قوله تعالی: اللَّهُ لَطِیفٌ بِعِبادِهِ ای بارّ بهم رفیق حفی. قال مقاتل: یعنی بالبر و الفاجر، حیث لهم یهلکهم جوعا بمعاصیهم. یدل علیه قوله: یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ، فکل من رزقه اللَّه من مؤمن و کافر و ذی روح، فهو ممن یشاء اللَّه ان یرزقه و قال الصادق (ع): اللطف فی الرزق انه جعل رزقهم من الطیبات، و رزقهم من حیث لا یعلمون، و لم یدفعه الیهم بمرة بل یرزق کل عبد منهم، قدر ما یصلحه و یصلح له.
و قیل لطفه بهم ان لا یعاجلهم بالعقوبة کی یتوبوا. و قیل اللطیف الذی یعلم دقائق المصالح و غوامضها ثم یسلک فی ایصالها الی المستصلح سبیل الرفق، دون العنف. فاذا اجتمع الرفق فی الفعل، و اللطف فی العلم، تم معنی اللطف و لا یتصور کمال ذلک فی العلم و الفعل الّا للَّه وحده، یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ، کما یشاء، من شاء موسّعا و من شاء مقترا و من شاء حلالا و من شاء حراما و من شاء فی خفض و دعة و من شاء فی کد و عناء و من شاء بحساب و من شاء بغیر حساب، وَ هُوَ الْقَوِیُّ، بتعذیب الکفار یوم بدر، الْعَزِیزُ فی الانتقام منهم.
مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ، ای ثواب الآخرة بعمله، نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ، فنعطیه بالواحد عشرا و مائة و اضعافا، و قیل: نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ، ای: نجمع له الدنیا و الآخرة، وَ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها، ما قسمناه و من هاهنا للتبعیض، وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ، ای: فی خیر الآخرة، مِنْ نَصِیبٍ لانه کذّب بها.
قال قتاده: نؤته بقدر ما قسم له کما قال: عَجَّلْنا لَهُ فِیها ما نَشاءُ لِمَنْ نُرِیدُ، و قیل: ندفع عنه من آفات الدنیا، وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ.
این آیت در شأن قومی فرو آمد که با رسول خدا بودند در غزاها و با اعداء دین جنگ کردند، قومی را غرض، ثواب آخرت بود و رضاء حق، رب العالمین ایشان را وعده دیدار و رضاء خود داد در آخرت، و در دنیا ایشان را مال و غنیمت داد فضل آنان، ثواب آخرت. باز قومی منافقان بودند که غرض ایشان در آن حربها مال غنیمت بود نه ثواب آخرت، رب العزه ایشان را از آن مال غنیمت محروم نکرد، لکن از ثواب آخرت محروم ماندند، اینست که مصطفی (ص) فرمود: بشّر هذه الامة بالثناء و الرفعة و النصر و التمکین فی الارض، فمن عمل منهم عمل الآخرة للدنیا لم یکن له فی الآخرة نصیب.
و گفته‌اند که بر سلیمان پیغامبر مال و ملک و علم عرضه کردند که از این سه یکی اختیار کن، سلیمان علم اختیار کرد، مال و ملک فرافزودند او را.
أَمْ لَهُمْ شُرَکاءُ شَرَعُوا لَهُمْ مِنَ الدِّینِ ما لَمْ یَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ، هم قریش و کفرة العرب من خزاعه و غیرهم بحروا البحیره و سیّبوا السوائب و و صلوا الوصیلة و حموا الحامی و ذبحوا للطواغیت و جعلوا للَّه مما ذرأ من الحرث و الانعام نصیبا و نسئوا النسی‌ء و بدّلوا دین ابراهیم و تأویل الآیة: الهم شرکاء فیما شرع اللَّه من الدین یشرعون معه غیر شرعه. ما لَمْ یَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ، ای لم یأمر به اللَّه. وَ لَوْ لا کَلِمَةُ الْفَصْلِ، ای لو لا ان اللَّه حکم فی کلمة الفصل بین الخلق بتأخیر العذاب عنهم الی یوم القیمة حیث قال: بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ، لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ، لفرغ من عذاب الذین یکذبونک فی الدنیا، إِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ فی الآخرة.
تَرَی الظَّالِمِینَ، المشرکین یوم القیمة، مُشْفِقِینَ، ای: وجلین مِمَّا کَسَبُوا وَ هُوَ واقِعٌ بِهِمْ، ای: جزاء کسبهم واقع بهم لا محیص لهم عنه. وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فِی رَوْضاتِ الْجَنَّاتِ، الروضات و الروض جمع الروضة، و الریاض جمع الروض جمع الجمع، و هی الاماکن المعشبة المونقة ذات الریاحین و الزهر، لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ، ای: لهم ما یتمنون و یشتهون فی الجنة، ذلِکَ ای اعطاء هذه الاشیاء، هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ. النعیم الدائم علی القلیل من العمل.
ذلِکَ ای: «الفضل الکبیر» هو، الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ، ای هو لهم خاصّة فانهم اهله. قرأ ابو عمرو و ابن کثیر یبشر بفتح الیاء و ضم الشین مخففا، و التخفیف و التشدید فی المعنی واحد. قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی، ابن عباس گفت: این آیه بمدینه فرو آمد، و سبب نزول آن بود که، چون رسول خدا (ص) هجرت کرد بمدینه، انصار آمدند و گفتند: انک ابن اختنا و قد هدانا اللَّه علی یدیک و تنوبک نوائب و حقوق و لیس لک عندها سعة، فرأینا ان نجمع لک من اموالنا شطرا فنأتیک به و تستعین علی ما ینوبک.
انصار گفتند یا رسول اللَّه تو خواهرزاده مایی و رب العالمین بوسیلت رسالت و نبوت تو، ما را هدایت داد و بمکان تو ما باسلام گرامی و عزیز گشتیم و حق تو بر ما واجب گشت و دانیم که ترا دستگاهی نیست و مالی نداری که حقها بدان بگذاری و آفتها بدان دفع کنی. اگر صواب بینی، تا ما شطری از مال خویش جدا کنیم و بر تو آریم و بعضی شغلهای تو کفایت کنیم.
رب العالمین در شأن و جواب ایشان، این آیت فرستاد: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً، بگو ای محمد نمیخواهم از شما بر این پیغام رسانیدن هیچ مزدی و لم یسئل نبی علی البلاغ اجرا قط، و هرگز هیچ پیغامبر بر تبلیغ رسالت هیچ مزد، نخواست، همانست که آنجا گفت: قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ.
و در سورة الشعراء حکایت از جماعتی پیغامبران کرد که گفتند: وَ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلی رَبِّ الْعالَمِینَ. آن گه گفت إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی. این استثناء منقطع است و متصل نیست و مودت از سخن اول مستثنی نیست و معنی آنست که لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً لکن ودّونی فی القربی.
اکنون معنی این سخن بر سه وجه گفته‌اند: یکی آنست که: آمرکم ان تودوا اقاربی و اهل بیتی، مزد نمیخواهم، لکن شما را میفرمایم که خویشان مرا و اهل بیت مرا دوست دارید. ابن عباس گفت: آن روز که این آیت فرو آمد گفتند یا رسول اللَّه من قرابتک هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم. قال علی (ع) و فاطمه و ابناهما و فیهم نزل: إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ.
و عن علی ابن ابی طالب قال: شکوت الی رسول اللَّه (ص) حسد الناس لی، فقال اما ترضی ان تکون رابع اربعة اول من یدخل الجنة انا و انت و الحسن و الحسین (ع) و ازواجنا عن ایماننا و شمائلنا و ذریتنا خلف ازواجنا و شیعتنا من ورائنا.
و عن زید بن ارقم عن النبی قال: انی تارک فیکم الثقلین کتاب اللَّه و اهل بیتی، اذکرکم اللَّه فی اهل بیتی قیل لزید بن ارقم من اهل بیته، قال: هم آل علی و آل عقیل و آل جعفر و آل عباس و قال رسول اللَّه لعباس بن عبد المطلب: و الذی بعثنی بالحق لا یؤمنون، حتی یحبوکم لی و قیل هم الذین تحرم علیهم الصدقة من اقاربه و یقسم فیهم الخمس و هم بنو هاشم و بنو المطلب الذین لم یفترقوا فی جاهلیة و لا فی اسلام.
وجه دوم در معنی آیت، قول حسن بصری است: ای لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً، لکن آمرکم بموده التقرب الی اللَّه عز و جل و التودد الیه بالطاعة و العمل الصالح، مزد نمیخواهم لکن میفرمایم شما را بدوست داشتن هر کس که نزدیکی جوید باللّه، بطاعت و عمل نیکو، و بر وفق این قول، هر کس که اللَّه را فرمان بردار است و تقرب را بوی نیکوکار است، واجب است بر تو که او را دوست داری و مودت وی فریضه دانی.
حسن بصری از اینجا گفت: من تقرب الی اللَّه بطاعته، وجبت علیک مودته.
وجه سوم قول ضحاک و مجاهد و سدی و جماعتی مفسران. گفتند: این آیت بمکه فرو آمد و این خطاب با مشرکان قریش است و با کفار عرب که ایشان با یکدیگر میگفتند: أ ترون محمدا (ص) یسئل علی ما یتعاطاه اجرا؟ گویی این محمد باین کار که پیش گرفته، هیچ مزدی میخواهد؟ بجواب ایشان این آیت آمد که: لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً، لکن، آمرکم ان تودونی لاجل قرابتی و ان لم تصدقونی برسالتی فلا تؤذونی.
و روی انه قال صلّی اللَّه علیه و آله و سلم: یا قوم اذا ابیتم ان تتابعونی فاحفظوا قرابتی فیکم و لا تؤذونی فانکم قومی و احق بان تصلوا رحمی.
مزد نمیخواهم، لکن شما را میفرمایم که اگر مرا برسالت استوار نمی‌دارید و دعوت مرا اجابت نمیکنید، باری بحکم قرابت که میان من و شماست مرا مرنجانید و مرا دوست دارید و رحم پیوندید.
قال ابن عباس: لم یکن بطن من بطون قریش الّا کان للنبی (ص) فیهم قرابة و قیل العرب کلّا ولدته و قال بعض المفسرین: کان المشرکون، یؤذون رسول اللَّه (ص) فانزل اللَّه هذه الآیة، فامرهم فیها بمودة رسول اللَّه (ص) و صلة رحمه، فلما هاجر الی المدینه و آواه الانصار و نصروه احب اللَّه عز و جل ان یلحقه باخوانه من الانبیاء علیهم السلام، حیث قالوا: وَ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ، إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلی رَبِّ الْعالَمِینَ. فانزل اللَّه: قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ.
فصارت منسوخة بهذه الایة و هذا القول غیر مرضی لان مودة النبی (ص) و کف الاذی عنه، و مودة اقاربه، و التقرب الی اللَّه بالطاعة و العمل الصالح من فرائض الدین، فلا یجوز نسخ شی‌ء منها و المعنی الصحیح فی الآیة ما ذکرناه من اقاویل السلف، و اللَّه اعلم.
وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیها حُسْناً، الاقتراف الاکتساب، و الاعتمال ای: من یکتسب طاعة، نَزِدْ لَهُ فِیها، من الثواب حُسْناً، بالتضعیف. و قیل معناه، یثبت علی القلیل من الطاعة الکثیر من الثواب، إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ، لمن اذنب شَکُورٌ لمن اطاع. و قیل غَفُورٌ، لذنوب آل رسول اللَّه شَکُورٌ لحسناتهم.
