قوله: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ... الایة سبب نزول این نهی و نزول این آیة آن بود که: رسول خدا (ص) ولیمه‌ای ساخت از بهر زینب که تحویل کرده بود و جمعی بسیار از یاران بر ان ولیمه خوانده، انس مالک گفت: رسول خدا مرا فرمود که رو هر که را بینی از یاران برخوان. گفتا رفتم و خواندم، و یاران جوق جوق می‌آمدند و طعام میخوردند و باز میگشتند. بعاقبت گفتم: یا رسول اللَّه ما اجد احدا ادعوه کس نماند که او را نخواندم. آن گه طعام برداشتند و قوم متفرّق شدند، سه کس در خانه رسول (ص) بماندند و دراز نشستند و از سخنها می‌پرسیدند و سرگذشتها باز میگفتند، رسول (ص) خدا میخواست که ایشان برخیزند و شرم میداشت که بگفتی، یک بار و دو بار از خانه بیرون شد بخانه عایشه و غیر آن و باز می‌آمد و انتظار برخاستن ایشان میکرد، در آن حال جبرئیل آمد و این آیة آورد، آنجا که گفت: وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ، رسول خدا بر ایشان خواند و ایشان برخاستند و بیرون شدند.
ابن عباس گفت: قومی مسلمانان گاه گاه بخانه رسول (ص) می‌شدند و طعام میخوردند، و پیش از رسیدن آن طعام می‌رفتند و دراز می‌نشستند تا طعام فرا رسد، رسول خدا باین سبب رنجور دل می‌شد و شرم میداشت که ایشان را از آن منع کند تا آیت فرو آمد که: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ ای الا ان تدعوا الی طعام فیؤذن لکم فتأکلوه.
غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ یعنی غیر منتظرین حین نضجه و ادراکه «انی» و «انی» لغتان مثل: الی و الی، و معا و معا، و الآناء جمعه مثل: الآلاء و الامعاء، یقال: انی الحمیم اذا انتهی حرّه، و انی ان یفعل کذا، ای حان. و فیه لغتان: انی، یأنی و آن، یئین، مثل: حان یحین.
وَ لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ ای اکلتم الطّعام فَانْتَشِرُوا تفرّقوا و اخرجوا من منزله.
وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ ای و لا طالبین الانس لحدیث. و محلّه خفض مردود علی قوله: غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ.
وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ ای لا یترک تادیبکم و بیان الحقّ حیاء. روی انّ اسماعیل بن ابی حکیم قرئت بین یدیه هذه الایة، فقال: هذا ادب ادّب اللَّه به الثقلاء. و قال ابن عائشة: حسبک فی الثّقلاء انّ اللَّه تعالی لم یحتملهم.
وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ عمر خطاب بمسجد رسول برگذشت و رسول (ص) را دید با زنان خویش در مسجد، عمر گفت با زنان رسول: احتجبن فان لکنّ علی النّساء فضلا کما انّ لزوجکنّ علی الرّجال الفضل از مردان در حجاب باشید که شما را بر زنان امّت فضل است و افزونی هم چنان که شوهر شما را رسول خدا صلوات اللَّه علیه فضل است بر عالمیان. بروایتی دیگر زینب گفت: یا بن الخطاب انک لتغار علینا و الوحی ینزل فی بیوتنا تو بر ما غیرت می‌بری باینچ می‌فرمایی، و وحی اللَّه در خانه ما فرود می‌آید، یعنی که اگر مراد اللَّه بود خود فرماید و حاجت بغیرت تو نباشد، تا درین حدیث بودند بر وفق قول عمر آیت حجاب آمد: وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ بعد از آیت حجاب هیچ کس را روا نبود که در زنی از زنان رسول نگرستید اگر در نقاب بودی یا بی‌نقاب. عمر خطاب بعد از آن میگفت: وافقنی ربی فی ثلاثة، قلت: یا رسول اللَّه لو اتّخذوا من مقام ابراهیم مصلّی، فانزل اللَّه تعالی: وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی، و قلت: یا رسول اللَّه انّه یدخل علیک البرّ و الفاجر فلو امرت امّهات المؤمنین بالحجاب، فانزل اللَّه آیة الحجاب، قال: و بلغنی بعض ما عاتب رسول اللَّه نساءه، قال: فدخلت علیهنّ فجعلت استقرّ بهنّ واحدة واحدة، قلت: و اللَّه لتنتهنّ او لیبدلّنه اللَّه ازواجا خیرا منکنّ حتّی اتیت علی زینب، فقالت: یا عمر اما کان فی رسول اللَّه ما یعظ نساءه حتّی تعظهنّ انت؟ فخرجت فانزل اللَّه تعالی: یا عمر اما کان فی رسول اللَّه، ما یعظ نساء حتّی تعظهنّ انت؟ فخرجت فانزل اللَّه تعالی: عَسی رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَکُنَّ أَنْ یُبْدِلَهُ أَزْواجاً خَیْراً مِنْکُنَّ... الایة. و عن مجاهد انّ رسول اللَّه (ص) کان یطعم و معه اصحابه فاصابت ید رجل منهم ید عایشه و کانت معهم، فکره النبی (ص) ذلک فنزلت آیة الحجاب.
قال انس: کنت ادخل علی رسول اللَّه (ص) بغیر اذن فجئت یوما لادخل، فقال: مکانک یا بنیّ قد حدث بعدک ان لا تدخل علینا الا باذن ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ من الریب.
وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ لیس لکم اذاه فی شی‌ء من الاشیاء.
وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً هذا اذا دخل بهنّ. و تزوّج رجل من المؤمنین امرأة کان تزوّج بها رسول اللَّه و طلّقها و لم یکن دخل بها، فاراد عمر ان یقتله فاقام الرّجل البیّنة علی انّ رسول اللَّه لم یکن دخل بها فذکر انّ عمر حلق رأسه و لحیته.
و روی معمر عن الزهری انّ العالیة بنت ظبیان الّتی طلّق النّبی (ص) تزوّجت رجلا و ولدت له، و ذلک قبل تحریم ازواج النّبی (ص) علی النّاس. و امّا حفصة بنت عمر فانّ رسول اللَّه طلّقها ثمّ راجعها، جاءه جبرئیل فقال له: انّ ربّک یقرئک السلام و یقول: انّ حفصة صوّامة قوّامة و انّها زوجتک فی الجنّة، فراجعها.
إِنَّ ذلِکُمْ کانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیماً هذا الوعید راجع علی من یؤذی رسول اللَّه و علی من یرید ان ینکح احدا من ازواجه من بعده، و کان رجل قال: ان مات رسول اللَّه نکحت عائشة، قال مقاتل بن سلیمان هو طلحة بن عبید اللَّه.
إِنْ تُبْدُوا شَیْئاً أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیماً کان هذا وعید للرّجل الّذی تمنّی نکاح عائشة و لمّا نزلت آیة الحجاب قال: الآباء و الأبناء و الاقارب و نحن ایضا نکلّمهنّ من وراء حجاب، فانزل اللَّه عزّ و جلّ: لا جُناحَ عَلَیْهِنَّ فِی آبائِهِنَّ یعنی لا اثم علیهنّ فی ترک الاحتجاب من هؤلاء. و قال مجاهد فی وضع جلابیبهنّ عندهم.
و قوله: وَ لا نِسائِهِنَّ اراد به النّساء المسلمات حتّی لا یجوز للکتابیّات الدّخول علیهنّ و التکشّف عندهنّ و قیل: هو عام فی المسلمات و الکتابیّات، و انّما قال: وَ لا نِسائِهِنَّ لانّهنّ من اجناسهنّ و لم یذکر العمّ و الخال لانّهما داخلان فی الآباء قد عدّ اللَّه عزّ و جلّ العمّ ابا و الخالة امّا فی القرآن.
وَ لا ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ اختلفوا فی انّ عبد المرأة هل یکون محرما لها ام لا؟
فقال قوم: یکون محرما لها لقوله عزّ و جلّ: أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ. و قال قوم: هو کالاجانب، و المراد من الایة: الا ماء دون العبید.
وَ اتَّقِینَ اللَّهَ ان یراکنّ غیر هؤلاء.
إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ من اعمال العباد شَهِیداً.
إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ قال ابن عباس: یعنی انّ اللَّه یرحم و یثنی علیه و الملائکة یدعون له و یستغفرون له. قال ابو العالیة: صلاة اللَّه ثناؤه علیه عند الملائکة و صلاة الملائکة الدّعاء له.
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً این امری است مطلق که امّت را فرمودند: بدرود دادن بر وی و سلام کردن بر وی. سلام آنست که مؤمنان در تشهّد نماز میگویند: السلام علیک ایها النبی و رحمة اللَّه و برکاته. و درود آنست که میگویند در آخر نماز که: «اللّهم صلّ علی محمد و علی آل محمد کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابرهیم و آل ابرهیم انک حمید مجید».
قال کعب بن عجرة: سألنا رسول اللَّه (ص)، فقلنا: یا رسول اللَّه کیف الصّلاة علیکم اهل البیت؟
فانّ اللَّه قد علّمنا کیف نسلم. قال: «قولوا: اللّهم صلّ علی محمد و علی آل محمد کما صلّیت علی ابرهیم و آل ابرهیم انّک حمید مجید، اللّهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابرهیم و آل ابرهیم انک حمید مجید».
و عن ابی حمید الساعدی انهم قالوا: یا رسول اللَّه کیف نصلّی علیک؟ فقال رسول اللَّه: قولوا اللّهم صلّ علی محمد و ازواجه و ذرّیته کما صلّیت علی ابرهیم، و بارک علی محمد و ازواجه و ذرّیته کما بارکت علی ابرهیم انک حمید مجید».
و عن ابی سعید الخدری قال: قلنا یا رسول اللَّه هذا السّلام علیک قد علمنا، فکیف الصّلاة؟
قال: «قولوا: قلنا یا رسول اللَّه هذا السّلام علیک قد علمنا، فکیف الصّلاة؟
قال: قولوا: اللّهم صلّ علی عبدک و رسولک کما صلّیت علی ابرهیم، و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابرهیم».
و عن عبد اللَّه بن مسعود قال: اذا صلّیتم علی النّبی (ص) فاحسنوا الصلاة علیه فانّکم لا تدرون لعلّ ذلک یعرض علیه، قالوا: فعلّمنا قال: قولوا اللّهم اجعل صلواتک و رحمتک و برکاتک علی سیّد المرسلین و امام المتّقین و خاتم النبیین محمد عبدک و رسولک امام الخیر و قائد الخیر و رسول الرّحمة، اللّهم ابعثه مقاما محمودا یغبطه به الاوّلون و الآخرون، اللّهم صلّ علی محمد و علی آل محمد کما صلّیت علی ابرهیم و آل ابرهیم انّک حمید مجید. و قال (ص): «حیاتی خیر لکم تحدثون و نحدث لکم و وفاتی خیر لکم تعرض علی اعمالکم فما کانت من حسنة حمدت اللَّه علیها و ما کان من سیّئة استغفرت اللَّه لکم فاذا صلّیتم علیّ فاحسنوا الصّلاة فانّکم تعرضون علیّ بأسمائکم و أسماء آبائکم و عشائرکم و اعمالکم».
و قال (ص): «صلّوا علیّ اینما کنتم من الارض فانّ صلاتکم تبلغنی».
و عن ابن عباس قال: لیس احد من امّة محمد (ص) یسلم علیه و یصلّی علیه الا بلغه فلان یسلم علیک و یصلی علیک.
قال یزید الرقاشی: ملک موکّل برسول اللَّه (ص) اذا صلّی علیه احد قال صلّی علیک من امّتک فلان بن فلان. و عن اوس بن اوس الثقفی قال: قال رسول اللَّه (ص): «اکثروا علیّ الصلاة فی یوم الجمعة فانّ صلاتکم معروضة علیّ»، قالوا: یا رسول اللَّه کیف تعرض علیک و قد ارمت؟ یعنی بلیت، قال: «انّ اللَّه حرّم علی الارض ان تأکل اجساد الانبیاء».
و عن ابی هریرة عن النّبی (ص) قال: «ما من احد یسلم علیّ الا ردّ اللَّه الیّ روحی حتّی اردّ علیه السلام»
قال: «و الّذی نفسی بیده ما منکم احد یسلّم علیّ اذا متّ الا جاءنی جبرئیل فقال یا محمد هذا فلان بن فلان بن فلان فیرفع لی فی النّسب حتّی اعرفه فاقول: نعم، فیقول: هو یقرأ علیک السلام و رحمة اللَّه، فاقول: و علیه السلام و رحمة اللَّه و برکاته»، و فی روایة اخری قال: یا محمد صلّی علیک فلان کذا و کذا، قال: فیصلّی الرّب علی ذلک الرّجل بکلّ واحد عشرا.
و عن عبد الرحمن بن عوف قال: قال رسول اللَّه (ص): «لقیت جبرئیل علیه السلام فبشّرنی انّ اللَّه تبارک و تعالی یقول: من صلّی علیک صلّیت علیه و من سلم علیک سلمت علیه، فسجدت للَّه شکرا». و عن سعید بن عمر الانصاری عن ابیه و کان بدریّا عن النّبی (ص) قال: «ما صلّی علیّ عبد من امّتی صلاة صادقا بها من قبل نفسه الا صلّی اللَّه علیه و سلم بها عشر صلوات و کتب له بها عشر حسنات و رفعه بها عشر درجات و محا عنه بها عشر خطیئات».
قوله: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ ای ادعوا له بالرحمة، و سلّموا تسلیما» ای حیّوه بتحیّة الاسلام.
إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً، معنی آیت آنست که ایشان که می‌رنجانند خدای را جلّ جلاله و رسول او را علیه السلام، اللَّه ور ایشان لعنت کرد در دو جهان. ابن عباس گفت: ایشان سه قوم‌اند که ایذاء اللَّه خواستند، جهودان و ترسایان و مشرکان. جهودان گفتند: «عزیر ابن اللَّه، ید اللَّه مغلولة، انّ اللَّه فقیر و نحن اغنیاء». ترسایان گفتند: «المسیح ابن اللَّه، ثالث
ثلاثة». مشرکان گفتند: الملائکة بنات اللَّه و الاصنام شرکاؤه همانست که مصطفی (ص) گفت حکایت از کردگار جل جلاله: «شتمنی ابن آدم یقول اتّخذ اللَّه ولدا و انا الاحد الصّمد الّذی لم الد و لم اولد و لم یکن لی کفوا احد».
و قال تعالی: یؤذینی ابن آدم یسبّ الدهر و انا الدهر بیدی الامر اقلّب اللیل و النهار»
عکرمه گفت: اصحاب تصاویراند خلقتی و صورتی که ربّ العالمین بآفرینش آن متفرّد است و جز بقدرت الهیت وجود آن ممکن نیست، ایشان میخواهند که مثل آن در وجود آرند، و مصطفی (ص) فرموده: «لعن اللَّه المصوّرین».
و قال (ص): «یقول اللَّه تعالی: و من اظلم ممّن ذهب یخلق کخلقی فلیخلقوا ذرّة و لیخلقوا حبّة او شعیرة».
و گفته‌اند: محتمل است که ایذاء اللَّه بمعنی الحاد بود در اسما و صفات اللَّه کقوله تعالی: وَ ذَرُوا الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمائِهِ: و گفته‌اند: درین آبت اضمار است یعنی یؤذون اولیاء اللَّه، فحذف المضاف و اقیم المضاف الیه مقامه کقوله: «وَ سْئَلِ الْقَرْیَةَ» ای اهل القریة.
