این سوره تنزیل السجده گویند و سورة المضاجع گویند. سی آیت است و سیصد و هشتاد کلمه و هزار و پانصد و هژده حرف. جمله بمکه فرو آمد مگر سه آیت که بمدینه فرو آمد در شأن علی بن ابی طالب (ع) و در شأن ولید بن عقبة بن ابی معیط، بعضی مفسّران گفتند: تَتَجافی جُنُوبُهُمْ تا آخر پنج آیت مدنی است و باقی مکّی و درین سوره منسوخ یک آیت است در آخر سوره فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ انْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ بآیت سیف منسوخ گشت. و در بیان فضیلت سوره ابی بن کعب روایت کرد از رسول خدا (ص) قال: من قرأ الم تنزیل اعطی من الاجر کانما احیا لیلة القدر و روی جابر انّ رسول اللَّه (ص) کان لا ینام حتی یقرأ الم تنزیل السجدة و تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ و یقول هما تفضلان کلّ سورة فی القرآن سبعین حسنة فمن قرأهما کتبت له سبعون حسنة و محی عنه سبعون سیّئة و رفع له سبعون درجة.
الم تَنْزِیلُ الْکِتابِ ای هذه الحروف تنزیل الکتاب، یعنی منزل من ربّ العالمین لا شکّ فیه. قومی گفتند الم سخنی است بنفس خویش مستقل از ما بعد منفصل، مدح است و ثنا از خداوند عزّ و جلّ مر خود را در ابتداء سوره: الف اشارتست به انا و لام اشارتست باللّه و میم اشارتست با علم ای انا اللَّه اعلم. و ابن عباس تفسیر کرده و برین نیفزوده. قومی گفتند الم قسم است از خداوند جلّ جلاله بجمله حروف تهجی و اختصار را این سه حرف گفت و مراد همه حروف است چنانک کودک را گویند الف با تا نوشت و مراد همه حروف است نه این سه حرف تنها. قسم است از خداوند جلّ جلاله، بجواب کافران و ردّ طعن ایشان که گفتند این قرآن فرا نهاده و ساخته محمد است. اللَّه سوگند یاد فرمود بحروف که کلام اوست و نامهای او که: الذی یتلوا محمد تنزیل الکتاب لا شک فیه عند اهل الاعتبار انّه من ربّ العالمین.
و روا باشد که نفی بمعنی نهی باشد ای لا ترتابوا فیه کقوله: فلا رفث و لا فسوق و قیل معنی لا رَیْبَ فِیهِ ای لا کهانة و لا سحر و لا شعر فیه.
أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ ام ابتداء کلام تجد تکراره فی مواضع من القرآن. و قیل هو متّصل و تقدیره ا یصدّقون انّه تنزیل من ربّ العالمین أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ ای اختلقه محمد من تلقاء نفسه. کافران میگویند این قرآن ساخته و فرا نهاده محمد است از خویشتن، ربّ العالمین فرمود: بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ ای لیس کما زعموا نه چنان است که ایشان گفتند بلکه این سخن خداوند است، سخنی راست درست بآن فرستاد بتو ای محمد تا تو قریش را بآن آگاه کنی که پیش از تو هیچ آگاه کننده بایشان نیامد، یعنی بعد رفع عیسی و پیش از بعثت محمد و الناس کانوا محجوجین بعیسی لزمتهم حجة اللَّه حتی بعث محمد (ص)، نظیره قوله: وَ ما أَرْسَلْنا إِلَیْهِمْ قَبْلَکَ مِنْ نَذِیرٍ، لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ الی الرشاد بانذارک و یرتدعون عن کفرهم.
اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ ای اللَّه الذی انزل علیک هذا الکتاب هو الذی خلق السماوات السبع و الارضین السبع، وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ کلّ یوم الف سنة، و قیل: فی ستّة ایّام هی الایّام المعتادة، ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یعنی فی الیوم السابع و الاستواء فی اللغة العلوّ و الاستقرار و قد ذکرنا وجوهه فیما سبق، ما لَکُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا شَفِیعٍ ای لا احد یتولّی تدبیرکم فی الدنیا سواه و لا احد یدفع عذابه عن العصاة فی الآخرة لا قویّ بقوته و لا شفیع بمسألته، أَ فَلا تَتَذَکَّرُونَ ا فلا تتعظون و تعتبرون.
و قیل ا فلا تعرفونه بعقولکم.
یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَی الْأَرْضِ ای یقضی اللَّه ما یرید ان یقضیه فی السماء فینزل الملائکة به الی الارض. و قیل ینزل الوحی مع جبرئیل من السماء الی الارض، ثُمَّ یَعْرُجُ ای یصعد، إِلَیْهِ جبرئیل، فِی یَوْمٍ یعنی فی مسافة یوم، مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ نازلا و صاعدا مما یعد الناس من ایام الدنیا میان آسمان و زمین پانصد سال راهست بسال این جهانی، فریشته چون فرو آید و بر شود در نزول و در صعود هزار ساله راه باز باید برید. معنی آیت آنست که ربّ العزه وحی پاک و فرمان روان از آسمان بزمین میفرستد بزبان جبرئیل و جبرئیل بعد از گزارد وحی و رسانیدن پیغام باز بر آسمان میشود، آن نزول و این صعود و بریدن این مسافت هزار ساله در روزی است از روزهای این جهانی، اگر یکی از بنی آدم خواهد که این مسافت باز برد بهزار سال باز تواند برید و فریشته بیک روز باز می‌برد و این مقدار از زمین است تا بآسمان. امّا آنچه گفت در سورة المعارج: تَعْرُجُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ آن مقدار مسافت است از زمین تا بسدره منتهی که مقام جبرئیل است یعنی که جبرئیل و فریشتگان که مقام معلوم ایشان سدره منتهی است مسافت پنجاه هزار ساله از زمین تا بسدره منتهی بیک روز از روزهای این جهانی باز می‌برند و برین تأویل إِلَیْهِ بامکان ملک شود یعنی الی المکان الذی امره اللَّه عزّ و جلّ ان یعرج الیه. و قیل فِی یَوْمٍ هو ظرف لقوله یُدَبِّرُ لا لقوله یَعْرُجُ و المعنی یدبّر امر السماء و الارض فی یوم کالف سنة من ایامکم اللَّه کار آسمان و زمین میسازد و حکم میکند در روزی که اندازه آن در شمار هزار سال است، یعنی یقضی امر کلّ شی‌ء الف سنة الی الملائکة ثم کذلک ابدا فسمّی ما یقضی الی الملائکة الف سنة یوما کما شاء. خلاصه این قول آنست که مجاهد گفت: یقضی قضاء الف سنة فینزل به الملک ثم یعرج لالف آخر اذا مضی الالف. و قال بعضهم: الف سنة فی هذه الآیة و خمسون الف سنة فی سورة المعارج کلّها فی القیامة و المراد بالیوم الوقت و اوقات القیامة مختلفة تکون علی بعضهم اطول و علی بعضهم اقصر. و معنی الآیة یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَی الْأَرْضِ مدّة ایّام الدنیا الی ان تقوم السّاعة و یبعث الناس للحساب، ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ ای یرجع الامر و التدبیر الیه بعد فناء الدنیا و انقطاع امر الامراء و حکم الحکّام، فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ و هو یوم القیامة. و امّا قوله خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ فانّه اراد علی الکافر یجعل اللَّه ذلک الیوم علیه مقدار خمسین الف سنة و علی المؤمن کقدر صلاة مکتوبة صلاها فی الدنیا. هکذا ورد به الخبر، و قال ابرهیم التیمی لا یکون علی المؤمن الّا کما بین الظهر و العصر. و قال بعضهم لیس لیوم القیامة آخر و فیه اوقات شتّی بعضها الف سنة و بعضها خمسون الف سنة علی قدر منازل الناس فی الکفر و الایمان و الصلاح و الفساد ثم لا ینتهی الیوم الی لیل بل یرد النهار الی اهل الجنّة مخلّدا و اللیل الی اهل النار مخلّدا. و قال بعضهم. فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ متصل بقوله ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ ای استوی علی العرش فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ و هو الیوم السّابع و دلیل هذا الوجه قوله فی صدر سورة یونس: ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الْأَمْرَ. و سئل عن ابن عباس و سعید بن المسیب عن هذه الآیة و عن قوله: خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ فقالا لا ندری ما هی و نکره ان نقول فی کتاب اللَّه ما لا نعلم.
ذلِکَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ ای ذلک الذی صنع ما ذکر من خلق السماوات و الارض، عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الغیب الآخرة، و الشهادة الدنیا. و قیل الغیب ما غاب عن الخلق و الشهادة ما ظهر لکم. و قیل الغیب ما سیوجد و الشهادة الموجود.
و قیل الغیب خفاء الشی‌ء عن الادراک و الشهادة ظهوره للادراک، الْعَزِیزُ علی اعدائه، الرَّحِیمُ باولیائه.
الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ خَلَقَهُ بفتح لام قراءت نافع است و عاصم و حمزه و کسایی و معنی آنست که نیکو آفرید هر چه آفرید، باقی بسکون لام خوانند، یعنی که نیکو کرد آفرینش هر چیز. و قیل معناه علم کلّ شی‌ء قبل خلقه فخلقه بعد علمه به و منه
قول علی بن ابی طالب (ع): قیمة کلّ امرئ ما یحسنه ای یعلمه.
و قال مقاتل: علم کیف یخلق کلّ شی‌ء و اللَّه عزّ و جلّ خالق الحسن و القبیح لکن القبیح کان فی علمه ان تکون قبیحا فلمّا کان ینبغی تقبیحه کان الاحسن و الاصوب فی خلقته تقبیحه علی ما ینبغی فی علم اللَّه عز و جل فیه لانّ المستحسنات انّما حسنت فی مقابلة المستقبحات، فلمّا احتاج الحسن الی قبیح یقابله لیظهر حسنه کان تقبیحه حسنا، وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِینٍ یعنی آدم و هو اوّل حیّ خلق من طین.
ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ ذریّته، مِنْ سُلالَةٍ ای قطعة، سمیت سلالة لانّها تسل من الانسان مِنْ ماءٍ مَهِینٍ ای ضعیف و هو نطفة الرجل.
ثُمَّ سَوَّاهُ ای سوی خلقه. وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ ثم عاد الی ذریته فقال: وَ جَعَلَ لَکُمُ بعد ان کنتم نطفا، السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لتسمعوا و تبصروا و تعقلوا، قَلِیلًا ما تَشْکُرُونَ ای لا تشکرون ربّ هذه النعم فتوحّدونه.
وَ قالُوا یعنی منکری البعث، أَ إِذا ضَلَلْنا علی الخبر أَ إِنَّا بالاستفهام شامی و ضدّه نافع و الکسائی و یعقوب. الباقون بالاستفهام فیهما جمیعا و المعنی أَ إِذا ضَلَلْنا ای بلینا و هلکت اجسادنا، فِی الْأَرْضِ و صرنا ترابا و ذهبنا عن اعین الناس کما یضلّ الماء فی اللبن، أَ إِنَّا لَفِی خَلْقٍ جَدِیدٍ نحیا کما کنّا قبل موتنا یعنی هذا عجب منکر، فقال تعالی: بَلْ هُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ کافِرُونَ ای بالبعث و النشور جاحدون، و قرئ فی الشواذ: اذا صللنا بالصّاد المهملة معناه انتنّا من قولهم صل اللحم اذا انتن.
قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ التوفّی استیفاء العدد، یقال مائة وافیة و الف واف. قال اللَّه تعالی: فَوَفَّاهُ حِسابَهُ ای اعطاه جزاؤه وافیا، و منه قوله عز و جلّ عن قول عیسی (ع): فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنِی یعنی سلّمت الیّ رزقی فی الدنیا وافیا، فقوله یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ ای یتم ارزاقکم بقبض ارواحکم. و قیل معناه: یقبض ارواحکم حتی لا یبقی احدا من العدد الذی کتب علیهم الموت. و روی انّ ملک الموت جعلت له الدنیا مثل راحة الید یأخذ منها صاحبها ما احبّ من غیر مشقّة فهو یقبض انفس الخلق فی مشارق الارض و مغاربها و له اعوان من ملائکة الرّحمة و ملائکة العذاب. و قال ابن عباس: انّ خطوة ملک الموت ما بین المشرق و المغرب. و قال مجاهد: جعلت له الارض مثل طست یتناول منها حیث یشاء. و فی بعض الاخبار انّ ملک الموت علی معراج بین السماء و الارض فینزع اعوانه روح الانسان فاذا بلغ ثغرة نحره قبضه ملک الموت.
و عن معاذ بن جبل قال: انّ لملک الموت حربة تبلغ ما بین المشرق و المغرب و هو یتصفّح وجوه الناس، فما من اهل بیت الّا و ملک الموت یتصفّحهم فی کلّ یوم مرّتین، فاذا رای انسانا قد انقضی اجله ضرب رأسه بتلک الحربة. و قال الآن یزار بک عسکر الاموات و قد اضاف اللَّه تعالی توفّی الانفس تارة الی ملک الموت فقال یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ و الی الملائکة مرّة، فقال الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ و الی نفسه جلّ جلاله مرّة فقال: اللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها و معنی الآیات کلّها انّ القادر علی الاماتة هو اللَّه وحده لا شریک له و لا معین.
