گنجور

۲ - النوبة الثانیة

قوله تعالی: وَ ما یَسْتَوِی الْبَحْرانِ هذا عَذْبٌ فُراتٌ الفرات اشدّ الماء عذوبة، «سائغ» ای هنی‌ء شهی سهل المرور فی الحلق، «شرابه» ای ماؤه، «وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ، الاجاج اشدّ الماء ملوحة، و من کلّ تأکلون» ای من کلّ بحر من العذب و الملح «تَأْکُلُونَ لَحْماً طَرِیًّا» طعاما شهیّا یعنی السمک، وَ تَسْتَخْرِجُونَ یعنی من الملح دون العذب، «حلیة» یعنی زینة اللؤلؤ و الجوهر، و قیل: فی الملح عیون عذبة و ممّا بینهما یخرج اللؤلؤ، و قیل: ینعقد اللؤلؤ من ماء السماء، تَلْبَسُونَها ای تتخذ نساءکم منها ملابس، وَ تَرَی الْفُلْکَ الفلک واحد و جمع، «فیه» ای فی الکلّ «مواخر» ای جواری، و المخر قطع السفینة الماء بالجری. قال مقاتل: هو ان تری سفینتین احدیهما مقبلة و الأخری مدبرة هذه تستقبل تلک و تلک تستدبر هذه تجریان بریح واحدة. و فی الخبر: استمخروا الرّیح و اعدّوا النبل‌، یعنی عند الاستنجاء ای اجعلوا ظهورکم ممّا یلی الرّیح و کذلک حالة السفن.

«لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ» ای من رزقه بما تستخرجون من اللؤلؤ و المرجان و تصیدون من الحوت و تربحون بالتجارة و تغنمون بالجهاد، «وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» لکی تشکروا نعمته.

روی عن سهیل بن ابی صالح عن ابیه عن ابی هریرة انّ النبی (ص) قال: «کلّم اللَّه البحرین فقال للبحر الّذی بالشام: یا بحر إنّی قد خلقتک و اکثرت فیک من الماء و انّی حامل فیک عبادا لی یسبّحوننی و یحمدوننی و یهللوننی و یکبّروننی فما انت صانع بهم؟ قال: اغرقهم، قال اللَّه عزّ و جلّ: فانّی احملهم علی ظهرک و اجعل بأسک فی نواحیک، و قال للبحر الذی بالیمن: اّنی قد خلفتک و اکثرت فیک الماء و انّی حامل فیک عبادا لی یسبّحوننی و یهلّلوننی و یکبّروننی فما انت صانع بهم؟ قال: اسبّحک و احمدک و اهلّلک و أکبّرک معهم و احملهم علی بطنی، قال اللَّه عز و جل: فانی افضلک علی البحر الآخر بالحلیة و الطری.

یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ ینقص من اللیل فیزیده فی النهار و ینقص من النهار فیزیده فی اللیل، «وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّی» یعنی یوم القیمة ثمّ ینقطع جریهما. و قیل: یجریان الی اقصی منازلهما لا یجاوزان ذلک ثمّ یرجعان الی ادنی منازلهما.

ذلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ ای الّذی فعل هذه الاشیاء هو خالقکم، لَهُ الْمُلْکُ و هو المستحقّ للعبادة، وَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ ای الاصنام، و قیل: الملائکة، ما یَمْلِکُونَ مِنْ قِطْمِیرٍ ای من خلق قطمیر و هو القشرة البیضاء بین التّمر و النّواة.

إِنْ تَدْعُوهُمْ لا یَسْمَعُوا دُعاءَکُمْ ای الاصنام، وَ لَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجابُوا لَکُمْ فانّه لا لسان لها، و قیل: معناه: ما اجابوکم الی ملتمسکم، وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ حین یجعل اللَّه لها بیانا و لسانا، و قیل: یعنی الملائکة یتبرّءون منکم، و یقولون: بل کانوا یعبدون الجن ما کنتم ایانا تعبدون، قوله: وَ لا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبِیرٍ یعنی نفسه، ای لا ینبّئک احد مثلی خبیر عالم بالأشیاء.

یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ فی الدنیا الی رزقه و فی الآخرة الی مغفرته، و الفقیر المحتاج، وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ عن خلفه الْحَمِیدُ فی ملکه.

إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ فیه قولان: احدهما ان یشأ یفنکم و یأت بقوم آخرین اطوع للَّه منکم، و الثانی یفن عالمکم و انواعکم و یأت بعالم آخر سوی ما یعرفون، وَ ما ذلِکَ الاذهاب و الإتیان عَلَی اللَّهِ بِعَزِیزٍ ای منیع صعب.

وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری‌ ای لا تحمل نفس آثمة اثم نفس اخری، وَ إِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ ای نفس مثقلة بالذنوب احدا، «إِلی‌ حِمْلِها» ثقلها لیتحمّل عنها بعض ذلک «لا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْ‌ءٌ» ای لا یحمل المدعوّ شیئا من الثقل، وَ لَوْ کانَ المدعوّ ذا قُرْبی‌ ذا قرابة قریبة کالاب و الامّ و الاخ.

روی انّ الامّ تقول یوم القیمة لولدها: الم یکن لک بطنی وعاء؟ فیقول: بلی، فتقول: الم یکن ثدیی لک سقاء؟ فیقول: بلی، فتقول: یا بنیّ قد أثقلتنی ذنوبی فاحمل عنّی ذنبا واحدا، فیقول: یا امّاه الیک عنّی فانّی الیوم عنک مشغول.

سئل الحسین بن الفضل عن الجمع بین قوله: وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری‌ و بین قوله: وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ، فقال: «وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری‌» طوعا وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ کرها.

إِنَّما تُنْذِرُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ الرّسول نذیر الخلق کلّهم و لکن تأویل الایة: انّما ینتفع بالانذار. الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ ای یخافون ربهم فیؤمنون بالغیب و هو ما غاب عنهم من الجنّة و النّار. و قیل: معنی یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ ای یخافون اللَّه سرّا فلا یأتون المعاصی الّتی لا یطلع علیها غیر اللَّه. و قیل: یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ای عذاب ربّهم بِالْغَیْبِ لم یروه وَ أَقامُوا الصَّلاةَ اداموها فی مواقیتها الخمسة، و غایر بین اللفظین لانّ اوقات الخشیة دائمة و اوقات الصلاة معیّنة منقضیة، و یحتمل انّ المعنی یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ مع توفرهم علی الطّاعات. «وَ مَنْ تَزَکَّی» ای تطهّر عن دنس المعاصی بالاعمال الصّالحة، فَإِنَّما یَتَزَکَّی لِنَفْسِهِ ای فلنفسه ثواب ذلک، وَ إِلَی اللَّهِ الْمَصِیرُ المرجع.

وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی‌ وَ الْبَصِیرُ ای الجاهل و العالم، و قیل: الکافر و المؤمن، وَ لَا الظُّلُماتُ وَ لَا النُّورُ ای الکفر و الایمان و قیل: الجهل و العلم، و قیل: المعصیة و الطاعة.

وَ لَا الظِّلُّ وَ لَا الْحَرُورُ یعنی الجنّة و النّار، و قیل: الحرور الریح الحارّة تأتی باللیل و السموم بالنهار، و الحرور فعول من الحرارة و هو اشتداد الحرّ و نفحه، و قیل: الظلّ الحق، و الحرور الباطل: وَ ما یَسْتَوِی الْأَحْیاءُ وَ لَا الْأَمْواتُ المؤمنون و الکافرون، و قیل: العلماء و الجهّال و «لا» فی قوله: وَ لَا النُّورُ وَ لَا الْحَرُورُ وَ لَا الْأَمْواتُ زوائد افادت نفی المساواة من الجانبین، انّ اللَّه یسمع من یشاء حتّی یتّعظ و یجیب، وَ ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ یعنی الکفار، شبّهم بالاموات فی القبور حیث لا ینتفعون بمسموعهم، و قیل: ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ تحملهم علی القبول من قولهم سمع اللَّه لمن حمده ای قبل. إِنْ أَنْتَ إِلَّا نَذِیرٌ ای ما انت الا منذر و لیس الیک غیره.

إِنَّا أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِّ ای بالدین الحق، و قیل: بالقرآن، بَشِیراً لاهل الطاعة نَذِیرٌ لاهل المعصیه، وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ فیه قولان: احدهما نذیر منهم ای اتاهم رسول هو من جملتهم و قبیلتهم، و الثانی بلغتها نذارة نذیر و دعاء داع قامت به حجّة اللَّه علیها و ان لم یکن منهم کما بلغت نذارة محمد (ص) جمیع اجناس بنی آدم و هو من العرب، و المراد بالامّة هاهنا جماعة متفقة علی مقصد من غیر وقوف علی مبلغ و حدّ فکانه قال ما اتّفق قوم علی دین من الادیان الا و قد اقام اللَّه الحجّة علیهم بارسال رسول الیهم منذرا عاقبة ما هم علیه من الخطاء و الایة تدل علی ان کلّ وقت لا یخلوا من حجّة حبریّة و انّ اوّل النّاس آدم و کان مبعوثا الی اولاده ثمّ لم یخل بعده زمان من صادق مبلغ عن اللَّه او آمر یقوم مقامه فی البلاغ و الاداء حین الفترة و قد قال اللَّه تعالی: أَ یَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدیً لا یؤمر و لا ینهی فان قیل کیف تجمع بین هذه الایة و بین قوله: لِتُنْذِرَ قَوْماً ما أُنْذِرَ آباؤُهُمْ فَهُمْ غافِلُونَ؟ الجواب انّ مع الایة إِنْ مِنْ أُمَّةٍ من الامم الماضیة الا و قد ارسلت الیهم رسولا ینذرهم علی کفرهم و یبشرهم علی ایمانهم ای سوی امّتک الّتی بعثناک الیهم یدلّ علی ذلک قوله: وَ ما أَرْسَلْنا إِلَیْهِمْ قَبْلَکَ مِنْ نَذِیرٍ و قوله: لِتُنْذِرَ قَوْماً ما أُنْذِرَ آباؤُهُمْ، و قیل: المراد ما من امّة هلکوا بعذاب الاستیصال الا بعد ان اقیم علیهم الحجّة بارسال الرّسول بالاعذار و الانذار.

وَ إِنْ یُکَذِّبُوکَ هذا تعزیة للرّسول (ص)، فَقَدْ کَذَّبَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ ای بالمعجزات وَ بِالزُّبُرِ یعنی بالکتب وَ بِالْکِتابِ الْمُنِیرِ الواضح کرّر ذکر الکتاب بعد ذکر الزّبر علی طریق التأکید.

ثُمَّ أَخَذْتُ الَّذِینَ کَفَرُوا بانواع العذاب، فَکَیْفَ کانَ نَکِیرِ ای کیف کان عقابی و تغییری حالهم، و قیل: انکاری علیهم، و قیل: جزاء المنکر من الفعل.

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ای بالماء ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها یجوز ان یکون المراد به اللون حقیقة حمرا و صفرا و بیضا و سودا و یجوز ان یکون المراد به الصنف، وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بِیضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها جدد جمع جدّة کغدّة و غدد، ای طرائق جدّة بیضاء و جدّة حمراء و الهاء فی الوانها تعود الی الجبال، و قیل: الی حمر ای بعضها اشدّ حمرة و بعضها اخفّ و بعضها وسط فی الحمرة، «وَ غَرابِیبُ سُودٌ» ای سود غرابیب علی التقدیم و التأخیر یقال: اسود غربیب، ای شدید السواد تشبیها بلون الغراب ای طرائق سود.

وَ مِنَ النَّاسِ وَ الدَّوَابِّ وَ الْأَنْعامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فیه اضمار و تقدیره: ما هو مختلف الوانه، کَذلِکَ یعنی و من هذه الاشیاء جنس مختلف الوانه کاختلاف الثمرات و تمّ الکلام عند قوله: «کذلک» ثمّ ابتدأ فقال: إِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ قال ابن عباس: معناه انّما یخافنی من خلقی من علم جبروتی و عزّتی و سلطانی‌

قالت عائشة: صنع رسول اللَّه شیئا فرخص فیه فتنزّه عنه قوم فبلغ ذلک النبی (ص) فخطب فحمد اللَّه ثمّ قال: ما بال اقوام یتنزّهون عن الشی‌ء اصنعه فو اللّه انّی لاعلمهم باللّه و اشدّهم له خشیة.

و قال (ص): لو تعلمون ما اعلم لضحکتم قلیلا و لبکیتم کثیرا.

و قال ابن مسعود: کفی بخشیة اللَّه علما و بالاغترار به جهلا. و قال رجل للشعبی: اقتنی ایّها العالم، فقال الشعبی: انّما العالم من خشی اللَّه عز و جلّ. و عن عطاء قال: نزلت هذه الایة فی ابی بکر الصدیق و ذلک انّه ظهر من ابی بکر خوف حتی عرف فیه فکلّمه النبی (ص) فی ذلک فنزل فیه: إِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ.