أَمْ یَقُولُونَ، ای: بل یقولون یعنی کفار مکه، افْتَری عَلَی اللَّهِ کَذِباً. فَإِنْ یَشَإِ اللَّهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ، قال مجاهد: یربط علی قلبک بالصبر علی اذاهم، فلا یدخل قلبک حزن و لا ضیق. معنی آنست که کفار مکه میگویند که، تو بر اللَّه دروغ میسازی، و این قرآن از بر خود می‌نهی و گر اللَّه خواهد دل تو بربطه صبر ببندد، تا بر اذای ایشان صبر کنی و بر آنچه ایشان میگویند، در دل تو تنگی و اندوهی نیاید.
آن گه بر سبیل ابتدا گفت: وَ یَمْحُ اللَّهُ الْباطِلَ، ای: ان ما یقولونه باطل یمحه اللَّه آنچه ایشان میگویند باطل است و اللَّه آن را محو کند. وَ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ، ای: یظهر الحق و یثبته بما انزل من کتابه، و ینصر دینه بوعده. و قیل: فَإِنْ یَشَإِ اللَّهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ وَ یَمْحُ اللَّهُ الْباطِلَ، تم الکلام هاهنا و هذا کالوعید للرسول (ص) و المراد به جواب الذین قالوا: افْتَری عَلَی اللَّهِ کَذِباً فخرج الجواب مخرج الاستغناء، و المعنی: فان یشأ اللَّه یمسک ما اوحی الیک و یمح بنفسه الکفر من قلوب العابد بلا واسطة و لا سفارة، این سخن هر چند که ظاهر آن وعید رسول (ص) می‌نماید اما جواب مشرکان است که میگفتند: افْتَری عَلَی اللَّهِ کَذِباً و در این جواب بی‌نیازی خود جل جلاله پیدا میکنند یعنی که ما را حاجت بواسطه و سفارت نیست. اگر خواهیم مهر بر دل تو نهیم و قرآن که بتو دادیم از دل تو ببریم، تا فراموش کنی و بخودی خود، باطل و کفر از دلها بستریم، یعنی شما که کافران‌اید چرا می‌گویید که محمد (ص) بر اللَّه دروغ میسازد؟، وی دروغ بر ما نمی‌سازد که اگر سازد با وی این کنیم که گفتیم.
قوله: وَ یَمْحُ حذف الواو منه لا للجزم و انما کتب فی المصحف علی اللفظ کما کتب قوله: سَنَدْعُ الزَّبانِیَةَ. و یَدْعُ الْإِنْسانُ محذوف الواو ثم قال: إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ. ای: بضمائر القلوب، فلو علم من قلبه انه هم بالافتراء لعاجله بالعقوبة، فکیف اذا نطق به و صرّح.
وَ هُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ، اذا تابوا، لانه ان لم یقبل کان اغراء بالمعاصی، وَ یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ، ای: تجاوز عما کان منهم قبل التوبة من القبائح، وَ یَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ. تأویله یعفو عنها و هو یعلم انهم یعودون الیها، فلا یمنعه.
علمه من عفوه و لا یرجع بعد عودهم الی السیئات عن عفوه نظیره. قوله عز و جل: وَ هُوَ الَّذِی یَتَوَفَّاکُمْ بِاللَّیْلِ وَ یَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ. التأویل: یبعثکم حتی تخوضوا فی مثل ما جرحتم بالنهار، فلا یمنعه علمه عن کلامکم. و قیل یعلم ما یفعلون ای: یعلم اعتقادهم، فلا یقبل الا التوبة النصوح، و التوبة النصوح ما روی جابر قال: دخل اعرابی علی رسول اللَّه و قال اللهم انی استغفرک و اتوب الیک سریعا و کبر، فلما فرغ عن صلاته، قال له یا هذا ان سرعة اللسان بالاستغفار توبة الکذابین و توبتک تحتاج الی توبة. قال: و ما التوبة، قال: اسم یقع علی ستة معان، علی الماضی، من الذنوب: الندامة و لتضییع الفرائض: الاعادة و رد المظالم و ازاقة النفس فی الطاعة کما ربیتها فی المعصیة و اذاقة النفس مرارة الطاعة کما اذقتها حلاوة المعصیة و البکاء بدل کل ضحک ضحکته.
و قیل حقیقة التوبة ترک المعاصی نیة و فعلا و الاقبال علی الطاعة نیة و فعلا.
و عن انس بن مالک قال قال رسول اللَّه: اللَّه اشد فرحا بتوبة عبده حین یتوب الیه من احدکم کان راحلته بارض فلاة فانفلتت و علیها طعامه و شرابه فایس منها، فاتی شجرة فاضطجع فی ظلها قد یئس من راحلته فبینما هو کذلک اذ بها قائمة عنده فأخذ بخطامها، ثم قال من شدة الفرح: انت عبدی و انا ربک اخطا من شدة الفرح. و فی روایة ابی هریره: اللَّه افرح بتوبة عبده من العقیم الوالد و من الظمآن الوارد فمن تاب الی اللَّه توبة نصوحا، انسی اللَّه حفظته و بقاع الارض خطایاه و ذنوبه. قرأ حمزة و الکسائی و حفص، وَ یَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ. بالتاء، و هو خطاب للمشرکین، و الباقون بالیای لانه بین خبرین عن قوم فقال قبله عن عباده و بعده. وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ.
وَ یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا، ای: یجیب اللَّه الذین آمنوا، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ، اذا دعوه کقوله: ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ، أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ. و قال ابن عباس: معناه یثیب الذین آمنوا و عملوا الصالحات علی اعمالهم، وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ، سوی ثواب اعمالهم تفضلا منه. و فی روایة ابی صالح عن ابن عباس قال: وَ یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا، ای. یشفعهم فی اخوانهم، وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ، یشفّعهم فی اخوان اخوانهم.
و فی الخبر عن رسول اللَّه (ص): وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ، الشفاعة لمن وجبت له النار، و قیل الذین آمنوا فی موضع الرفع و هو استجابة العبید لربهم کقوله: فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی، وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ، ای یزید اللَّه لهم الهدی من فضله، کقوله: یَزِیدُ اللَّهُ الَّذِینَ اهْتَدَوْا هُدیً. وَ الْکافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ.
فی الآخرة. معنی هر دو آیه آنست که: اللَّه تعالی توبه بندگان بپذیرد، هر گه که باخلاص و صدق بوی باز گردند و توبه ایشان نصوح باشد و گناهان گذشته ایشان همه بیامرزد، هر چند که میداند که ایشان پس از توبه گناه کنند، توبه ایشان رد نکند و از عفو خود فراپس نیاید و خواندن ایشان مر او را جل جلاله، اجابت کند، و کردار نیک ایشان را ثواب دهد، و بفضل خود، زیادتی بر سر نهد، این کرامت و نواخت اللَّه است مؤمنانرا هم در دنیا و هم در آخرت، و کافران را عذاب سخت است در دنیا و در آخرت.
وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ، ای لو جعلهم اللَّه اغنیاء لطغوا و بغوا بعضهم علی بعض. قال ابن عباس: بغیهم طلبهم منزلة بعد منزلة و مرکبا بعد مرکب و ملبسا بعد ملبس و قیل معناه: لتراموا الی افساد الارض بان لا یحتاج بعضهم الی بعض فلا یتعاونوا قال شقیق بن ابراهیم: معنی الآیة لو رزق اللَّه العباد من غیر کسب و تفرغوا عن المعاش و الکسب لطغوا و بغوا و سعوا فی الارض فسادا، و لکن شغلهم بالکسب و المعاش رحمة منه و امتنانا، وَ لکِنْ یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ، یوصل الرزق الی من یشاء کما یشاء بالقدر الذی یعلم مصلحته فیه.
گفته‌اند: این آیه در شأن قومی از عرب فرو آمد که بوقت خصب و فراخی نعمت، با محاربت و معادات یکدیگر میپرداختند و مال یکدیگر بغارت میبردند و در زمین تباه کاری میکردند و بوقت قحط و جدوبت با انتجاع و تجارت و طلب رزق میپرداختند.
و فی ذلک یقول الشاعر:
قوم اذا نبت الربیع بارضهم
نبتت عداوتهم مع البقل
خباب ارت گفت: این آیه در شأن ما فرو آمد، جمع اصحاب صفه، که بر اموال بنی قریظه و نضیر و بنی قینقاع ما را نظر آمد، آن مواشی ایشان دیدیم فراوان و عروض تجارت و نعمت بی‌کران، آرزوی آن در دل ما تحرّک کرد و رب العالمین باین آیه ما را از سر آن تمنی فرا داشت و سکینه قناعت بدل ما فرو آورد.
مصطفی (ص) گفت: اخوف ما اخاف علی امتی زهرة الدنیا و کثرتها.
و قال بعض الحکماء: ان من العصمة ان لا تجد. و قال مقاتل: یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ فیجعل واحدا فقیرا و آخر غنیا. إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ.
روی انس بن مالک عن النبی (ص) عن جبرئیل عن اللَّه عز و جل انه قال: «من اهان لی ولیا فقد بارزنی بالمحاربة. و انی لاسرع شی‌ء الی نصرة اولیائی انی لا غضب لهم کما یغضب اللیث الحرد و ما تقرب الیّ عبدی المؤمن بمثل اداء ما افترضت علیه، و ما زال عبدی المؤمن یتقرب الیّ بالنوافل حتی احبه، فاذا احببته، کنت له سمعا و بصرا و یدا و مؤیدا. ان دعانی اجبته و ان سألنی اعطیته و ما ترددت فی شی‌ء انا فاعله ترددی، فی قبض روح عبدی المؤمن، یکره الموت و اکره مسائته و لا بدله منه و ان من عبادی المؤمنین لمن یسألنی الباب من العبادة، فاکفه عنه ان لا یدخله عجب فیفسده ذلک. و ان من عبادی المؤمنین لمن لا یصلح ایمانه الا الغنی و لو افقرته لا فسده ذلک. و ان من عبادی المؤمنین لمن لا یصلح ایمانه الا الفقر و لو اغنیته لافسده ذلک.
و ان من عبادی المؤمنین لمن لا یصلح ایمانه الا الصحة، و لو اسقمته لافسده ذلک.
و ان من عبادی المؤمنین لمن لا یصلح ایمانه الا السقم و لو اصلحته لافسده ذلک.
انی ادبّر امر عبادی بعلمی بقلوبهم. «انی بعبادی خبیر بصیر».
وَ هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ الْغَیْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا، الغیث المطر، سمی غیثا لانه غیاث الخلق به بقائهم و علیه نمائهم. و قیل الغیث من المطر ما یکون نافعا، و یکون فی وقته لان المطر قد یکون مضرا، و قد یکون فی غیر وقته، مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا، یئسوا منه لتأخر نزوله و الغیث بعد الیأس ادعی لهم الی الشکر، وَ یَنْشُرُ رَحْمَتَهُ نعمته و خصبه و قیل مطره فیعم السهل و الجبل و العامر و الغامر. و نشرها، عمومها، جمیع الخلیقة. وَ هُوَ الْوَلِیُّ، ای: ولی المؤمنین بانزال الغیث، الْحَمِیدُ. الذی لا یفاه به الا مدحا و لا یذکر الّا حمدا.
قال مقاتل: حبس اللَّه المطر عن اهل مکة سبع سنین، حتی قنطوا، ثم انزل اللَّه المطر فذکرهم نعمته، قوله: وَ مِنْ آیاتِهِ، ای من علامات قدرته، خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، مع عظمهما و کثرة اجزائهما، وَ ما بَثَّ ای: خلق و فرق فِیهِما مِنْ دابَّةٍ، ای: ذی روح الانس و الجن و الملائکة و سایر الحیوان، وَ هُوَ عَلی جَمْعِهِمْ، ای: علی احیائهم بعد الموت، إِذا یَشاءُ قَدِیرٌ. کامل القدرة.
وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ، ای غمّ و الم و مکروه، فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ، یعنی فهو عقوبة للمعاصی التی اکتسبتموها، کقوله: قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِکُمْ، وَ ما أَصابَکَ مِنْ سَیِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِکَ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ قرأ اهل المدینة و الشام، بما کسبت بغیر فاء و کذلک هو فی مصاحفهم فیکون ما فی اول الایة بمعنی الذی اصابکم بما کسبت بغیر فاء و کذلک هو فی مصاحفهم فیکون ما فی اول الایة بمعنی الذی اصابکم بما کسبت ایدیکم، و هو مع الفاء احسن و اشهر فی اللغة کما هو فی مصاحف اهل العراق لانه شرط و جوابه، وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ. من الذنوب، فلا یعاقب علیه. و قیل: یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ.
من الناس فلا یعاجلهم بالعقوبة اما عطفا و رحمة و اما زیادة فی العذاب و استدراجا.
قال الحسن: ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ، اراد به اقامة الحدود علی المعاصی، وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ. فلم یجعل له حدا.
و قال الضحاک: ما تعلم رجل القرآن ثم نسیه الا بذنب، ثم قرأ: وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ، ایّ مصیبة اعظم من نسیان القرآن.
و قال الحسن: لما نزلت هذه الایة، قال رسول اللَّه (ص): «و الذی نفسی بیده ما من خدش عود و لا عثرة قدم و لا اختلاج عرق الا بذنب و ما یعفو اللَّه عنه اکثر.
و قال علی بن ابی طالب (ع): الا اخبرکم بافضل آیة فی کتاب اللَّه حدّثنا بها رسول اللَّه (ص)، ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ. قال و سافسرها لک یا علی ما أَصابَکُمْ، من مرض او عقوبة او بلاء فی الدنیا، فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ، و اللَّه عز و جل اکرم من ان یثنی علیهم العقوبة فی الآخرة، و ما عفا اللَّه عنه فی الدنیا، فاللّه احلم من ان یعود بعد عفوه. و قال عکرمة: ما من نکبة اصابت عبدا فما فوقها الا بذنب لم یکن اللَّه لیغفر له الا بها او درجة لم یکن اللَّه لیبلغه الا بها.
و عن انس بن مالک عن رسول اللَّه (ص) قال: اذا اراد اللَّه بعبده الخیر عجل له العقوبة فی الدنیا و اذا اراد بعبده الشر، امسک علیه بذنبه حتی یوافی به یوم القیمة.
وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزِینَ فِی الْأَرْضِ، ای: و ما انتم بفائتین هربا فی الارض، قال اهل اللغة اعجزته ای صیرته عاجزا و عجزته فتّه و سبقته، یعنی اذا اراد اللَّه العقوبة بکم فلا تفوتونه حیثما کنتم و لا تسبقونه، وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ، یحفظکم، وَ لا نَصِیرٍ. یدفع عنکم العذاب اذا حل بکم.
وَ مِنْ آیاتِهِ الْجَوارِ، یعنی السفن واحدتها جاریة و هی السائرة، فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلامِ، یعنی کالجبال فی العظم.
إِنْ یَشَأْ یُسْکِنِ الرِّیحَ التی تجریها، فَیَظْلَلْنَ رَواکِدَ عَلی ظَهْرِهِ، یعنی فیبقین واقفة علی ظهر البحر، تقول رکد الماء اذا وقف، إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ. یعنی لکل مؤمن لان صفة المؤمن: الصبر فی الشدة و الشکر فی الرخاء.
و فی الخبر: الایمان نصفان، نصف صبر، و نصف شکر.
أَوْ یُوبِقْهُنَّ بِما کَسَبُوا یهلک کثیرا من السفن و من فیها بذنوبهم أوبقته ذنوبه أی: اهلکته، وَ یَعْفُ عَنْ کَثِیرٍ. فینجیهم، و قیل: یعف عن کثیر. من ذنوبهم فلا یعاقب علیها وَ یَعْلَمَ الَّذِینَ یُجادِلُونَ، قرأ اهل الکوفة و الشام و یعلم برفع المیم استأنف به الکلام کقوله فی سورة التوبة: وَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلی مَنْ یَشاءُ، و قرأ الآخرون و یعلم بالنصب علی الصرف کقوله: وَ یَعْلَمَ الصَّابِرِینَ. ای: صرف من حال الجزم الی النصب استخفافا و کراهیة لتوالی الجزم و کقول الشاعر:
لا تنه عن خلق و تأتی مثله
عار علیک اذا فعلت عظیم
و معنی الآیة، انما نفعل ذلک من العفو و الاهلاک وَ یَعْلَمَ الَّذِینَ یُجادِلُونَ انبیاءنا «فی»، رد آیاتِنا، ان لیس، لَهُمْ مِنْ، عذاب اللَّه مَحِیصٍ.
مهرب و انه لیس بمنج من ذلک غیر اللَّه عز و جل.
برگردان به زبان ساده
قوله تعالی: اللَّهُ لَطِیفٌ بِعِبادِهِ ای بارّ بهم رفیق حفی. قال مقاتل: یعنی بالبر و الفاجر، حیث لهم یهلکهم جوعا بمعاصیهم. یدل علیه قوله: یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ، فکل من رزقه اللَّه من مؤمن و کافر و ذی روح، فهو ممن یشاء اللَّه ان یرزقه و قال الصادق (ع): اللطف فی الرزق انه جعل رزقهم من الطیبات، و رزقهم من حیث لا یعلمون، و لم یدفعه الیهم بمرة بل یرزق کل عبد منهم، قدر ما یصلحه و یصلح له.
هوش مصنوعی: خداوند با بندگانش مهربان و دلسوز است. برخی از مفسران گفته‌اند که این شامل همه افراد، چه نیکوکار و چه بدکار، می‌شود. خداوند قادر است که آنها را به خاطر گناهانشان هلاک کند، اما به آنها روزی میدهد. این موضوع نشان‌دهنده این است که خداوند به هر کسی که بخواهد، روزی میدهد و چه مؤمن و چه کافر، همه از خداوند رزق می‌برند. امام صادق (ع) نیز فرمودند که لطف خدا در روزی رسانی این است که رزق بندگانش را از چیزهای پاک و خوب قرار داده و به آنها از جاهایی روزی میدهد که خودشان نمی‌دانند. خداوند روزی را به تدریج به بندگانش میدهد، به اندازه‌ای که برای آنها مفید و مناسب باشد.
و قیل لطفه بهم ان لا یعاجلهم بالعقوبة کی یتوبوا. و قیل اللطیف الذی یعلم دقائق المصالح و غوامضها ثم یسلک فی ایصالها الی المستصلح سبیل الرفق، دون العنف. فاذا اجتمع الرفق فی الفعل، و اللطف فی العلم، تم معنی اللطف و لا یتصور کمال ذلک فی العلم و الفعل الّا للَّه وحده، یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ، کما یشاء، من شاء موسّعا و من شاء مقترا و من شاء حلالا و من شاء حراما و من شاء فی خفض و دعة و من شاء فی کد و عناء و من شاء بحساب و من شاء بغیر حساب، وَ هُوَ الْقَوِیُّ، بتعذیب الکفار یوم بدر، الْعَزِیزُ فی الانتقام منهم.
هوش مصنوعی: به ما گفته شده است که لطف الهی شامل این می‌شود که او بلافاصله به مجازات گناهکاران نمی‌پردازد تا آنها فرصتی برای توبه پیدا کنند. همچنین، لطف به معنای دانشی است که به جنبه‌های دقیق و عمیق منافع آگاه است و در راه رساندن این منافع به کسانی که به آن نیاز دارند، از روش‌های ملایم و نرم استفاده می‌کند و نه از خشونت. زمانی که مهربانی در عمل و لطف در شناخت جمع شود، مفهوم واقعی لطف به وجود می‌آید. کمال این حالت تنها برای خداوند ممکن است. او به هر کس که بخواهد، به طور خاص و مطابق خواسته‌اش، روزی میدهد؛ برخی را به وفور روزی میدهد و برخی را در تنگدستی. او آنها را به روش‌های مختلفی مورد آزمایش قرار میدهد؛ بعضی در آرامش و راحتی و برخی در زحمت و مشقت. خداوند نیز می‌تواند برخی را با حساب و برخی را بدون حساب آزمایش کند. او قوی است، همان‌طور که در روز بدر با عذاب کردن کافران نشان داد و در انتقام از آنها عزیز است.
مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ، ای ثواب الآخرة بعمله، نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ، فنعطیه بالواحد عشرا و مائة و اضعافا، و قیل: نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ، ای: نجمع له الدنیا و الآخرة، وَ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها، ما قسمناه و من هاهنا للتبعیض، وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ، ای: فی خیر الآخرة، مِنْ نَصِیبٍ لانه کذّب بها.
هوش مصنوعی: کسی که بخواهد پاداش آخرت را با عمل خود به دست آورد، ما بر عملش می‌افزاییم؛ به او به یک کارش ده برابر، صد برابر و بیشتر پاداش خواهیم داد. همچنین ممکن است به این معنا باشد که ما برای او دنیا و آخرت را جمع می‌کنیم. اما کسی که بخواهد فقط از نعمت‌های دنیوی بهره‌مند شود، به او از آنچه که برایش تعیین کرده‌ایم می‌دهیم و هیچ سهمی از خیرات آخرت نخواهد داشت، زیرا او به آن کافر است.
قال قتاده: نؤته بقدر ما قسم له کما قال: عَجَّلْنا لَهُ فِیها ما نَشاءُ لِمَنْ نُرِیدُ، و قیل: ندفع عنه من آفات الدنیا، وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ.
هوش مصنوعی: قتاده می‌گوید: ما به هر کس به اندازه‌ای که برایش مقدر شده، می‌دهیم. چنان که گفته شده: برای او آنچه می‌خواهیم در دنیا تسریع می‌کنیم. و نیز گفته شده است که ما از آفات دنیا او را حفظ می‌کنیم، در حالی که او در آخرت سهمی ندارد.
این آیت در شأن قومی فرو آمد که با رسول خدا بودند در غزاها و با اعداء دین جنگ کردند، قومی را غرض، ثواب آخرت بود و رضاء حق، رب العالمین ایشان را وعده دیدار و رضاء خود داد در آخرت، و در دنیا ایشان را مال و غنیمت داد فضل آنان، ثواب آخرت. باز قومی منافقان بودند که غرض ایشان در آن حربها مال غنیمت بود نه ثواب آخرت، رب العزه ایشان را از آن مال غنیمت محروم نکرد، لکن از ثواب آخرت محروم ماندند، اینست که مصطفی (ص) فرمود: بشّر هذه الامة بالثناء و الرفعة و النصر و التمکین فی الارض، فمن عمل منهم عمل الآخرة للدنیا لم یکن له فی الآخرة نصیب.