سیاق این سخن بر عادت خلق و تعارف مردم است، و رنه جناب جبروت احدیّت و درگاه عزت الهیت مقدّس است و منزّه از آن که خلق بوی اذی رسانند، یا خود کسی را رسد که اندیشه کند یا تواند. امّا اذی رسول از جهت کفّار آنست که در بدایت اسلام دندانش می‌شکستند و او را می‌زدند و خاک بروی می‌ریختند و پلیدی بر مهر نبوت می‌انداختند و او را ساحر و کاهن و مجنون میگفتند. عبد اللّه مسعود گفت: دیدم رسول خدا (ص) را که در مسجد حرام در نماز بود سر بر سجود نهاده که آن کافری بیامد و شکنبه شتر میان دو کتف وی فرو گذاشت، رسول هم چنان در سجود بخدمت اللَّه ایستاده و سر از زمین برنداشت تا آن گه که فاطمه زهرا بیامد و آن از کتف وی بینداخت و روی نهاد در جمع قریش و آنچه سزای ایشان بود گفت، و رسول خدا چون نماز بگزارد، روی سوی آسمان کرد و گفت: اللّهم علیک بقریش، اللّهم علیک بعمرو بن هشام و عتبة بن ربیعة و شیبة بن ربیعة و الولید بن عتبة و امیة بن خلف و عقبة بن ابی معیط.
عبد اللَّه مسعود گفت: بآن خدایی که وحدانیت و فردانیت صفت اوست که این جماعت را دیدم روز بدر کشته و در چاه بدر انداخته و رسول خدا گفت: اتبع اصحاب القلیب لعنة.
و عن عائشة قالت: یا رسول اللَّه هل اتی علیک یوم کان اشدّ من یوم احد؟ فقال: لقد لقیت من قومک و کان اشدّ ما لقیت منهم یوم العقبة اذ عرضت نفسی علی ابن عبد یا لیل ابن عبد کلال فلم یجبنی الی ما اردت فانطلقت و انا مهموم علی وجهی فلم استفق الا بقرن الثعالب فرفعت رأسی فاذا انا بسحابة قد اظلّتنی فنظرت فاذا فیها جبرئیل فنادانی فقال انّ اللَّه سمع قول قومک و ما ردّوا علیک و قد بعث الیک ملک الجبال فتأمره بما شئت فیهم، قال فنا دانی ملک الجبال و سلم علیّ ثمّ قال: یا محمد انّ اللَّه قد سمع قول قومک و انا ملک الجبال و قد بعثنی ربّک الیک لتأمرنی بامرک ان شئت ان اطبق علیهم الاخشبین، فقال رسول اللَّه (ص): ارجوا ان یخرج اللَّه من اصلابهم من یعبد اللَّه وحده لا یشرک به شیئا.
وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یقعون فیهم و یرمونهم بغیر جرم.
بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا یعنی من غیر ان عملوا ما اوجب اذاهم.
فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً قال مقاتل: نزلت فی علی بن ابی طالب (ع) و ذلک انّ ناسا من المنافقین کانوا یؤذونه. و قیل: نزلت فی شأن عائشة و فی بعض الآثار: ایّاکم و اذی المؤمن فانه حبیب ربه احبّ اللَّه فاحبّه و غضب لربه فغضب اللَّه له و انّ اللَّه یحوطه و یؤذی من یؤذیه».
ضحاک و کلبی گفتند: این آیت در شأن قومی منافقان فرو آمد ازین زانیان و فاجران که هر شب بیرون می‌آمدند و در کویهای مدینه براه کنیزکان که بطلب آب بیرون آمده بودند یا بقضاء حاجت و تعرّض آن کنیزکان میکردند و در میان ایشان آزاد زنان می‌بودند که از تعرّض آن منافقان رنجور میگشتند و هر چند که آن منافقان در طلب آن کنیزکان بر می‌خاستند امّا آزاد زن و کنیزک از هم باز نمی‌شناختند که زیّ ایشان و کسوت ایشان هر دو یکسان بود، آن آزاد زنان این قصه با شوهران خویش باز گفتند و کراهیت نمودند و شوهران با رسول خدا باز گفتند و رب العزة در شأن ایشان این آیت فرستاد، پس آزاد زنان را نهی کردند که بشبه کنیزکان روی گشاده از خانه بیرون آیند ایشان را فرمودند تا گلیمهای سیاه در سر کشیدند و بچادرها رویهای خود بپوشیدند و در شأن ایشان این آیت فرستادند که: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ جمع الجلباب و هو الملاءة الّتی تشتمل بها المرأة فوق الدّرع و الخمار. یعنی یرخین اردیتهنّ و ملاحفهنّ فیتقنّعن بها و یغطّین رؤسهنّ و وجوههنّ الا عینا واحدة.
«ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ» انهنّ حرائر.
«فَلا یُؤْذَیْنَ» و لا یتعرّض لهنّ.
وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً لما سلف من ترک التستّر.
رَحِیماً بهنّ اذا سترهنّ و صانهنّ. قال انس: مرّت جاریة بعمر بن الخطاب متقنّعة فعلاها بالدرّة و قال: یا لکاع أ تتشبّهین بالحرائر؟ القی القناع.
لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ عن نفاقهم.
وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ ای فجور و هم الزناة.
وَ الْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ بالکذب و الباطل، المرجف الکذّاب. قومی منافقان پیوسته در مدینه ارجافهای باطل میکردند و دروغها میگفتند در حقّ غازیان و لشکر اسلام که ایشان را بکشتند و از دشمن بهزیمت شدند، ایشان را بشکستند و دشمن زور گرفتند، ازین جنس ارجافها می‌افکندند تا در حقّ ایشان این آیت آمد. و قال الکلبی: کانوا یحبّون ان تشیع الفاحشة فی الّذین آمنوا و یفشوا الاخبار.
لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ای لنحرشنّک بهم و لنسلطنّک علیهم حتّی تقتلهم و تخلی عنهم المدینة. قال محمد بن سیرین: فلم ینتهوا و لم یغر اللَّه بهم. العفو عن الوعید جائز لا یدخل فی الخلف.
ثُمَّ لا یُجاوِرُونَکَ فیها، ای لا یساکنونک فی المدینة إِلَّا قَلِیلًا حتّی یخرجوا منها.
مَلْعُونِینَ ای مطرودین، أَیْنَما ثُقِفُوا وجدوا و ادرکوا أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِیلًا ای الحکم فیهم هذا علی جهة الامر به.
سُنَّةَ اللَّهِ ای کسنّة اللَّه، فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ من المنافقین و الّذین فعلوا مثل فعل هؤلاء.
وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلًا یقال: هاتان الآیتان فی الزّنادقه یقتلهم اهل کلّ ملّة فی الدنیا.
یَسْئَلُکَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَةِ قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ اللَّهِ وَ ما یُدْرِیکَ ای ایّ شی‌ء یعلمک امر الساعة و متی یکون قیامها؟ ای انت لا تعرفه.
لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَرِیباً.
إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْکافِرِینَ وَ أَعَدَّ لَهُمْ سَعِیراً، خالِدِینَ فِیها أَبَداً لا یَجِدُونَ وَلِیًّا وَ لا نَصِیراً.
یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ ظهرا لبطن حین یسبحون علیها.
یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا فی الدنیا. الالف الزّائدة فی «الرّسول» و بعدها فی «السبیل» لانّ اواخر آیات السّورة الف، و العرب تحفظ هذا فی خطبها و اشعارها.
وَ قالُوا رَبَّنا إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا قرأ ابن عامر و یعقوب: ساداتنا بکسر التّاء و لف قبلها علی جمع الجمع، وَ کُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلَا.
رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَیْنِ مِنَ الْعَذابِ ای ضعفی عذاب غیرهم وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً قرأ عاصم بالباء و الباقون بالتّاء لقوله: أُولئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ و هذا یشهد لکثرة، ای مرّة بعد مرّة.
محمد بن ابی السری مردی بود از جمله نیکمردان روزگار، گفتا بخواب نمودند مرا که: در مسجد عسقلان کسی قرآن میخواند به اینجا رسید که وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً، من گفتم: «کثیرا، وی گفت: «کبیرا»، باز نگرستم رسول خدا را دیدم در میان مسجد که قصد مناره داشت فرا پیش وی رفتم گفتم: السلام علیکم یا رسول اللَّه استغفر لی، رسول از من برگشت، دیگر باره از سوی راست وی درآمدم گفتم: یا رسول اللَّه استغفر لی از بهر من آمرزش خواه، رسول اعراض کرد، برابر وی بایستادم گفتم: یا رسول اللَّه سفیان بن عیینة مرا خبر کرد از محمد بن المنکدر از جابر بن عبد اللَّه که هرگز از تو چیزی نخواستند که گفتی «لا»، چونست که سؤال من رد میکنی و مرادم نمی‌دهی؟ رسول خدا تبسمی کرد، آن گه گفت: «اللّهم اغفر له»، پس گفتم: یا رسول اللَّه میان من و این مرد خلاف است، او میگوید «وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً» و من میگویم «کثیرا»، گفتا رسول هم چنان بر مناره می‌شد و میگفت: «کثیرا کثیرا کثیرا».
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسی فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا ای طهّره اللَّه ممّا قالوا.
وَ کانَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِیهاً ای کریما ذا جاه و قدر کما قال ابن عباس: کان حظیّا عند اللَّه لا یسئل شیئا الا اعطاه. و قال الحسن: کان مستجاب الدعوة محبّبا مقبولا.
خلافست میان علمای تفسیر که آنچه رب العزّة فرمود: آذَوْا مُوسی موسی را رنجانیدند، او را بچه رنجانیدند؟ و باین معنی خبر مصطفی است (ص) بروایت بو هریرة گفت: بنوا اسرائیل چون غسل میکردند یکدیگر را برهنه میدیدند و خویشتن را از چشم نگرنده نمی‌پوشیدند، و موسی مردی کریم بود شرمگن، نخواستی که کسی او را برهنه بیند، بخلوت غسل کردید و خویشتن را از نظر مردم پوشیده و کشیده داشتید، بنو اسرائیل او را طعن کردند گفتند: ما تستّر هذا التّستّر الا من عیب بجلده امّا برص و امّا ادرة و امّا آفة. رب العالمین خواست که او را از آن عیب که بر وی بستند پاک گرداند، روزی تنها غسل میکرد در آن خلوت گاه جامه از تن بر کشید و بر سر سنگ نهاد و در آب شد، چون از غسل فارغ گشت و قصد جامه پوشیدن کرد، آن سنگ بقدرت اللَّه برفت و جامه وی ببرد و موسی برهنه از قفای سنگ میدوید و میگفت: ثیابی یا حجر! ثیابی یا حجر! تا ببرد و موسی برهنه در انجمن بنی اسرائیل شد و ایشان موسی را برهنه بدیدند که در وی هیچ عیب نبود از آنچه میگفتند، پس آن سنگ بایستاد و موسی جامه در پوشید و آن سنگ را بعصای خود میزد، بو هریره گفت فو اللّه انّ بالحجر لندبا من اثر ضربه ثلثا او اربعا او خمسا اینست که رب العالمین فرمود: «فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا».
ابو العالیة گفت: ایذاء موسی آن بود که قارون آن مومسه را بمزد گرفت تا بر موسی فجور و ناسزا بندد، و رب العالمین او را از آن معصوم داشت، و این قصه در سورة القصص رفت، و قیل: إیذاؤهم ایّاه انّه لمّا مات هارون فی التّیه ادّعوا علی موسی انّه قتله، و ذلک فیما روی عن علی بن ابی طالب (ع) فی قول اللَّه عز و جل: لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسی، قال: سعد موسی و هارون علیهما السلام الجبل فمات هارون، فقالت بنو اسرائیل: انت قتلته و کان اشدّ حبّا لنا منک و الین لنا منک، فآذوه بذلک فامر اللَّه عز و جل الملائکة فحملته حتی مرّوا به علی بنی اسرائیل و تکلّمت الملائکة بموته حتی عرف بنو اسرائیل انّه قد مات، فبرّأه اللَّه من ذلک فانطلقوا به فدفنوه فلم یطّلع علی قبره احد من خلق اللَّه الا الرّخم فجعله اللَّه اصمّ ابکم.
روی عن عبد اللَّه بن مسعود قال: قسم النبی (ص) قسما فقال رجل: انّ هذه القسمة ما ارید بها وجه اللَّه، فاتیت النبی (ص) فاخبرته فغضب حتی رأیت الغضب فی وجهه ثم قال: «یرحم اللَّه موسی قد اوذی باکثر من هذا فصبر».
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً صوابا حقا مستقیما.
قال عکرمة: هو شهادة ان لا اله الا اللَّه سدت بین الکفر و الاسلام و بین الجنّة و النار.
یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمالَکُمْ قال ابن عباس: ای یتقبل حسناتکم و قال مقاتل: یزکّ اعمالکم.
وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ، و قالوا فی تفسیر قوله فی سورة محمد: وَ أَصْلَحَ بالَهُمْ سَیَهْدِیهِمْ وَ یُصْلِحُ بالَهُمْ یضمن عنهم التبعات و یرضی عنهم الخصوم.
وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماً ای ظفر بالخیر کلّه.
إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ ابن عباس گفت: امانت ایدر حدود دین است و فرایض شرع و طاعت اللَّه. ابن مسعود گفت: پنج نماز است بوقت خویش گزاردن و زکاة مال دادن و روزه ماه رمضان داشتن و حج کردن و سخن راست گفتن و اوام گزاردن و در پیمانه و تراز و راستی و عدل بجای آوردن و ودیعتها بر امّت نگه داشتن. زید بن اسلم گفت: امانت اینجا سرائر طاعات است و خفیّات شرع که خلق را بر آن اطّلاع نبود کالنّیات فی الاعمال و الطهارة فی الصلاة و تحسین الصلاة فی الخلوة و کالصیام و الغسل من الجنابة.
روی عن ابی الدرداء قال: قال رسول اللَّه (ص): «خمس من جاء بهنّ یوم القیمة مع ایمان دخل الجنة: من حافظ علی الصلوات الخمس وضوئهنّ و رکوعهنّ و سجودهنّ و مواقیتهنّ، و اعطی الزکاة من ماله طیب النفس بها، و کان یقول: و ایم اللَّه لا یفعل ذلک الا مومن، و صام رمضان و حج البیت ان استطاع الی ذلک سبیلا و ادّی الامانة.
قالوا: یا ابا الدرداء و ما أداء الامانة؟
قال: الغسل من الجنابة فانّ اللَّه عز و جل لم یأمن ابن آدم علی شی‌ء من دینه غیره. و قال عبد اللَّه بن عمرو بن العاص: اوّل ما خلق اللَّه من الانسان فرجه ثمّ اتمّ خلقته، و قال له: هذه امانة استودعتکها، فالفرج امانة و الاذن امانة و العین امانة و الید امانة و الرجل امانة، لا ایمان لمن لا امانة له.