قومی گفتند: خشیة درین موضع بمعنی علم نیکوست کقوله تعالی: فَخَشِینا أَنْ یُرْهِقَهُما ای علمنا، و کقوله: أَنْ یَخافا أَلَّا یُقِیما حُدُودَ اللَّهِ ای علماه. اگر تفسیر خشیت خوف کنی معنی آنست که از خدای عز و جل دانایان ترسند و اگر علم گویی معنی آنست که دانایان دانند که اللَّه کیست. و در شواذّ خوانده‌اند: انما یخشی اللَّه برفع العلماء بنصب و له مخرج صحیح و هو کما یقول الناس: لا اعلم قومک و قبیلتک انما اعلم قومی و قبیلتی، برین قراءت معنی آنست که اللَّه دانایان را دانا داند و ایشان را دانا شمرد، این چنانست که کسی گوید کسی را: ترا بدانا دارم من ایشان را بدانا ندارم.

إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ فی ملکه غَفُورٌ لذنوب عباده.

إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ یعنی القرّاء یقرءون القرآن، وَ أَقامُوا الصَّلاةَ المفروضة، وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا یعنی الصدقة، وَ عَلانِیَةً یعنی الزکاة، و غایر بین المستقبل و الماضی لانّ اوقات التلاوة اعمّ من اوقات الصلاة و الزکاة و یجوز ان یکون التلاوة فی الصلاة، و فی الخبر: «قراءة القرآن فی الصلاة افضل من قراءة القرآن فی غیر الصلاة و قراءة القرآن فی غیر الصلاة افضل من الذکر و الذکر افضل من الصدقة و الصدقة افضل من الصوم و الصوم جنّة من النار».

قوله: یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ یعنی ربح تجارة لن تکسر و لن تخسر و ذلک ما وعد اللَّه من الثواب.

قال النبی (ص): «اذا کان یوم القیمة وضعت منابر من نور مطوّقة بنور عند کلّ منبر ناقة من نوق الجنة ینادی مناد: این من حمل کتاب اللَّه اجلسوا علی هذه المنابر فلا روع علیکم و لا حزن حتّی یفرغ اللَّه ممّا بینه و بین العباد، فاذا فرغ اللَّه من حساب الخلق حملوا علی تلک النوق الی الجنّة»

و قال: «ان اردتم عیش السعداء و موت الشهداء و النجاة یوم الحشر و الظلّ یوم الحرور و الهدی یوم الضلالة، فادرسوا القرآن فانّه کلام الرحمن و حرز من الشیطان و رجحان فی المیزان».

لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ ای ثواب اعمالهم، وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ یضاعف لهم الحسنات و یشفعون فیمن وجب له النار. و قیل: یفسح لهم فی قبورهم. و قیل: یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ ممّا لم ترعین و لم تسمع اذن، إِنَّهُ غَفُورٌ یغفر العظیم من ذنوبهم، شَکُورٌ یشکر الیسیر من اعمالهم.

قوله: وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ مِنَ الْکِتابِ یعنی القرآن هُوَ الْحَقُّ الصدق لا یشوبه کذب لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ موافقا لما فی الکتب المتقدّمة. و قیل: یجعل ما تقدّمه من الکتب صادقة لانّ فیها الوعد به و قیل: مصدّقا باعجازه دعوی النبی (ص) إِنَّ اللَّهَ بِعِبادِهِ لَخَبِیرٌ بَصِیرٌ عالم بهم.