هوش مصنوعی: این آیه درباره گروهی نازل شده است که در جنگ‌ها و مبارزات با پیامبر خدا شرکت داشتند و با دشمنان دین می‌جنگیدند. این گروه هدفشان کسب پاداش در آخرت و رضایت خداوند بود و وعده دیداری با خدا و رضایت او در آخرت به آنها داده شد. در دنیا نیز از غنایم و اموال بهره‌مند شدند، که حاصل فضیلت‌های آنها بود و پاداششان در آخرت محفوظ ماند. اما گروهی دیگر از منافقان بودند که هدفشان از شرکت در این جنگ‌ها فقط به دست آوردن غنائم بود و نه پاداش اخروی. خداوند آنها را از غنایم محروم نکرد، اما از پاداش آخرت محروم ماندند. بنابراین پیامبر (ص) فرمود که این امت را به فضل و مقام و پیروزی و استقرار در زمین بشارت دهید، اما کسی که از میان آنان برای دنیا عمل کند، در آخرت نصیب و بهره‌ای نخواهد داشت.
و گفته‌اند که بر سلیمان پیغامبر مال و ملک و علم عرضه کردند که از این سه یکی اختیار کن، سلیمان علم اختیار کرد، مال و ملک فرافزودند او را.
هوش مصنوعی: گفته‌اند که به سلیمان پیامبر، ثروت، سلطنت و دانش پیشنهاد کردند و از او خواستند یکی را انتخاب کند. سلیمان دانش را انتخاب کرد و به همین خاطر، ثروت و سلطنت بیشتری به او عطا شد.
أَمْ لَهُمْ شُرَکاءُ شَرَعُوا لَهُمْ مِنَ الدِّینِ ما لَمْ یَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ، هم قریش و کفرة العرب من خزاعه و غیرهم بحروا البحیره و سیّبوا السوائب و و صلوا الوصیلة و حموا الحامی و ذبحوا للطواغیت و جعلوا للَّه مما ذرأ من الحرث و الانعام نصیبا و نسئوا النسی‌ء و بدّلوا دین ابراهیم و تأویل الآیة: الهم شرکاء فیما شرع اللَّه من الدین یشرعون معه غیر شرعه. ما لَمْ یَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ، ای لم یأمر به اللَّه. وَ لَوْ لا کَلِمَةُ الْفَصْلِ، ای لو لا ان اللَّه حکم فی کلمة الفصل بین الخلق بتأخیر العذاب عنهم الی یوم القیمة حیث قال: بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ، لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ، لفرغ من عذاب الذین یکذبونک فی الدنیا، إِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ فی الآخرة.
هوش مصنوعی: آیا برای آنها شریکانی وجود دارد که از دین برایشان چیزی مقرر کرده‌اند که خداوند اجازه نداده است؟ قریش و دیگر کفار عرب مانند خزاعه و دیگران، اعمالی مانند حرمت‌گذاری به برخی از حیوانات، قربانی کردن برای بت‌ها و تعیین سهمی از محصولات و دام‌ها برای خداوند را انجام داده و دین ابراهیم را تغییر داده‌اند. آنها با تفسیر نادرست آیات، قوانینی را وضع کرده‌اند که خداوند آنها را نپذیرفته است. اگرنه فرمان قطعی خداوند نبود که عذاب را تا روز قیامت به تأخیر بیندازد، در آن صورت به سرعت میان آنان حکم شده بود و عذاب کسانی که تو را در دنیا تکذیب کردند، برقرار می‌شد. یقیناً ظالمین در آخرت عذاب دردناکی خواهند داشت.
تَرَی الظَّالِمِینَ، المشرکین یوم القیمة، مُشْفِقِینَ، ای: وجلین مِمَّا کَسَبُوا وَ هُوَ واقِعٌ بِهِمْ، ای: جزاء کسبهم واقع بهم لا محیص لهم عنه. وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فِی رَوْضاتِ الْجَنَّاتِ، الروضات و الروض جمع الروضة، و الریاض جمع الروض جمع الجمع، و هی الاماکن المعشبة المونقة ذات الریاحین و الزهر، لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ، ای: لهم ما یتمنون و یشتهون فی الجنة، ذلِکَ ای اعطاء هذه الاشیاء، هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ. النعیم الدائم علی القلیل من العمل.
هوش مصنوعی: در روز قیامت، ستمکاران و مشرکان در حال ترس و وحشت از عواقب اعمال خود خواهند بود و هیچ راه فراری از عذاب آنچه که به دست آورده‌اند ندارند. در عوض، مومنان و افرادی که کارهای نیک انجام داده‌اند، در باغ‌های بهشتی قرار خواهند گرفت. این باغ‌ها، مکان‌های پر از چمن و گل و خوشبو هستند که دارای زیبایی خاصی می‌باشند. آنها در نزد پروردگار خود هر آنچه را که آرزو کنند، خواهند داشت و این بخشش، نمونه‌ای از رحمت بزرگ خداوند خواهد بود. بهشت، نعمتی دائمی است که به افرادی که عمل اندکی انجام داده‌اند, داده می‌شود.
ذلِکَ ای: «الفضل الکبیر» هو، الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ، ای هو لهم خاصّة فانهم اهله. قرأ ابو عمرو و ابن کثیر یبشر بفتح الیاء و ضم الشین مخففا، و التخفیف و التشدید فی المعنی واحد. قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی، ابن عباس گفت: این آیه بمدینه فرو آمد، و سبب نزول آن بود که، چون رسول خدا (ص) هجرت کرد بمدینه، انصار آمدند و گفتند: انک ابن اختنا و قد هدانا اللَّه علی یدیک و تنوبک نوائب و حقوق و لیس لک عندها سعة، فرأینا ان نجمع لک من اموالنا شطرا فنأتیک به و تستعین علی ما ینوبک.
هوش مصنوعی: «فضل بزرگ»، بشارتی است که خداوند به بندگان مؤمن و پرهیزکار خود میدهد، و این نوع فضل خاص این بندگان است چون اهل آن هستند. ابوعمرو و ابن‌کثیر در قرائت کلمه «یبشر» را با فتح «ی» و ضم «ش» و به صورت مخفف خوانده‌اند، و این دو شکل در معنی یکسانند. خداوند می‌فرماید: «من از شما بر این نکته پاداشی نمیخواهم جز محبت در خویشاوندی». ابن عباس می‌گوید: این آیه در مدینه نازل شد و دلیل نزول آن این بود که وقتی پیامبر اسلام (ص) به مدینه هجرت کرد، انصار به او گفتند: «تو پسر خاله ما هستی و خداوند ما را به دست تو هدایت کرده است و در برابر مشکلات و حقوقی که داری، ما می‌خواهیم مقداری از اموال خود را جمع کنیم تا به تو بدهیم و تو را در این امور یاری کنیم.»
انصار گفتند یا رسول اللَّه تو خواهرزاده مایی و رب العالمین بوسیلت رسالت و نبوت تو، ما را هدایت داد و بمکان تو ما باسلام گرامی و عزیز گشتیم و حق تو بر ما واجب گشت و دانیم که ترا دستگاهی نیست و مالی نداری که حقها بدان بگذاری و آفتها بدان دفع کنی. اگر صواب بینی، تا ما شطری از مال خویش جدا کنیم و بر تو آریم و بعضی شغلهای تو کفایت کنیم.
هوش مصنوعی: انصار گفتند: ای رسول خدا، تو خواهرزاده‌ی ما هستی و پروردگار عالم به واسطه‌ی رسالت و نبوت تو ما را هدایت کرده و در سایه‌ی تو به اسلام عزت و ارجمندی یافته‌ایم. حق تو بر گردن ما واجب شده و ما می‌دانیم که تو هیچ دستگاه و مالی نداری که با آنها حقوق مردم را پرداخت کنی یا مشکلات را برطرف کنی. اگر صلاح می‌دانی، بگذار تا بخشی از مال خود را جدا کنیم و به تو بدهیم و همچنین در برخی از کارهایت به تو کمک کنیم.
رب العالمین در شأن و جواب ایشان، این آیت فرستاد: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً، بگو ای محمد نمیخواهم از شما بر این پیغام رسانیدن هیچ مزدی و لم یسئل نبی علی البلاغ اجرا قط، و هرگز هیچ پیغامبر بر تبلیغ رسالت هیچ مزد، نخواست، همانست که آنجا گفت: قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ.
هوش مصنوعی: پروردگار عالم در پاسخ به آنها این آیه را نازل کرد: بگو ای محمد، من از شما هیچ پاداشی برای این پیام خواسته‌ام. هیچ پیامبری برای رساندن رسالتش پاداشی طلب نکرده، و این همان چیزی است که در آنجا گفته شده: بگو من از شما هیچ پاداشی نمیخواهم و من از کسانی نیستم که خود را به زحمت بیندازند.
و در سورة الشعراء حکایت از جماعتی پیغامبران کرد که گفتند: وَ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلی رَبِّ الْعالَمِینَ. آن گه گفت إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی. این استثناء منقطع است و متصل نیست و مودت از سخن اول مستثنی نیست و معنی آنست که لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً لکن ودّونی فی القربی.
هوش مصنوعی: در سوره شعراء، داستان گروهی از پیامبران بیان شده است که میگویند: «من از شما بابت پیامم هیچ پاداشی نمیخواهم، پاداش من تنها با پروردگار جهان است». سپس میگویند: «جز محبت نسبت به نزدیکان». این عبارت به معنای این است که آنها درخواست دیگری دارند؛ یعنی از مردم می‌خواهند که محبت و دوستی خود را نسبت به خانواده و نزدیکان آنها ابراز کنند، نه اینکه به طور مستقیم از آنها پاداشی بخواهند.
اکنون معنی این سخن بر سه وجه گفته‌اند: یکی آنست که: آمرکم ان تودوا اقاربی و اهل بیتی، مزد نمیخواهم، لکن شما را میفرمایم که خویشان مرا و اهل بیت مرا دوست دارید. ابن عباس گفت: آن روز که این آیت فرو آمد گفتند یا رسول اللَّه من قرابتک هؤلاء الذین وجبت علینا مودتهم. قال علی (ع) و فاطمه و ابناهما و فیهم نزل: إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ.
هوش مصنوعی: اکنون معنی این کلام را به سه صورت بیان کرده‌اند: اولین مورد این است که خداوند به من فرمان داده است که شما خویشانتان و اهل بیت مرا دوست داشته باشید و من نمیخواهم از شما پاداشی بگیرم. ابن عباس می‌گوید: وقتی این آیه نازل شد، گفتند: یا رسول‌الله، آیا این خویشانتان هستند که محبت به آنها بر ما واجب شده است؟ ایشان در پاسخ فرمودند: علی و فاطمه و دو فرزندشان هستند و در مورد آنان آیه نازل شده است که: «خداوند تنها میخواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند».
و عن علی ابن ابی طالب قال: شکوت الی رسول اللَّه (ص) حسد الناس لی، فقال اما ترضی ان تکون رابع اربعة اول من یدخل الجنة انا و انت و الحسن و الحسین (ع) و ازواجنا عن ایماننا و شمائلنا و ذریتنا خلف ازواجنا و شیعتنا من ورائنا.
هوش مصنوعی: علی ابن ابی طالب می‌گوید: من به رسول خدا (ص) از حسادت مردم برای خود شکایت کردم. ایشان فرمودند: آیا راضی نیستی که چهارمین نفر از چهار نفری باشی که اولین بار وارد بهشت می‌شوند؟ من، تو، حسن و حسین (ع) خواهیم بود و همسران ما به خاطر ایمان و خصوصیات نیکویی که داریم، و نسل‌هایمان در پشت همسران ما و پیروان ما خواهند بود.
