ایمان آورده‌اید، از خداوند اطاعت کنید و به یگانگی او ایمان داشته باشید و انجام داده‌های رسول را بپذیرید و تصدیقش کنید. همچنین مراقب باشید که اعمال نیک خود را با شک و نفاق از بین نبرید.
قال الکلبی: لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ بالریاء و السمعة و قال الحسن: لا تبطلوا اعمالکم، بالمعاصی و الکبائر. و قال ابو العالیة کان اصحاب رسول اللَّه (ص) یرون انه لا یضر مع الاخلاص بقول لا اله الا اللَّه ذنب کما لا ینفع مع الشرک عمل فخافوا الکبائر بعده ان تحبط الاعمال قال اللَّه تعالی: لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ، فان الشر یبطل الخیر و الخیر یبطل الشر و ملاک العمل خواتمه و قیل: معناه لا ترجعوا بعد الایمان کفارا و لا بعد الطاعة عصاة. و قال مقاتل: معناه لا تمنوا علی رسول اللَّه بالاسلام، نزلت فی بنی اسد ابن خزیمة کانوا یمنّون علی رسول اللَّه اذ اسلموا.
هوش مصنوعی: کلبی می‌گوید که نباید اعمال خود را با ریا و آوازه‌طلبی باطل کنید. حسن نیز تأکید می‌کند که نباید اعمالتان را با گناهان و کبائر ضایع کنید. ابو عالیه بیان می‌کند که اصحاب رسول خدا (ص) بر این باور بودند که اگر با اخلاص بگویید "لا اله الا اللَّه"، هیچ گناهی نمی‌تواند به شما آسیب برساند، ولی در مقابل، عمل بدون ایمان به هیچ دردی نمی‌خورد. آنها نگران بودند از اینکه بعد از این ایمان، گناهان بزرگ باعث باطل شدن اعمالشان شود. خداوند نیز می‌فرماید که اعمالتان را باطل نکنید، زیرا شر می‌تواند خیر را باطل کند و خیر می‌تواند شر را باطل کند و ملاک ارزش عمل، پایان آن است. گفته می‌شود که این آیه به این معناست که بعد از ایمان به کفر برنگردید و بعد از اطاعت به گناه تن ندهید. مقاتل نیز می‌گوید که این آیه به این اشاره دارد که نباید بر رسول خدا (ص) در اسلام افتخار کنید، چرا که نازل شده درباره بنی اسد ابن خزیمه که بعد از اسلام آوردن به رسول خدا منّت می‌گذاشتند.
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ ماتُوا وَ هُمْ کُفَّارٌ فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ نزلت فی اصحاب القلیب و حکمها عام و قال مقاتل: نزلت فی رجل سأل النبی (ص) عن والده و قال انه کان محسنا فی کفره فقال (ص) هو فی النار فولی الرجل و هو یبکی فدعاه فقال (ص) والدک و والدی و والد ابراهیم فی النار، فنزلت هذه الایة.
هوش مصنوعی: کسانی که به خداوند کافر شده و مردم را از راه خدا باز داشتند و سپس در حال کفر مردند، خداوند هرگز آنها را نخواهد بخشید. این آیه به خاطر واقعه‌ای درباره کسانی نازل شده که در گودالی گرفتار بودند و به طور عموم شامل همه کافران می‌شود. همچنین مقاتل می‌گوید این آیه به خاطر مردی نازل شده که از پیامبر (ص) درباره پدرش پرسید و گفت که او در حال کفر انسان شایسته‌ای بود. پیامبر (ص) به او فرمود: او در آتش جهنم است. آن مرد به شدت گریه کرد و بعد از این موضوع پیامبر (ص) او را صدا زد و گفت: پدر تو و پدر من و پدر ابراهیم در آتش هستند.
فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ، یعنی و لا تدعوا، فاکتفی بالاولی من الآخرة ای لا تضعفوا و لا تدعوا الکفار الی الصلح ابتداء، منع اللَّه المسلمین ان یدعوا الکفار الی الصلح و امرهم بحربهم حتی یسلموا، السلم و السلام لغتان و قیل السلام من الاسلام کالنبات من الانبات و العطاء من الاعطاء، وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ، ای انتم الغالبون علیهم. قال الکلبی آخر الامر لکم و ان غلبوکم فی بعض الاوقات و قیل کان رسول اللَّه (ص) اتّقی العدو یوم احد فلجاء الی الشعب فنزلت هذه الایة، وَ اللَّهُ مَعَکُمْ، بالعون و النصرة، وَ لَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمالَکُمْ ای لن ینقصکم شیئا من ثواب اعمالکم یقال وتره یتره وترا و ترة اذا نقص حقه و منه سمی الوتر لانها نقصت من الشفع ثم حضّ علی طلب الآخرة. فقال: إِنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ ای باطل و غرور ینقطعان فی اسرع مدة، وَ إِنْ تُؤْمِنُوا، باللّه و رسوله، وَ تَتَّقُوا، الشرک و المعاصی، یُؤْتِکُمْ أُجُورَکُمْ، ای جزاء اعمالکم فی الآخرة، تم الکلام، ثم قال: وَ لا یَسْئَلْکُمْ أَمْوالَکُمْ یعنی لا یسئلکم اللَّه و رسوله اموالکم کلها فی الصدقات انما یسئلکم العشر و ربع العشر فطیبوا بها نفسا و الی هذا القول ذهب ابن عیینة، یدل علیه سیاق الایة.
هوش مصنوعی: در این آیات به مسلمانان توصیه می‌شود که در مواجهه با کافران ضعیف نشوند و ابتدا به آنها پیشنهاد صلح ندهند. خداوند به مسلمانان دستور می‌دهد که با کافران بجنگند تا زمانی که آنها اسلام را بپذیرند. واژه‌های "صلح" و "سلام" به مفهوم امنیت و آرامش اشاره دارند و مسلمانان به عنوان بالاترین گروه یاد شده‌اند، حتی اگر گاهی در برخی مواقع دچار شکست شوند. خداوند به مسلمانان وعده کمک و نصرت داده و تأکید می‌کند که پاداش اعمال آنها را کم نخواهد کرد. همچنین زندگی دنیوی را به عنوان تلاشی بی‌فایده و زودگذر توصیف می‌کند و بر اهمیت ایمان و تقوا تأکید می‌کند. مسلمانان مورد خطاب قرار می‌گیرند که در قبال اموال خود نگران نباشند؛ زیرا خداوند از آنها تنها دهم و ربع دهم را می‌طلبد.
إِنْ یَسْئَلْکُمُوها فَیُحْفِکُمْ، ای یجهدکم و یلحف علیکم بمسئلة جمیعها، تَبْخَلُوا بها فلا تعطوها، وَ یُخْرِجْ أَضْغانَکُمْ، بغضکم و عداوتکم، ای یبعث ذلک منکم حقدا یظهر و لا یخفی و قیل یصیر سببا للاضغان لان المؤمنین لم یکن فی قلوبهم اضغان. قال قتاده: علم اللَّه عز و جل ان ابن آدم ینقم ممن یرید ماله و نظیر هذه الایة قوله: وَ لَوْ أَنَّا کَتَبْنا عَلَیْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ... الایة و الاحفاء و الالحاح و الالحاف واحد و هو المبالغة فی المسئلة و قیل معنی قوله: لا یَسْئَلْکُمْ أَمْوالَکُمْ ای لا یسئلکم اموالکم لنفسه سبحانه و قیل لا یسئلکم اموالکم انما ذلک ماله و هو المنعم باعطائه کقوله: وَ آتُوهُمْ مِنْ مالِ اللَّهِ الَّذِی آتاکُمْ.
هوش مصنوعی: اگر از شما بخواهند که چیزی را بدهید و بر شما اصرار کنند، شما نباید بخیل باشید و آن را ندهید. چنین درخواست‌هایی ممکن است احساسات منفی و دشمنی را در دل‌ها ایجاد کند، در حالی که مؤمنان بی‌کینه و پاکدل هستند. خداوند میداند که انسان‌ها از کسانی که به اموالشان چشم دارند، ناراحت می‌شوند. همچنین، معنی درخواست نکردن از شما نیز این است که خداوند به اموال شما نیازی ندارد؛ بلکه این اموال متعلق به اوست و اوست که به شما نعمت می‌دهد.