ثمّ جعل قبض الارواح الی ملک الموت عند القضاء الآجال التی اجّلها اللَّه لا یقدر ملک الموت علی تقدیم ذلک و لا تأخیره بل یقبض الارواح علی ما اطلقه اللَّه علیه من غیر تفریط و لا افراط. ثمّ جعل الملائکة اعوانا لملک الموت ینزعون الارواح من الاجساد و یقبضها ملک الموت و کلّهم متعبّدون بذلک، ثُمَّ إِلی رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ عند البعث للثواب و العقاب.
وَ لَوْ تَری إِذِ الْمُجْرِمُونَ ناکِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ. لو هاهنا للتعظیم لا للشرط و المعنی و لو تری یا محمّد هؤلاء الکافرین بالبعث و هم وقوف بین یدی اللَّه یوم القیامة، ناکِسُوا رُؤُسِهِمْ ای مطرقون خاضعون لا یرفعون طرفا من شدة ما هم فیه من الغم و الحزن و الندم و الخزی، رَبَّنا أَبْصَرْنا القول فیه مضمر یعنی یقولون رَبَّنا أَبْصَرْنا ما کنا نکذب به من عقابک، وَ سَمِعْنا منک تصدیق ما کانت رسلک تامرنا به فی الدّنیا، فَارْجِعْنا رجع اذا صرف و رجع اذا انصرف، قال اللَّه تعالی: فَإِنْ رَجَعَکَ اللَّهُ ای صرفک اللَّه، فَارْجِعْنا ای فارددنا الی الدّنیا، نَعْمَلْ بطاعتک إِنَّا مُوقِنُونَ الآن.
وَ لَوْ تری شِئْنا لَآتَیْنا کُلَّ نَفْسٍ فی الدّنیا هُداها ای رشدها و توفیقها للایمان و ما یهتدون به الی النجاة. و قیل: لارشدنا کل نفس الی طریق الجنّة، وَ لکِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی ای سبق و عدی و وجب القول منّی، لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ ای من کفرة الجن و الانس و ذلک قوله لابلیس: لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْکَ وَ مِمَّنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ أَجْمَعِینَ. و قیل سبق الحکم منّی بادخال اهل الجنّة الجنّة و اهل النّار النّار. ثمّ یقال لاهل النّار: فَذُوقُوا بِما نَسِیتُمْ قال مقاتل اذا دخلوا النار قال لهم الخزنة: فَذُوقُوا بِما نَسِیتُمْ یعنی فذوقوا العذاب بما ترکتم، لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا فلم تعملوا له. و قیل: ترکتم الایمان به فی الدّنیا، إِنَّا نَسِیناکُمْ ترکناکم فی النّار، و قوله عزّ و جلّ: فَنَسِیَ ای ترک الطاعة، و قوله: نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ ای ترکوهم فترکهم و النسی المنسیّ، الشی‌ء الملقی المتروک، وَ ذُوقُوا عَذابَ الْخُلْدِ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ من الکفر و تکذیب الرسل. و عن کعب الحبر قال: اذا کان یوم القیامة تقوم الملائکة فیشفعون ثم یقوم الانبیاء فیشفعون، ثم یقوم الشهداء فیشفعون ثم یقوم المؤمنون فیشفعون، حتی اذا انصرمت الشفاعة کلها خرجت الرّحمة فتشفع حتی لا یبقی فی النار احد یعبأ اللَّه به شیئا ثم یعظم اهلها ثم یؤمر بالباب فیقبض علیهم فلا یدخل فیها روح و لا یخرج منها غم ابدا.
إِنَّما یُؤْمِنُ بِآیاتِنَا الَّذِینَ إِذا ذُکِّرُوا بِها ای وعظوا بها، خَرُّوا سُجَّداً سقطوا علی وجوههم ساجدین خوفا من عذاب اللَّه و لقائه. و قیل: إِذا ذُکِّرُوا بِها خَرُّوا سُجَّداً ای اذا دعوا الی الصلوات الخمس بالاذان اجابوا، وَ سَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ای صلّوا بامر ربّهم.
و قیل: سَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ای قالوا سبحان اللَّه و بحمده.
روی عن ابی هریرة رضی اللَّه عنه قال قال رسول اللَّه (ص): «کلمتان خفیفتان علی اللسان ثقیلتان فی المیزان حبیبتان الی الرحمن: سبحان اللَّه و بحمده، سبحان اللَّه العظیم».
وَ هُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ ای لا یستنکفون عن اتّباع اوامره بل یتقرّبون الیه بالایمان به و السجود له و قیل فی الآیة تقدیم و تأخیر و المعنی انما یخرّ ساجدا مسبّحا اذا ذکر بآیاتنا من یؤمن بها و لا یستکبر. روی انّ بعض المنافقین کانوا اذا نودوا بالصلاة و خفوا عن اعین المسلمین ترکوها فقال اللَّه تعالی: المؤمن اذا دعی الی الصلاة اتی و رکع و سجد و لم یستکبر.
برگردان به زبان ساده
این سوره تنزیل السجده گویند و سورة المضاجع گویند. سی آیت است و سیصد و هشتاد کلمه و هزار و پانصد و هژده حرف. جمله بمکه فرو آمد مگر سه آیت که بمدینه فرو آمد در شأن علی بن ابی طالب (ع) و در شأن ولید بن عقبة بن ابی معیط، بعضی مفسّران گفتند: تَتَجافی جُنُوبُهُمْ تا آخر پنج آیت مدنی است و باقی مکّی و درین سوره منسوخ یک آیت است در آخر سوره فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ انْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ بآیت سیف منسوخ گشت. و در بیان فضیلت سوره ابی بن کعب روایت کرد از رسول خدا (ص) قال: من قرأ الم تنزیل اعطی من الاجر کانما احیا لیلة القدر و روی جابر انّ رسول اللَّه (ص) کان لا ینام حتی یقرأ الم تنزیل السجدة و تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ و یقول هما تفضلان کلّ سورة فی القرآن سبعین حسنة فمن قرأهما کتبت له سبعون حسنة و محی عنه سبعون سیّئة و رفع له سبعون درجة.
هوش مصنوعی: این سوره که به نام "تنزیل سجده" و "سوره مضاجع" معروف است، شامل سی آیه، سیصد و هشتاد کلمه و هزار و پانصد و هجده حرف می‌باشد. تمام آیات آن در مکه نازل شده‌اند به جز سه آیه که در مدینه نازل گردیدند. این آیات در مورد علی بن ابی‌طالب (ع) و ولید بن عقبة بن ابی معیط نازل شده‌اند. برخی مفسران معتقدند که پنج آیه از این سوره در مدینه نازل شده‌اند و مابقی مکی هستند. همچنین، در این سوره یک آیه که در مورد نسخ است وجود دارد که در انتهای سوره آمده: "فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ انْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ" که به آیه سیف منسوخ شده است. درباره فضیلت این سوره، از ابی بن کعب نقل شده که پیامبر (ص) فرموده‌اند: کسی که "الم تنزیل" را بخواند، پاداشی همانند احیای شب قدر خواهد داشت. همچنین جابر نقل کرده که پیامبر (ص) هر شب قبل از خواب "الم تنزیل" و "تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ" را می‌خوانده و می‌فرموده که هر یک از این دو سوره به اندازه هفتاد حسنه فضیلت دارند. کسی که این دو سوره را بخواند، هفتاد حسنه برایش نوشته میشود و هفتاد سیئه از او محو خواهد شد و هفتاد درجه نیز بالا می‌رود.