اطلاعات

منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

قوله تعالی: وَ ما یَسْتَوِی الْبَحْرانِ هذا عَذْبٌ فُراتٌ الفرات اشدّ الماء عذوبة، «سائغ» ای هنی‌ء شهی سهل المرور فی الحلق، «شرابه» ای ماؤه، «وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ، الاجاج اشدّ الماء ملوحة، و من کلّ تأکلون» ای من کلّ بحر من العذب و الملح «تَأْکُلُونَ لَحْماً طَرِیًّا» طعاما شهیّا یعنی السمک، وَ تَسْتَخْرِجُونَ یعنی من الملح دون العذب، «حلیة» یعنی زینة اللؤلؤ و الجوهر، و قیل: فی الملح عیون عذبة و ممّا بینهما یخرج اللؤلؤ، و قیل: ینعقد اللؤلؤ من ماء السماء، تَلْبَسُونَها ای تتخذ نساءکم منها ملابس، وَ تَرَی الْفُلْکَ الفلک واحد و جمع، «فیه» ای فی الکلّ «مواخر» ای جواری، و المخر قطع السفینة الماء بالجری. قال مقاتل: هو ان تری سفینتین احدیهما مقبلة و الأخری مدبرة هذه تستقبل تلک و تلک تستدبر هذه تجریان بریح واحدة. و فی الخبر: استمخروا الرّیح و اعدّوا النبل‌، یعنی عند الاستنجاء ای اجعلوا ظهورکم ممّا یلی الرّیح و کذلک حالة السفن.
هوش مصنوعی: آیه‌ای از قرآن بیان می‌کند که دو دریا به هیچ وجه با هم برابر نیستند. یکی از آنها شیرین و گواراست که نوشیدنش آسان و لذت‌بخش است، در حالی که دیگری شور و تلخ است. از هر دو دریا می‌توانید گوشت تازه‌ای بخورید و از نعمت‌هایی مانند مروارید و جواهرات استخراج کنید. همچنین، در دریاهای شور، چشمه‌های شیرینی وجود دارد که از بین آنها مروارید به دست می‌آید. مردم می‌توانند از آن مرواریدها لباس‌هایی برای زنان خود تهیه کنند. دریاها همچنین کشتی‌ها را به حرکت در می‌آورند و اگر دو کشتی را ببینید که یکی به سمت شما و دیگری به سمت مخالف در حال حرکت‌اند، نشان‌دهنده جریان یکسان باد است. در احادیث آمده است که وقتی در حال نیاز به نظافت هستید، باید به سمتی که باد می‌وزد قرار بگیرید، و این نکته نه تنها درباره انسان‌ها بلکه در مورد کشتی‌ها نیز صادق است.
«لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ» ای من رزقه بما تستخرجون من اللؤلؤ و المرجان و تصیدون من الحوت و تربحون بالتجارة و تغنمون بالجهاد، «وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» لکی تشکروا نعمته.
هوش مصنوعی: برای این که از فضل و نعمت‌های او بهره‌مند شوید، شما از مروارید و مرجان‌هایی که استخراج می‌کنید و ماهی‌هایی که صید می‌کنید و همچنین از تجارتی که انجام می‌دهید و غنیمتی که از جهاد نصیب می‌گردید، بهره می‌بردید. و امیدوار باشید که شکر نعمت‌های او را به جا آورید.
روی عن سهیل بن ابی صالح عن ابیه عن ابی هریرة انّ النبی (ص) قال: «کلّم اللَّه البحرین فقال للبحر الّذی بالشام: یا بحر إنّی قد خلقتک و اکثرت فیک من الماء و انّی حامل فیک عبادا لی یسبّحوننی و یحمدوننی و یهللوننی و یکبّروننی فما انت صانع بهم؟ قال: اغرقهم، قال اللَّه عزّ و جلّ: فانّی احملهم علی ظهرک و اجعل بأسک فی نواحیک، و قال للبحر الذی بالیمن: اّنی قد خلفتک و اکثرت فیک الماء و انّی حامل فیک عبادا لی یسبّحوننی و یهلّلوننی و یکبّروننی فما انت صانع بهم؟ قال: اسبّحک و احمدک و اهلّلک و أکبّرک معهم و احملهم علی بطنی، قال اللَّه عز و جل: فانی افضلک علی البحر الآخر بالحلیة و الطری.
هوش مصنوعی: در این روایت آمده است که پیامبر (ص) فرمودند: خداوند با دو دریا صحبت کرد. به دریا که در شام است گفت: «ای دریا، من تو را خلق کرده‌ام و آب زیادی در تو قرار داده‌ام و بندگانی را در تو قرار می‌دهم که مرا تسبيح و حمد و تلاوت می‌کنند. تو با آنها چه خواهی کرد؟» دریا پاسخ داد: «آنها را غرق می‌کنم.» خداوند فرمود: «من آنها را بر پشت تو حمل می‌کنم و قدرت تو را در اطراف تو قرار می‌دهم.» سپس خداوند به دریا که در یمن است فرمود: «من تو را خلق کرده و آب زیاد در تو قرار داده‌ام و بندگانی را در تو قرار می‌دهم که مرا تسبيح و حمد و تلاوت می‌کنند. تو با آنها چه خواهی کرد؟» دریا پاسخ داد: «من نیز تو را تسبيح و حمد می‌کنم و با آنها در تسبیح و حمد همراهی می‌کنم و آنها را بر شکم خود حمل می‌کنم.» خداوند فرمود: «پس من تو را بر دیگر دریا برتری می‌دهم و به تو زینت و زیبایی می‌بخشیم.»
یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ ینقص من اللیل فیزیده فی النهار و ینقص من النهار فیزیده فی اللیل، «وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّی» یعنی یوم القیمة ثمّ ینقطع جریهما. و قیل: یجریان الی اقصی منازلهما لا یجاوزان ذلک ثمّ یرجعان الی ادنی منازلهما.
هوش مصنوعی: خدا شب را در روز وارد می‌کند و روز را در شب، به طوری که از شب می‌کاهد و به روز می‌افزاید و از روز می‌کاهد و به شب می‌افزاید. همچنین، خورشید و ماه را به تسخیر درآورده است؛ هر یک به سوی زمان معینی حرکت می‌کنند که آن روز قیامت است و سپس جریانشان متوقف می‌شود. برخی گفته‌اند که آنها به دورترین مدارهای خود می‌روند و از آن فراتر نمی‌روند و سپس به نزدیک‌ترین مدارهای خود باز می‌گردند.
ذلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ ای الّذی فعل هذه الاشیاء هو خالقکم، لَهُ الْمُلْکُ و هو المستحقّ للعبادة، وَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ ای الاصنام، و قیل: الملائکة، ما یَمْلِکُونَ مِنْ قِطْمِیرٍ ای من خلق قطمیر و هو القشرة البیضاء بین التّمر و النّواة.
هوش مصنوعی: خداوند، پروردگار شماست. کسی که این امور را انجام داده، خالق شماست. او صاحب سلطنت است و شایسته پرستش می‌باشد. آنهایی که غیر از او می‌خوانید، مانند بت‌ها و همچنین بعضی ملائکه، هیچ چیزی از اختیار و قدرت ندارند، حتی به اندازه پوست نازکی که بین دانه خرما و هسته آن وجود دارد.