این امانتها بر اختلاف علما که گفتیم، رب العالمین عرضه کرد بر اعیان آسمانها و زمین و کوه‌ها و فرا پیش ایشان نهاد گفت: توانید که این امانت بردارید و در ان راست روید و بوفای آن باز آئید؟ ایشان گفتند و ما را از برداشت آن و نگه داشت آن چه آید و چه بود؟ گفت: اگر نیک آئید و راست روید ثواب و عطا یابید، و اگر بد آئید و کژ روید بعذاب و عقوبت رسید. ایشان گفتند: لا، یا رب نحن مسخرات لامرک لا نرید ثوابا و لا عقابا. این سخن نه از معصیت و مخالفت گفتند بلکه از خوف و خشیت گفتند و تعظیم دین اللَّه ترسیدند از تاوان و از راست باز نیامدن در آن، و رب العزة این عرض که کرد از روی تخییر کرد نه از روی الزام که اگر الزام بودی ازیشان امتناع نبودی و هر چند جمادات بودند رب العزة در قرآن ایشان را خضوع و سجود و خشیت و طاعت اثبات کرد قال اللَّه تعالی: أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ، وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ النُّجُومُ وَ الْجِبالُ وَ الشَّجَرُ... الایة، و قال تعالی للسماوات و الارض: ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً، قالَتا أَتَیْنا طائِعِینَ. و قال للحجارة: وَ إِنَّ مِنْها لَما یَهْبِطُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ.
قومی علما گفتند: رب العزّة عقل و فهم در آن جمادات مرکّب کرد، آن گه که امانت بر ایشان عرضه کرد تا ایشان بعقل و فهم خطاب شنیدند و جواب دادند. قومی گفتند: عرض امانت بر اهل آسمان و زمین بود نه اعیان آسمان و زمین هذا کقوله: وَ سْئَلِ الْقَرْیَةَ یعنی اهل القریة. و قول صحیح آنست که اوّل گفتیم و علماء سلف و تابعین بر آن‌اند.
قوله: فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها ای خفن من الامانة ان لا یؤدّینها فیلحقن العقاب.
وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ یعنی آدم علیه السلام. چون آسمان و زمین بترسیدند از پذیرفتن امانت و باز نشستند از برداشت آن، رب العزة آدم را گفت: انی عرضت الامانة علی السماوات و الارض و الجبال فلم تطقها فهل انت آخذها بما فیها ای آدم امانت دین و طاعت بر آسمان و زمین و کوه عرضه کردم و طاقت پذیرفتن آن نداشتند، تو آن را برداری و بپذیری؟ آدم گفت: یا رب و ما فیها؟ بار خدایا در آن پذیرفتن و برداشتن مرا چه بود؟ گفت: «ان احسنت جوزیت و ان أسأت عوقبت» اگر نیکو کردار باشی ثواب یابی و اگر بد کردار باشی عقوبت بینی. آدم بخدمت و طاعت بنده‌وار درآمد گفت: بین اذنی و عاتقی برداشتم میان گوش و دوش خویش.
رب العالمین فرمود: اکنون که برداشتی ترا در آن معونت و قوّت دهم، اجعل لبصرک حجابا فاذا خشیت ان ینظر الی ما لا یحلّ لک فارخ حجابه و اجعل للسانک لحیین و غلقا فاذا خشیت ان یتکلّم بما لا یحلّ فاغلق و اجعل لفرجک لباسا فلا تکشفه علی ما حرّمت علیک. قال مجاهد: فما کان بین ان یحملنها و بین ان خرج من الجنّة الا مقدار ما بین الظّهر و العصر. زجاج گفت و جماعتی اهل معانی که: حمل امانت خیانت است در امانت یقال: فلان حمل الامانة، ای اثم فیها بالخیانة، و منه قوله تعالی: وَ لْنَحْمِلْ خَطایاکُمْ وَ ما هُمْ بِحامِلِینَ مِنْ خَطایاهُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ، و حملک السیئة ان تتقلّدها و تبوء باثمها.
گفتند: امانت در حقّ بنی آدم ادای فرایض است و امتثال امر و نهی چنان که گفتیم و امانت در حق آسمان و زمین و کوه‌ها خضوع است و طاعت، پس گفت: فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها آسمان و زمین و کوه سر وازدند و باز نشستند از آن که در آن خیانت کنند، یعنی که امانت خویش بگزاردند و خضوع و طاعت که بر ایشان نهادند بجای آوردند قالَتا أَتَیْنا طائِعِینَ، و بنی آدم در امانت خویش خیانت کردند و بوفای عهد باز نیامدند.
حسن گفت: برین تأویل انسان درین موضع کافر است و منافق فانهما حملا الامانة ای خانا فیها. و روی عن ابن مسعود قال: مثّلت الامانة لصخرة ملقاة و دعیت السماوات و الارض و الجبال الیها فلم یقربوا منها و قالوا لا نطیق حملها و جاء آدم من غیر ان دعی و حرّک الصخرة و قال لو امرت بحملها لحملتها فقلن له احمل فحملها الی رکبتیه ثمّ وضعها و قال لو اردت ان ازداد لزدت فقلن له احمل فحملها الی حقوه ثم وضعها و قال و اللَّه لو اردت ان ازداد لزدت فقلن له احمل فحملها حتی وضعها علی عاتقه فاذا اراد ان یضعها قال اللَّه تعالی: مکانک فانها فی عنقک و عنق ذریتک الی یوم القیمة.
إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا قال ابن عباس: ظلوما لنفسه جهولا بامر اللَّه و ما احتمل من الامانة. و قال الکلبی: ظلوما حین عصی ربه جهولا لا یدری ما العقاب فی ترک الامانة.
و قال مقاتل: ظلوما لنفسه جهولا بعاقبة ما حمل.
سدّی گفت: قصه عرض امانت آنست که آدم صفی صلوات اللَّه علیه چون بزمین آمد، رب العزة فرمود: ای آدم مرا در زمین خانه‌ایست در مکه و آن کعبه است مشرّف معظّم مقدّس، رو آنجا طواف کن، چون خواست که بزمین مکه رود آسمان را گفت: احفظی اهلی و ولدی بالامانة، اهل و عیال و فرزند مرا گوش دار و امانت در آن بجای آر، آسمان سر وازد و نپذیرفت زمین را گفت، همچون سر وازد و نپذیرفت، کوه‌ها را گفت، هم چنان سر وازد و نپذیرفت، آن گه قابیل را گفت که تو ایشان را گوش داری و امانت در آن بجای آری، قابیل در پذیرفت و گفت: تذهب و ترجع فتجد اهلک کما یترک. پس آدم برفت چون باز آمد قابیل هابیل را کشته بود، اینست که رب العالمین فرمود: إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا یعنی قابیل حین حمل امانة آدم ثمّ لم یحفظ له اهله.
لِیُعَذِّبَ اللَّهُ الْمُنافِقِینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِکِینَ وَ الْمُشْرِکاتِ وَ یَتُوبَ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ فصّل اللَّه عز و جل اقسام العبید تفصیلا بالغا حسنا تامّا. مشرک اوست که امانت نپذیرفت، منافق اوست که پذیرفت و نگزارد، مؤمن اوست که امانت پذیرفت و بگزارد. قال مقاتل: لیعذبهم بما خانوا الامانة و نقضوا المیثاق.
وَ یَتُوبَ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یهدیهم و یرحمهم بما ادّوا من الامانة.
و قال ابن قتیبة: عَرَضْنَا الْأَمانَةَ لیظهر نفاق المنافق و شرک المشرک فیعذّبهم اللَّه و یظهر ایمان المؤمن فیتوب اللَّه علیه، ای یعود علیه بالرّحمة و المغفرة ان حصل منه تقصیر فی بعض الطّاعات.
وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً.
برگردان به زبان ساده
قوله: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ... الایة سبب نزول این نهی و نزول این آیة آن بود که: رسول خدا (ص) ولیمه‌ای ساخت از بهر زینب که تحویل کرده بود و جمعی بسیار از یاران بر ان ولیمه خوانده، انس مالک گفت: رسول خدا مرا فرمود که رو هر که را بینی از یاران برخوان. گفتا رفتم و خواندم، و یاران جوق جوق می‌آمدند و طعام میخوردند و باز میگشتند. بعاقبت گفتم: یا رسول اللَّه ما اجد احدا ادعوه کس نماند که او را نخواندم. آن گه طعام برداشتند و قوم متفرّق شدند، سه کس در خانه رسول (ص) بماندند و دراز نشستند و از سخنها می‌پرسیدند و سرگذشتها باز میگفتند، رسول (ص) خدا میخواست که ایشان برخیزند و شرم میداشت که بگفتی، یک بار و دو بار از خانه بیرون شد بخانه عایشه و غیر آن و باز می‌آمد و انتظار برخاستن ایشان میکرد، در آن حال جبرئیل آمد و این آیة آورد، آنجا که گفت: وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ، رسول خدا بر ایشان خواند و ایشان برخاستند و بیرون شدند.
هوش مصنوعی: این آیه به مؤمنان هشدار می‌دهد که وارد خانه‌های پیامبر (ص) نشوند، مگر اینکه اجازه داشته باشند. داستانی که به این آیه منجر شده به ولیمه‌ای مربوط می‌شود که پیامبر به خاطر زینب برگزار کرده بود. در این ضیافت، تعداد زیادی از یاران پیامبر دعوت شده بودند. انس مالک، یکی از یاران، مأمور شد تا از دیگران دعوت کند و او نیز این کار را انجام داد. یاران به تدریج به ضیافت می‌آمدند، غذا میخوردند و می‌رفتند. پس از مدتی، انس گفت که دیگر کسی برای دعوت نمانده است. پس از آنکه غذا جمع‌آوری شد، سه نفر در خانه پیامبر ماندند و به گفتگو ادامه دادند. پیامبر (ص) میخواست که آنها بروند اما نمی‌خواست به طور مستقیم بگوید. او چند بار به خانه‌های دیگر رفت و بازگشت تا شاید آنها خودشان برخیزند، اما موفق نشد. سپس جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد که خداوند از بیان حق شرم نمی‌کند. در نهایت، پیامبر (ص) آیه را برای آن سه نفر خواند و آنها نیز از خانه خارج شدند.
ابن عباس گفت: قومی مسلمانان گاه گاه بخانه رسول (ص) می‌شدند و طعام میخوردند، و پیش از رسیدن آن طعام می‌رفتند و دراز می‌نشستند تا طعام فرا رسد، رسول خدا باین سبب رنجور دل می‌شد و شرم میداشت که ایشان را از آن منع کند تا آیت فرو آمد که: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ ای الا ان تدعوا الی طعام فیؤذن لکم فتأکلوه.
هوش مصنوعی: ابن عباس میگوید: گروهی از مسلمانان گهگاه به خانه پیامبر (ص) می‌رفتند و غذا میخوردند. آنها قبل از اینکه غذا آماده شود، می‌نشستند و منتظر می‌ماندند تا غذا بیاید. این کار باعث ناراحتی پیامبر می‌شد، زیرا نمی‌خواست آنها را از این کار منع کند. اما سپس آیه‌ای نازل شد که به مسلمانان گفت: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به خانه پیامبر وارد نشوید مگر اینکه به شما اجازه داده شود تا به غذا دعوت شوید.
غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ یعنی غیر منتظرین حین نضجه و ادراکه «انی» و «انی» لغتان مثل: الی و الی، و معا و معا، و الآناء جمعه مثل: الآلاء و الامعاء، یقال: انی الحمیم اذا انتهی حرّه، و انی ان یفعل کذا، ای حان. و فیه لغتان: انی، یأنی و آن، یئین، مثل: حان یحین.
هوش مصنوعی: غیر منتظر در زمان رشد و رسیدن به حد کمال خود. "انی" و "انی" دو واژه مشابه هستند، مانند "الی" و "الی"، و "معا" و "معا". "الآناء" جمع "الآء" و "الامعاء" است. گفته می‌شود "انی الحمیم" هنگامی که حرارتش به پایان می‌رسد. "انی" به معنای حان، و در اینجا دو واژه داریم: "انی" و "آن" که هر دو به معنای نزدیک شدن به زمان انجام کاری هستند.
وَ لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ ای اکلتم الطّعام فَانْتَشِرُوا تفرّقوا و اخرجوا من منزله.
هوش مصنوعی: اما هنگامی که دعوت شدید، وارد شوید و وقتی که غذا خوردید، پراکنده شوید و از خانه او خارج شوید.
وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ ای و لا طالبین الانس لحدیث. و محلّه خفض مردود علی قوله: غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ.
هوش مصنوعی: و نه کسانی که به دنبال دلگرمی و صحبت هستند. و محل خفض، دلیلی است بر اینکه نباید به آن توجه کرد.
وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ ای لا یترک تادیبکم و بیان الحقّ حیاء. روی انّ اسماعیل بن ابی حکیم قرئت بین یدیه هذه الایة، فقال: هذا ادب ادّب اللَّه به الثقلاء. و قال ابن عائشة: حسبک فی الثّقلاء انّ اللَّه تعالی لم یحتملهم.
هوش مصنوعی: این متن به این موضوع اشاره دارد که بعضی از افراد با گفتار یا رفتار خود موجب ناراحتی پیامبر (ص) می‌شدند و پیامبر به خاطر آنها خجالت می‌کشید. اما خداوند هیچ‌گاه از بیان حق خجالت نمی‌کشد و به همین دلیل پیامبر هم نباید از تذکر حق خجالت بکشد. همچنین، اسماعیل بن ابی حکیم به این نکته اشاره می‌کند که این یک ادب و تدبیر الهی برای افرادی است که درک کمی دارند. ابن عائشة نیز بیان می‌کند که خداوند هیچ‌گاه صبرش تمام نمی‌شود و نمی‌تواند تحمل آنها را بکند.
وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ عمر خطاب بمسجد رسول برگذشت و رسول (ص) را دید با زنان خویش در مسجد، عمر گفت با زنان رسول: احتجبن فان لکنّ علی النّساء فضلا کما انّ لزوجکنّ علی الرّجال الفضل از مردان در حجاب باشید که شما را بر زنان امّت فضل است و افزونی هم چنان که شوهر شما را رسول خدا صلوات اللَّه علیه فضل است بر عالمیان. بروایتی دیگر زینب گفت: یا بن الخطاب انک لتغار علینا و الوحی ینزل فی بیوتنا تو بر ما غیرت می‌بری باینچ می‌فرمایی، و وحی اللَّه در خانه ما فرود می‌آید، یعنی که اگر مراد اللَّه بود خود فرماید و حاجت بغیرت تو نباشد، تا درین حدیث بودند بر وفق قول عمر آیت حجاب آمد: وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ بعد از آیت حجاب هیچ کس را روا نبود که در زنی از زنان رسول نگرستید اگر در نقاب بودی یا بی‌نقاب. عمر خطاب بعد از آن میگفت: وافقنی ربی فی ثلاثة، قلت: یا رسول اللَّه لو اتّخذوا من مقام ابراهیم مصلّی، فانزل اللَّه تعالی: وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی، و قلت: یا رسول اللَّه انّه یدخل علیک البرّ و الفاجر فلو امرت امّهات المؤمنین بالحجاب، فانزل اللَّه آیة الحجاب، قال: و بلغنی بعض ما عاتب رسول اللَّه نساءه، قال: فدخلت علیهنّ فجعلت استقرّ بهنّ واحدة واحدة، قلت: و اللَّه لتنتهنّ او لیبدلّنه اللَّه ازواجا خیرا منکنّ حتّی اتیت علی زینب، فقالت: یا عمر اما کان فی رسول اللَّه ما یعظ نساءه حتّی تعظهنّ انت؟ فخرجت فانزل اللَّه تعالی: یا عمر اما کان فی رسول اللَّه، ما یعظ نساء حتّی تعظهنّ انت؟ فخرجت فانزل اللَّه تعالی: عَسی رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَکُنَّ أَنْ یُبْدِلَهُ أَزْواجاً خَیْراً مِنْکُنَّ... الایة. و عن مجاهد انّ رسول اللَّه (ص) کان یطعم و معه اصحابه فاصابت ید رجل منهم ید عایشه و کانت معهم، فکره النبی (ص) ذلک فنزلت آیة الحجاب.
