قوله تعالی: «وَ الَّذِینَ هاجَرُوا فِی اللَّهِ» ای فارقوا وطانهم فی ذات اللَّه و ابتغاء دینه. و قیل فی اللَّه ای فی رضاء اللَّه، «مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا» ای ظلمهم قریش و عذّبهم لیرتدوا عن الایمان. این ظلم همان فتنه است که آنجا گفت: «مِنْ بَعْدِ ما فُتِنُوا» جای دیگر گفت: «وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ» و این فتنه آنست که کافران قریش مؤمنان را معذّب همی‌داشتند و رنج می‌نمودند تا مگر از دین برگردند و آن صهیب است و بلال و خباب و عمّار یاسر و مادر او و اصحاب ایشان: اوّل شهید فی هذه الامّة سمیّة امّ عمّار بن یاسر و جاءها ابو جهل بحربة فی فرجها وقف علیها رسول اللَّه (ص) فقال یا آل یاسر وعدکم الجنّة.
و روی انّ صهیبا قال لاهل مکّة انّی رجل کبیر ان کنت معکم لم انفعکم و ان کنت علیکم لم اضررکم فخذوا مالی و دعونی فاعطاهم ماله و هاجر الی رسول اللَّه (ص) فقال له ابو بکر ربح البیع یا صهیب و قال عمر نعم الرّجل صهیب لو لم یخف اللَّه لم یعصه، تأویله انّه لو امن عذاب اللَّه و عقابه لما ترک الطاعة و لا جنح الی المعصیة لامنه العذاب.
قتادة گفت: این در ابتداء اسلام بود که مسلمانان انبوه نبودند و کافران را شوکت بود و صحابه رسول را پیوسته اذی و رنج می‌نمودند تا قومی از ایشان به حبشه هجرت کردند و بعاقبت جمله صحابه را از خان و مان و وطن خود بیرون کردند و ربّ العالمین ایشان را دار الهجرة مدینه ساخت، فذلک قوله: «لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِی الدُّنْیا حَسَنَةً» ای دارا و بلدة حسنة و هی المدینة دار العلم و متنزّل الملائکة و مبوّء الحلال و الحرام انقذ اللَّه بها رسوله من دار الشرک و احکم بها احکام دینه بالنّاسخ و عقد له به الاجتماع و ختم بها القرآن.
قال النّبی (ص): «ان الاسلام لیأرز الی المدینة کما تارز الحیة الی حجرها».
و قال: «صلاة فی مسجدی هذا تعدل الف صلاة فی غیره من المساجد».
قال الزّجاج: «لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِی الدُّنْیا حَسَنَةً» انّهم صاروا مع النبی (ص) الی الاسلام و الی ان سمعوا ثناء اللَّه عزّ و جلّ علیهم. و قال الضحّاک: اسکنهم المدینة و رزقهم الغنیمة و نصرهم علی العدو. و روی انّ عمر رضی اللَّه عنه کان اذا اعطی الرّجل من المهاجرین عطاء قال له خذ بارک اللَّه لک فیه هذا ما وعدک اللَّه فی الدّنیا و ما ذخر لک فی الآخرة افضل ثمّ تلا هذه الآیة، «وَ لَأَجْرُ الْآخِرَةِ» یعنی الجنّة.
«أَکْبَرُ» ای افضل، «لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ» ذلک.
«الَّذِینَ صَبَرُوا» علی اذی الکفّار، «وَ عَلی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ» فوّضوا الامر الی ربّهم و رضوا بما ینالهم فی دین اللَّه.
«وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ» یا محمّد الی الامم المتقدّمین، «إِلَّا رِجالًا» من البشر اوحینا الیهم فارسلنا هم الی قومهم فکذلک ارسلناک الی العرب و انزلنا علیک کتابا بلسانهم، «نُوحِی» بالنّون و کسر الحاء رواها حفص عن عاصم و الوجه انّ المراد نوحی نحن «إِلَیْهِمْ» و الموحی هو اللَّه تعالی، و قرأ الباقون «یوحی» بالیاء و فتح الحاء و کذلک ابو بکر عن عاصم علی ما لم یسمّ فاعله و هذا کما قال تعالی: «وَ أُوحِیَ إِلی نُوحٍ» و قال فی موضع آخر: «إِنَّا أَوْحَیْنا إِلَیْکَ کَما أَوْحَیْنا إِلی نُوحٍ» و امال حمزه و الکسائی «یوحی» لانّ الالف منقلبة عن الیاء فحسنت الامالة فیها. «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ» این در شأن مشرکان قریش فرو آمد که نبوّت رسول را منکر بودند و می‌گفتند: «أَ بَعَثَ اللَّهُ بَشَراً رَسُولًا» اللَّه از آن عظیم‌تر است که رسول وی بشر باشد، فهلا بعث الینا ملکا؟
چرا نه فریشته‌ای فرستاد بما تا ما بگرویم، ربّ العالمین این آیت بجواب ایشان فرستاد گفت: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ» ای اهل العلم بالتوریة و الانجیل و الکتب المتقدّمة می‌گوید بپرسید از اصحاب تورات و انجیل و زبور و ایشان که کتب پیشین خوانده‌اند و دانسته، اگر موافق این ملّت‌اند یا مخالف تا دانید که نه از بهر این ملّت گواهی میدهند تا شما را گویند که پیغامبران با آدمیان همیشه بشر بوده‌اند. و قیل «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ» من آمن من اهل الکتاب.
و قیل «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ» اهل القرآن، «إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» فانّهم یعلّمونکم انّ اللَّه لم یبعث الی امّة الّا آدمیّا رجلا.
قال رسول اللَّه (ص): «لا یحل للعالم الا ان یبذل علمه و لا یحل للجاهل الا ان یتعلم» ثمّ تلا: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ».
و قوله: «بِالْبَیِّناتِ وَ الزُّبُرِ» رواست که مردود بود بر وحی یعنی: یوحی الیهم بالبینات و الزّبر بایشان پیغامها آمد پیغامهای روشن و نامه‌ها، و روا باشد که مردود بود بر ذکر یعنی: فسئلوا اهل الذکر بالبیّنات و الزّبر بپرسید ایشان را که یاد دارند بینات و زبر، و رواست که مردود بود بر علم یعنی: ان کنتم لا تعلمون بالبینات و بالزبر، و باین قول با زائده است ای لا تعلمون البینات، و این در لغت رواست: تقول علمته و علمت به.
زبر درین موضع قصّه گذشتگانست و حدیث ایشان در کتب پیشین و در قرآن زبر است بمعنی کتب چنان که گفت: «وَ إِنَّهُ لَفِی زُبُرِ الْأَوَّلِینَ» یعنی نعت محمّد و امّته لفی کتب الاولین، و زبر است بمعنی لوح محفوظ چنانک گفت: «وَ کُلُّ شَیْ‌ءٍ فَعَلُوهُ فِی الزُّبُرِ» یعنی فی اللوح المحفوظ، «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ» کان جبرئیل علیه السلام ینزل علی رسول اللَّه (ص) بالقرآن و السّنة و هذا الذکر هو ما نزّل علی الرّسول من السنة، نظیر هذه الآیة قوله: «الَّذِینَ کَذَّبُوا بِالْکِتابِ وَ بِما أَرْسَلْنا بِهِ رُسُلَنا» و قوله: «وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضی إِلَیْکَ وَحْیُهُ» ای من قبل ان یبیّن لک بیانا بالسنّة. و قیل: «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ» ای القرآن، «لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ» ای لتوضح لهم معانی القرآن، «وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ» یتدبرونه فیعلمون انّه کلام اللَّه.
«أَ فَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُوا السَّیِّئاتِ» لفظة استفهام و معناه توبیخ و انکار و معنی «مَکَرُوا السَّیِّئاتِ» عملوا بالفساد یعنی کفّار مکّة ظلموا اصحاب رسول اللَّه (ص) و راموا صدّهم عن دینهم و احتالوا لهلاک النّبی یقول: اهم آمنون: «أَنْ یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ» کما فعل بقوم لوط و کما خسف بقارون. و قیل کما فعل بنمرود، «أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَیْثُ لا یَشْعُرُونَ» بغتة من غیر سابقة. و قیل یأتیهم العذاب من حیث یأمنون، فکان کذلک لانّهم اهلکوا ببدر و ما کانوا یقدرون ذلک.