إِنْ تَدْعُوهُمْ لا یَسْمَعُوا دُعاءَکُمْ ای الاصنام، وَ لَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجابُوا لَکُمْ فانّه لا لسان لها، و قیل: معناه: ما اجابوکم الی ملتمسکم، وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ حین یجعل اللَّه لها بیانا و لسانا، و قیل: یعنی الملائکة یتبرّءون منکم، و یقولون: بل کانوا یعبدون الجن ما کنتم ایانا تعبدون، قوله: وَ لا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبِیرٍ یعنی نفسه، ای لا ینبّئک احد مثلی خبیر عالم بالأشیاء.
هوش مصنوعی: اگر از این بت‌ها چیزی بخواهید، صدای شما را نمی‌شنوند و حتی اگر بشنوند، به درخواست شما پاسخ نمی‌دهند، زیرا آنها زبان ندارند. همچنین، معتقدند که این به این معناست که آنها به شما پاسخ نمی‌دهند و در روز قیامت به شرک شما کفر خواهند ورزید، زمانی که خداوند برای آنها بیان و زبان قرار می‌دهد. برخی نیز می‌گویند که فرشتگان از شما بیزاری می‌جویند و می‌گویند: "بلکه شما جن را می‌پرستیدید، نه ما را." همچنین، گفته شده است که هیچ‌کس مانند خود او از امور مطلع نیست، به این معنا که هیچ‌کس نمی‌تواند شما را به اندازه او آگاه کند.
یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ فی الدنیا الی رزقه و فی الآخرة الی مغفرته، و الفقیر المحتاج، وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ عن خلفه الْحَمِیدُ فی ملکه.
هوش مصنوعی: ای مردم! شما به خدا نیازمندید؛ در دنیا به روزی او و در آخرت به آمرزشش. فقیر واقعی کسی است که محتاج است، در حالی که خداوند غنی و بی‌نیاز از هر چیز است و شایسته ستایش در سلطنت خود است.
إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ فیه قولان: احدهما ان یشأ یفنکم و یأت بقوم آخرین اطوع للَّه منکم، و الثانی یفن عالمکم و انواعکم و یأت بعالم آخر سوی ما یعرفون، وَ ما ذلِکَ الاذهاب و الإتیان عَلَی اللَّهِ بِعَزِیزٍ ای منیع صعب.
هوش مصنوعی: اگر بخواهد، شما را نابود می‌کند و قوم جدیدی می‌آورد. در این‌باره دو نظر وجود دارد: یکی این که خداوند شما را از بین ببرد و گروه دیگری را که از شما در برابر خداوند مطیع‌تر هستند، بیاورد و دیگری این که خداوند جهان شما و انواع شما را نابود کند و جهانی دیگر به وجود آورد که با آنچه شما می‌شناسید متفاوت باشد و این تغییر و ایجاد جهان جدید برای خداوند کاری دشوار و سخت نیست.
وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری‌ ای لا تحمل نفس آثمة اثم نفس اخری، وَ إِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ ای نفس مثقلة بالذنوب احدا، «إِلی‌ حِمْلِها» ثقلها لیتحمّل عنها بعض ذلک «لا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْ‌ءٌ» ای لا یحمل المدعوّ شیئا من الثقل، وَ لَوْ کانَ المدعوّ ذا قُرْبی‌ ذا قرابة قریبة کالاب و الامّ و الاخ.
هوش مصنوعی: هیچ فردی بار گناه دیگری را بر دوش نخواهد داشت. اگر کسی که گناهکار است از فردی دیگر بخواهد که بار سنگین گناهانش را حمل کند، هیچ کس نمی‌تواند ذره‌ای از آن بار را به دوش گیرد، حتی اگر آن کس نزدیک‌ترین خویشاوند او مانند پدر، مادر یا برادرش باشد.
روی انّ الامّ تقول یوم القیمة لولدها: الم یکن لک بطنی وعاء؟ فیقول: بلی، فتقول: الم یکن ثدیی لک سقاء؟ فیقول: بلی، فتقول: یا بنیّ قد أثقلتنی ذنوبی فاحمل عنّی ذنبا واحدا، فیقول: یا امّاه الیک عنّی فانّی الیوم عنک مشغول.
هوش مصنوعی: در روز قیامت، مادر به فرزندش می‌گوید: آیا شکم من برای تو جایگاهی نبود؟ او پاسخ می‌دهد: بله، مادر. سپس مادر می‌گوید: آیا سینه‌هایم برای تو مایه‌ی حیات نبود؟ او again می‌گوید: بله، مادر. مادر ادامه می‌دهد: ای پسرم، بار گناهانم بر دوشم سنگینی می‌کند. پس یک گناه از من بزدای! او در پاسخ می‌گوید: ای مادر، از من دور شو، چرا که امروز من مشغول کاری خود هستم.
سئل الحسین بن الفضل عن الجمع بین قوله: وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری‌ و بین قوله: وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ، فقال: «وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری‌» طوعا وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ کرها.
هوش مصنوعی: از حسین بن فضل سوال کردند که چگونه می‌توان میان این دو جمله: «هیچ گناهکاری بار گناه دیگری را نمی‌کشد» و «آن‌ها بار گناه خود و بارهایی به همراه بارهای دیگر خود را بر دوش خواهند داشت» رابطه برقرار کرد. او پاسخ داد: «جمله اول به صورت اختیاری است و یعنی هیچ فردی به جبر نمی‌تواند بار گناه دیگری را بر دوش بکشد، در حالی که جمله دوم به صورت ناخودآگاه بیان می‌کند که افراد در روز قیامت بار گناه خود و دیگر گناهان را تحمل خواهند کرد.»
إِنَّما تُنْذِرُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ الرّسول نذیر الخلق کلّهم و لکن تأویل الایة: انّما ینتفع بالانذار. الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ ای یخافون ربهم فیؤمنون بالغیب و هو ما غاب عنهم من الجنّة و النّار. و قیل: معنی یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ ای یخافون اللَّه سرّا فلا یأتون المعاصی الّتی لا یطلع علیها غیر اللَّه. و قیل: یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ای عذاب ربّهم بِالْغَیْبِ لم یروه وَ أَقامُوا الصَّلاةَ اداموها فی مواقیتها الخمسة، و غایر بین اللفظین لانّ اوقات الخشیة دائمة و اوقات الصلاة معیّنة منقضیة، و یحتمل انّ المعنی یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ مع توفرهم علی الطّاعات. «وَ مَنْ تَزَکَّی» ای تطهّر عن دنس المعاصی بالاعمال الصّالحة، فَإِنَّما یَتَزَکَّی لِنَفْسِهِ ای فلنفسه ثواب ذلک، وَ إِلَی اللَّهِ الْمَصِیرُ المرجع.