هوش مصنوعی: اگر از زنان پیامبر چیزی خواستید، از پشت پرده از آنها بخواهید. عمر بن خطاب به مسجد پیامبر مراجعه کرد و دید که پیامبر (ص) با همسران خود در مسجد هستند. او به زنان گفت: شما باید حجاب داشته باشید، زیرا شما در مقام و منزلت بر زنان دیگر برتری دارید، همانطور که شوهر شما از دیگر مردان برتر است. زینب یکی از همسران پیامبر به عمر گفت: آیا تو به ما غیرت می‌ورزی در حالی که وحی خداوند در خانه ما نازل می‌شود؟ یعنی اگر خدا بخواهد، خودش دستور می‌دهد و نیازی به غیرت تو نیست. در همین زمان آیه حجاب نازل شد که تأکید می‌کند از زنان پیامبر چیزی بخواهید از پشت پرده، که این برای قلب‌های شما و آنها پاک‌تر است. پس از نازل شدن آیه حجاب، هیچ‌کس نمی‌توانست به چشم به زنان پیامبر نگاه کند، چه در حجاب باشند و چه بی‌حجاب. بعد از آن، عمر میگفت که خداوند در سه مورد با من هم‌عقیده شد. یکی از آن موارد این بود که من به پیامبر گفتم که باید از مقام ابراهیم به عنوان محل نماز استفاده شود، که خداوند این دستور را نازل کرد. همچنین، من به پیامبر گفتم که مادران مؤمنان باید حجاب داشته باشند و سپس آیه حجاب نازل شد. او همچنین شاهد بود که پیامبر به زنانش تذکر می‌دهد و از آنها انتقاد می‌کند. بنابراین، او به زینب گفت که آیا پیامبر قبلاً این کار را نکرده بود که تو حالا این‌طور تذکر می‌دهی؟ در پاسخ به او، آیه‌ای نازل شد که تأکید میکرد آیا پیامبر قبلاً به زنانش تذکر می‌داد تا تو حالا تذکر دهی؟ همچنین، بر اساس گزارشی از مجاهد، زمانی که پیامبر (ص) با دوستانش غذا می‌خورد، دستی از یکی از آنها به عایشه برخورد کرد و به همین خاطر آیه حجاب نازل شد.
قال انس: کنت ادخل علی رسول اللَّه (ص) بغیر اذن فجئت یوما لادخل، فقال: مکانک یا بنیّ قد حدث بعدک ان لا تدخل علینا الا باذن ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ من الریب.
هوش مصنوعی: انس میگوید: من بدون اجازه به نزد رسول‌الله (ص) می‌رفتم. یک روز خواستم وارد شوم که او گفت: «ای پسرم، اکنون برایت اتفاق افتاده که دیگر نمی‌توانی بدون اجازه وارد شوی. این برای دلهای شما و دلهای آنها خالص‌تر و پاک‌تر است.»
وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ لیس لکم اذاه فی شی‌ء من الاشیاء.
هوش مصنوعی: شما حق ندارید که به رسول خدا آسیب برسانید، زیرا هیچ چیز از او را نمی‌توانید آزار دهید.
وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً هذا اذا دخل بهنّ. و تزوّج رجل من المؤمنین امرأة کان تزوّج بها رسول اللَّه و طلّقها و لم یکن دخل بها، فاراد عمر ان یقتله فاقام الرّجل البیّنة علی انّ رسول اللَّه لم یکن دخل بها فذکر انّ عمر حلق رأسه و لحیته.
هوش مصنوعی: شما نمی‌توانید بعد از رسول خدا با همسران او ازدواج کنید، مگر اینکه او با آنها نزدیکی کرده باشد. یک مرد از مؤمنان با زنی ازدواج کرد که رسول خدا او را طلاق داده بود و نزدیکی نکرده بود. عمر خواست او را به قتل برساند، اما آن مرد شاهد آورد که رسول خدا با آن زن نزدیکی نکرده بود. در نتیجه، عمر موهای سر و ریش خود را تراشید.
و روی معمر عن الزهری انّ العالیة بنت ظبیان الّتی طلّق النّبی (ص) تزوّجت رجلا و ولدت له، و ذلک قبل تحریم ازواج النّبی (ص) علی النّاس. و امّا حفصة بنت عمر فانّ رسول اللَّه طلّقها ثمّ راجعها، جاءه جبرئیل فقال له: انّ ربّک یقرئک السلام و یقول: انّ حفصة صوّامة قوّامة و انّها زوجتک فی الجنّة، فراجعها.
هوش مصنوعی: معمر از زهری نقل می‌کند که عالیه دختر ظبیان، که پیامبر (ص) او را طلاق داده بود، بعداً با مردی ازدواج کرد و از او فرزندی به دنیا آورد. این اتفاق قبل از آن بود که ازدواج‌های پیامبر (ص) برای مردم ممنوع شود. اما در مورد حفصه دختر عمر، پیامبر (ص) او را طلاق داد و سپس دوباره به او بازگشت. در این زمان، جبرئیل به پیامبر گفت که پروردگارت به تو سلام می‌رساند و می‌فرماید: حفصه روزه‌دار و شب‌زنده‌دار است و او در بهشت همسر تو خواهد بود، بنابراین او را برگردان.
إِنَّ ذلِکُمْ کانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیماً هذا الوعید راجع علی من یؤذی رسول اللَّه و علی من یرید ان ینکح احدا من ازواجه من بعده، و کان رجل قال: ان مات رسول اللَّه نکحت عائشة، قال مقاتل بن سلیمان هو طلحة بن عبید اللَّه.
هوش مصنوعی: این موضوع نزد خدا بسیار جدی و مهم است. این هشدار مربوط به کسانی است که به پیامبر خدا آسیب می‌زنند و همچنین کسانی که میخواهند پس از او با یکی از همسرانش ازدواج کنند. یکی از مردان گفته بود که اگر پیامبر فوت کند، با عایشه ازدواج خواهد کرد و مقاتل بن سلیمان میگوید که این مرد طلحۀ بن عبیدالله بوده است.
إِنْ تُبْدُوا شَیْئاً أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیماً کان هذا وعید للرّجل الّذی تمنّی نکاح عائشة و لمّا نزلت آیة الحجاب قال: الآباء و الأبناء و الاقارب و نحن ایضا نکلّمهنّ من وراء حجاب، فانزل اللَّه عزّ و جلّ: لا جُناحَ عَلَیْهِنَّ فِی آبائِهِنَّ یعنی لا اثم علیهنّ فی ترک الاحتجاب من هؤلاء. و قال مجاهد فی وضع جلابیبهنّ عندهم.
هوش مصنوعی: اگر چیزی را علنی کنید یا مخفی نگه دارید، خدا به هر چیزی عالم است. این هشدار برای مردی است که به فکر ازدواج با عایشه بود. وقتی آیه حجاب نازل شد، او گفت: پدران، پسران و نزدیکان باید از پشت حجاب با آنها صحبت کنند. سپس خداوند فرمود: بر آنها در مورد پدرانشان گناهی نیست، یعنی در صورتی که از پوشش در مقابل این افراد خودداری کنند، گناهی بر آنها نیست. مجاهد نیز درباره قرار دادن جلایبشان در کنار این افراد توضیحاتی داده است.
و قوله: وَ لا نِسائِهِنَّ اراد به النّساء المسلمات حتّی لا یجوز للکتابیّات الدّخول علیهنّ و التکشّف عندهنّ و قیل: هو عام فی المسلمات و الکتابیّات، و انّما قال: وَ لا نِسائِهِنَّ لانّهنّ من اجناسهنّ و لم یذکر العمّ و الخال لانّهما داخلان فی الآباء قد عدّ اللَّه عزّ و جلّ العمّ ابا و الخالة امّا فی القرآن.
هوش مصنوعی: در این متن گفته شده است که منظور از زنان در آیه، زنان مسلمان هستند و به همین دلیل زنان غیر مسلمان حق ورود به جمع آنها و برملا شدن در برابرشان را ندارند. برخی معتقدند که این حکم شامل تمامی زنان، چه مسلمان و چه غیر مسلمان، می‌شود. دلیل ذکر زنان مسلمان این است که آنها از جمله اقوام هم هستند، اما عمو و خاله ذکر نشده‌اند زیرا آنها در زمره والدین محسوب می‌شوند و در قرآن، عموزاده به عنوان پدر و خاله به عنوان مادر شناخته می‌شوند.
وَ لا ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ اختلفوا فی انّ عبد المرأة هل یکون محرما لها ام لا؟
هوش مصنوعی: در مورد اینکه آیا برده زن برای او محرم محسوب می‌شود یا خیر، بین علما اختلاف نظر وجود دارد.
فقال قوم: یکون محرما لها لقوله عزّ و جلّ: أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ. و قال قوم: هو کالاجانب، و المراد من الایة: الا ماء دون العبید.
هوش مصنوعی: برخی از افراد گفته‌اند که این موضوع برای او حرام است، به خاطر آیه‌ای که میگوید: "یا آنچه که دست راست آنان مالک است". در حالی که عده‌ای دیگر معتقدند که این مسأله مانند دیگران است و منظور از آیه، صرفاً آب است و نه بردگان.
وَ اتَّقِینَ اللَّهَ ان یراکنّ غیر هؤلاء.
هوش مصنوعی: و از خدا بترسید که او شما را در کنار دیگران نبیند.
إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ من اعمال العباد شَهِیداً.
هوش مصنوعی: خدا بر تمام اعمال بندگان نظارت و مطلع است.
إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ قال ابن عباس: یعنی انّ اللَّه یرحم و یثنی علیه و الملائکة یدعون له و یستغفرون له. قال ابو العالیة: صلاة اللَّه ثناؤه علیه عند الملائکة و صلاة الملائکة الدّعاء له.
هوش مصنوعی: خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند. ابن عباس میگوید: این بدان معناست که خداوند بر پیامبر رحم می‌کند و او را ستایش می‌نماید، و فرشتگان برای او دعا کرده و طلب آمرزش می‌کنند. ابو العالیه نیز گفته است که دعای خداوند در مورد پیامبر، ستودن او در نزد فرشتگان است و دعا و ستایش فرشتگان برای او محسوب می‌شود.
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً این امری است مطلق که امّت را فرمودند: بدرود دادن بر وی و سلام کردن بر وی. سلام آنست که مؤمنان در تشهّد نماز میگویند: السلام علیک ایها النبی و رحمة اللَّه و برکاته. و درود آنست که میگویند در آخر نماز که: «اللّهم صلّ علی محمد و علی آل محمد کما صلّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابرهیم و آل ابرهیم انک حمید مجید».
هوش مصنوعی: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بر او درود بفرستید و سلامی نیکو بر او بفرستید. این دستور به طور کلی به امت داده شده است که بر او سلام و درود بفرستند. سلام همانطور که مؤمنان در تشهد نماز میگویند: «سلام بر تو ای پیامبر و رحمت خدا و برکات او». و درود نیز همان است که در پایان نماز گفته می‌شود: «خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، همانگونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم درود فرستادی، و بر محمد و آل محمد برکت بده، همانگونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم برکت دادی، زیرا تو ستوده و بزرگ هستی».
قال کعب بن عجرة: سألنا رسول اللَّه (ص)، فقلنا: یا رسول اللَّه کیف الصّلاة علیکم اهل البیت؟
هوش مصنوعی: کعب بن عجرة میگوید: از رسول خدا پرسیدیم: ای پیامبر خدا، نماز چگونه بر شما اهل بیت خوانده می‌شود؟
فانّ اللَّه قد علّمنا کیف نسلم. قال: «قولوا: اللّهم صلّ علی محمد و علی آل محمد کما صلّیت علی ابرهیم و آل ابرهیم انّک حمید مجید، اللّهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابرهیم و آل ابرهیم انک حمید مجید».
هوش مصنوعی: خداوند به ما یاد داده که چگونه سلام بگوییم. بگویید: «خداوندا، بر محمد و خاندان او درود بفرست، همانگونه که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم درود فرستادی، زیرا تو ستوده و بزرگ‌مرتبه‌ای. خداوندا، بر محمد و خاندان او برکت بفرست، همانگونه که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم برکت فرستادی، زیرا تو ستوده و بزرگ‌مرتبه‌ای.»
و عن ابی حمید الساعدی انهم قالوا: یا رسول اللَّه کیف نصلّی علیک؟ فقال رسول اللَّه: قولوا اللّهم صلّ علی محمد و ازواجه و ذرّیته کما صلّیت علی ابرهیم، و بارک علی محمد و ازواجه و ذرّیته کما بارکت علی ابرهیم انک حمید مجید».
هوش مصنوعی: ابو حمید ساعدی نقل می‌کند که عده‌ای از مردم از پیامبر خدا سؤال کردند: "ای رسول خدا، چگونه بر تو درود بفرستیم؟" پیامبر پاسخ داد: "بگویید: خداوندا، بر محمد و همسران و فرزندان او درود بفرست، همانطور که بر ابراهیم درود فرستادی. و بر محمد و همسران و فرزندان او برکت بده، همانطور که بر ابراهیم برکت دادی؛ زیرا تو ستوده و بلندمرتبه‌ای."
و عن ابی سعید الخدری قال: قلنا یا رسول اللَّه هذا السّلام علیک قد علمنا، فکیف الصّلاة؟
هوش مصنوعی: ابو سعید خدری میگوید: ما به رسول خدا گفتیم: ای رسول خدا، ما سلام بر تو را یاد گرفته‌ایم، پس نماز چگونه باید خوانده شود؟
قال: «قولوا: قلنا یا رسول اللَّه هذا السّلام علیک قد علمنا، فکیف الصّلاة؟
هوش مصنوعی: گفت: «بگویید: گفتیم ای پیامبر خدا، سلام بر تو، ما این را می‌دانیم، حال چگونه نماز بخوانیم؟»
قال: قولوا: اللّهم صلّ علی عبدک و رسولک کما صلّیت علی ابرهیم، و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابرهیم».
هوش مصنوعی: بگویید: خدایا، بر بنده‌ات و پیامبرت درود بفرست، همانطور که بر ابراهیم درود فرستادی، و بر محمد و آل محمد برکت بفرست، همانطور که بر ابراهیم برکت دادی.
و عن عبد اللَّه بن مسعود قال: اذا صلّیتم علی النّبی (ص) فاحسنوا الصلاة علیه فانّکم لا تدرون لعلّ ذلک یعرض علیه، قالوا: فعلّمنا قال: قولوا اللّهم اجعل صلواتک و رحمتک و برکاتک علی سیّد المرسلین و امام المتّقین و خاتم النبیین محمد عبدک و رسولک امام الخیر و قائد الخیر و رسول الرّحمة، اللّهم ابعثه مقاما محمودا یغبطه به الاوّلون و الآخرون، اللّهم صلّ علی محمد و علی آل محمد کما صلّیت علی ابرهیم و آل ابرهیم انّک حمید مجید. و قال (ص): «حیاتی خیر لکم تحدثون و نحدث لکم و وفاتی خیر لکم تعرض علی اعمالکم فما کانت من حسنة حمدت اللَّه علیها و ما کان من سیّئة استغفرت اللَّه لکم فاذا صلّیتم علیّ فاحسنوا الصّلاة فانّکم تعرضون علیّ بأسمائکم و أسماء آبائکم و عشائرکم و اعمالکم».