الم تَنْزِیلُ الْکِتابِ ای هذه الحروف تنزیل الکتاب، یعنی منزل من ربّ العالمین لا شکّ فیه. قومی گفتند الم سخنی است بنفس خویش مستقل از ما بعد منفصل، مدح است و ثنا از خداوند عزّ و جلّ مر خود را در ابتداء سوره: الف اشارتست به انا و لام اشارتست باللّه و میم اشارتست با علم ای انا اللَّه اعلم. و ابن عباس تفسیر کرده و برین نیفزوده. قومی گفتند الم قسم است از خداوند جلّ جلاله بجمله حروف تهجی و اختصار را این سه حرف گفت و مراد همه حروف است چنانک کودک را گویند الف با تا نوشت و مراد همه حروف است نه این سه حرف تنها. قسم است از خداوند جلّ جلاله، بجواب کافران و ردّ طعن ایشان که گفتند این قرآن فرا نهاده و ساخته محمد است. اللَّه سوگند یاد فرمود بحروف که کلام اوست و نامهای او که: الذی یتلوا محمد تنزیل الکتاب لا شک فیه عند اهل الاعتبار انّه من ربّ العالمین.
هوش مصنوعی: این متن درباره حروف مقطعه «الم» و معانی مختلفی که برای آن وجود دارد، صحبت میکند. برخی افراد بر این باورند که این حروف نشانه‌ای از خواندن و نزول کتاب الهی هستند و بر این امر تأکید میشود که این کتاب از سوی پروردگار جهان نازل شده است. برخی دیگر عقیده دارند که «الم» به عنوان قسمتی از خداوند به کار رفته و به حروفی اشاره میکند که همهٔ آنها در زبان عربی وجود دارند. این افراد همچنین به نقد و پاسخ به کافران اشاره دارند که قرآن را ساختهٔ پیامبر اکرم (ص) قلمداد کردند. در نهایت، تأکید میشود که قرآن از جانب خداوند و مملو از علم و حکمت است و هیچ شکی در آن وجود ندارد.
و روا باشد که نفی بمعنی نهی باشد ای لا ترتابوا فیه کقوله: فلا رفث و لا فسوق و قیل معنی لا رَیْبَ فِیهِ ای لا کهانة و لا سحر و لا شعر فیه.
هوش مصنوعی: ممکن است که عبارت نفی به معنای نهی باشد، به گونه‌ای که مشابه جمله‌ای باشد که می‌گوید: هیچ سخن ناشایست و هیچ فسق و فساد و همچنین گفته شده است که معنای "هیچ شکی در آن نیست" این است که هیچ جادو، هیچ سحر و هیچ شعر در آن وجود ندارد.
أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ ام ابتداء کلام تجد تکراره فی مواضع من القرآن. و قیل هو متّصل و تقدیره ا یصدّقون انّه تنزیل من ربّ العالمین أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ ای اختلقه محمد من تلقاء نفسه. کافران میگویند این قرآن ساخته و فرا نهاده محمد است از خویشتن، ربّ العالمین فرمود: بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ ای لیس کما زعموا نه چنان است که ایشان گفتند بلکه این سخن خداوند است، سخنی راست درست بآن فرستاد بتو ای محمد تا تو قریش را بآن آگاه کنی که پیش از تو هیچ آگاه کننده بایشان نیامد، یعنی بعد رفع عیسی و پیش از بعثت محمد و الناس کانوا محجوجین بعیسی لزمتهم حجة اللَّه حتی بعث محمد (ص)، نظیره قوله: وَ ما أَرْسَلْنا إِلَیْهِمْ قَبْلَکَ مِنْ نَذِیرٍ، لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ الی الرشاد بانذارک و یرتدعون عن کفرهم.
هوش مصنوعی: آیا آنها میگویند که محمد این قرآن را اختراع کرده است یا اینکه این سخنان در جایی از قرآن تکرار شده است؟ برخی گفته‌اند که این آیات به هم مربوط هستند و معنای آن این است که آیا آنها باور دارند که این کتاب نازل شده از سوی پروردگار جهانیان است یا اینکه میگویند محمد این را از خود ساخته است؟ کافران میگویند این قرآن ساخته و پرداخته محمد است. اما پروردگار جهانیان می‌فرماید: «نه، این سخن حق است که از جانب پروردگارت آمده است»، یعنی این طور نیست که آنها می‌پندارند. بلکه این کلام خداوند است که به تو ای محمد نازل شده تا قریش را از آن آگاه کنی، چرا که پیش از تو هیچ آگاهی برای ایشان نیامد. یعنی بعد از رفع عیسی و قبل از بعثت محمد، مردم با عیسی مورد خطاب قرار گرفته بودند و حجه الهی برای آنها لازم بوده است تا زمانی که محمد (ص) مبعوث شد. این مورد مشابه است به آیه‌ای که می‌فرماید: «و ما پیش از تو هیچ نذیری به سوی آنها نفرستادیم»، تا شاید آنها به هدایت دست یابند و از کفر خود برگردند.
اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ ای اللَّه الذی انزل علیک هذا الکتاب هو الذی خلق السماوات السبع و الارضین السبع، وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ کلّ یوم الف سنة، و قیل: فی ستّة ایّام هی الایّام المعتادة، ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یعنی فی الیوم السابع و الاستواء فی اللغة العلوّ و الاستقرار و قد ذکرنا وجوهه فیما سبق، ما لَکُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا شَفِیعٍ ای لا احد یتولّی تدبیرکم فی الدنیا سواه و لا احد یدفع عذابه عن العصاة فی الآخرة لا قویّ بقوته و لا شفیع بمسألته، أَ فَلا تَتَذَکَّرُونَ ا فلا تتعظون و تعتبرون.