و عن زید بن ارقم عن النبی قال: انی تارک فیکم الثقلین کتاب اللَّه و اهل بیتی، اذکرکم اللَّه فی اهل بیتی قیل لزید بن ارقم من اهل بیته، قال: هم آل علی و آل عقیل و آل جعفر و آل عباس و قال رسول اللَّه لعباس بن عبد المطلب: و الذی بعثنی بالحق لا یؤمنون، حتی یحبوکم لی و قیل هم الذین تحرم علیهم الصدقة من اقاربه و یقسم فیهم الخمس و هم بنو هاشم و بنو المطلب الذین لم یفترقوا فی جاهلیة و لا فی اسلام.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) به زید بن ارقم فرمودند که من در بین شما دو چیز گرانبها باقی می‌گذارم: کتاب خدا و اهل بیتم. سپس به زید بن ارقم گفته شد که اهل بیت پیامبر شامل آل علی، آل عقیل، آل جعفر و آل عباس هستند. پیامبر همچنین به عباس بن عبدالمطلب فرمودند که آنهایی که به حق ایمان نمی‌آورند، تا زمانی که شما را دوست نداشته باشند، ایمان نخواهند آورد. همچنین گفته شده که کسانی که صدقه بر آنان حرام است، از خویشاوندان آنها هستند و خمس نیز میان آنها تقسیم می‌شود. اهل بیت شامل بنی هاشم و بنی مطلب هستند که در دوران جاهلیت و همچنین در اسلام هیچگاه از یکدیگر جدا نشدند.
وجه دوم در معنی آیت، قول حسن بصری است: ای لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً، لکن آمرکم بموده التقرب الی اللَّه عز و جل و التودد الیه بالطاعة و العمل الصالح، مزد نمیخواهم لکن میفرمایم شما را بدوست داشتن هر کس که نزدیکی جوید باللّه، بطاعت و عمل نیکو، و بر وفق این قول، هر کس که اللَّه را فرمان بردار است و تقرب را بوی نیکوکار است، واجب است بر تو که او را دوست داری و مودت وی فریضه دانی.
هوش مصنوعی: در این تفسیر، حسن بصری بیان می‌کند که من از شما هیچ پاداشی نمیخواهم، بلکه شما را به نزدیک شدن به خداوند و محبت به او از طریق اطاعت و عمل صالح دعوت می‌کنم. او می‌گوید که هر کس که در پی نزدیکی به خداوند است و خدا را اطاعت می‌کند، بر عهده شماست که او را دوست داشته باشید و محبت به او را واجب بدانید.
حسن بصری از اینجا گفت: من تقرب الی اللَّه بطاعته، وجبت علیک مودته.
هوش مصنوعی: حسن بصری گفت: نزدیک شدن به خدا از طریق اطاعت اوست؛ بنابراین محبت او بر تو واجب است.
وجه سوم قول ضحاک و مجاهد و سدی و جماعتی مفسران. گفتند: این آیت بمکه فرو آمد و این خطاب با مشرکان قریش است و با کفار عرب که ایشان با یکدیگر میگفتند: أ ترون محمدا (ص) یسئل علی ما یتعاطاه اجرا؟ گویی این محمد باین کار که پیش گرفته، هیچ مزدی میخواهد؟ بجواب ایشان این آیت آمد که: لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً، لکن، آمرکم ان تودونی لاجل قرابتی و ان لم تصدقونی برسالتی فلا تؤذونی.
هوش مصنوعی: گروهی از مفسران مانند ضحاک، مجاهد و سدی بر این باورند که این آیه در مکه نازل شده و به مشرکان قریش و دیگر کفار عرب مربوط می‌شود. آنها میگفتند: آیا شما نمی‌بینید که محمد (ص) چنین درخواست‌هایی می‌کند بدون اینکه مزدی بخواهد؟ به همین دلیل این آیه نازل شد تا بگوید: من از شما هیچ پاداشی نمی‌طلبم، اما از شما می‌خواهم به خاطر خویشاوندی‌ام به من کمک کنید و اگر به پیامبری‌ام ایمان نمی‌آورید، حداقل به من آزار نزنید.
و روی انه قال صلّی اللَّه علیه و آله و سلم: یا قوم اذا ابیتم ان تتابعونی فاحفظوا قرابتی فیکم و لا تؤذونی فانکم قومی و احق بان تصلوا رحمی.
هوش مصنوعی: پیامبر خدا (ص) فرمودند: ای قوم، اگر نمی‌خواهید از من پیروی کنید، حداقل نسبت به خویشاوندی من در میان شما احترام بگذارید و به من آزار نرسانید؛ زیرا شما قوم من هستید و حق دارید که به خویشاوندی من توجه کنید.
مزد نمیخواهم، لکن شما را میفرمایم که اگر مرا برسالت استوار نمی‌دارید و دعوت مرا اجابت نمیکنید، باری بحکم قرابت که میان من و شماست مرا مرنجانید و مرا دوست دارید و رحم پیوندید.
هوش مصنوعی: من نمیخواهم مزد یا پاداشی بگیرم، اما از شما درخواست دارم که اگر به رسالت من پایبند نیستید و دعوت من را نمی‌پذیرید، حداقل به خاطر رابطه‌ای که بین ما وجود دارد، مرا آزار ندهید. فقط مرا دوست بدارید و نسبت به من رحم داشته باشید.
قال ابن عباس: لم یکن بطن من بطون قریش الّا کان للنبی (ص) فیهم قرابة و قیل العرب کلّا ولدته و قال بعض المفسرین: کان المشرکون، یؤذون رسول اللَّه (ص) فانزل اللَّه هذه الآیة، فامرهم فیها بمودة رسول اللَّه (ص) و صلة رحمه، فلما هاجر الی المدینه و آواه الانصار و نصروه احب اللَّه عز و جل ان یلحقه باخوانه من الانبیاء علیهم السلام، حیث قالوا: وَ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ، إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلی رَبِّ الْعالَمِینَ. فانزل اللَّه: قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ.
هوش مصنوعی: ابن عباس می‌گوید: هیچ طایفه‌ای از طوائف قریش نبود، مگر اینکه پیوندی با پیامبر (ص) داشتند و به گفته‌ای دیگر، همه عرب‌ها از او نسل‌کشیده‌اند. برخی مفسرین نیز بیان کرده‌اند که مشرکین پیوسته به پیامبر خدا (ص) اذیت میکردند و به همین دلیل، خداوند این آیه را نازل کرد و در آن به آنها فرمان داد تا پیامبر (ص) را دوست داشته و با خویشاوندان خود مرتبط باشند. وقتی پیامبر (ص) به مدینه هجرت کرد و انصار او را پناه دادند و یاری کردند، خداوند اراده کرد که او را به برادرانش از انبیاء، که سلام بر آنها باد، ملحق کند. آنها گفتند: «و من از شما هیچ اجری نمیخواهم، اجر من تنها بر عهده پروردگار جهانیان است.» سپس خداوند فرمود: «بگو من از شما هیچ اجری نمیخواهم و من از متکلفان نیستم.»
فصارت منسوخة بهذه الایة و هذا القول غیر مرضی لان مودة النبی (ص) و کف الاذی عنه، و مودة اقاربه، و التقرب الی اللَّه بالطاعة و العمل الصالح من فرائض الدین، فلا یجوز نسخ شی‌ء منها و المعنی الصحیح فی الآیة ما ذکرناه من اقاویل السلف، و اللَّه اعلم.
هوش مصنوعی: این آیه نسخ نشده و این نظر پذیرفته نیست، زیرا محبت به پیامبر (ص)، دوری از آزار او، محبت به خویشانش و نزدیک شدن به خدا با طاعت و کارهای نیک از واجبات دین است. بنابراین، هیچ یک از این موارد را نمی‌توان نسخ کرد و معنای صحیح آیه همان‌طور که علمای پیشین بیان کرده‌اند، مورد تایید است و خداوند داناتر است.
وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیها حُسْناً، الاقتراف الاکتساب، و الاعتمال ای: من یکتسب طاعة، نَزِدْ لَهُ فِیها، من الثواب حُسْناً، بالتضعیف. و قیل معناه، یثبت علی القلیل من الطاعة الکثیر من الثواب، إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ، لمن اذنب شَکُورٌ لمن اطاع. و قیل غَفُورٌ، لذنوب آل رسول اللَّه شَکُورٌ لحسناتهم.
هوش مصنوعی: هر کس کار خوبی انجام دهد، ما پاداش او را افزایش خواهیم داد. این به این معناست که کسی که طاعتی انجام میدهد، ما پاداش او را به طرز شگفت‌انگیزی زیاد خواهیم کرد. گفته شده که این جمله به این معناست که حتی اگر کسی تنها مقدار کمی از طاعت را انجام دهد، پاداش زیادی به او داده می‌شود. خداوند بابت گناهان عفو کننده است و در برابر اطاعت شکرگزار است. همچنین گفته شده که خداوند نسبت به گناهان خانواده پیامبر رحمت دارد و برای کارهای نیک آنها قدردان است.
أَمْ یَقُولُونَ، ای: بل یقولون یعنی کفار مکه، افْتَری عَلَی اللَّهِ کَذِباً. فَإِنْ یَشَإِ اللَّهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ، قال مجاهد: یربط علی قلبک بالصبر علی اذاهم، فلا یدخل قلبک حزن و لا ضیق. معنی آنست که کفار مکه میگویند که، تو بر اللَّه دروغ میسازی، و این قرآن از بر خود می‌نهی و گر اللَّه خواهد دل تو بربطه صبر ببندد، تا بر اذای ایشان صبر کنی و بر آنچه ایشان میگویند، در دل تو تنگی و اندوهی نیاید.
هوش مصنوعی: کفار مکه میگویند که تو دروغ‌هایی درباره خدا میسازی و این قرآن را از خود درست کرده‌ای. اگر خدا بخواهد، دل تو را با صبر محکم میسازد تا در برابر آزارهای آنها صبوری کنی و به گفته‌هایشان در دل تو اندوه و تنگی نیفتد.
آن گه بر سبیل ابتدا گفت: وَ یَمْحُ اللَّهُ الْباطِلَ، ای: ان ما یقولونه باطل یمحه اللَّه آنچه ایشان میگویند باطل است و اللَّه آن را محو کند. وَ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ، ای: یظهر الحق و یثبته بما انزل من کتابه، و ینصر دینه بوعده. و قیل: فَإِنْ یَشَإِ اللَّهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ وَ یَمْحُ اللَّهُ الْباطِلَ، تم الکلام هاهنا و هذا کالوعید للرسول (ص) و المراد به جواب الذین قالوا: افْتَری عَلَی اللَّهِ کَذِباً فخرج الجواب مخرج الاستغناء، و المعنی: فان یشأ اللَّه یمسک ما اوحی الیک و یمح بنفسه الکفر من قلوب العابد بلا واسطة و لا سفارة، این سخن هر چند که ظاهر آن وعید رسول (ص) می‌نماید اما جواب مشرکان است که میگفتند: افْتَری عَلَی اللَّهِ کَذِباً و در این جواب بی‌نیازی خود جل جلاله پیدا میکنند یعنی که ما را حاجت بواسطه و سفارت نیست. اگر خواهیم مهر بر دل تو نهیم و قرآن که بتو دادیم از دل تو ببریم، تا فراموش کنی و بخودی خود، باطل و کفر از دلها بستریم، یعنی شما که کافران‌اید چرا می‌گویید که محمد (ص) بر اللَّه دروغ میسازد؟، وی دروغ بر ما نمی‌سازد که اگر سازد با وی این کنیم که گفتیم.