هوش مصنوعی: امام عبدالله بن مسعود نقل می‌کند که وقتی شما بر پیامبر (ص) درود می‌فرستید، باید به بهترین شکل این کار را انجام دهید زیرا ممکن است این درود بر او عرضه شود. از او خواسته می‌شود که نحوه صحیح درود فرستادن را بیان کند. او میگوید: بگویید: «خدایا، رحمت‌ها و برکاتت را بر سید فرستادگان، امام پرهیزگاران، خاتم پیامبران، محمد، بنده و رسولت، نازل کن. خدایا، او را به مقام محمودی بفرست که پیشینیان و پسینیان به او حسرت می‌ورزند. خدایا، بر محمد و اهل او درود بفرست همانگونه که بر ابراهیم و خانواده‌اش درود فرستادی، که تو ستوده و بزرگ هستی.» همچنین او فرموده است: «زندگی من برای شما خیر است زیرا شما با من صحبت می‌کنید و من نیز با شما صحبت می‌کنم و مرگ من نیز برای شما خیر است زیرا اعمال شما به من عرضه می‌شود و اگر از کارهای نیک باشد، به خاطر آن شکرگزار خدا هستم و اگر کارهای بد باشد، برای شما استغفار می‌کنم. پس وقتی بر من درود می‌فرستید، این کار را به بهترین شکل انجام دهید زیرا نام‌های شما، نام‌های پدرانتان، قبیله‌تان و اعمال شما بر من عرضه می‌شود.»
و قال (ص): «صلّوا علیّ اینما کنتم من الارض فانّ صلاتکم تبلغنی».
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: «هر جا که باشید، بر من درود بفرستید، زیرا درودهای شما به من می‌رسد.»
و عن ابن عباس قال: لیس احد من امّة محمد (ص) یسلم علیه و یصلّی علیه الا بلغه فلان یسلم علیک و یصلی علیک.
هوش مصنوعی: ابن عباس روایت می‌کند که هیچ کس از امتی که متعلق به محمد (ص) است، سلام و درود بر او نخواهد فرستاد، مگر اینکه به او برسد که فلانی بر تو سلام می‌فرستد و برای تو درود می‌فرستد.
قال یزید الرقاشی: ملک موکّل برسول اللَّه (ص) اذا صلّی علیه احد قال صلّی علیک من امّتک فلان بن فلان. و عن اوس بن اوس الثقفی قال: قال رسول اللَّه (ص): «اکثروا علیّ الصلاة فی یوم الجمعة فانّ صلاتکم معروضة علیّ»، قالوا: یا رسول اللَّه کیف تعرض علیک و قد ارمت؟ یعنی بلیت، قال: «انّ اللَّه حرّم علی الارض ان تأکل اجساد الانبیاء».
هوش مصنوعی: یزید الرقاشی روایت می‌کند که فرشته‌ای برای رسول خدا (ص) وجود دارد که وقتی کسی بر او درود می‌فرستد، نام او را از امت اسلامی ذکر می‌کند. همچنین اوس بن اوس ثقفی نقل می‌کند که رسول خدا (ص) فرمودند: «در روز جمعه بر من زیاد درود بفرستید، زیرا درودهای شما به من عرضه می‌شود.» حاضرین پرسیدند: «ای رسول خدا، چگونه درودهایتان به شما عرضه می‌شود در حالی که شما به خاک رفته‌اید؟» پیامبر (ص) پاسخ داد: «خداوند بر زمین حرام کرده است که بدن‌های پیامبران را از بین ببرد.»
و عن ابی هریرة عن النّبی (ص) قال: «ما من احد یسلم علیّ الا ردّ اللَّه الیّ روحی حتّی اردّ علیه السلام»
هوش مصنوعی: امام علی (ع) فرمودند: «هیچ کس به من سلام نمی‌کند، مگر اینکه خداوند روح من را به من برمی‌گرداند تا بتوانم سلام او را پاسخ دهم.»
قال: «و الّذی نفسی بیده ما منکم احد یسلّم علیّ اذا متّ الا جاءنی جبرئیل فقال یا محمد هذا فلان بن فلان بن فلان فیرفع لی فی النّسب حتّی اعرفه فاقول: نعم، فیقول: هو یقرأ علیک السلام و رحمة اللَّه، فاقول: و علیه السلام و رحمة اللَّه و برکاته»، و فی روایة اخری قال: یا محمد صلّی علیک فلان کذا و کذا، قال: فیصلّی الرّب علی ذلک الرّجل بکلّ واحد عشرا.
هوش مصنوعی: پیامبر(ص) فرمود: «و کسی که به من سلام بفرستد، بعد از فوت من، جبرئیل نزد من می‌آید و میگوید: ای محمد، این فلان بن فلان است. سپس نسل او را تا جایی که بشناسم، برای من نشان می‌دهد و من میگویم: بله، و او میگوید: او سلام و رحمت خدا را بر تو می‌فرستد. من نیز پاسخ می‌دهم: و سلام و رحمت و برکات خدا بر او باد.» در روایت دیگری آمده که او میگوید: ای محمد، فلان و الفلان بر تو درود می‌فرستند، و خداوند به هر یک از آنها به اندازه ده برابر پاداش می‌دهد.
و عن عبد الرحمن بن عوف قال: قال رسول اللَّه (ص): «لقیت جبرئیل علیه السلام فبشّرنی انّ اللَّه تبارک و تعالی یقول: من صلّی علیک صلّیت علیه و من سلم علیک سلمت علیه، فسجدت للَّه شکرا». و عن سعید بن عمر الانصاری عن ابیه و کان بدریّا عن النّبی (ص) قال: «ما صلّی علیّ عبد من امّتی صلاة صادقا بها من قبل نفسه الا صلّی اللَّه علیه و سلم بها عشر صلوات و کتب له بها عشر حسنات و رفعه بها عشر درجات و محا عنه بها عشر خطیئات».
هوش مصنوعی: عبد الرحمن بن عوف نقل کرده است که پیامبر (ص) فرمود: "من جبرئیل (ع) را ملاقات کردم و او به من بشارت داد که خداوند می‌فرماید: کسی که بر من درود بفرستد، من نیز بر او درود می‌فرستم و کسی که بر من سلام کند، من نیز به او سلام می‌کنم." سپس پیامبر برای شکرگزاری، به سجده افتاد. همچنین سعید بن عمر انصاری از پدرش که از جنگ‌آوران بدر بود، نقل کرده که پیامبر (ص) فرمود: "هرگاه یکی از پیروان من با صدق و اخلاص بر من درود بفرستد، خداوند به خاطر آن درود، ده بار بر او درود می‌فرستد، ده حسنه برای او می‌نویسد، او را ده درجه بالا می‌برد و ده خطا از او می‌زداید."
قوله: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ ای ادعوا له بالرحمة، و سلّموا تسلیما» ای حیّوه بتحیّة الاسلام.
هوش مصنوعی: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بر او درود بفرستید و برایش رحمت طلب کنید و به او سلام دهید. این درود و سلام شما نشانه‌ای از احترام و محبت به اوست.
إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً، معنی آیت آنست که ایشان که می‌رنجانند خدای را جلّ جلاله و رسول او را علیه السلام، اللَّه ور ایشان لعنت کرد در دو جهان. ابن عباس گفت: ایشان سه قوم‌اند که ایذاء اللَّه خواستند، جهودان و ترسایان و مشرکان. جهودان گفتند: «عزیر ابن اللَّه، ید اللَّه مغلولة، انّ اللَّه فقیر و نحن اغنیاء». ترسایان گفتند: «المسیح ابن اللَّه، ثالث
هوش مصنوعی: کسانی که خدا و پیامبرش را آزار می‌دهند، در دنیا و آخرت مورد لعنت خدا قرار می‌گیرند و برای آنها عذابی خفیف آماده شده است. این جمله بیان می‌کند که خداوند از آنان که موجب رنجش او و پیامبرش می‌شوند، دوری می‌کند و عذاب سختی برایشان مشخص کرده است. ابن عباس میگوید که این افراد شامل سه گروه هستند که خدا را آزار رسانده‌اند: یهودیان، مسیحیان و مشرکین. یهودیان با گفتن این عبارات به خدا توهین کردند: «عزیر پسر خداست» و «دست خدا بسته است» و «خدا فقیر است و ما ثروتمند هستیم». مسیحیان نیز عیسی را پسر خدا نامیدند.
ثلاثة». مشرکان گفتند: الملائکة بنات اللَّه و الاصنام شرکاؤه همانست که مصطفی (ص) گفت حکایت از کردگار جل جلاله: «شتمنی ابن آدم یقول اتّخذ اللَّه ولدا و انا الاحد الصّمد الّذی لم الد و لم اولد و لم یکن لی کفوا احد».
هوش مصنوعی: مشرکان میگفتند که فرشتگان دختران خدا هستند و بت‌ها شریکان او هستند. این همان چیزی است که پیامبر اکرم (ص) در مورد خداوند می‌فرماید: «بعضی از مردم به من توهین می‌کنند و میگویند خداوند فرزندی دارد، در حالی که من یگانه و بی‌نظیر هستم، کسی نه زاده‌ام و نه زاده شده‌ام و هیچ‌کس هم شبیه من نیست.»
و قال تعالی: یؤذینی ابن آدم یسبّ الدهر و انا الدهر بیدی الامر اقلّب اللیل و النهار»
هوش مصنوعی: و خداوند می‌فرماید: "فرزند آدم به من آزار می‌زند زیرا به زمان (قدر و سرنوشت) ناسزا میگوید و حال آنکه من خود زمان هستم و کار به دست من است، من شب و روز را به حرکت در می‌آورم."
عکرمه گفت: اصحاب تصاویراند خلقتی و صورتی که ربّ العالمین بآفرینش آن متفرّد است و جز بقدرت الهیت وجود آن ممکن نیست، ایشان میخواهند که مثل آن در وجود آرند، و مصطفی (ص) فرموده: «لعن اللَّه المصوّرین».
هوش مصنوعی: عکرمه گفت: افرادی هستند که به تصویر کشیدن اشیاء پرداخته‌اند و این خلقت و شکل و شمایل خاصی است که تنها با قدرت خداوند به وجود آمده و هرگز بدون اراده الهی وجود نخواهد داشت. این افراد میخواهند مشابه آن را خلق کنند، در حالی که پیامبر (ص) فرموده است: «خداوند مصورین را لعنت کند.»
و قال (ص): «یقول اللَّه تعالی: و من اظلم ممّن ذهب یخلق کخلقی فلیخلقوا ذرّة و لیخلقوا حبّة او شعیرة».
هوش مصنوعی: خداوند متعال می‌فرماید: «کسی که ظالم‌تر از آن است که بخواهد موجوداتی مشابه مخلوقات من خلق کند، باید یک ذره یا یک دانه یا حتی یک دانه جو را خلق کند.»
و گفته‌اند: محتمل است که ایذاء اللَّه بمعنی الحاد بود در اسما و صفات اللَّه کقوله تعالی: وَ ذَرُوا الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمائِهِ: و گفته‌اند: درین آبت اضمار است یعنی یؤذون اولیاء اللَّه، فحذف المضاف و اقیم المضاف الیه مقامه کقوله: «وَ سْئَلِ الْقَرْیَةَ» ای اهل القریة.
هوش مصنوعی: گفته شده است که ممکن است "ایذاء" به معنای انحراف از اسامی و صفات خداوند باشد، مانند آیه‌ای که می‌فرماید: "و از کسانی که در نام‌های او انحراف می‌کنند، دوری کنید." همچنین گفته‌اند که در این عبارت نوعی ابهام وجود دارد به این معنا که ممکن است به معنای آزار دادن اولیای خداوند باشد، به طوری که المضاف (مضاف‌الیه) حذف شده و المضاف (مضاف‌به) به جای آن قرار گرفته است، مانند جمله‌ای که میگوید: "از اهالی این شهر بپرسید."
سیاق این سخن بر عادت خلق و تعارف مردم است، و رنه جناب جبروت احدیّت و درگاه عزت الهیت مقدّس است و منزّه از آن که خلق بوی اذی رسانند، یا خود کسی را رسد که اندیشه کند یا تواند. امّا اذی رسول از جهت کفّار آنست که در بدایت اسلام دندانش می‌شکستند و او را می‌زدند و خاک بروی می‌ریختند و پلیدی بر مهر نبوت می‌انداختند و او را ساحر و کاهن و مجنون میگفتند. عبد اللّه مسعود گفت: دیدم رسول خدا (ص) را که در مسجد حرام در نماز بود سر بر سجود نهاده که آن کافری بیامد و شکنبه شتر میان دو کتف وی فرو گذاشت، رسول هم چنان در سجود بخدمت اللَّه ایستاده و سر از زمین برنداشت تا آن گه که فاطمه زهرا بیامد و آن از کتف وی بینداخت و روی نهاد در جمع قریش و آنچه سزای ایشان بود گفت، و رسول خدا چون نماز بگزارد، روی سوی آسمان کرد و گفت: اللّهم علیک بقریش، اللّهم علیک بعمرو بن هشام و عتبة بن ربیعة و شیبة بن ربیعة و الولید بن عتبة و امیة بن خلف و عقبة بن ابی معیط.
هوش مصنوعی: این صحبت‌ها به عاداتی که در بین مردم رایج است و نیز به تعارفات اشاره دارد. اما در واقع، جایگاه رفیع و بی‌نظیر خداوند متعال از هر گونه آزار و اذیتی پاک و دور است. هیچ کس نمی‌تواند به او آسیبی برساند یا در ذهنش به او آسیب برساند. اما در زمان‌های نخستین اسلام، پیامبر (ص) از سوی کافران آزار می‌دید. آنها دندان او را می‌شکستند، او را می‌زدند و به او خاک می‌ریختند. همچنین، به او نسبت‌های نادرستی چون ساحر و کاهن و مجنون می‌دادند. عبدالله مسعود نقل می‌کند که در مسجد الحرام پیامبر (ص) در حال سجده بود و یکی از کافران، شکمبه شتری را بر دوش او می‌انداخت. پیامبر همچنان در سجده بود و سرش را از زمین بر نداشت تا اینکه فاطمه زهرا (ع) آمد و آن را از دوشش برداشت و به جمع قریش آنچه سزاوارشان بود، گفت. بعد از اینکه پیامبر نماز را به پایان رساند، به آسمان نگاه کرد و دعا کرد که خداوند قریش و چند نفر خاص از آنها را مورد عذاب قرار دهد.
عبد اللَّه مسعود گفت: بآن خدایی که وحدانیت و فردانیت صفت اوست که این جماعت را دیدم روز بدر کشته و در چاه بدر انداخته و رسول خدا گفت: اتبع اصحاب القلیب لعنة.
هوش مصنوعی: عبدالله مسعود گفت: به خدایی که یگانه و بی‌همتاست، قسم که این گروه را در روز بدر دیدم که کشته شده و در چاه بدر انداخته شده بودند و رسول خدا فرمود: لعنت بر کسانی که در چاه (قلیب) افتاده‌اند.