هوش مصنوعی: خداوندی که این کتاب را بر تو نازل کرده، همان کسی است که هفت آسمان و هفت زمین را در شش روز خلق کرد، به طوری که هر روز به اندازه هزار سال از آنچه شما محاسبه می‌کنید، به طول انجامید. برخی بر این باورند که این شش روز به معنای روزهای معمولی است. سپس او بر عرش تکیه زد، که در زبان به معنای علو و استقرار است و در متن‌های پیشین نیز توضیح داده شده است. هیچ کس جز او نخواهد توانست به شما در دنیا کمک کند یا عذاب را از شما در آخرت دور نماید. نه کسی به اقتدار خود و نه کسی به واسطه دعا و شفاعت خود نمی‌تواند شما را نجات دهد. آیا فکر نمی‌کنید و پند نمی‌گیرید؟
و قیل ا فلا تعرفونه بعقولکم.
هوش مصنوعی: آیا شما او را با عقل‌های خود نمی‌شناسید؟
یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَی الْأَرْضِ ای یقضی اللَّه ما یرید ان یقضیه فی السماء فینزل الملائکة به الی الارض. و قیل ینزل الوحی مع جبرئیل من السماء الی الارض، ثُمَّ یَعْرُجُ ای یصعد، إِلَیْهِ جبرئیل، فِی یَوْمٍ یعنی فی مسافة یوم، مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ نازلا و صاعدا مما یعد الناس من ایام الدنیا میان آسمان و زمین پانصد سال راهست بسال این جهانی، فریشته چون فرو آید و بر شود در نزول و در صعود هزار ساله راه باز باید برید. معنی آیت آنست که ربّ العزه وحی پاک و فرمان روان از آسمان بزمین میفرستد بزبان جبرئیل و جبرئیل بعد از گزارد وحی و رسانیدن پیغام باز بر آسمان میشود، آن نزول و این صعود و بریدن این مسافت هزار ساله در روزی است از روزهای این جهانی، اگر یکی از بنی آدم خواهد که این مسافت باز برد بهزار سال باز تواند برید و فریشته بیک روز باز می‌برد و این مقدار از زمین است تا بآسمان. امّا آنچه گفت در سورة المعارج: تَعْرُجُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ آن مقدار مسافت است از زمین تا بسدره منتهی که مقام جبرئیل است یعنی که جبرئیل و فریشتگان که مقام معلوم ایشان سدره منتهی است مسافت پنجاه هزار ساله از زمین تا بسدره منتهی بیک روز از روزهای این جهانی باز می‌برند و برین تأویل إِلَیْهِ بامکان ملک شود یعنی الی المکان الذی امره اللَّه عزّ و جلّ ان یعرج الیه. و قیل فِی یَوْمٍ هو ظرف لقوله یُدَبِّرُ لا لقوله یَعْرُجُ و المعنی یدبّر امر السماء و الارض فی یوم کالف سنة من ایامکم اللَّه کار آسمان و زمین میسازد و حکم میکند در روزی که اندازه آن در شمار هزار سال است، یعنی یقضی امر کلّ شی‌ء الف سنة الی الملائکة ثم کذلک ابدا فسمّی ما یقضی الی الملائکة الف سنة یوما کما شاء. خلاصه این قول آنست که مجاهد گفت: یقضی قضاء الف سنة فینزل به الملک ثم یعرج لالف آخر اذا مضی الالف. و قال بعضهم: الف سنة فی هذه الآیة و خمسون الف سنة فی سورة المعارج کلّها فی القیامة و المراد بالیوم الوقت و اوقات القیامة مختلفة تکون علی بعضهم اطول و علی بعضهم اقصر. و معنی الآیة یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَی الْأَرْضِ مدّة ایّام الدنیا الی ان تقوم السّاعة و یبعث الناس للحساب، ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ ای یرجع الامر و التدبیر الیه بعد فناء الدنیا و انقطاع امر الامراء و حکم الحکّام، فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ و هو یوم القیامة. و امّا قوله خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ فانّه اراد علی الکافر یجعل اللَّه ذلک الیوم علیه مقدار خمسین الف سنة و علی المؤمن کقدر صلاة مکتوبة صلاها فی الدنیا. هکذا ورد به الخبر، و قال ابرهیم التیمی لا یکون علی المؤمن الّا کما بین الظهر و العصر. و قال بعضهم لیس لیوم القیامة آخر و فیه اوقات شتّی بعضها الف سنة و بعضها خمسون الف سنة علی قدر منازل الناس فی الکفر و الایمان و الصلاح و الفساد ثم لا ینتهی الیوم الی لیل بل یرد النهار الی اهل الجنّة مخلّدا و اللیل الی اهل النار مخلّدا. و قال بعضهم. فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ متصل بقوله ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ ای استوی علی العرش فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ و هو الیوم السّابع و دلیل هذا الوجه قوله فی صدر سورة یونس: ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الْأَمْرَ. و سئل عن ابن عباس و سعید بن المسیب عن هذه الآیة و عن قوله: خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ فقالا لا ندری ما هی و نکره ان نقول فی کتاب اللَّه ما لا نعلم.
هوش مصنوعی: خداوند کارها را از آسمان به زمین تدبیر میکند و آنچه را که بخواهد در آسمان انجام می‌دهد، سپس فرشتگان را به زمین میفرستد. برخی گفته‌اند که وحی به همراه جبرئیل از آسمان به زمین نازل میشود و سپس جبرئیل به آسمان برمی‌گردد. مسافت این سفر در یک روز، برابر با هزار سال است که برای ما در دنیا به حساب می‌آید. زمانی که فرشتیگان به زمین فرود می‌آیند و سپس به آسمان باز می‌گردند، هر بار باید مسیر طولانی هزار ساله را طی کنند. آیه به این معناست که خدواند وحی و فرمان خود را به زبان جبرئیل از آسمان به زمین میفرستد و جبرئیل بعد از رساندن پیام به آسمان برمی‌گردد. همچنین، در سوره معارج آمده است که فرشتگان و روح به سوی خدا در روزی برمی‌گردند که فاصله آن ۵۰ هزار سال است. این مقدار مسافت از زمین تا «سدرة المنتهی» که مقام جبرئیل است، معادل یک روز از روزهای دنیا است. در مورد روز قیامت، برخی گفته‌اند که طول آن برای کافران ۵۰ هزار سال و برای مؤمنان به اندازه نماز واجبی است که در دنیا خوانده‌اند. بنابراین، روز قیامت، زمانی است که مدت آن برای افراد مختلف متفاوت است. درنهایت، جمله‌ای که در مورد اینکه «خداوند بر عرش استواری می‌گزیند»، به این معناست که خداوند در روزی که معادل هزار سال است، بر عرش خود مستقر میشود.
ذلِکَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ ای ذلک الذی صنع ما ذکر من خلق السماوات و الارض، عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الغیب الآخرة، و الشهادة الدنیا. و قیل الغیب ما غاب عن الخلق و الشهادة ما ظهر لکم. و قیل الغیب ما سیوجد و الشهادة الموجود.