هوش مصنوعی: تنها کسانی که از پروردگارشان می‌ترسند، از هشدارها بهره‌مند می‌شوند. پیامبر برای تمام مخلوقات نذیر است، اما معنای این آیه این است که سود از هشدارها را کسانی می‌برند که در غیاب، از پروردگارشان می‌ترسند، یعنی به چیزی که از آن‌ها پنهان است، مانند بهشت و جهنم، ایمان دارند. برخی گفته‌اند که منظور از "می‌ترسند پروردگارشان را در غیبت" این است که آن‌ها به صورت پنهانی از خدا می‌ترسند و به گناهانی که جز خدا کسی از آن آگاه نمی‌شود، نزدیک نمی‌شوند. همچنین گفته شده که "می‌ترسند عذاب پروردگارشان را در غیبت" به این معناست که عذابی را که هرگز مشاهده نکرده‌اند، می‌ترسند. آن‌ها نماز را در اوقات معین بر پا می‌دارند و این دو مفهوم از هم متفاوت هستند، زیرا لحظات ترس دائم است، اما اوقات نماز معین و منحصر هستند. ممکن است به این معنا باشد که آنها از پروردگارشان می‌ترسند و در انجام عبادات کوشا هستند. "و هر کس خود را پاک کند" به این معناست که از آلودگی‌های گناه با انجام اعمال نیکو دوری می‌گزیند و این پاکی به نفع خود اوست، زیرا پاداش آن به خود او برمی‌گردد و بازگشت به سوی خداوند است.
وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی‌ وَ الْبَصِیرُ ای الجاهل و العالم، و قیل: الکافر و المؤمن، وَ لَا الظُّلُماتُ وَ لَا النُّورُ ای الکفر و الایمان و قیل: الجهل و العلم، و قیل: المعصیة و الطاعة.
هوش مصنوعی: افراد نابینا و بینا با یکدیگر برابر نیستند. همچنین، نادانی و دانایی یکسان نیستند. این بدان معناست که کافر و مؤمن یا ظلمت و نور از هم متمایزند. در اینجا به تفاوت‌هایی اشاره شده است که شامل کفر و ایمان، جهل و علم، و معصیت و طاعت نیز می‌شود.
وَ لَا الظِّلُّ وَ لَا الْحَرُورُ یعنی الجنّة و النّار، و قیل: الحرور الریح الحارّة تأتی باللیل و السموم بالنهار، و الحرور فعول من الحرارة و هو اشتداد الحرّ و نفحه، و قیل: الظلّ الحق، و الحرور الباطل: وَ ما یَسْتَوِی الْأَحْیاءُ وَ لَا الْأَمْواتُ المؤمنون و الکافرون، و قیل: العلماء و الجهّال و «لا» فی قوله: وَ لَا النُّورُ وَ لَا الْحَرُورُ وَ لَا الْأَمْواتُ زوائد افادت نفی المساواة من الجانبین، انّ اللَّه یسمع من یشاء حتّی یتّعظ و یجیب، وَ ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ یعنی الکفار، شبّهم بالاموات فی القبور حیث لا ینتفعون بمسموعهم، و قیل: ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ تحملهم علی القبول من قولهم سمع اللَّه لمن حمده ای قبل. إِنْ أَنْتَ إِلَّا نَذِیرٌ ای ما انت الا منذر و لیس الیک غیره.
هوش مصنوعی: این متن به بیان تفاوت‌ها و تمایزاتی در زندگی و سرنوشت انسان‌ها اشاره دارد. مفهوم "ذل و حرور" به بهشت و جهنم نسبت داده می‌شود و به نوعی از سنگینی و گرمای عذاب در جهنم می‌پردازد. همچنین در این متن، اشاره می‌شود که مومنان و کافران یا دانشمندان و نادان‌ها در یک سطح نیستند. خداوند می‌شنود و به هر کسی که بخواهد، امکان عبرت‌گیری و پاسخ دادن می‌دهد. در این راستا، کافران به مردگان در قبرها تشبیه می‌شوند که از شنیدن و درک کردن بی‌نفع هستند. در نهایت، گوینده خود را فقط به عنوان نذیری معرفی می‌کند و تصریح می‌کند که نقش او هشدار دادن است و بیشتر از این بر عهده‌اش نیست.
إِنَّا أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِّ ای بالدین الحق، و قیل: بالقرآن، بَشِیراً لاهل الطاعة نَذِیرٌ لاهل المعصیه، وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ فیه قولان: احدهما نذیر منهم ای اتاهم رسول هو من جملتهم و قبیلتهم، و الثانی بلغتها نذارة نذیر و دعاء داع قامت به حجّة اللَّه علیها و ان لم یکن منهم کما بلغت نذارة محمد (ص) جمیع اجناس بنی آدم و هو من العرب، و المراد بالامّة هاهنا جماعة متفقة علی مقصد من غیر وقوف علی مبلغ و حدّ فکانه قال ما اتّفق قوم علی دین من الادیان الا و قد اقام اللَّه الحجّة علیهم بارسال رسول الیهم منذرا عاقبة ما هم علیه من الخطاء و الایة تدل علی ان کلّ وقت لا یخلوا من حجّة حبریّة و انّ اوّل النّاس آدم و کان مبعوثا الی اولاده ثمّ لم یخل بعده زمان من صادق مبلغ عن اللَّه او آمر یقوم مقامه فی البلاغ و الاداء حین الفترة و قد قال اللَّه تعالی: أَ یَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدیً لا یؤمر و لا ینهی فان قیل کیف تجمع بین هذه الایة و بین قوله: لِتُنْذِرَ قَوْماً ما أُنْذِرَ آباؤُهُمْ فَهُمْ غافِلُونَ؟ الجواب انّ مع الایة إِنْ مِنْ أُمَّةٍ من الامم الماضیة الا و قد ارسلت الیهم رسولا ینذرهم علی کفرهم و یبشرهم علی ایمانهم ای سوی امّتک الّتی بعثناک الیهم یدلّ علی ذلک قوله: وَ ما أَرْسَلْنا إِلَیْهِمْ قَبْلَکَ مِنْ نَذِیرٍ و قوله: لِتُنْذِرَ قَوْماً ما أُنْذِرَ آباؤُهُمْ، و قیل: المراد ما من امّة هلکوا بعذاب الاستیصال الا بعد ان اقیم علیهم الحجّة بارسال الرّسول بالاعذار و الانذار.
هوش مصنوعی: ما تو را با حقیقت فرستادیم، یعنی با دین حق، و گفته شده است: با قرآن. تو برای اهل اطاعت بشارت‌دهنده و برای اهل معصیت هشداردهنده‌ای. در هیچ امتی نیست مگر اینکه در میانشان هشداری وجود داشته است. در این باره دو قول وجود دارد: یکی اینکه نذیر از خود آن‌هاست، یعنی رسولی از میان آن قوم به سویشان آمده و دیگری اینکه نذیر با حجت الهی به آن‌ها رسید، حتی اگر او از آن‌ها نبوده باشد، همان‌طور که نذارت محمد (ص) به تمام آسیابیدگی انسان‌ها رسیده است و او از عرب بود. منظور از «امت» در اینجا گروهی است که بر هدفی مشترک توافق دارند، بدون اینکه به یک مبلغ یا حد معینی وابسته باشند. یعنی هیچ قومی وجود ندارد که بر دینی توافق کنند مگر اینکه خداوند حجت را بر آن‌ها با فرستادن رسولی به عنوان هشداردهنده عواقب اشتباهاتشان برقرار کرده است. این آیه نشان می‌دهد که هیچ زمانی خالی از حجت الهی نیست و اولین انسان، آدم بود که به سوی فرزندانش فرستاده شد و بعد از او هیچ زمانی خالی از مبلغ صادق از طرف خداوند یا فرمانی که به انتقال پیام وظیفه‌ای وجود داشته باشد، نبوده است. خداوند در قرآن می‌فرماید: آیا انسان فکر می‌کند رها خواهد شد، نه اینکه امر و نهی شود؟ اگر سؤال شود که چگونه می‌توان بین این آیه و اینکه می‌فرماید: «برای اینکه قومی را انذار کنی که پدرانشان هشدار نیافته‌اند و در غفلتند» جمع کرد؟ جواب این است که بر اساس آیه هیچ امتی از امم گذشته نیست مگر اینکه برای آن‌ها پیغامی فرستاده شده تا به کفرشان هشدار دهد و به ایمانشان بشارت دهد، مگر امتی که تو به‌سوی آن‌ها فرستاده شده‌ای. این به وضوح نشان می‌دهد که هیچ امتی نیست که به عذاب الهی دچار شده باشد مگر اینکه حجت بر آن‌ها ثابت شده باشد.