و عن عائشة قالت: یا رسول اللَّه هل اتی علیک یوم کان اشدّ من یوم احد؟ فقال: لقد لقیت من قومک و کان اشدّ ما لقیت منهم یوم العقبة اذ عرضت نفسی علی ابن عبد یا لیل ابن عبد کلال فلم یجبنی الی ما اردت فانطلقت و انا مهموم علی وجهی فلم استفق الا بقرن الثعالب فرفعت رأسی فاذا انا بسحابة قد اظلّتنی فنظرت فاذا فیها جبرئیل فنادانی فقال انّ اللَّه سمع قول قومک و ما ردّوا علیک و قد بعث الیک ملک الجبال فتأمره بما شئت فیهم، قال فنا دانی ملک الجبال و سلم علیّ ثمّ قال: یا محمد انّ اللَّه قد سمع قول قومک و انا ملک الجبال و قد بعثنی ربّک الیک لتأمرنی بامرک ان شئت ان اطبق علیهم الاخشبین، فقال رسول اللَّه (ص): ارجوا ان یخرج اللَّه من اصلابهم من یعبد اللَّه وحده لا یشرک به شیئا.
هوش مصنوعی: عایشه نقل می‌کند که از پیامبر خدا (ص) پرسید: آیا روزی بر تو گذشته که از روز احد سخت‌تر باشد؟ پیامبر (ص) پاسخ داد: من در روز عقبه از سوی قوم خود، سختی‌های زیادی را تجربه کردم. در آنجا خود را به ابن عبد یالیل و ابن عبد کلال پیشنهاد کردم، اما آنها به من پاسخ ندادند. من در حالی که نگران و غمگین بودم، به راه خود ادامه دادم و ناگهان در پوستین یک آتش نشان به سراغم آمد. وقتی سرم را بلند کردم، سحابهایی را دیدم که بر سرم سایه افکنده بود. نگاه کردم و جبرئیل را دیدم که به من گفت: خداوند سخنان قوم تو و پاسخ ندادنشان به تو را شنیده است و فرشته‌ای از جانب خداوند به تو فرستاده شده است تا هر چه بخواهی با او مطرح کنی. سپس فرشته کوه به من سلام کرد و گفت: ای محمد، خداوند سخنان قوم تو را شنیده و من فرشته کوه هستم. خداوند مرا به نزد تو فرستاده تا هر دستوری که می‌خواهی به من بدهی؛ اگر بخواهی، می‌توانم کوه‌ها را بر آنها فرود آورم. پیامبر (ص) در پاسخ گفت: امیدوارم خداوند از نسل آنها افرادی را بیرون آورد که فقط او را پرستش کنند و هیچ چیز را شریک او نکنند.
وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یقعون فیهم و یرمونهم بغیر جرم.
هوش مصنوعی: کسانی که به مؤمنان و مؤمنات آسیب می‌زنند و آنها را بدون دلیل به اتهام می‌زنند، در آستانه مجازات و عواقب ناشی از این رفتار قرار دارند.
بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا یعنی من غیر ان عملوا ما اوجب اذاهم.
هوش مصنوعی: بغیر از آنچه که به دست آورده‌اند، به این معناست که بدون این که کاری انجام دهند که بر آنها واجب بوده است.
فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً قال مقاتل: نزلت فی علی بن ابی طالب (ع) و ذلک انّ ناسا من المنافقین کانوا یؤذونه. و قیل: نزلت فی شأن عائشة و فی بعض الآثار: ایّاکم و اذی المؤمن فانه حبیب ربه احبّ اللَّه فاحبّه و غضب لربه فغضب اللَّه له و انّ اللَّه یحوطه و یؤذی من یؤذیه».
هوش مصنوعی: آنها به عبارتی تهمتی بزرگ و گناهی روشن را متقبل شدند. برخی از مفسران گفته‌اند این آیه درباره علی بن ابی‌طالب نازل شده، زیرا عده‌ای از منافقین او را آزار می‌دادند. همچنین گفته شده این آیه در ارتباط با عایشه نازل گردیده. در برخی روایات آمده است که به شما گوشزد می‌شود تا از آزار مؤمنین پرهیز کنید، زیرا آنها محبوبان خداوند هستند. کسی که خدا را دوست داشته باشد، خدا هم او را دوست دارد و کسی که به خاطر خدا غضب کند، خدا نیز به خاطر او غضب می‌کند و او را حفاظت می‌نماید و به کسانی که او را آزار دهند، آزار می‌رساند.
ضحاک و کلبی گفتند: این آیت در شأن قومی منافقان فرو آمد ازین زانیان و فاجران که هر شب بیرون می‌آمدند و در کویهای مدینه براه کنیزکان که بطلب آب بیرون آمده بودند یا بقضاء حاجت و تعرّض آن کنیزکان میکردند و در میان ایشان آزاد زنان می‌بودند که از تعرّض آن منافقان رنجور میگشتند و هر چند که آن منافقان در طلب آن کنیزکان بر می‌خاستند امّا آزاد زن و کنیزک از هم باز نمی‌شناختند که زیّ ایشان و کسوت ایشان هر دو یکسان بود، آن آزاد زنان این قصه با شوهران خویش باز گفتند و کراهیت نمودند و شوهران با رسول خدا باز گفتند و رب العزة در شأن ایشان این آیت فرستاد، پس آزاد زنان را نهی کردند که بشبه کنیزکان روی گشاده از خانه بیرون آیند ایشان را فرمودند تا گلیمهای سیاه در سر کشیدند و بچادرها رویهای خود بپوشیدند و در شأن ایشان این آیت فرستادند که: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ جمع الجلباب و هو الملاءة الّتی تشتمل بها المرأة فوق الدّرع و الخمار. یعنی یرخین اردیتهنّ و ملاحفهنّ فیتقنّعن بها و یغطّین رؤسهنّ و وجوههنّ الا عینا واحدة.
هوش مصنوعی: ضحاک و کلبی توضیح می‌دهند که این آیه درباره گروهی از منافقان نازل شده است که هر شب به کوچه‌ها می‌آمدند و به کنیزکان و زنانی که برای آب یا انجام کارهای شخصی بیرون آمده بودند، تعرض میکردند. در میان آنها زن‌های آزاده‌ای بودند که از این رفتار رنج می‌بردند. این منافقان نمی‌توانستند زن‌های آزاد را از کنیزکان تشخیص دهند، چون ظاهر آنها مشابه بود. زن‌های آزاد این موضوع را با شوهران‌شان در میان گذاشتند و از آن شکایت کردند. شوهران نیز این موضوع را به رسول خدا گفتند و در نتیجه، خداوند آیه‌ای نازل فرمود. بر اساس این آیه، به زن‌های آزاد دستور داده شد که مثل کنیزکان به راحتی از خانه خارج نشوند و از جمله این که باید چادرها و روسری‌های خود را به‌گونه‌ای بپوشند که چهره و موهایشان پوشیده شود و تنها یک چشمشان پیدا باشد.
«ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ» انهنّ حرائر.
«فَلا یُؤْذَیْنَ» و لا یتعرّض لهنّ.
هوش مصنوعی: این جمله به این معنی است که این بهترین روش است که آنها شناخته شوند. این زنان آزاد هستند و نباید مورد آزار قرار گیرند و نباید به آنها تعرض شود.
وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً لما سلف من ترک التستّر.
هوش مصنوعی: خداوند نسبت به گذشته‌هایی که در آنها پوشش و حجاب رعایت نشده است، بخشنده و آمرزنده است.
رَحِیماً بهنّ اذا سترهنّ و صانهنّ. قال انس: مرّت جاریة بعمر بن الخطاب متقنّعة فعلاها بالدرّة و قال: یا لکاع أ تتشبّهین بالحرائر؟ القی القناع.
هوش مصنوعی: رحیم است به آنها وقتی که پوشیده و محافظت شده‌اند. انس گفت: دختری از کنار عمر بن خطاب عبور کرد که چهره‌اش را پوشانده بود، او با عصا به او ضربه زد و گفت: ای دختر، آیا می‌خواهی خود را شبیه زنان آزاد نشان دهی؟ پس حجابش را بینداز.
لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ عن نفاقهم.
وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ ای فجور و هم الزناة.
هوش مصنوعی: اگر منافقان و کسانی که در دل‌هایشان بیماری دارند از نفاق و فسادشان دست برندارند، عذاب سختی آنها را خواهد گرفت.
وَ الْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ بالکذب و الباطل، المرجف الکذّاب. قومی منافقان پیوسته در مدینه ارجافهای باطل میکردند و دروغها میگفتند در حقّ غازیان و لشکر اسلام که ایشان را بکشتند و از دشمن بهزیمت شدند، ایشان را بشکستند و دشمن زور گرفتند، ازین جنس ارجافها می‌افکندند تا در حقّ ایشان این آیت آمد. و قال الکلبی: کانوا یحبّون ان تشیع الفاحشة فی الّذین آمنوا و یفشوا الاخبار.
هوش مصنوعی: افرادی در مدینه وجود داشتند که با دروغ و تهمت شایعه‌پراکنی میکردند. این افراد منافق به طور مداوم به غازيان و نیروهای مسلمان دروغ میگفتند و ادعا میکردند که آنها از دشمن شکست خورده‌اند و توانسته‌اند به آنها آسیب بزنند. این شایعات به منظور تضعیف روحیه مسلمانان منتشر می‌شد. همچنین، برخی از این افراد تمایل داشتند که فساد و ناپاکی در میان مؤمنان منتشر شود و اخبار نادرست را به گردش درآورند.
لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ای لنحرشنّک بهم و لنسلطنّک علیهم حتّی تقتلهم و تخلی عنهم المدینة. قال محمد بن سیرین: فلم ینتهوا و لم یغر اللَّه بهم. العفو عن الوعید جائز لا یدخل فی الخلف.
هوش مصنوعی: ما تو را به آنها تحریک خواهیم کرد و بر تو تسلط خواهیم داد تا آنها را بکشی و از این شهر خارج شوی. محمد بن سیرین گفت: اما آنها دست برنداشتند و خداوند هم نسبت به آنها نافرمانی نکرد. بخشش در عذاب ممکن است و این به معنای تناقض نیست.
ثُمَّ لا یُجاوِرُونَکَ فیها، ای لا یساکنونک فی المدینة إِلَّا قَلِیلًا حتّی یخرجوا منها.
هوش مصنوعی: سپس آنها در آنجا با تو هم‌نشینی نخواهند کرد، یعنی در شهر با تو سکونت نخواهند داشت مگر برای مدت کمی تا اینکه از آنجا خارج شوند.
مَلْعُونِینَ ای مطرودین، أَیْنَما ثُقِفُوا وجدوا و ادرکوا أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِیلًا ای الحکم فیهم هذا علی جهة الامر به.
هوش مصنوعی: مطرودان ملعون، هر جا که پیدا شوند گرفتار خواهند شد و به قتل خواهند رسید. این حکم درباره آنها به طور قطع صادر شده است.
سُنَّةَ اللَّهِ ای کسنّة اللَّه، فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ من المنافقین و الّذین فعلوا مثل فعل هؤلاء.
هوش مصنوعی: سنت الهی در مورد کسانی که پیش از این از میان منافقان و آنانی که همانند این افراد عمل کرده‌اند، وجود دارد.
وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلًا یقال: هاتان الآیتان فی الزّنادقه یقتلهم اهل کلّ ملّة فی الدنیا.
هوش مصنوعی: تو هرگز تغییر و تحولی در سنت الهی نخواهی یافت. گفته شده این دو آیه درباره کافرانی است که باید به دست اهل هر ملتی در دنیا کشته شوند.
یَسْئَلُکَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَةِ قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ اللَّهِ وَ ما یُدْرِیکَ ای ایّ شی‌ء یعلمک امر الساعة و متی یکون قیامها؟ ای انت لا تعرفه.
هوش مصنوعی: مردم از تو درباره ساعت (روز قیامت) می‌پرسند. بگو: علم آن تنها نزد خداست و تو چه می‌دانی که شاید آنچه راجع به ساعت می‌دانی، چیزی نباشد. تو نمی‌دانی آن چه زمانی قیام خواهد کرد.
لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَرِیباً.
هوش مصنوعی: شاید ساعت نزدیک باشد.
إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْکافِرِینَ وَ أَعَدَّ لَهُمْ سَعِیراً، خالِدِینَ فِیها أَبَداً لا یَجِدُونَ وَلِیًّا وَ لا نَصِیراً.
هوش مصنوعی: خداوند کافران را مورد لعنت قرار داده و آتش سوزانی برای آنها آماده کرده است. آنها برای همیشه در آن می‌مانند و هیچ سرپرست یا یاور و کمککاری نخواهند یافت.
یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ ظهرا لبطن حین یسبحون علیها.
هوش مصنوعی: روزی خواهد بود که چهره‌های آنها در آتش به حالتی وارونه در می‌آید و به سمت پایین دراز می‌کشند، در حالی که در آتش غوطه‌ور هستند.
یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا فی الدنیا. الالف الزّائدة فی «الرّسول» و بعدها فی «السبیل» لانّ اواخر آیات السّورة الف، و العرب تحفظ هذا فی خطبها و اشعارها.
هوش مصنوعی: آنها میگویند: کاش در دنیا به خدا و پیامبر اطاعت می‌کردیم. حرف الف اضافی در واژه «رسول» و همچنین در «سبیل» به این دلیل است که این‌ها در انتهای آیات سوره استفاده می‌شوند و عرب‌ها این نکته را در خطبه‌ها و اشعار خود حفظ می‌کنند.
وَ قالُوا رَبَّنا إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا قرأ ابن عامر و یعقوب: ساداتنا بکسر التّاء و لف قبلها علی جمع الجمع، وَ کُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلَا.
هوش مصنوعی: آنها گفتند: پروردگاران ما، ما از رئیس‌هامان تبعیت کردیم و بزرگان‌مان ما را گمراه کردند.
رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَیْنِ مِنَ الْعَذابِ ای ضعفی عذاب غیرهم وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً قرأ عاصم بالباء و الباقون بالتّاء لقوله: أُولئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ و هذا یشهد لکثرة، ای مرّة بعد مرّة.
هوش مصنوعی: پروردگارا، به آنها عذاب را دوچندان کن و آنها را لعنت بزرگی کن. عاصم واژه "لعن" را با "باء" خوانده و دیگران با "تاء" خوانده‌اند، چون در قرآن آمده است که آنها مورد لعنت خدا، ملائکه و همه‌ی مردم قرار خواهند گرفت و این نشان‌دهنده‌ی شدت این لعنت است، به گونه‌ای که بارها تکرار شده است.
محمد بن ابی السری مردی بود از جمله نیکمردان روزگار، گفتا بخواب نمودند مرا که: در مسجد عسقلان کسی قرآن میخواند به اینجا رسید که وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً، من گفتم: «کثیرا، وی گفت: «کبیرا»، باز نگرستم رسول خدا را دیدم در میان مسجد که قصد مناره داشت فرا پیش وی رفتم گفتم: السلام علیکم یا رسول اللَّه استغفر لی، رسول از من برگشت، دیگر باره از سوی راست وی درآمدم گفتم: یا رسول اللَّه استغفر لی از بهر من آمرزش خواه، رسول اعراض کرد، برابر وی بایستادم گفتم: یا رسول اللَّه سفیان بن عیینة مرا خبر کرد از محمد بن المنکدر از جابر بن عبد اللَّه که هرگز از تو چیزی نخواستند که گفتی «لا»، چونست که سؤال من رد میکنی و مرادم نمی‌دهی؟ رسول خدا تبسمی کرد، آن گه گفت: «اللّهم اغفر له»، پس گفتم: یا رسول اللَّه میان من و این مرد خلاف است، او میگوید «وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً» و من میگویم «کثیرا»، گفتا رسول هم چنان بر مناره می‌شد و میگفت: «کثیرا کثیرا کثیرا».