هوش مصنوعی: در ابتدا گفته شده است که خداوند باطل را محو می‌کند و حقیقت را با کلمات خود ثابت می‌نماید. این بدین معناست که حق را با آیات کتاب خویش ظاهر کرده و دین خود را با وعده‌هایش نصرت میدهد. سپس به این نکته اشاره شده که اگر خدا بخواهد، بر قلب تو مهر می‌نهد و باطل را از دل‌های پرستندگان محو می‌کند. این بیان به نوعی هشداری برای پیامبر (ص) به شمار می‌آید و پاسخی است به افرادی که ادعا میکردند او به خدا دروغ می‌بندد. در واقع، خداوند از خود بی‌نیازی‌اش را ابراز می‌کند و می‌گوید که اگر بخواهد، قادر است تا آنچه را که به تو وحی شده، از قلب تو بردارد و باطل و کفر را بدون هیچ واسطه‌ای از دلها بزداید. به کافران تاکید می‌شود که چرا می‌گویید محمد (ص) بر خدا دروغ میسازد، در حالی که اگر واقعاً چنین کند، ما با او اینگونه رفتار خواهیم کرد.
قوله: وَ یَمْحُ حذف الواو منه لا للجزم و انما کتب فی المصحف علی اللفظ کما کتب قوله: سَنَدْعُ الزَّبانِیَةَ. و یَدْعُ الْإِنْسانُ محذوف الواو ثم قال: إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ. ای: بضمائر القلوب، فلو علم من قلبه انه هم بالافتراء لعاجله بالعقوبة، فکیف اذا نطق به و صرّح.
هوش مصنوعی: در این متن گفته شده است که حرف "واو" از بعضی کلمات حذف می‌شود، اما این حذف به دلیل عدم جزم نیست. بلکه این کلمات به همان شکل که در مصحف نوشته شده، آمده‌اند. به عنوان مثال، در عبارت "سندع الزبانیة" نیز واو حذف شده است. همچنین در جمله "یدع الانسان" نیز واو وجود ندارد، ولی در ادامه گفته شده که خداوند از درون دلها آگاه است. اگر کسی با دلش بخواهد به دروغ‌گویی بپردازد، خداوند او را به سرعت مجازات می‌کند، پس چگونه است اگر همین موضوع را به زبان آورد و به وضوح بیان کند؟
وَ هُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ، اذا تابوا، لانه ان لم یقبل کان اغراء بالمعاصی، وَ یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ، ای: تجاوز عما کان منهم قبل التوبة من القبائح، وَ یَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ. تأویله یعفو عنها و هو یعلم انهم یعودون الیها، فلا یمنعه.
هوش مصنوعی: او کسی است که توبه بندگانش را می‌پذیرد زمانی که به درگاهش برگردند، چرا که اگر او توبه را نپذیرد، می‌تواند باعث تشویق به ارتکاب گناه شود. همچنین از بدی‌ها می‌گذرد، یعنی از گناهان و زشتی‌هایی که قبل از توبه انجام داده‌اند، چشم‌پوشی می‌کند. او به خوبی میداند که شما چه کارهایی انجام می‌دهید و با این حال از گناهان شما می‌گذرد، حتی اگر بداند که شما دوباره به آنها برمی‌گردید.
علمه من عفوه و لا یرجع بعد عودهم الی السیئات عن عفوه نظیره. قوله عز و جل: وَ هُوَ الَّذِی یَتَوَفَّاکُمْ بِاللَّیْلِ وَ یَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ. التأویل: یبعثکم حتی تخوضوا فی مثل ما جرحتم بالنهار، فلا یمنعه علمه عن کلامکم. و قیل یعلم ما یفعلون ای: یعلم اعتقادهم، فلا یقبل الا التوبة النصوح، و التوبة النصوح ما روی جابر قال: دخل اعرابی علی رسول اللَّه و قال اللهم انی استغفرک و اتوب الیک سریعا و کبر، فلما فرغ عن صلاته، قال له یا هذا ان سرعة اللسان بالاستغفار توبة الکذابین و توبتک تحتاج الی توبة. قال: و ما التوبة، قال: اسم یقع علی ستة معان، علی الماضی، من الذنوب: الندامة و لتضییع الفرائض: الاعادة و رد المظالم و ازاقة النفس فی الطاعة کما ربیتها فی المعصیة و اذاقة النفس مرارة الطاعة کما اذقتها حلاوة المعصیة و البکاء بدل کل ضحک ضحکته.
هوش مصنوعی: این متن به مفهوم علمی و دینی اشاره دارد و درباره توفیق الهی و شناخت خداوند از اعمال انسان‌ها در طول شب و روز صحبت می‌کند. خداوند در شب جان انسان‌ها را می‌ستاند و از کارهایی که در روز انجام داده‌اند آگاه است. وقتی که خداوند انسان‌ها را دوباره به زندگی بازمی‌گرداند، این فرصت را برای آنها فراهم می‌کند که مجدداً در کارهایی مشابه به کارهای گذشته خود مشغول شوند. همچنین بیان می‌شود که علم خداوند مانع از گفتار و اعمال انسان‌ها نمی‌شود و اعتقادات آنها را نیز میداند.
در ادامه، مفهوم توبه و اهمیت آن توضیح داده می‌شود. توبه باید واقعی و از دل باشد، نه صرفاً کلمات سطحی و سریع. توبه واقعی شامل چندین مرحله است؛ احساس شرمندگی از گناه، جبران نواقص در دین، بازگرداندن حقوق مردم، و کار کردن بر روی نفس برای هدایت و کنترل آن در مسیر طاعت و عبادت. در نهایت، به اهمیت گریه و ندامت به عنوان راهی برای نشان دادن صداقت در توبه اشاره می‌شود.
و قیل حقیقة التوبة ترک المعاصی نیة و فعلا و الاقبال علی الطاعة نیة و فعلا.
هوش مصنوعی: حقیقت توبه، ترک گناهان به نیت و عمل، و روی آوردن به طاعت و عبادت نیز به نیت و عمل است.
و عن انس بن مالک قال قال رسول اللَّه: اللَّه اشد فرحا بتوبة عبده حین یتوب الیه من احدکم کان راحلته بارض فلاة فانفلتت و علیها طعامه و شرابه فایس منها، فاتی شجرة فاضطجع فی ظلها قد یئس من راحلته فبینما هو کذلک اذ بها قائمة عنده فأخذ بخطامها، ثم قال من شدة الفرح: انت عبدی و انا ربک اخطا من شدة الفرح. و فی روایة ابی هریره: اللَّه افرح بتوبة عبده من العقیم الوالد و من الظمآن الوارد فمن تاب الی اللَّه توبة نصوحا، انسی اللَّه حفظته و بقاع الارض خطایاه و ذنوبه. قرأ حمزة و الکسائی و حفص، وَ یَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ. بالتاء، و هو خطاب للمشرکین، و الباقون بالیای لانه بین خبرین عن قوم فقال قبله عن عباده و بعده. وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ.
هوش مصنوعی: انس بن مالک نقل می‌کند که پیامبر خدا فرمود: خداوند هنگام توبه بنده‌اش از او بسیار خوشحال‌تر است تا یکی از شما هنگامی که شترش را در بیابانی گم کرده و ناامید از پیدا کردنش، زیر درختی در سایه‌اش دراز کشیده باشد. در این حال که ناامید است، ناگهان شترش را در کنارش می‌بیند و با خوشحالی می‌گوید: «تو بنده منی و من پروردگار تو هستم» و از شدت شادی کلماتش را اشتباه می‌گوید. در روایت ابوهریره آمده است که خداوند از توبه بنده‌اش بیشتر از یک عقیم که صاحب فرزند می‌شود و یا از یک تشنه که به آب می‌رسد، خوشحال است. هرکس با توبه‌ای راستین به سوی خدا برگردد، خداوند همه خطاها و گناهانش را می‌بخشد و او را از گناهانش محفوظ می‌دارد. در اینجا اختلافی بین قرائت‌ها وجود دارد که برخی خطابی به مشرکان دارند و برخی دیگر به مومنان اشاره میکنند، و در نهایت وعده‌ی افزون‌تر از فضل خداوند را برای آنها نشان میدهد.
وَ یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا، ای: یجیب اللَّه الذین آمنوا، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ، اذا دعوه کقوله: ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ، أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ. و قال ابن عباس: معناه یثیب الذین آمنوا و عملوا الصالحات علی اعمالهم، وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ، سوی ثواب اعمالهم تفضلا منه. و فی روایة ابی صالح عن ابن عباس قال: وَ یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا، ای. یشفعهم فی اخوانهم، وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ، یشفّعهم فی اخوان اخوانهم.
هوش مصنوعی: خداوند به کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند پاسخ میدهد. هنگامی که آنها او را بخوانند، مانند این است که خداوند فرموده است: "م مرا بخوانید تا به شما پاسخ دهم." خداوند دعای دعا کنندگان را پاسخ میدهد. ابن عباس گفته است که این بدان معناست که خداوند کسانی که ایمان دارند و کارهای نیک انجام می‌دهند را بر مبنای اعمالشان پاداش میدهد و علاوه بر آن، از فضل خود به آنها می‌افزاید. در روایتی از ابی صالح به ابن عباس نقل شده که خداوند به آنها شفاعت می‌کند و از فضل خود به آنها می‌افزاید و همچنین در حق برادرانشان شفاعت می‌کند.
و فی الخبر عن رسول اللَّه (ص): وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ، الشفاعة لمن وجبت له النار، و قیل الذین آمنوا فی موضع الرفع و هو استجابة العبید لربهم کقوله: فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی، وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ، ای یزید اللَّه لهم الهدی من فضله، کقوله: یَزِیدُ اللَّهُ الَّذِینَ اهْتَدَوْا هُدیً. وَ الْکافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ.
هوش مصنوعی: در روایت آمده است که پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: خداوند به مؤمنانی که واجد شفاعت هستند، از فضل خود می‌افزاید. این شفاعت برای کسانی است که مستحق عذاب آتش‌اند. همچنین گفته شده که کسانی که ایمان آورده‌اند، در جایگاه بالاتری قرار دارند و این نشان دهنده پاسخگویی بندگان به پروردگارشان است. خداوند به آنها هدایت بیشتری از فضل خود عطا می‌کند، همان‌طور که در قرآن آمده است که خداوند به کسانی که هدایت شده‌اند، هدایت بیشتری میدهد. اما برای کافران عذاب سختی وجود دارد.
فی الآخرة. معنی هر دو آیه آنست که: اللَّه تعالی توبه بندگان بپذیرد، هر گه که باخلاص و صدق بوی باز گردند و توبه ایشان نصوح باشد و گناهان گذشته ایشان همه بیامرزد، هر چند که میداند که ایشان پس از توبه گناه کنند، توبه ایشان رد نکند و از عفو خود فراپس نیاید و خواندن ایشان مر او را جل جلاله، اجابت کند، و کردار نیک ایشان را ثواب دهد، و بفضل خود، زیادتی بر سر نهد، این کرامت و نواخت اللَّه است مؤمنانرا هم در دنیا و هم در آخرت، و کافران را عذاب سخت است در دنیا و در آخرت.
هوش مصنوعی: خداوند متعال همیشه توبه بندگان را می‌پذیرد، به شرطی که با خلوص نیت و صداقت به سوی او بازگردند و توبه‌ای واقعی انجام دهند. او تمام گناهان گذشته آنها را می‌بخشد، حتی اگر بداند که پس از توبه هم ممکن است دوباره مرتکب گناه شوند. خداوند توبه آنها را رد نمی‌کند و از بخشش خود دریغ نمی‌ورزد. همچنین دعاهای آنها را مستجاب می‌کند و برای کارهای نیکشان پاداش میدهد و بر رحمت خود بر آنها می‌افزاید. این کرامت و لطف خداوند نسبت به مؤمنان است، چه در دنیا و چه در آخرت. اما کافران عذاب سختی در این دنیا و آخرت خواهند داشت.
وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ، ای لو جعلهم اللَّه اغنیاء لطغوا و بغوا بعضهم علی بعض. قال ابن عباس: بغیهم طلبهم منزلة بعد منزلة و مرکبا بعد مرکب و ملبسا بعد ملبس و قیل معناه: لتراموا الی افساد الارض بان لا یحتاج بعضهم الی بعض فلا یتعاونوا قال شقیق بن ابراهیم: معنی الآیة لو رزق اللَّه العباد من غیر کسب و تفرغوا عن المعاش و الکسب لطغوا و بغوا و سعوا فی الارض فسادا، و لکن شغلهم بالکسب و المعاش رحمة منه و امتنانا، وَ لکِنْ یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ، یوصل الرزق الی من یشاء کما یشاء بالقدر الذی یعلم مصلحته فیه.
هوش مصنوعی: اگر خداوند روزی را برای بندگانش وسعت دهد، آنها در زمین طغیانی میکنند. اگر خداوند آنان را ثروتمند کند، به یکدیگر ظلم میکنند. ابن عباس می‌گويد: طغیانی که دارند به این معناست که هر یک از آنان به دنبال موقعیتی بهتر و وسایل جدیدتر می‌گردند و از امکانات یکدیگر استفاده نمی‌کنند. شقیق بن ابراهیم می‌گوید: معنای این آیه این است که اگر خداوند بندگان را بدون زحمت و کار روزی دهد و آنان از تأمین معاش فارغ شوند، در زمین فساد خواهند کرد. اما خداوند آنها را به کار و تلاش مشغول می‌کند که این خود رحمتی و نعمتی از سوی اوست. او روزی را به مقدار لازم و به حسب مصلحتی که میداند، به هر کس میخواهد می‌رساند.
گفته‌اند: این آیه در شأن قومی از عرب فرو آمد که بوقت خصب و فراخی نعمت، با محاربت و معادات یکدیگر میپرداختند و مال یکدیگر بغارت میبردند و در زمین تباه کاری میکردند و بوقت قحط و جدوبت با انتجاع و تجارت و طلب رزق میپرداختند.
هوش مصنوعی: گفته‌اند که این آیه درباره گروهی از عرب‌ها نازل شده که در زمان فراوانی نعمت، به جنگ و دشمنی با یکدیگر مشغول می‌شدند و اموال یکدیگر را می‌چپیدند و در زمین فساد ایجاد میکردند، اما در زمان خشکسالی و کمبود، به تجارت و جستجوی روزی میپرداختند.
و فی ذلک یقول الشاعر:
هوش مصنوعی: شاعر در این باره می‌گوید:
قوم اذا نبت الربیع بارضهم
هوش مصنوعی: وقتی بهار به سرزمین‌شان می‌رسد، قوم به فعالیت و رشد می‌پردازند.
نبتت عداوتهم مع البقل
هوش مصنوعی: دشمنی آنها با گیاهان سبز است.
خباب ارت گفت: این آیه در شأن ما فرو آمد، جمع اصحاب صفه، که بر اموال بنی قریظه و نضیر و بنی قینقاع ما را نظر آمد، آن مواشی ایشان دیدیم فراوان و عروض تجارت و نعمت بی‌کران، آرزوی آن در دل ما تحرّک کرد و رب العالمین باین آیه ما را از سر آن تمنی فرا داشت و سکینه قناعت بدل ما فرو آورد.
هوش مصنوعی: حضرت خباب بن ارت گفت: این آیه درباره ما نازل شد. ما جمعی از اصحاب صفه بودیم و به اموال قبایل بنی قریظه، نضیر و بنی قینقاع نگاه کردیم و دیدیم که دارایی‌های زیادی دارند و تجارت و نعمت‌های بی‌پایانی را در اختیار دارند. این وضعیت در دل ما آرزوهایی را ایجاد کرد، اما پروردگار عالم با این آیه ما را از آن آرزوها بازداشت و روحیه قناعت را در ما قرار داد.
مصطفی (ص) گفت: اخوف ما اخاف علی امتی زهرة الدنیا و کثرتها.
هوش مصنوعی: مصطفی (ص) فرمودند: آنچه بیشتر از همه بر امتم می‌ترسم، زینت‌های دنیا و فراوانی آنهاست.
و قال بعض الحکماء: ان من العصمة ان لا تجد. و قال مقاتل: یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ فیجعل واحدا فقیرا و آخر غنیا. إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ.
هوش مصنوعی: چند حکیم گفته‌اند که یکی از نشانه‌های معصوم بودن این است که فرد چیزی را نیابد. مقاتل نیز بیان کرده که خداوند طبق قدرت خود هر طور که بخواهد، افراد را به درجات مختلفی تقسیم می‌کند و برخی را فقیر و برخی را غنی میسازد. او به بندگان خود کاملاً آگاه و بیناست.
روی انس بن مالک عن النبی (ص) عن جبرئیل عن اللَّه عز و جل انه قال: «من اهان لی ولیا فقد بارزنی بالمحاربة. و انی لاسرع شی‌ء الی نصرة اولیائی انی لا غضب لهم کما یغضب اللیث الحرد و ما تقرب الیّ عبدی المؤمن بمثل اداء ما افترضت علیه، و ما زال عبدی المؤمن یتقرب الیّ بالنوافل حتی احبه، فاذا احببته، کنت له سمعا و بصرا و یدا و مؤیدا. ان دعانی اجبته و ان سألنی اعطیته و ما ترددت فی شی‌ء انا فاعله ترددی، فی قبض روح عبدی المؤمن، یکره الموت و اکره مسائته و لا بدله منه و ان من عبادی المؤمنین لمن یسألنی الباب من العبادة، فاکفه عنه ان لا یدخله عجب فیفسده ذلک. و ان من عبادی المؤمنین لمن لا یصلح ایمانه الا الغنی و لو افقرته لا فسده ذلک. و ان من عبادی المؤمنین لمن لا یصلح ایمانه الا الفقر و لو اغنیته لافسده ذلک.
هوش مصنوعی: خداوند در این حدیث می‌فرماید که اگر کسی یکی از بندگان خاص من را اهانت کند، انگار به جنگ با من پرداخته است. همچنین وعده میدهد که خیلی سریع در حمایت از بندگانم اقدام می‌کنم و زمانی که آنها را در خطر ببینم، مانند شیر خشمگین از آنها دفاع می‌کنم. او می‌افزاید که نزدیک‌ترین راه برای بندگانم برای نزدیک شدن به من، انجام واجباتی است که بر دوش آنهاست، و وقتی که این بندگان با نوافل (عمل‌های مستحب) به من نزدیک می‌شوند، من آنها را دوست دارم. هنگامی که کسی را دوست داشته باشم، او را در همه کارهایم کمک می‌کنم و دعاهایش را می‌شنوم و به درخواست‌هایش پاسخ می‌دهم. همچنین در مورد مرگ بندگانم، اگرچه آنان از مرگ بیزارند، من هم از اینکه آنها را به آن دعوت کنم، ناراحت هستم، ولی این امر حتمی است. برخی از بندگانم به عبودیت نیاز دارند و من مانع ورود عجب (خودپسندی) به دل آنها می‌شوم تا ایمانشان آسیب نبیند. همچنین تعدادی از بندگانم هستند که ایمانشان فقط با ثروت محکم می‌شود و اگر به فقر دچار شوند، ایمانشان آسیب می‌بیند، و بالعکس، برخی دیگر هستند که ایمانشان تنها با فقر تقویت می‌شود و اگر ثروتمند شوند، ایمانشان آسیب خواهد دید.
و ان من عبادی المؤمنین لمن لا یصلح ایمانه الا الصحة، و لو اسقمته لافسده ذلک.
هوش مصنوعی: برخی از بندگان مؤمن من هستند که ایمانشان تنها با سلامتی مناسب است و اگر به آنها آسیب برسانی، ایمانشان خراب می‌شود.
و ان من عبادی المؤمنین لمن لا یصلح ایمانه الا السقم و لو اصلحته لافسده ذلک.
هوش مصنوعی: در میان بندگان مؤمن من، افرادی هستند که ایمانشان تنها در شرایط سخت و بیماری درست می‌شود و اگر آن شرایط را بهبود بخشم، ایمان آنها آسیب می‌بیند.
انی ادبّر امر عبادی بعلمی بقلوبهم. «انی بعبادی خبیر بصیر».
هوش مصنوعی: من به عبادتم با دانشی که درباره دل‌هایشان دارم، تدبیر می‌کنم. «من به بندگانم آگاه و بینا هستم».
وَ هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ الْغَیْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا، الغیث المطر، سمی غیثا لانه غیاث الخلق به بقائهم و علیه نمائهم. و قیل الغیث من المطر ما یکون نافعا، و یکون فی وقته لان المطر قد یکون مضرا، و قد یکون فی غیر وقته، مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا، یئسوا منه لتأخر نزوله و الغیث بعد الیأس ادعی لهم الی الشکر، وَ یَنْشُرُ رَحْمَتَهُ نعمته و خصبه و قیل مطره فیعم السهل و الجبل و العامر و الغامر. و نشرها، عمومها، جمیع الخلیقة. وَ هُوَ الْوَلِیُّ، ای: ولی المؤمنین بانزال الغیث، الْحَمِیدُ. الذی لا یفاه به الا مدحا و لا یذکر الّا حمدا.
هوش مصنوعی: او کسی است که باران را بعد از ناامیدی مردم نازل می‌کند. باران را «غیث» می‌نامند چون باعث نجات موجودات و ادامه حیات آنها می‌شود. برخی گفته‌اند که «غیث» به بارانی اطلاق می‌شود که مفید و به‌موقع باشد، زیرا باران ممکن است مضر یا در زمان نامناسبی نازل شود. بعد از ناامیدی، وجود باران انسان‌ها را به شکرگزاری دعوت می‌کند و رحمت و نعمتش را گسترش میدهد. باران او همه جا را فرا می‌گیرد، چه دشت و چه کوه، چه زمین‌های زراعی و چه زمین‌های غیرزراعی. او خود ولی مؤمنان است از بابت نازل کردن باران و همواره مورد ستایش است، زیرا هیچ چیز جز مدح از او برنمی‌آید و تنها با نام ستایش یاد می‌شود.
قال مقاتل: حبس اللَّه المطر عن اهل مکة سبع سنین، حتی قنطوا، ثم انزل اللَّه المطر فذکرهم نعمته، قوله: وَ مِنْ آیاتِهِ، ای من علامات قدرته، خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، مع عظمهما و کثرة اجزائهما، وَ ما بَثَّ ای: خلق و فرق فِیهِما مِنْ دابَّةٍ، ای: ذی روح الانس و الجن و الملائکة و سایر الحیوان، وَ هُوَ عَلی جَمْعِهِمْ، ای: علی احیائهم بعد الموت، إِذا یَشاءُ قَدِیرٌ. کامل القدرة.
هوش مصنوعی: مقاتل می‌گوید: خداوند باران را به مدت هفت سال از ساکنان مکه منع کرد تا اینکه آنها ناامید شدند. سپس خداوند باران را نازل کرد و نعمت خود را به یاد آنها آورد. می‌فرماید: "و از نشانه‌های او"، یعنی از نشانه‌های قدرت او، "خلق آسمان‌ها و زمین است"، با توجه به بزرگی و تعدد اجزای آنها، و "آنچه در آنها منتشر کرده است"، یعنی مخلوقات زنده از انسان‌ها، جن‌ها، فرشتگان و سایر حیوانات، و او بر جمع‌آوری آنها، یعنی بر زنده کردنشان پس از مرگ، اگر بخواهد، تواناست و کامل در قدرت.
وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ، ای غمّ و الم و مکروه، فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ، یعنی فهو عقوبة للمعاصی التی اکتسبتموها، کقوله: قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِکُمْ، وَ ما أَصابَکَ مِنْ سَیِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِکَ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ قرأ اهل المدینة و الشام، بما کسبت بغیر فاء و کذلک هو فی مصاحفهم فیکون ما فی اول الایة بمعنی الذی اصابکم بما کسبت بغیر فاء و کذلک هو فی مصاحفهم فیکون ما فی اول الایة بمعنی الذی اصابکم بما کسبت ایدیکم، و هو مع الفاء احسن و اشهر فی اللغة کما هو فی مصاحف اهل العراق لانه شرط و جوابه، وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ. من الذنوب، فلا یعاقب علیه. و قیل: یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ.
هوش مصنوعی: هر گونه مصیبتی که به شما می‌رسد، چه غم و اندوه و چه آسیب، به خاطر کارهایی است که خودتان انجام داده‌اید. این به عنوان عذاب و کیفر برای گناهان شماست. به طوری که قرآن می‌فرماید: آنچه بر شما واقع می‌شود، از سوی خودتان است. همچنین، برخی از قرائت‌ها به گونه‌ای است که تأکید می‌کند این مصیبت‌ها نتیجه کارهای شماست. با این حال، خداوند از بسیاری از گناهان شما می‌گذرد و شما را مجازات نمی‌کند.
من الناس فلا یعاجلهم بالعقوبة اما عطفا و رحمة و اما زیادة فی العذاب و استدراجا.
هوش مصنوعی: بعضی از مردم را خداوند به سرعت مورد مجازات قرار نمی‌دهد، یا به خاطر رحم و لطفی که دارد، یا به دلیل این که عذابی را بر آنها افزوده است و به تدریج آنها را به سمتی می‌کشاند.
قال الحسن: ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ، اراد به اقامة الحدود علی المعاصی، وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ. فلم یجعل له حدا.
هوش مصنوعی: حسن می‌گوید: هر مصیبتی که به شما می‌رسد، به خاطر اعمالی است که خودتان انجام داده‌اید. او به اجرای حدها بر گناه‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید که خداوند از بسیاری از این اعمال می‌گذرد. به همین دلیل، حدی برای آنها تعیین نشده است.
و قال الضحاک: ما تعلم رجل القرآن ثم نسیه الا بذنب، ثم قرأ: وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ، ایّ مصیبة اعظم من نسیان القرآن.
هوش مصنوعی: ضحاک می‌گوید: هیچ‌کس قرآن را نمی‌آموزد و سپس آن را فراموش نمی‌کند، جز به دلیل گناه. سپس آیه‌ای را می‌خواند: «هر بلایی که به شما می‌رسد، به خاطر اعمالی است که خودتان انجام داده‌اید.» آیا بلایی بزرگ‌تر از فراموشی قرآن وجود دارد؟
و قال الحسن: لما نزلت هذه الایة، قال رسول اللَّه (ص): «و الذی نفسی بیده ما من خدش عود و لا عثرة قدم و لا اختلاج عرق الا بذنب و ما یعفو اللَّه عنه اکثر.
هوش مصنوعی: حسن گفته است: وقتی این آیه نازل شد، رسول‌الله (ص) فرمود: «به جان خودم قسم، هیچ خراشی بر بدن، لغزشی از پا یا حرکت غیرارادی عرقی نیست مگر اینکه به خاطر گناهی است و خداوند از بسیاری از آنها می‌گذرد.»
و قال علی بن ابی طالب (ع): الا اخبرکم بافضل آیة فی کتاب اللَّه حدّثنا بها رسول اللَّه (ص)، ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ. قال و سافسرها لک یا علی ما أَصابَکُمْ، من مرض او عقوبة او بلاء فی الدنیا، فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ، و اللَّه عز و جل اکرم من ان یثنی علیهم العقوبة فی الآخرة، و ما عفا اللَّه عنه فی الدنیا، فاللّه احلم من ان یعود بعد عفوه. و قال عکرمة: ما من نکبة اصابت عبدا فما فوقها الا بذنب لم یکن اللَّه لیغفر له الا بها او درجة لم یکن اللَّه لیبلغه الا بها.
هوش مصنوعی: حضرت علی (ع) فرمودند: آیا شما را از بهترین آیه‌ای که رسول خدا (ص) درباره آن صحبت کرده مطلع کنم؟ آن آیه می‌گوید: «هر مصیبتی که به شما رسد، به خاطر چیزی است که دست‌های شما به آن پرداخته است و خداوند بسیاری از آنچه را که انجام داده‌اید می‌بخشد.» ایشان بیان کردند که منظور از «هر مصیبتی» می‌تواند بیماری، عذاب یا آزمایشی در دنیا باشد و این آیه نشان میدهد که خداوند عز و جل از آنکه عذاب را در آخرت بر آنها ذکر کند، بزرگ‌تر و باکرامت‌تر است. همچنین فرمودند که اگر خداوند در دنیا چیزی را ببخشد، این نشانه‌ای است از رحمت الهی، زیرا خداوند با حلم و بزرگواری خود بعد از بخشش، عذاب نخواهد کرد. عکرمه نیز افزود که هیچ مصیبتی بر بنده‌ای نازل نمی‌شود مگر آنکه به خاطر گناهی باشد که خداوند آن را به خاطر آن می‌بخشد یا اینکه از طریق آن، بنده به درجه‌ای بالاتر خواهد رسید.
و عن انس بن مالک عن رسول اللَّه (ص) قال: اذا اراد اللَّه بعبده الخیر عجل له العقوبة فی الدنیا و اذا اراد بعبده الشر، امسک علیه بذنبه حتی یوافی به یوم القیمة.
هوش مصنوعی: انس بن مالک از رسول خدا (ص) نقل می‌کند که ایشان فرمودند: اگر خداوند برای بنده‌اش خیر و نیکی بخواهد، عذاب و کیفر او را در دنیای اینجا زودتر میدهد. اما اگر خدا بخواهد بنده‌اش گرفتار بدی شود، گناه او را نگه می‌دارد تا روز قیامت با آن گناه مواجه شود.
وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزِینَ فِی الْأَرْضِ، ای: و ما انتم بفائتین هربا فی الارض، قال اهل اللغة اعجزته ای صیرته عاجزا و عجزته فتّه و سبقته، یعنی اذا اراد اللَّه العقوبة بکم فلا تفوتونه حیثما کنتم و لا تسبقونه، وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ، یحفظکم، وَ لا نَصِیرٍ. یدفع عنکم العذاب اذا حل بکم.
هوش مصنوعی: شما نمی‌توانید در زمین از خداوند فرار کنید. اگر خدا بخواهد شما را punished کند، نمی‌توانید از دست او فرار کنید، هر کجا که باشید. و برای شما هیچ یاریگر و حمایتی غیر از خدا وجود ندارد که شما را در برابر مجازات او محافظت کند یا در زمان مصیبت به شما کمک کند.
وَ مِنْ آیاتِهِ الْجَوارِ، یعنی السفن واحدتها جاریة و هی السائرة، فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلامِ، یعنی کالجبال فی العظم.
هوش مصنوعی: یکی از نشانه‌های او کشتی‌هاست، که هر یک از آنها در دریا به‌راه می‌افتد و به‌سرعت حرکت می‌کند، مانند کوه‌ها در عظمت و بزرگی.
إِنْ یَشَأْ یُسْکِنِ الرِّیحَ التی تجریها، فَیَظْلَلْنَ رَواکِدَ عَلی ظَهْرِهِ، یعنی فیبقین واقفة علی ظهر البحر، تقول رکد الماء اذا وقف، إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ. یعنی لکل مؤمن لان صفة المؤمن: الصبر فی الشدة و الشکر فی الرخاء.
هوش مصنوعی: اگر خدا بخواهد، می‌تواند بادی را که می‌وزد، ساکن کند، و در این صورت، کشتی‌ها بر روی آب ثابت می‌مانند. به معنای دیگر، آب در چنین حالتی بی‌حرکت می‌شود. در این موضوع نشانه‌هایی برای هر صبرکننده و شکرگزار وجود دارد. یعنی این آیات مخصوص مؤمنان است، زیرا یکی از صفات مؤمن، صبر در زمان سختی‌ها و شکرگزاری در زمان راحتی‌هاست.
و فی الخبر: الایمان نصفان، نصف صبر، و نصف شکر.
هوش مصنوعی: در این گزارش آمده است که ایمان به دو بخش تقسیم می‌شود: نیمه‌ای از آن صبر و نیمه‌ی دیگر شکرگزاری است.
أَوْ یُوبِقْهُنَّ بِما کَسَبُوا یهلک کثیرا من السفن و من فیها بذنوبهم أوبقته ذنوبه أی: اهلکته، وَ یَعْفُ عَنْ کَثِیرٍ. فینجیهم، و قیل: یعف عن کثیر. من ذنوبهم فلا یعاقب علیها وَ یَعْلَمَ الَّذِینَ یُجادِلُونَ، قرأ اهل الکوفة و الشام و یعلم برفع المیم استأنف به الکلام کقوله فی سورة التوبة: وَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلی مَنْ یَشاءُ، و قرأ الآخرون و یعلم بالنصب علی الصرف کقوله: وَ یَعْلَمَ الصَّابِرِینَ. ای: صرف من حال الجزم الی النصب استخفافا و کراهیة لتوالی الجزم و کقول الشاعر:
هوش مصنوعی: این متن به بررسی موضوع عذاب و رحمت الهی می‌پردازد. بیان می‌کند که برخی از مردم به خاطر اعمال خود دچار هلاکت می‌شوند و عذاب‌های الهی شامل حال کشتی‌ها و ساکنان آنها می‌شود. با این حال، خداوند از بسیاری از گناهان آنها می‌گذرد و آنان را نجات میدهد. در اینجا همچنین به اختلاف در قرائت برخی عبارات اشاره می‌شود که نشان‌دهنده دو دیدگاه متفاوت در تفسیر متن است. یکی از قرائات بر رفع وتأكيد اطلاعات تأکید دارد و دیگری بر نصب و بی‌احترامی به تکرار جزم است. این موضوع همچنین به شعر اشاره می‌کند.
لا تنه عن خلق و تأتی مثله
عار علیک اذا فعلت عظیم
هوش مصنوعی: اگر تو دیگران را از کارهای ناپسند بازداری، در حالی که خود نیز همان کار را انجام می‌دهی، این برای تو ننگ است و کار بزرگی به شمار می‌آید.
و معنی الآیة، انما نفعل ذلک من العفو و الاهلاک وَ یَعْلَمَ الَّذِینَ یُجادِلُونَ انبیاءنا «فی»، رد آیاتِنا، ان لیس، لَهُمْ مِنْ، عذاب اللَّه مَحِیصٍ.
هوش مصنوعی: این آیه به این معناست که ما فقط به خاطر عفو و بخشش خود این کار را انجام می‌دهیم و می‌خواهیم کسانی که با پیامبران ما درباره آیات ما مجادله میکنند، بدانند که برای آنها از عذاب خدا راه فراری وجود ندارد.
مهرب و انه لیس بمنج من ذلک غیر اللَّه عز و جل.
هوش مصنوعی: مهربانی و محبت جز به خداوند عز و جل هیچ کس دیگری نمی‌تواند از این مشکل رهایی بخشد.
میبدی