قوله: ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ یعنی اخراج ما فرض اللَّه علیکم، فَمِنْکُمْ مَنْ یَبْخَلُ معناه کیف یأمرکم باخراج جمیع اموالکم و قد دعاکم الی انفاق البعض فی سبیل اللَّه فمنکم من یبخل فلا ینفق و قیل فَمِنْکُمْ مَنْ یَبْخَلُ، بما فرض علیه من الزکاة. وَ مَنْ یَبْخَلْ فَإِنَّما یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ، عن بمعنی علی ای یبخل علی نفسه بالجزاء و الثواب، و قیل انما یبخل عن نفسه یعنی عن بخل نفسه لانّ نفسه لو کانت جوادا لم یبخل بالنفقه فی سبیل اللَّه و قیل یبخل عن داعی نفسه لا عن داعی ربه، وَ اللَّهُ الْغَنِیُّ، ای الغنی عن انفاقکم لا حاجة به الی مالکم، وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ، الیه و الی ما عنده من الخیر، وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ الخطاب لقریش، و البدل الانصار هذا کقوله: فَإِنْ یَکْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَکَّلْنا بِها قَوْماً... الایة و قیل الخطاب للعرب و البدل العجم.
هوش مصنوعی: این متن به موضوع نفقه در راه خدا اشاره دارد و می‌گوید که خداوند از شما میخواهد تا بخشی از مال خود را در این راه هزینه کنید. برخی از مردم در انجام این کار بخل می‌ورزند و از پرداخت زکات خودداری می‌کنند. فرمایشات بیانگر این است که اینگونه بخل ورزیدن در واقع به ضرر خود آن فرد است، زیرا اگر انسان دست و دلی باز داشته باشد، هرگز از انفاق در راه خدا دریغ نخواهد کرد. همچنین، خداوند نیازی به اموال شما ندارد و خود او غنی است، در حالی که شما به او و نعمت‌هایش نیاز دارید. در آخر بیان شده است که اگر شما از انجام این وظیفه خودداری کنید، خداوند قوم دیگری را به جای شما قرار خواهد داد.
روی ابو هریرة قال: تلا رسول اللَّه (ص) هذه الایة: وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ. قالوا یا رسول اللَّه من هؤلاء الذین ان تولّینا استبدلوا بنا ثم لا یکونوا امثالنا فضرب یده علی منکب سلمان الفارسی و قال هذا و قومه، و لو کان الدین معلّقا بالثریا لناله رجال من فارس.
هوش مصنوعی: ابو هریره نقل می‌کند که پیامبر اسلام (ص) این آیه را خواند: "و اگر شما رو برگردانید، خداوند قومی دیگر به جای شما می‌آورد که مانند شما نخواهند بود." صحابه از پیامبر پرسیدند: "ای رسول خدا، این مردم چه کسانی هستند که اگر ما رو برگردانیم، خداوند آنها را به جای ما می‌آورد و آنها مانند ما نخواهند بود؟" پیامبر دستش را بر شانه سلمان فارسی گذاشت و فرمود: "این شخص و قوم او هستند؛ حتی اگر دین به ستاره‌ها نیز آویزان باشد، مردانی از فارس آن را خواهند گرفت."
قال الکلبی: شرط الاستبدال بهم بشرط تولیهم، ثم لم یتولوا فلم یستبدل بهم. و قیل تهدّد ثم مدح، فقال: ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ. و عن ابن عمر قال قال رسول اللَّه (ص): للَّه عز و جل خیرتان من خلقه فی ارضه قریش خیرة اللَّه من العرب و فارس خیرة اللَّه من العجم.
هوش مصنوعی: کلینی می‌گوید که شرط جایگزینی آنها این است که خودشان به مقام رهبری برسند، اما اگر به مقام نرسند، دیگر جایگزینی نخواهند داشت. همچنین گفته شده است که ابتدا هشدار داده شده و سپس مدح شده‌اند. در ادامه بیان شده که بعد از آن، آنها شبیه شما نخواهند بود. ابن عمر نقل می‌کند که رسول الله (ص) فرمودند: "خداوند عز و جل دو گروه از مخلوقاتش را در زمین انتخاب کرده است، قریش بهترین انتخاب خداوند از عرب‌ها و ایرانی‌ها بهترین انتخاب خداوند از غیر عرب‌ها است."
میبدی