هوش مصنوعی: محمد بن ابی السری، مردی نیکوکار در زمان خود بود. او تعریف می‌کند که در خواب به او گفته شده است که در مسجد عسقلان کسی مشغول خواندن قرآن بوده و به آیه‌ای رسید که میگوید: "وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً". او در خواب گفت: "کثیرا"، اما آن شخص در خواب گفت: "کبیرا". سپس او دید که پیامبر (ص) در میان مسجد در حال رفتن به مناره است. او به سمت پیامبر رفت و سلام کرد و از او خواست که برای او دعا کند. پیامبر به او توجه نکرد، بنابراین دوباره از سمت راست به او نزدیک شد و همان درخواست را تکرار کرد. اما پیامبر همچنان توجهی نکرد. او در مقابل پیامبر ایستاد و گفت که سفیان بن عیینة به او گفته که جابر بن عبد اللَّه از پیامبر شنیده که هیچ‌گاه جواب منفی به درخواست کسی نداده است. او متعجب بود که چرا پیامبر درخواست او را رد می‌کند. پیامبر تبسم کرد و گفت: "اللّهم اغفر له". سپس محمد گفت که در مورد این آیه نظر متفاوتی با آن مرد دارد؛ او میگوید "کثیرا" و آن مرد "کبیرا". پیامبر همچنان در حال بالا رفتن به مناره بود و میگفت: "کثیرا کثیرا کثیرا".
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسی فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا ای طهّره اللَّه ممّا قالوا.
هوش مصنوعی: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مانند کسانی نباشید که موسی را آزار دادند، پس خدا او را از آنچه گفتند پاک و تبرئه کرد.
وَ کانَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِیهاً ای کریما ذا جاه و قدر کما قال ابن عباس: کان حظیّا عند اللَّه لا یسئل شیئا الا اعطاه. و قال الحسن: کان مستجاب الدعوة محبّبا مقبولا.
هوش مصنوعی: او نزد خداوند مقام والایی داشت و شخصیت محترمی به شمار می‌رفت. به گفته ابن عباس، او در نزد خداوند مقام ویژه‌ای داشت و هر چیزی را که میخواست، به او داده می‌شد. همچنین، به گفته حسن، او دعایش مستجاب و در نظر مردم محبوب و پذیرفته بود.
خلافست میان علمای تفسیر که آنچه رب العزّة فرمود: آذَوْا مُوسی موسی را رنجانیدند، او را بچه رنجانیدند؟ و باین معنی خبر مصطفی است (ص) بروایت بو هریرة گفت: بنوا اسرائیل چون غسل میکردند یکدیگر را برهنه میدیدند و خویشتن را از چشم نگرنده نمی‌پوشیدند، و موسی مردی کریم بود شرمگن، نخواستی که کسی او را برهنه بیند، بخلوت غسل کردید و خویشتن را از نظر مردم پوشیده و کشیده داشتید، بنو اسرائیل او را طعن کردند گفتند: ما تستّر هذا التّستّر الا من عیب بجلده امّا برص و امّا ادرة و امّا آفة. رب العالمین خواست که او را از آن عیب که بر وی بستند پاک گرداند، روزی تنها غسل میکرد در آن خلوت گاه جامه از تن بر کشید و بر سر سنگ نهاد و در آب شد، چون از غسل فارغ گشت و قصد جامه پوشیدن کرد، آن سنگ بقدرت اللَّه برفت و جامه وی ببرد و موسی برهنه از قفای سنگ میدوید و میگفت: ثیابی یا حجر! ثیابی یا حجر! تا ببرد و موسی برهنه در انجمن بنی اسرائیل شد و ایشان موسی را برهنه بدیدند که در وی هیچ عیب نبود از آنچه میگفتند، پس آن سنگ بایستاد و موسی جامه در پوشید و آن سنگ را بعصای خود میزد، بو هریره گفت فو اللّه انّ بالحجر لندبا من اثر ضربه ثلثا او اربعا او خمسا اینست که رب العالمین فرمود: «فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا».
هوش مصنوعی: بین علما در مورد اینکه چه کسانی موسی را آزار داده‌اند، اختلاف نظر وجود دارد. در اینجا به این موضوع اشاره شده که موسی به خاطر شخصیت کرم و شرمگینی که داشت، نمی‌خواست کسی او را در حال برهنگی ببیند. او در تنهایی غسل میکرد و برای اینکه خود را از چشم دیگران بپوشاند، از لباس خود دوری کرد. اما بنی‌اسرائيل او را به خاطر این کار به عیب‌جویی متهم کردند و گفتند که او به خاطر وجود یک عیب در خود، این‌گونه رفتار کرده است. خداوند خواست تا این اتهام را از موسی دور کند. روزی موسی در خلوت خود، بدون لباس به آب رفت و پس از تمام شدن غسل، وقتی قصد پوشیدن لباسش را داشت، ناگهان سنگی که لباس او را نگه داشته بود کنار رفت و لباسش را برد. موسی به‌دنبال سنگ دوید و در نهایت برهنه در میان بنی‌اسرائیل ظاهر شد. وقتی آنها او را دیدند متوجه شدند که هیچ عیب و نقصی در او وجود ندارد و همان لحظه خداوند او را از اتهامات پاک گردانید.
ابو العالیة گفت: ایذاء موسی آن بود که قارون آن مومسه را بمزد گرفت تا بر موسی فجور و ناسزا بندد، و رب العالمین او را از آن معصوم داشت، و این قصه در سورة القصص رفت، و قیل: إیذاؤهم ایّاه انّه لمّا مات هارون فی التّیه ادّعوا علی موسی انّه قتله، و ذلک فیما روی عن علی بن ابی طالب (ع) فی قول اللَّه عز و جل: لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسی، قال: سعد موسی و هارون علیهما السلام الجبل فمات هارون، فقالت بنو اسرائیل: انت قتلته و کان اشدّ حبّا لنا منک و الین لنا منک، فآذوه بذلک فامر اللَّه عز و جل الملائکة فحملته حتی مرّوا به علی بنی اسرائیل و تکلّمت الملائکة بموته حتی عرف بنو اسرائیل انّه قد مات، فبرّأه اللَّه من ذلک فانطلقوا به فدفنوه فلم یطّلع علی قبره احد من خلق اللَّه الا الرّخم فجعله اللَّه اصمّ ابکم.
هوش مصنوعی: ابو العالیه بیان می‌کند که آزار موسی به این صورت بود که قارون فردی را استخدام کرد تا به موسی توهین کند، اما خداوند او را از این کار محفوظ داشت. همچنین در قرآن کریم در سوره قصص به این موضوع اشاره شده است. برخی میگویند زمانی که هارون در بیابان فوت کرد، قوم بنی‌اسرائیل ادعا کردند که موسی او را کشته است. این مطلب بر اساس روایتی از علی بن ابی‌طالب ذکر شده است که خداوند در قرآن فرموده: «شما نباید مانند کسانی باشید که موسی را آزار دادند». در داستان گفته شده که موسی و هارون به کوه رفتند و در آنجا هارون درگذشت. سپس بنی‌اسرائیل به موسی گفتند که تو او را کشته‌ای، در حالی که هارون محبوب‌تر و مهربان‌تر از موسی برای آنها بود. به همین دلیل به او آزار رساندند. خداوند به ملائکه دستور داد تا هارون را حمل کنند و از کنار بنی‌اسرائیل بگذرانند و ملائکه خبر مرگ او را به آنها رساندند تا بفهمند چه اتفاقی افتاده است. سپس خداوند موسی را از این اتهام پاک کرد و هارون را دفن کردند، به طوری که هیچ‌کس از مخلوقات خدا به قبر او آگاه نشد، جز پرندگان که خداوند آنها را نابینا و لال کرده بود.
روی عن عبد اللَّه بن مسعود قال: قسم النبی (ص) قسما فقال رجل: انّ هذه القسمة ما ارید بها وجه اللَّه، فاتیت النبی (ص) فاخبرته فغضب حتی رأیت الغضب فی وجهه ثم قال: «یرحم اللَّه موسی قد اوذی باکثر من هذا فصبر».
هوش مصنوعی: ابن مسعود نقل می‌کند که پیامبر (ص) بخشی از اموال را تقسیم کرد و مردی گفت که این تقسیم بدون نیت خیر و برای خدا انجام شده است. من به پیامبر خبر دادم و او به شدت غضب کرد تا جایی که غضبش را در چهره‌اش دیدم. سپس فرمود: «خداوند موسی را رحمت کند، او نیز به مراتب بیشتر از این آزار دید ولی صبر کرد.»
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً صوابا حقا مستقیما.
هوش مصنوعی: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا بترسید و سخنان درست و راست بگویید.
قال عکرمة: هو شهادة ان لا اله الا اللَّه سدت بین الکفر و الاسلام و بین الجنّة و النار.
هوش مصنوعی: عکرمه گفت: این عبارت شهادت می‌دهد که هیچ معبودی جز خدا وجود ندارد و این شهادت مانع از کفر و اسلام و همچنین جدایی بین بهشت و جهنم است.
یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمالَکُمْ قال ابن عباس: ای یتقبل حسناتکم و قال مقاتل: یزکّ اعمالکم.
هوش مصنوعی: او اعمال شما را اصلاح می‌کند. ابن عباس گفته است: او نیکی‌های شما را می‌پذیرد و مقاتل نیز گفته است: او اعمال شما را پاک و خالص می‌سازد.
وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ، و قالوا فی تفسیر قوله فی سورة محمد: وَ أَصْلَحَ بالَهُمْ سَیَهْدِیهِمْ وَ یُصْلِحُ بالَهُمْ یضمن عنهم التبعات و یرضی عنهم الخصوم.
هوش مصنوعی: و خداوند، گناهان شما را می‌بخشد. در تفسیر آیه‌ای از سوره محمد آمده است که خداوند آرامش زندگی آنان را برقرار کرده و به سوی هدایت‌شان راه نشان خواهد داد و اوضاعشان را اصلاح می‌کند. این به این معناست که خداوند از آنها حمایت کرده، مسئولیت‌ها و نگرانی‌هایشان را برطرف می‌سازد و همچنین دشمنانشان را راضی خواهد کرد.
وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماً ای ظفر بالخیر کلّه.
هوش مصنوعی: هر کس از خدا و پیامبرش اطاعت کند، به پیروزی بزرگی دست یافته است که شامل تمامی خوبی‌ها می‌شود.
إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ ابن عباس گفت: امانت ایدر حدود دین است و فرایض شرع و طاعت اللَّه. ابن مسعود گفت: پنج نماز است بوقت خویش گزاردن و زکاة مال دادن و روزه ماه رمضان داشتن و حج کردن و سخن راست گفتن و اوام گزاردن و در پیمانه و تراز و راستی و عدل بجای آوردن و ودیعتها بر امّت نگه داشتن. زید بن اسلم گفت: امانت اینجا سرائر طاعات است و خفیّات شرع که خلق را بر آن اطّلاع نبود کالنّیات فی الاعمال و الطهارة فی الصلاة و تحسین الصلاة فی الخلوة و کالصیام و الغسل من الجنابة.
هوش مصنوعی: ما امانت را به آسمانها، زمین و کوه‌ها عرضه کردیم. ابن عباس گفت که امانت به معنای پیروی از دین و انجام واجبات شرعی و اطاعت از خداوند است. ابن مسعود بیان کرد که امانت شامل پنج نماز در وقت خود، پرداخت زکات، روزه گرفتن در ماه رمضان، انجام حج و همچنین گفتن سخن راست و عمل به دستورات خدا، رعایت انصاف و درست‌کار بودن در معاملات و حفظ ودیعه‌ها در میان مردم است. زید بن اسلم گفت که امانت به معنای اعمال پنهان طاعت و رازهای شرع است که مردم از آن بی‌خبربوده‌اند، مانند نیت‌ها در اعمال، پاکیزگی در نماز، تحسين نماز در خلوت و همچنین روزه و غسل برای پاکی از جنابت.
روی عن ابی الدرداء قال: قال رسول اللَّه (ص): «خمس من جاء بهنّ یوم القیمة مع ایمان دخل الجنة: من حافظ علی الصلوات الخمس وضوئهنّ و رکوعهنّ و سجودهنّ و مواقیتهنّ، و اعطی الزکاة من ماله طیب النفس بها، و کان یقول: و ایم اللَّه لا یفعل ذلک الا مومن، و صام رمضان و حج البیت ان استطاع الی ذلک سبیلا و ادّی الامانة.
هوش مصنوعی: پیامبر اسلام (ص) فرمودند: پنج چیز وجود دارد که اگر کسی آنها را با ایمان انجام دهد، روز قیامت به بهشت می‌رود. این پنج چیز عبارتند از: محافظت بر پنج نماز در وقت خود، انجام وضو، رکوع و سجود به درستی، پرداخت زکات با نیت خالص و رضایتی در دل، روزه‌داری در ماه رمضان، و اگر توانایی داشته باشد، به حج رفتن به خانه خدا، و همچنین امانت‌داری.
قالوا: یا ابا الدرداء و ما أداء الامانة؟
هوش مصنوعی: آنها گفتند: ای ابا الدرداء، امانت را چگونه باید ادا کرد؟
قال: الغسل من الجنابة فانّ اللَّه عز و جل لم یأمن ابن آدم علی شی‌ء من دینه غیره. و قال عبد اللَّه بن عمرو بن العاص: اوّل ما خلق اللَّه من الانسان فرجه ثمّ اتمّ خلقته، و قال له: هذه امانة استودعتکها، فالفرج امانة و الاذن امانة و العین امانة و الید امانة و الرجل امانة، لا ایمان لمن لا امانة له.
هوش مصنوعی: غسل از جنابت واجب است، زیرا خداوند عز و جل هیچ چیزی از دین آدمی را جز این موضوع به او امانت نداده است. عبدالله بن عمرو بن عاص میگوید: نخستین چیزی که خداوند از انسان آفرید، فرج او بود و سپس سایر اعضا را تکمیل کرد و به او گفت: این امانتی است که به تو سپرده‌ام. پس فرج امانت است، گوش امانت است، چشم امانت است، دست امانت است و پا نیز امانت است. و هیچ ایمانی برای کسی که امانت ندارد وجود ندارد.
این امانتها بر اختلاف علما که گفتیم، رب العالمین عرضه کرد بر اعیان آسمانها و زمین و کوه‌ها و فرا پیش ایشان نهاد گفت: توانید که این امانت بردارید و در ان راست روید و بوفای آن باز آئید؟ ایشان گفتند و ما را از برداشت آن و نگه داشت آن چه آید و چه بود؟ گفت: اگر نیک آئید و راست روید ثواب و عطا یابید، و اگر بد آئید و کژ روید بعذاب و عقوبت رسید. ایشان گفتند: لا، یا رب نحن مسخرات لامرک لا نرید ثوابا و لا عقابا. این سخن نه از معصیت و مخالفت گفتند بلکه از خوف و خشیت گفتند و تعظیم دین اللَّه ترسیدند از تاوان و از راست باز نیامدن در آن، و رب العزة این عرض که کرد از روی تخییر کرد نه از روی الزام که اگر الزام بودی ازیشان امتناع نبودی و هر چند جمادات بودند رب العزة در قرآن ایشان را خضوع و سجود و خشیت و طاعت اثبات کرد قال اللَّه تعالی: أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ، وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ النُّجُومُ وَ الْجِبالُ وَ الشَّجَرُ... الایة، و قال تعالی للسماوات و الارض: ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً، قالَتا أَتَیْنا طائِعِینَ. و قال للحجارة: وَ إِنَّ مِنْها لَما یَهْبِطُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ.