وَ إِنْ یُکَذِّبُوکَ هذا تعزیة للرّسول (ص)، فَقَدْ کَذَّبَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ ای بالمعجزات وَ بِالزُّبُرِ یعنی بالکتب وَ بِالْکِتابِ الْمُنِیرِ الواضح کرّر ذکر الکتاب بعد ذکر الزّبر علی طریق التأکید.
هوش مصنوعی: اگر مردم به تو دروغ بگویند، این برای پیامبر (ص) تسلی است. کسانی که قبل از تو آمده‌اند نیز همین‌طور دروغ شنیده‌اند، در حالی که پیامبرهای آن‌ها با نشانه‌های روشن و معجزات و کتاب‌های آسمانی و کتاب‌های روشنگر به سراغشان آمده بودند. ذکر کتاب بعد از کتاب‌های آسمانی به منظور تأکید بیشتر است.
ثُمَّ أَخَذْتُ الَّذِینَ کَفَرُوا بانواع العذاب، فَکَیْفَ کانَ نَکِیرِ ای کیف کان عقابی و تغییری حالهم، و قیل: انکاری علیهم، و قیل: جزاء المنکر من الفعل.
هوش مصنوعی: سپس کسانی را که کافر شدند، با انواع عذاب‌ها مجازات کردم. حال ببینید عذاب من چگونه بود و وضعیت آنها چه تغییری کرد. بعضی گفته‌اند که این به معنای انکار من نسبت به آنهاست و برخی دیگر گفته‌اند این جزای کسی است که عمل زشتی انجام داده است.
أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ای بالماء ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها یجوز ان یکون المراد به اللون حقیقة حمرا و صفرا و بیضا و سودا و یجوز ان یکون المراد به الصنف، وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بِیضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها جدد جمع جدّة کغدّة و غدد، ای طرائق جدّة بیضاء و جدّة حمراء و الهاء فی الوانها تعود الی الجبال، و قیل: الی حمر ای بعضها اشدّ حمرة و بعضها اخفّ و بعضها وسط فی الحمرة، «وَ غَرابِیبُ سُودٌ» ای سود غرابیب علی التقدیم و التأخیر یقال: اسود غربیب، ای شدید السواد تشبیها بلون الغراب ای طرائق سود.
هوش مصنوعی: آیا ننگرید که خداوند از آسمان آبی نازل کرده و با آن میوه‌های مختلف با رنگ‌های گوناگون به وجود آورده است؟ ممکن است رنگ‌ها به معنی واقعی شامل رنگ‌های قرمز، زرد، سفید و سیاه باشند. همچنین از کوه‌ها جویبارهایی با رنگ‌های سفید و قرمز و با تنوع رنگی متفاوت جاری است. این جویبارها به رنگ‌های مختلف اشاره دارند و می‌توانند به درجات مختلف تیرگی یا روشنی مرتبط باشند. در نهایت، "غرابیب سیاه" به رنگ سیاه بسیار تیره‌ای اشاره دارد که به رنگ کلاغ شباهت دارد.
وَ مِنَ النَّاسِ وَ الدَّوَابِّ وَ الْأَنْعامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فیه اضمار و تقدیره: ما هو مختلف الوانه، کَذلِکَ یعنی و من هذه الاشیاء جنس مختلف الوانه کاختلاف الثمرات و تمّ الکلام عند قوله: «کذلک» ثمّ ابتدأ فقال: إِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ قال ابن عباس: معناه انّما یخافنی من خلقی من علم جبروتی و عزّتی و سلطانی‌
هوش مصنوعی: از جمله مردم، حیوانات و چهارپایان، رنگ‌ها و طرح‌های متفاوتی وجود دارد. این موضوع به نوعی بر تنوع رنگ‌ها دلالت دارد، مشابه تنوع میوه‌ها. پس از بیان این نکته، ادامه می‌دهد که فقط دانشمندان از بندگان خدا از او می‌ترسند. ابن عباس می‌گوید، این بدان معنی است که تنها کسانی که عظمت و قدرت و سلطنت خداوند را درک می‌کنند، از او می‌ترسند.
قالت عائشة: صنع رسول اللَّه شیئا فرخص فیه فتنزّه عنه قوم فبلغ ذلک النبی (ص) فخطب فحمد اللَّه ثمّ قال: ما بال اقوام یتنزّهون عن الشی‌ء اصنعه فو اللّه انّی لاعلمهم باللّه و اشدّهم له خشیة.
هوش مصنوعی: عایشه گفت: پیامبر خدا کاری را انجام داد که در آن رخصت داده بود، اما گروهی از مردم از آن پرهیز کردند. این موضوع به پیامبر (ص) رسید و او سخنرانی کرد و خدا را ستایش کرد و سپس گفت: چه دلیلی دارد که برخی از افراد از چیزی که من انجام می‌دهم، دوری کنند؟ به خدا قسم، من بیشتر از همه از خدا آگاه هستم و از او می‌ترسم.
و قال (ص): لو تعلمون ما اعلم لضحکتم قلیلا و لبکیتم کثیرا.
هوش مصنوعی: اگر شما از آنچه من می‌دانم آگاه بودید، به‌طور کمی می‌خندیدید و به‌طور زیادی می‌گریستید.
و قال ابن مسعود: کفی بخشیة اللَّه علما و بالاغترار به جهلا. و قال رجل للشعبی: اقتنی ایّها العالم، فقال الشعبی: انّما العالم من خشی اللَّه عز و جلّ. و عن عطاء قال: نزلت هذه الایة فی ابی بکر الصدیق و ذلک انّه ظهر من ابی بکر خوف حتی عرف فیه فکلّمه النبی (ص) فی ذلک فنزل فیه: إِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ.
هوش مصنوعی: ابن مسعود گفت: ترس از خدا به اندازه کافی علم است و این تظاهر به علم و نادانی را به همراه دارد. همچنین، یک مرد به شعبی گفت: به عنوان عالم، خود را آماده کن. شعبی پاسخ داد که عالم کسی است که از خدا می‌ترسد. عطا نیز گفت: این آیه در مورد ابوبکر صدّیق نازل شده است، زیرا خوف و ترسی در او نمایان شده بود و پیامبر (ص) درباره آن با او صحبت کرد. این آیه در مورد او نازل شد که می‌فرماید: «فقط از بندگان خدا، علمای واقعی از او می‌ترسند».
قومی گفتند: خشیة درین موضع بمعنی علم نیکوست کقوله تعالی: فَخَشِینا أَنْ یُرْهِقَهُما ای علمنا، و کقوله: أَنْ یَخافا أَلَّا یُقِیما حُدُودَ اللَّهِ ای علماه. اگر تفسیر خشیت خوف کنی معنی آنست که از خدای عز و جل دانایان ترسند و اگر علم گویی معنی آنست که دانایان دانند که اللَّه کیست. و در شواذّ خوانده‌اند: انما یخشی اللَّه برفع العلماء بنصب و له مخرج صحیح و هو کما یقول الناس: لا اعلم قومک و قبیلتک انما اعلم قومی و قبیلتی، برین قراءت معنی آنست که اللَّه دانایان را دانا داند و ایشان را دانا شمرد، این چنانست که کسی گوید کسی را: ترا بدانا دارم من ایشان را بدانا ندارم.