هوش مصنوعی: او دانای نهان و آشکار است. او کسی است که آسمان‌ها و زمین را آفریده و بر تمام امور غیبی و آشکار آگاه است. غیبی که به آخرت مربوط میشود و شهادتی که به دنیاست. برخی میگویند غیب آن چیزی است که از چشم مخلوقات پنهان است و شهادت به معنی چیزهایی است که برای شما نمایان شده‌اند. همچنین گفته شده که غیب به آنچه که در آینده خواهد بود، اشاره دارد و شهادت به آنچه که در حال حاضر وجود دارد.
و قیل الغیب خفاء الشی‌ء عن الادراک و الشهادة ظهوره للادراک، الْعَزِیزُ علی اعدائه، الرَّحِیمُ باولیائه.
هوش مصنوعی: غیب به معنای پنهان بودن چیزی از درک و شناخت است، در حالی که ظهور آن برای درک قابل مشاهده است. خداوند نسبت به دشمنان خود قدرتمند و نسبت به دوستانش مهربان است.
الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْ‌ءٍ خَلَقَهُ بفتح لام قراءت نافع است و عاصم و حمزه و کسایی و معنی آنست که نیکو آفرید هر چه آفرید، باقی بسکون لام خوانند، یعنی که نیکو کرد آفرینش هر چیز. و قیل معناه علم کلّ شی‌ء قبل خلقه فخلقه بعد علمه به و منه
هوش مصنوعی: کسی که هر چیزی را به زیباترین شکل آفرید. برخی قرائت‌ها لام این عبارت را با فتحه و برخی دیگر با سکون می‌خوانند. معنای این جمله این است که خداوند آفرینش هر چیز را به نیکوترین نحو انجام داده است. از سوی دیگر، گفته شده که معنا ممکن است این باشد که خداوند پیش از آفرینش هر چیز، به تمامی جزییات آن علم داشت و سپس آن را خلق کرد.
قول علی بن ابی طالب (ع): قیمة کلّ امرئ ما یحسنه ای یعلمه.
هوش مصنوعی: ارزش هر انسان به اندازه‌ای است که او یاد می‌گیرد و مهارت‌هایی که به دست می‌آورد.
و قال مقاتل: علم کیف یخلق کلّ شی‌ء و اللَّه عزّ و جلّ خالق الحسن و القبیح لکن القبیح کان فی علمه ان تکون قبیحا فلمّا کان ینبغی تقبیحه کان الاحسن و الاصوب فی خلقته تقبیحه علی ما ینبغی فی علم اللَّه عز و جل فیه لانّ المستحسنات انّما حسنت فی مقابلة المستقبحات، فلمّا احتاج الحسن الی قبیح یقابله لیظهر حسنه کان تقبیحه حسنا، وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِینٍ یعنی آدم و هو اوّل حیّ خلق من طین.
هوش مصنوعی: مقاتل می‌گوید: خداوند (عز و جل) می‌داند چگونه همه چیز را خلق کند و او خالق خوب و بد است. اما در علم او، بد به گونه‌ای در نظر گرفته شده که بد باشد. وقتی که باید آن را ناپسند بشمارد، درست‌تر و مناسب‌تر در آفرینش آن این است که آن را ناپسند بشمارد. زیرا خوب‌ها فقط در مقابل بدها خوب هستند. وقتی که خوب به بد نیاز دارد تا خوبیش ظاهر شود، برخورد ناپسند با آن، به خودی خود خوب است. سپس آفرینش انسان را از گل شروع کرد، یعنی آدم، که اول موجود زنده‌ای است که از گل خلق شده است.
ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ ذریّته، مِنْ سُلالَةٍ ای قطعة، سمیت سلالة لانّها تسل من الانسان مِنْ ماءٍ مَهِینٍ ای ضعیف و هو نطفة الرجل.
هوش مصنوعی: سپس نسل او را از نوعی خاص به وجود آورد که به آن سلاله میگویند. این نامگذاری به این خاطر است که سلاله از انسان به وجود می‌آید و این آغاز از مایعی ضعیف به نام نطفه مرد است.
ثُمَّ سَوَّاهُ ای سوی خلقه. وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ ثم عاد الی ذریته فقال: وَ جَعَلَ لَکُمُ بعد ان کنتم نطفا، السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لتسمعوا و تبصروا و تعقلوا، قَلِیلًا ما تَشْکُرُونَ ای لا تشکرون ربّ هذه النعم فتوحّدونه.
هوش مصنوعی: سپس خداوند انسان را به بهترین شکل آفرید و از روح خود در او دمید. سپس به نسل او بازگشت و گفت: پس از آنکه شما فقط نطفه بودید، برای شما گوش‌ها، چشم‌ها و دل‌ها قرار داد تا بشنوید، ببینید و درک کنید. اما شما خیلی کم شکرگزاری می‌کنید و پروردگار این نعمت‌ها را نمی‌شناسید و او را واحد نمی‌دانید.
وَ قالُوا یعنی منکری البعث، أَ إِذا ضَلَلْنا علی الخبر أَ إِنَّا بالاستفهام شامی و ضدّه نافع و الکسائی و یعقوب. الباقون بالاستفهام فیهما جمیعا و المعنی أَ إِذا ضَلَلْنا ای بلینا و هلکت اجسادنا، فِی الْأَرْضِ و صرنا ترابا و ذهبنا عن اعین الناس کما یضلّ الماء فی اللبن، أَ إِنَّا لَفِی خَلْقٍ جَدِیدٍ نحیا کما کنّا قبل موتنا یعنی هذا عجب منکر، فقال تعالی: بَلْ هُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ کافِرُونَ ای بالبعث و النشور جاحدون، و قرئ فی الشواذ: اذا صللنا بالصّاد المهملة معناه انتنّا من قولهم صل اللحم اذا انتن.
هوش مصنوعی: آنها گفتند که نسبت به بازگشت به زندگی بعد از مرگ شک دارند. آیا اگر ما در خاک گم شویم و بدن‌های ما در زمین نابود شود و به گرد و غبار تبدیل شویم و دیگر در چشم مردم نباشیم، آیا دوباره در حالتی نو و تازه به وجود خواهیم آمد؟ این سؤال برای آنها عجب و تعجب‌آور است. خداوند می‌فرماید: بلکه آنها نسبت به دیدار پروردگار خود کافرند، یعنی نسبت به بازگشت و زندگی دوباره انکار می‌کنند. در برخی قرائت‌ها نیز آمده که اگر ما متعفن شویم، به معنای این است که بوی بدی خواهیم داشت، مانند بویی که از گوشت فاسد برمی‌خیزد.
قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ التوفّی استیفاء العدد، یقال مائة وافیة و الف واف. قال اللَّه تعالی: فَوَفَّاهُ حِسابَهُ ای اعطاه جزاؤه وافیا، و منه قوله عز و جلّ عن قول عیسی (ع): فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنِی یعنی سلّمت الیّ رزقی فی الدنیا وافیا، فقوله یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ ای یتم ارزاقکم بقبض ارواحکم. و قیل معناه: یقبض ارواحکم حتی لا یبقی احدا من العدد الذی کتب علیهم الموت. و روی انّ ملک الموت جعلت له الدنیا مثل راحة الید یأخذ منها صاحبها ما احبّ من غیر مشقّة فهو یقبض انفس الخلق فی مشارق الارض و مغاربها و له اعوان من ملائکة الرّحمة و ملائکة العذاب. و قال ابن عباس: انّ خطوة ملک الموت ما بین المشرق و المغرب. و قال مجاهد: جعلت له الارض مثل طست یتناول منها حیث یشاء. و فی بعض الاخبار انّ ملک الموت علی معراج بین السماء و الارض فینزع اعوانه روح الانسان فاذا بلغ ثغرة نحره قبضه ملک الموت.
هوش مصنوعی: بگویید که ملک الموت، جان شما را می‌گیرد. این به معنای کامل شدن تعداد ارواحی است که باید از دنیا بروند. به این معناست که ملک الموت روح شما را قبض میکند تا هیچ کدام از آن‌هایی که حکم مرگشان صادر شده باقی نمانند. گفته شده که ملک الموت به مانند دست انسان است که به سادگی و بدون زحمت از دنیا آنچه را که می‌خواهد برمی‌دارد. او ارواح موجودات را از نقاط مختلف زمین می‌گیرد و همراهان او از ملائکه رحمت و عذاب هستند. یکی از روایت‌ها می‌گوید که فاصله‌ای که ملک الموت طی میکند، فاصله بین مشرق و مغرب است. همچنین گفته شده که زمین برای او مانند یک کاسه است و می‌تواند از هر نقطه‌ای که می‌خواهد، ارواح را بگیرد. در بعضی از اخبار آمده که ملک الموت به صورت معراجی میان آسمان و زمین قرار دارد و در لحظه‌ای که همراهانش روح انسان را می‌گیرند، خودش در ناحیه گردن او آن روح را قبض میکند.
و عن معاذ بن جبل قال: انّ لملک الموت حربة تبلغ ما بین المشرق و المغرب و هو یتصفّح وجوه الناس، فما من اهل بیت الّا و ملک الموت یتصفّحهم فی کلّ یوم مرّتین، فاذا رای انسانا قد انقضی اجله ضرب رأسه بتلک الحربة. و قال الآن یزار بک عسکر الاموات و قد اضاف اللَّه تعالی توفّی الانفس تارة الی ملک الموت فقال یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ و الی الملائکة مرّة، فقال الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ و الی نفسه جلّ جلاله مرّة فقال: اللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها و معنی الآیات کلّها انّ القادر علی الاماتة هو اللَّه وحده لا شریک له و لا معین.
هوش مصنوعی: معاذ بن جبل می‌گوید: فرشته مرگ دارای نیزه‌ای است که فاصله‌ای بین شرق و غرب را پوشش می‌دهد و به صورت روزانه به چهره‌های مردم نگاه میکند. هیچ خانواده‌ای وجود ندارد که فرشته مرگ به آنها دو بار در روز ننگرد. هنگامی که او ببیند که عمر فردی به پایان رسیده، با آن نیزه به سر او ضربه می‌زند. همین‌طور، خداوند متعال درباره مرگ انسان‌ها گاهی واژه "توفی" را به فرشته مرگ نسبت می‌دهد و می‌فرماید: "ملک الموت شما را می‌گیرد" و گاهی به ملائکه اشاره میکند، به طوری که می‌فرماید: "آنان که فرشتگان جانشان را می‌گیرند". گاهی نیز خود خداوند می‌فرماید: "خدا جان‌ها را در زمان مرگشان می‌گیرد". معنای همه این آیات این است که تنها خداوند قادر به مرگ و زندگی است و هیچ شریکی در این امور ندارد.
ثمّ جعل قبض الارواح الی ملک الموت عند القضاء الآجال التی اجّلها اللَّه لا یقدر ملک الموت علی تقدیم ذلک و لا تأخیره بل یقبض الارواح علی ما اطلقه اللَّه علیه من غیر تفریط و لا افراط. ثمّ جعل الملائکة اعوانا لملک الموت ینزعون الارواح من الاجساد و یقبضها ملک الموت و کلّهم متعبّدون بذلک، ثُمَّ إِلی رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ عند البعث للثواب و العقاب.
هوش مصنوعی: سپس قبض روح‌ها به ملک الموت سپرده شد و در زمان مقرر که خداوند تعیین کرده است، ملک الموت نه می‌تواند زمان را جلو بیندازد و نه به تأخیر بیندازد. او روح‌ها را طبق فرمان خدا قبض میکند، بدون کم و کاست. همچنین، فرشتگانی به عنوان یاری‌دهنده ملک الموت وجود دارند که روح‌ها را از بدن‌ها می‌گیرند و ملک الموت آنها را قبض میکند و همه آنها در این کار فرمانبردار هستند. سپس در روز قیامت به سوی پروردگارتان برمی‌گردید تا پاداش و کیفر دریافت کنید.
وَ لَوْ تَری إِذِ الْمُجْرِمُونَ ناکِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ. لو هاهنا للتعظیم لا للشرط و المعنی و لو تری یا محمّد هؤلاء الکافرین بالبعث و هم وقوف بین یدی اللَّه یوم القیامة، ناکِسُوا رُؤُسِهِمْ ای مطرقون خاضعون لا یرفعون طرفا من شدة ما هم فیه من الغم و الحزن و الندم و الخزی، رَبَّنا أَبْصَرْنا القول فیه مضمر یعنی یقولون رَبَّنا أَبْصَرْنا ما کنا نکذب به من عقابک، وَ سَمِعْنا منک تصدیق ما کانت رسلک تامرنا به فی الدّنیا، فَارْجِعْنا رجع اذا صرف و رجع اذا انصرف، قال اللَّه تعالی: فَإِنْ رَجَعَکَ اللَّهُ ای صرفک اللَّه، فَارْجِعْنا ای فارددنا الی الدّنیا، نَعْمَلْ بطاعتک إِنَّا مُوقِنُونَ الآن.
هوش مصنوعی: اگر می‌توانستی ببینی که مجرمین سرهای خود را در برابر پروردگارشان پایین انداخته‌اند. این «اگر» به منظور تعظیم است نه برای شرط. و معنی این است که ای محمد، اگر این کافران به قیامت می‌ایستند و در حضور خداوند قرار دارند، سرهای خود را پایین انداخته و خاضع و ناتوانند و به شدت تحت تأثیر حزن و ندامت قرار دارند. آنان میگویند: «پروردگارا، ما به چیزی که در مورد عذاب تو انکار می‌کردیم، آگاه شدیم و اکنون صدای حقیقتی که رسولان تو در دنیا به ما می‌گفتند، شنیدیم. حالا ما را به دنیا برگردان تا در مورد اطاعت تو عمل کنیم، زیرا ما اکنون به این امر یقین داریم.»