هوش مصنوعی: این امانتها که درباره آن صحبت شد، به همه موجودات آسمانی و زمینی، کوه‌ها و دیگر موجودات ارائه شد. از آنها پرسیده شد که آیا می‌توانند این امانت را بر دوش بکشند و به درستی از آن نگهداری کنند؟ آنها پاسخ دادند که بار این امانت را چگونه می‌توانند بر دوش بکشند؟ گفته شد اگر به درستی عمل کنند، پاداش و نعمت خواهند یافت و اگر بد عمل کنند به عذاب و تنبیه خواهند رسید. آنها پاسخ دادند که ما تنها برای فرمان تو هستیم و نه به دنبال پاداش و نه از ترس مجازات. این بیان نه به خاطر نافرمانی، بلکه از ترس و خضوع در برابر دین خدا بود. رب‌العزة این پیشنهاد را با اختیار ارائه داد، نه به اجبار، زیرا اگر اجبار بود، آنها نمی‌توانستند امتناع کنند. در قرآن، خداوند نشان داده که حتی سنگ‌ها و جمادات نیز خضوع و سجده و ترس دارند. او به آسمانها و زمین فرمود که با اراده بیایید و آنها پاسخ دادند که با کمال اطاعت آمدیم. همچنین به سنگ‌ها اشاره کرد که برخی از آنها از ترس خداوند به زمین می‌افتند.
قومی علما گفتند: رب العزّة عقل و فهم در آن جمادات مرکّب کرد، آن گه که امانت بر ایشان عرضه کرد تا ایشان بعقل و فهم خطاب شنیدند و جواب دادند. قومی گفتند: عرض امانت بر اهل آسمان و زمین بود نه اعیان آسمان و زمین هذا کقوله: وَ سْئَلِ الْقَرْیَةَ یعنی اهل القریة. و قول صحیح آنست که اوّل گفتیم و علماء سلف و تابعین بر آن‌اند.
هوش مصنوعی: گروهی از علمای دین معتقدند که خداوند عقل و درک را در موجودات بی‌جان قرار داد، و زمانی که امانت را بر آنها عرضه کرد، با عقل و فهم خود به آن پاسخ دادند. برخی دیگر معتقدند که امانت فقط به ساکنان آسمان و زمین ارائه شده و نه به خود موجودات آسمان و زمین. این مشابه گفته‌ای است که "از اهل آن منطقه بپرسید" نشان می‌دهد که منظور از گفته‌ها، افراد آنجا هستند. اما نظر صحیح این است که همانطور که گفتیم، علمای پیشین و پیروان آنها نیز بر این عقیده‌اند.
قوله: فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها ای خفن من الامانة ان لا یؤدّینها فیلحقن العقاب.
هوش مصنوعی: این جمله اشاره دارد به این که زنان از قبول مسئولیت امانت‌داری خودداری کردند و از عواقب و مشکلات ناشی از آن ترسیدند؛ زیرا می‌دانستند که اگر امانت را به درستی انجام ندهند، مجازات خواهند شد.
وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ یعنی آدم علیه السلام. چون آسمان و زمین بترسیدند از پذیرفتن امانت و باز نشستند از برداشت آن، رب العزة آدم را گفت: انی عرضت الامانة علی السماوات و الارض و الجبال فلم تطقها فهل انت آخذها بما فیها ای آدم امانت دین و طاعت بر آسمان و زمین و کوه عرضه کردم و طاقت پذیرفتن آن نداشتند، تو آن را برداری و بپذیری؟ آدم گفت: یا رب و ما فیها؟ بار خدایا در آن پذیرفتن و برداشتن مرا چه بود؟ گفت: «ان احسنت جوزیت و ان أسأت عوقبت» اگر نیکو کردار باشی ثواب یابی و اگر بد کردار باشی عقوبت بینی. آدم بخدمت و طاعت بنده‌وار درآمد گفت: بین اذنی و عاتقی برداشتم میان گوش و دوش خویش.
هوش مصنوعی: انسان، یعنی آدم علیه‌السلام، بار این امانت را بر دوش خود گرفت. آسمان و زمین از قبول این امانت ترسیدند و از پذیرفتن آن سر باز زدند. پروردگار به آدم فرمود که امانت را به آسمانها، زمین و کوه‌ها عرضه کرده‌ام، اما آنها نتوانستند آن را تحمل کنند. آیا تو می‌پذیری؟ آدم پرسید: «پروردگارا، این امانت چه شامل می‌شود؟» خداوند پاسخ داد: «اگر نیکو عمل کنی، پاداش خواهی گرفت و اگر بد عمل کنی، مجازات خواهی شد.» آدم به‌عنوان یک بنده به این فرمان گردن نهاد و امانت را در میان گوش و شانه‌اش برداشت.
رب العالمین فرمود: اکنون که برداشتی ترا در آن معونت و قوّت دهم، اجعل لبصرک حجابا فاذا خشیت ان ینظر الی ما لا یحلّ لک فارخ حجابه و اجعل للسانک لحیین و غلقا فاذا خشیت ان یتکلّم بما لا یحلّ فاغلق و اجعل لفرجک لباسا فلا تکشفه علی ما حرّمت علیک. قال مجاهد: فما کان بین ان یحملنها و بین ان خرج من الجنّة الا مقدار ما بین الظّهر و العصر. زجاج گفت و جماعتی اهل معانی که: حمل امانت خیانت است در امانت یقال: فلان حمل الامانة، ای اثم فیها بالخیانة، و منه قوله تعالی: وَ لْنَحْمِلْ خَطایاکُمْ وَ ما هُمْ بِحامِلِینَ مِنْ خَطایاهُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ، و حملک السیئة ان تتقلّدها و تبوء باثمها.
هوش مصنوعی: خداوند فرمود: اکنون که تو را در این مشکل یاری می‌کنم و قدرت می‌بخشم، برای چشمانت پرده‌ای قرار بده و هرگاه ترسیدی که به چیزی که برایت حلال نیست، نگاه کنی، آن پرده را بردار. همچنین برای زبانت دو لبنَی و دندان بگذار و وقتی ترسیدی که چیزی که حلال نیست را بگویی، آن را ببند. برای بدن خود نیز لباسی در نظر بگیر و آن را از آنچه که بر تو حرام شده، نپوشان. مجاهد میگوید: فاصله‌ای که بین گرفتن این امانت و خارج شدن از بهشت بود، به اندازه فاصله‌ی بین ظهر و عصر بود. زجاج و برخی دیگر از اهل معنا گفتند: حمل امانت به معنای خیانت در امانت است و گفته می‌شود فلانی امانت را حمل کرد، به معنای اینکه در آن گناه کرده است. و از این روست که خداوند می‌فرماید: "و ما آنها حامل خطایای خود نیستند". حمل گناه به معنای این است که آن را به دوش بکشی و بار گناهش را به عهده بگیری.
گفتند: امانت در حقّ بنی آدم ادای فرایض است و امتثال امر و نهی چنان که گفتیم و امانت در حق آسمان و زمین و کوه‌ها خضوع است و طاعت، پس گفت: فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها آسمان و زمین و کوه سر وازدند و باز نشستند از آن که در آن خیانت کنند، یعنی که امانت خویش بگزاردند و خضوع و طاعت که بر ایشان نهادند بجای آوردند قالَتا أَتَیْنا طائِعِینَ، و بنی آدم در امانت خویش خیانت کردند و بوفای عهد باز نیامدند.
هوش مصنوعی: گفته شده که امانت برای انسان‌ها عبارت است از انجام واجبات و برقراری اطاعت از دستورات و نهی‌ها. اما برای آسمان، زمین و کوه‌ها امانت به معنای فروتنی و اطاعت است. بنابراین، آسمان و زمین و کوه‌ها از تحمل این امانت امتناع کردند و از خیانت به این مسئولیت دوری گزیدند. به این معنا که آنها وفای به امانت را پذیرفتند و اطاعتی که بر دوششان گذاشته شده بود را به انجام رساندند و گفتند که با رضایت آمده‌اند. اما انسان‌ها در امانت خود به خیانت پرداختند و به وفای به عهدمان توجه نکردند.
حسن گفت: برین تأویل انسان درین موضع کافر است و منافق فانهما حملا الامانة ای خانا فیها. و روی عن ابن مسعود قال: مثّلت الامانة لصخرة ملقاة و دعیت السماوات و الارض و الجبال الیها فلم یقربوا منها و قالوا لا نطیق حملها و جاء آدم من غیر ان دعی و حرّک الصخرة و قال لو امرت بحملها لحملتها فقلن له احمل فحملها الی رکبتیه ثمّ وضعها و قال لو اردت ان ازداد لزدت فقلن له احمل فحملها الی حقوه ثم وضعها و قال و اللَّه لو اردت ان ازداد لزدت فقلن له احمل فحملها حتی وضعها علی عاتقه فاذا اراد ان یضعها قال اللَّه تعالی: مکانک فانها فی عنقک و عنق ذریتک الی یوم القیمة.
هوش مصنوعی: حسن بیان کرد: در این زمینه، تأویل انسان می‌تواند به کافر و منافق بودن او منجر شود، زیرا امانت را خیانت کرده است. از ابن مسعود نقل شده که گفته است: امانت را به گوهری بزرگ تشبیه کردند و آسمانها، زمین و کوه‌ها را به آن دعوت کردند، اما هیچ‌یک نتوانستند آن را حمل کنند و گفتند که قدرت حملش را ندارند. سپس آدم بدون اینکه دعوت شود، به سمت آن گوهری بزرگ رفت و آن را حرکت داد و گفت: اگر سپرده می‌شدم، آن را حمل می‌کردم. به او گفتند که حمل کن، پس آن را تا به زانوهایش برد. سپس گفت: اگر بخواهم بیشتر حمل کنم، می‌توانم. به او گفتند که حمل کن، پس آن را تا پهلوهایش برد. او دوباره گفت: و خدا را قسم می‌دهم که اگر بخواهم، بیش از این حمل می‌کنم. گفتند که حمل کن، پس آن را روی دوش‌هایش گذاشت. وقتی خواست آن را زمین بگذارد، خداوند گفت: جای تو اینجاست، چون این امانت بر گردن تو و نسل تو تا روز قیامت است.
إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا قال ابن عباس: ظلوما لنفسه جهولا بامر اللَّه و ما احتمل من الامانة. و قال الکلبی: ظلوما حین عصی ربه جهولا لا یدری ما العقاب فی ترک الامانة.
هوش مصنوعی: او به طور ظالم و نادان بود. ابن عباس میگوید: او در حق خود ظالم و در مورد امر خدا و چیزی که بر عهده‌اش بود، نادان بود. کلبی نیز میگوید: او زمانی که خدا را نافرمانی کرد، ظالم و نادان بود و نمی‌دانست که عواقب نادیده گرفتن امانت چیست.
و قال مقاتل: ظلوما لنفسه جهولا بعاقبة ما حمل.
هوش مصنوعی: مقاتل میگوید: او به خود ظلم کرد و نسبت به عاقبت کاری که انجام داد نادان بود.
سدّی گفت: قصه عرض امانت آنست که آدم صفی صلوات اللَّه علیه چون بزمین آمد، رب العزة فرمود: ای آدم مرا در زمین خانه‌ایست در مکه و آن کعبه است مشرّف معظّم مقدّس، رو آنجا طواف کن، چون خواست که بزمین مکه رود آسمان را گفت: احفظی اهلی و ولدی بالامانة، اهل و عیال و فرزند مرا گوش دار و امانت در آن بجای آر، آسمان سر وازد و نپذیرفت زمین را گفت، همچون سر وازد و نپذیرفت، کوه‌ها را گفت، هم چنان سر وازد و نپذیرفت، آن گه قابیل را گفت که تو ایشان را گوش داری و امانت در آن بجای آری، قابیل در پذیرفت و گفت: تذهب و ترجع فتجد اهلک کما یترک. پس آدم برفت چون باز آمد قابیل هابیل را کشته بود، اینست که رب العالمین فرمود: إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا یعنی قابیل حین حمل امانة آدم ثمّ لم یحفظ له اهله.
هوش مصنوعی: در این داستان، گفته شده که وقتی حضرت آدم به زمین آمد، خداوند به او فرمود که در مکه خانهای به نام کعبه وجود دارد که باید آنجا طواف کند. هنگام رفتن به مکه، حضرت آدم از آسمان خواست که خانواده و فرزندانش را حفظ کند و امانت نگه دارد، اما آسمان قبول نکرد. سپس کوه‌ها را نیز امتحان کرد و آنها هم نپذیرفتند. در نهایت، خداوند به فرزندش قابیل گفت که از خانواده‌اش مراقبت کند و او پذیرفت. اما وقتی حضرت آدم به زمین بازگشت، متوجه شد که قابیل برادرش هابیل را کشته است. به همین دلیل خداوند درباره قابیل فرمود که او ظالم و جاهل بود، زیرا امانت خانواده حضرت آدم را به درستی حفظ نکرده بود.
لِیُعَذِّبَ اللَّهُ الْمُنافِقِینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِکِینَ وَ الْمُشْرِکاتِ وَ یَتُوبَ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ فصّل اللَّه عز و جل اقسام العبید تفصیلا بالغا حسنا تامّا. مشرک اوست که امانت نپذیرفت، منافق اوست که پذیرفت و نگزارد، مؤمن اوست که امانت پذیرفت و بگزارد. قال مقاتل: لیعذبهم بما خانوا الامانة و نقضوا المیثاق.
هوش مصنوعی: خداوند منافقان و مشرکان را عذاب می‌کند و به مؤمنان توبه می‌دهد. خداوند به‌طور کامل و واضح انواع بندگانش را توضیح داده است. مشرک کسی است که امانت را نمی‌پذیرد، منافق کسی است که امانت را می‌پذیرد اما آن را رعایت نمی‌کند و مؤمن کسی است که امانت را می‌پذیرد و به آن عمل می‌کند. مقاتل بیان کرده که خداوند آنها را به‌خاطر خیانت به امانت و نقض میثاقشان عذاب خواهد کرد.
وَ یَتُوبَ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یهدیهم و یرحمهم بما ادّوا من الامانة.
هوش مصنوعی: خدا بر مؤمنان و مؤمنات رحمت می‌آورد و آنها را هدایت می‌کند و به خاطر وفای به عهد و امانتداری‌شان، نسبت به آنها رحمت می‌کند.
و قال ابن قتیبة: عَرَضْنَا الْأَمانَةَ لیظهر نفاق المنافق و شرک المشرک فیعذّبهم اللَّه و یظهر ایمان المؤمن فیتوب اللَّه علیه، ای یعود علیه بالرّحمة و المغفرة ان حصل منه تقصیر فی بعض الطّاعات.
هوش مصنوعی: ابن قتیبه میگوید: ما امانت را برای اینکه نفاق hypocriteها و شرک مشرک‌ها نمایان شود، قرار دادیم تا خداوند آنها را عذاب کند و ایمان مؤمنان نمایان شود تا خداوند بر آنها رحمت و بخشش کند، حتی اگر در برخی از عبادات کوتاهی کرده باشند.
وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً.
هوش مصنوعی: و خداوند همواره بخشنده و مهربان است.
میبدی