هوش مصنوعی: گروهی گفته‌اند که واژه "خشیة" در اینجا به معنای علم خوب است، چنان‌که در آیه‌ای آمده است: "ما از این می‌ترسیم که آن دو فاسد شوند"، که به معنای "ما دانستیم" است. همچنین در آیه دیگری آمده است: "آن‌ها می‌ترسند که نتوانند حدود خدا را رعایت کنند"، که نشان‌دهنده دانش آن‌هاست. اگر "خشیت" را به معنای ترس بگیریم، به این معناست که علما از خداوند عز و جل می‌ترسند. اما اگر آن را به معنای علم بگیریم، معنایش این است که دانایان می‌دانند خداوند کیست. در برخی قرائت‌ها آمده است: "فقط علما از خدا می‌ترسند"، که به روش صحیحی خوانده شده و به این معناست که خداوند علما را دانا می‌داند و آن‌ها را به عنوان دانایان می‌شناسد، مشابه این‌که کسی بگوید: "من قوم تو را نمی‌شناسم بلکه قوم خود را می‌شناسم". این به این معناست که خداوند علما را می‌شناسد و آن‌ها را در دسته‌های دانا قرار می‌دهد، درست مثل کسی که بگوید: "من فقط فلانی را می‌شناسم و نمی‌شناسم کس دیگری را".
إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ فی ملکه غَفُورٌ لذنوب عباده.
هوش مصنوعی: خداوند در پادشاهی‌اش قدرتمند و در آمرزش گناهان بندگانش بخشنده است.
إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ یعنی القرّاء یقرءون القرآن، وَ أَقامُوا الصَّلاةَ المفروضة، وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا یعنی الصدقة، وَ عَلانِیَةً یعنی الزکاة، و غایر بین المستقبل و الماضی لانّ اوقات التلاوة اعمّ من اوقات الصلاة و الزکاة و یجوز ان یکون التلاوة فی الصلاة، و فی الخبر: «قراءة القرآن فی الصلاة افضل من قراءة القرآن فی غیر الصلاة و قراءة القرآن فی غیر الصلاة افضل من الذکر و الذکر افضل من الصدقة و الصدقة افضل من الصوم و الصوم جنّة من النار».
هوش مصنوعی: کسانی که قرآن را می‌خوانند و نمازهای واجب را به جا می‌آورند و از آنچه به آن‌ها روزی داده‌ایم، به صورت مخفیانه (صدقه) و آشکارا (زکات) انفاق می‌کنند، دارای فضائل خاصی هستند. زمان خواندن قرآن از زمان‌های نماز و زکات گسترده‌تر است و ممکن است خواندن قرآن در حال نماز نیز باشد. همچنین در روایتی آمده که خواندن قرآن در نماز بهتر از خواندن آن در غیر نماز است و خواندن قرآن در غیر نماز از ذکر خدا بهتر است، و ذکر خدا از صدقه بهتر است، و صدقه هم از روزه برتر است، و روزه به عنوان سپری در برابر آتش جهنم به شمار می‌آید.
قوله: یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ یعنی ربح تجارة لن تکسر و لن تخسر و ذلک ما وعد اللَّه من الثواب.
هوش مصنوعی: آنها امیدوارند که تجارتی داشته باشند که هرگز ضرر نکند، به این معنا که سودی خواهد داشت که از بین نخواهد رفت و این وعده‌ای است که خداوند در مورد پاداش داده است.
قال النبی (ص): «اذا کان یوم القیمة وضعت منابر من نور مطوّقة بنور عند کلّ منبر ناقة من نوق الجنة ینادی مناد: این من حمل کتاب اللَّه اجلسوا علی هذه المنابر فلا روع علیکم و لا حزن حتّی یفرغ اللَّه ممّا بینه و بین العباد، فاذا فرغ اللَّه من حساب الخلق حملوا علی تلک النوق الی الجنّة»
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: «زمانی که روز قیامت فرابرسد، منبرهایی از نور برپا می‌شود که دور هر منبر، شترانی از شترهای بهشت قرار دارد. ندا کننده‌ای فریاد می‌زند: کسانی که کتاب خدا را حمل کرده‌اند، بر این منبرها بنشینند که نه ترسی بر شماست و نه اندوهی تا زمانی که خداوند حکم نهایی‌اش را میان بندگانش انجام دهد. و وقتی خداوند از حسابرسی مخلوقات فارغ شود، آنها بر روی آن شترها به بهشت منتقل خواهند شد.»
و قال: «ان اردتم عیش السعداء و موت الشهداء و النجاة یوم الحشر و الظلّ یوم الحرور و الهدی یوم الضلالة، فادرسوا القرآن فانّه کلام الرحمن و حرز من الشیطان و رجحان فی المیزان».
هوش مصنوعی: او گفت: «اگر می‌خواهید زندگی شاد و مرگ همچون شهادت و نجات در روز محشر و سایه در روز گرما و هدایت در زمان گمراهی داشته باشید، پس قرآن را بخوانید، زیرا این کلام رحمان است و محافظی در برابر شیطان و سنگینی در ترازوی اعمال شما خواهد بود».
لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ ای ثواب اعمالهم، وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ یضاعف لهم الحسنات و یشفعون فیمن وجب له النار. و قیل: یفسح لهم فی قبورهم. و قیل: یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ ممّا لم ترعین و لم تسمع اذن، إِنَّهُ غَفُورٌ یغفر العظیم من ذنوبهم، شَکُورٌ یشکر الیسیر من اعمالهم.
هوش مصنوعی: خداوند پاداش اعمال خوب بندگانش را به طور کامل می‌دهد و از فضل خود بر آن‌ها می‌افزاید. او حسنات آن‌ها را چندین برابر می‌کند و برای کسانی که مستحق عذاب هستند، شفاعت می‌کند. همچنین گفته شده است که برای آن‌ها در قبرهایشان گشایش ایجاد می‌کند و از نعمت‌هایی به آن‌ها می‌دهد که نه چشمی آن‌ها را دیده و نه گوشی آن‌ها را شنیده است. او بخشنده‌ای است که بزرگ‌ترین گناهان را می‌بخشد و قدردان اعمال کوچک بندگانش می‌باشد.
قوله: وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ مِنَ الْکِتابِ یعنی القرآن هُوَ الْحَقُّ الصدق لا یشوبه کذب لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ موافقا لما فی الکتب المتقدّمة. و قیل: یجعل ما تقدّمه من الکتب صادقة لانّ فیها الوعد به و قیل: مصدّقا باعجازه دعوی النبی (ص) إِنَّ اللَّهَ بِعِبادِهِ لَخَبِیرٌ بَصِیرٌ عالم بهم.
هوش مصنوعی: آیه‌ای درباره وحی به پیامبر که به قرآن اشاره دارد، می‌گوید که این کتاب حقیقتی است که هیچ دروغی در آن وجود ندارد و باطل نمی‌تواند به آن نزدیک شود، نه از جلو و نه از پشت. این کتاب تصدیق‌کننده آنچه که پیش از آن آمده است و با متن‌های پیشین سازگار است. همچنین برخی گفته‌اند که کتاب‌های قبلی نیز راست هستند زیرا در آنها به این قرآن وعده داده شده و دیگران نیز به اعجاز آن به عنوان تأییدی بر دعوای پیامبر اشاره کرده‌اند که خداوند به بندگان خود دانا و بصیر است و آنها را می‌شناسد.