وَ لَوْ تری شِئْنا لَآتَیْنا کُلَّ نَفْسٍ فی الدّنیا هُداها ای رشدها و توفیقها للایمان و ما یهتدون به الی النجاة. و قیل: لارشدنا کل نفس الی طریق الجنّة، وَ لکِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی ای سبق و عدی و وجب القول منّی، لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ ای من کفرة الجن و الانس و ذلک قوله لابلیس: لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْکَ وَ مِمَّنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ أَجْمَعِینَ. و قیل سبق الحکم منّی بادخال اهل الجنّة الجنّة و اهل النّار النّار. ثمّ یقال لاهل النّار: فَذُوقُوا بِما نَسِیتُمْ قال مقاتل اذا دخلوا النار قال لهم الخزنة: فَذُوقُوا بِما نَسِیتُمْ یعنی فذوقوا العذاب بما ترکتم، لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا فلم تعملوا له. و قیل: ترکتم الایمان به فی الدّنیا، إِنَّا نَسِیناکُمْ ترکناکم فی النّار، و قوله عزّ و جلّ: فَنَسِیَ ای ترک الطاعة، و قوله: نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ ای ترکوهم فترکهم و النسی المنسیّ، الشی‌ء الملقی المتروک، وَ ذُوقُوا عَذابَ الْخُلْدِ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ من الکفر و تکذیب الرسل. و عن کعب الحبر قال: اذا کان یوم القیامة تقوم الملائکة فیشفعون ثم یقوم الانبیاء فیشفعون، ثم یقوم الشهداء فیشفعون ثم یقوم المؤمنون فیشفعون، حتی اذا انصرمت الشفاعة کلها خرجت الرّحمة فتشفع حتی لا یبقی فی النار احد یعبأ اللَّه به شیئا ثم یعظم اهلها ثم یؤمر بالباب فیقبض علیهم فلا یدخل فیها روح و لا یخرج منها غم ابدا.
هوش مصنوعی: اگر می‌دیدی، خواسته بودیم که به هر انسانی در دنیا راه هدایت و توفیق ایمان را نشان دهیم، اما این امر محقق نشد. سخن حق از سوی من جاری شده است: من جهنم را با انسان‌ها و جنّیان پر خواهم کرد، یعنی با کافران و آنان که از ایشان پیروی کردند. همچنین، حکم اولیه من شامل این است که اهل بهشت را به بهشت و اهل جهنم را به جهنم وارد کنم. سپس به اهل جهنم گفته میشود: عذاب را بچشید، زیرا این عذاب نتیجه نادیده گرفتن شماست. شما در دنیا ایمان را ترک کرده‌اید، پس در جهنم نیز فراموش می‌شوید. این فراموشی به معنی ترک اطاعت است و آنان که خدا را فراموش کردند، خدا نیز آنان را ترک میکند. پس عذاب ابدی را به خاطر اعمال کفر و انکار پیامبران بچشید. طبق روایت، در روز قیامت، فرشتگان و انبیاء و شهدا و مؤمنان به شفاعت می‌پردازند، اما زمانی که شفاعت به پایان رسید، رحمت خدا می‌آید و شفاعت میکند تا هیچ‌کس در جهنم باقی نماند. آن‌گاه اهل جهنم عظیم می‌شوند و دستور داده میشود که در جهنم بسته شود و هیچ روحی به آن وارد یا از آن خارج نخواهد شد.
إِنَّما یُؤْمِنُ بِآیاتِنَا الَّذِینَ إِذا ذُکِّرُوا بِها ای وعظوا بها، خَرُّوا سُجَّداً سقطوا علی وجوههم ساجدین خوفا من عذاب اللَّه و لقائه. و قیل: إِذا ذُکِّرُوا بِها خَرُّوا سُجَّداً ای اذا دعوا الی الصلوات الخمس بالاذان اجابوا، وَ سَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ای صلّوا بامر ربّهم.
هوش مصنوعی: تنها کسانی به آیات ما ایمان می‌آورند که وقتی به آنها یادآوری می‌شوند، با تواضع و ترس از عذاب خداوند و ملاقات با او به زمین می‌افتند و سجده می‌کنند. همچنین، هنگامی که آنها به نمازهای پنج‌گانه فراخوانده می‌شوند، پاسخ می‌دهند و به ستایش و عبادت پروردگار خود مشغول می‌شوند.
و قیل: سَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ای قالوا سبحان اللَّه و بحمده.
هوش مصنوعی: گفته شده است که آنها با کلمات "سبحان اللَّه و بحمده" به ستایش پروردگارشان پرداخته‌اند.
روی عن ابی هریرة رضی اللَّه عنه قال قال رسول اللَّه (ص): «کلمتان خفیفتان علی اللسان ثقیلتان فی المیزان حبیبتان الی الرحمن: سبحان اللَّه و بحمده، سبحان اللَّه العظیم».
هوش مصنوعی: حضرت ابی هریره رضی‌الله‌عنه نقل میکند که پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «دو کلمه هستند که بر زبان آسان، اما در میزان اعمال سنگین و مورد محبت خداوند هستند: سبحان‌الله و بحمده، سبحان‌الله العظیم».
وَ هُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ ای لا یستنکفون عن اتّباع اوامره بل یتقرّبون الیه بالایمان به و السجود له و قیل فی الآیة تقدیم و تأخیر و المعنی انما یخرّ ساجدا مسبّحا اذا ذکر بآیاتنا من یؤمن بها و لا یستکبر. روی انّ بعض المنافقین کانوا اذا نودوا بالصلاة و خفوا عن اعین المسلمین ترکوها فقال اللَّه تعالی: المؤمن اذا دعی الی الصلاة اتی و رکع و سجد و لم یستکبر.
هوش مصنوعی: آنها به خود نمی‌بالند و از پیروی اوامر او سر باز نمی‌زنند، بلکه با ایمان به او و سجده کردن برای او به او نزدیک می‌شوند. در این آیه ممکن است ترتیب کلمات تغییر کرده باشد و معنی این است که کسی که به آیات ما ایمان دارد و خود را بزرگ نمی‌باشد، وقتی نامش به میان می‌آید، سجده میکند و تسبیح می‌گوید. گفته شده که برخی از منافقین وقتی برای نماز فراخوانده می‌شدند، از چشم مسلمانان پنهان می‌شدند و نماز را ترک می‌کردند. اما خداوند می‌فرماید که مؤمن وقتی برای نماز دعوت میشود، می‌آید و رکوع و سجود میکند و احساس کبر و بزرگی نمی‌کند.
میبدی