«أَوْ یَأْخُذَهُمْ فِی تَقَلُّبِهِمْ» ای مجیئهم و ذهابهم فی دیارهم و اسفارهم، «فَما هُمْ بِمُعْجِزِینَ» ای بممتنعین علی اللَّه. و قیل ما هم بمعجزین جنود اللَّه، تقول اعجزه وجده عاجزا و اعجزه جعله عاجزا.
«أَوْ یَأْخُذَهُمْ عَلی تَخَوُّفٍ» ای علی تنقّص من اموالهم و ثمارهم حتّی یهلکم علی ذلک، یقال تخوّفت السّنون حرث فلان و نخله‌ای اجتاحتها و نقصتها. قال سعید بن المسیب بینا عمر بن الخطاب علی المنبر فقال: یا ایها النّاس ما تقولون فی قول اللَّه: «أَوْ یَأْخُذَهُمْ عَلی تَخَوُّفٍ» فسکت النّاس، فقام شیخ، فقال یا امیر المؤمنین هذه لغتنا بنی هذیل، التخوّف: التنقّص، قال عمر فهل تعرف العرب ذلک فی اشعارها؟ قال نعم، قال شاعرنا ابو کبیر الهذلی:
تخوّف السیر منها تامکا قردا
کما تخوّف عود النبعة السّفن
یصف ناقة و انّ السیر تنقّص سنامها بعد تمکّنه و اکتنازه. و قیل علی تخوّف ضدّ البغته ای علی حدوث حالات یخاف منها کالرّیاح و الزّلازل و الصّواعق و لهذا ختم بقوله: «فَإِنَّ رَبَّکُمْ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ» لانّ فی ذلک مهلة و امتداد وقت فیمکن فیها التّلافی.
«أَ وَ لَمْ یَرَوْا» بالتّاء قرأها حمزة و الکسائی ای قد رأیتم فما بالکم لا تتفکرون فتعلموا انّ عبادة خالقها واجبة علیکم، و قرأ الباقون «یروا» بالیاء خبرا عن الّذین مکروا السّیئات. «إِلی ما خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَیْ‌ءٍ» من جبل و شجر و غیر ذلک من کلّ جسم قائم له ظلّ، و من للتّبیین، «تتفیؤا» قراءة اهل البصرة بالتّاء و الباقون بالیاء، فتأنیث الفعل لاجل انّ فاعله جماعة و الجماعة مؤنّثة و تذکیره من اجل انّه متقدّم و فاعله غیر حقیقی التّأنیث لکونه جمعا و تأنیث الجمع غیر حقیقیّ، «یَتَفَیَّؤُا» یتمیّل و یرجع من جانب الی جانب فهی اوّل النّهار علی حاله، ثمّ تنقص ثمّ تعود الی حالة اخری فی آخر النّهار فمیلانها و دورانها من موضع الی موضع سجودها فذلک قوله: «عَنِ الْیَمِینِ وَ الشَّمائِلِ» ای فی اوّل النّهار عن الیمین و فی آخره عن الشّمال اذا کنت متوجّها الی القبلة، و هذا کقولهم: «وَ ظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ» الظلّ ما نسخته الشّمس و الفی‌ء ما جاوزته ظلّ میان صبح و بر آمدن آفتابست و باقی روز همه فیء است، جمعه افیاء، تقول فاء الظّلّ و تفیّأ بمعنی واحد، «سُجَّداً لِلَّهِ» منصوب علی الحال و المعنی انّ کلّ ما خلق اللَّه من جسم و عظم و لحم و نجم و شجر خاضع ساجد للَّه جلّ و عزّ فالکافر ان کفر بقلبه و لسانه و قصده فنفس جسمه و عظمه و لحمه و جمیع الشّجر و الحیوانات خاضعة اللَّه ساجدة و الدّلیل علیه قوله: «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ» الآیة...
و روی عن ابن عباس انّه قال: الکافر یسجد لغیر اللَّه و ظلّه یسجد للَّه. و قال قتادة ظلّ کلّ شی‌ء سجوده و سجود الظّلال میلانها و دورانها، و قیل تأویل الظّل تأویل الجسم الّذی عنه الظّل. قال مجاهد اذا زالت الشّمس سجد کلّ شی‌ء للَّه سبحانه، و فی الخبر لیس من شی‌ء الّا و هو یسبّح للَّه تعالی تلک السّاعة، قوله. «وَ هُمْ داخِرُونَ» ای صاغرون کارهون یرید سجود اضطرار لا اختیار و فی توحید الیمین و جمیع الشّمال اقوال: احدها انّ الابتداء عن الیمین ثم تنقص حالا بعد حال عن الشّمائل فلهذا جمعت. و الثانی انّها بمعنی الایمان و جمع الشّمال یدل علیها.
و الثالث لمّا کان لفظ ما موحّدا و معناه جمعا حمل الیمین علی اللّفظ و جمع الشّمال علی المعنی و لهذا ایضا جمع الظّلال و وحّد الضمیر.
«وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ دابَّةٍ» بعضها بالاختیار و بعضها بالاضطرار کقوله: «طَوْعاً أَوْ کَرْهاً». و قیل معناه: و للَّه یسجد ما فی السّماوات من الملائکة و ما فی الارض من دابّة، «وَ الْمَلائِکَةُ» ای ملائکة الارض ایضا و الدّلیل علی انّ الملائکة فی الارض ایضا قوله: «لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ. وَ إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظِینَ، کِراماً کاتِبِینَ. ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ». و قیل انّما خصّ الملائکة بالذّکر مع کونهم من جملة ما فی السّماوات و الارض تفضیلا لهم و رفعا لشأنهم. و قیل لخروجهم من جملة الموصوفین بالدّبیب اذ جعل اللَّه لهم اجنحة و کان الطّیران علیهم غلب من الدّبیب، «وَ هُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ» عن عبادة اللَّه یعنی الملائکة.
«یَخافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ» ای یخافونه عالیا علیهم وصف الملائکة بالخوف لانهم قادرون علی العصیان و ان کانوا «لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ» من الطاعة و غیرها.
خوف در قرآن بچهار معنی است: یکی بمعنی قتل و هزیمت چنانک در سوره النّساء گفت: «وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ» یعنی القتل و الهزیمة.
وجه دوم خوفست بمعنی قتال چنانک در سوره الاحزاب گفت: «فَإِذا جاءَ الْخَوْفُ» یعنی القتال رأیتهم ینظرون الیک و کقوله: «فَإِذا ذَهَبَ الْخَوْفُ» بمعنی اذا ذهب القتال.
وجه سوم خوفست بمعنی علم چنانک در سوره البقرة گفت: «فَمَنْ خافَ مِنْ مُوصٍ» یعنی فمن علم، جای دیگر گفت: «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا یُقِیما حُدُودَ اللَّهِ وَ إِنِ امْرَأَةٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها. وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا. وَ أَنْذِرْ بِهِ الَّذِینَ یَخافُونَ» این همه بمعنی علم است.
وجه چهارم حقیقت ترس است از عذاب خدای تعالی یا از چیزی چنانک در قرآن جایها گفت: «لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ. أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا.
یَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَ یَخافُونَ عَذابَهُ. وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً. یَخافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ»
برگردان به زبان ساده
قوله تعالی: «وَ الَّذِینَ هاجَرُوا فِی اللَّهِ» ای فارقوا وطانهم فی ذات اللَّه و ابتغاء دینه. و قیل فی اللَّه ای فی رضاء اللَّه، «مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا» ای ظلمهم قریش و عذّبهم لیرتدوا عن الایمان. این ظلم همان فتنه است که آنجا گفت: «مِنْ بَعْدِ ما فُتِنُوا» جای دیگر گفت: «وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ» و این فتنه آنست که کافران قریش مؤمنان را معذّب همی‌داشتند و رنج می‌نمودند تا مگر از دین برگردند و آن صهیب است و بلال و خباب و عمّار یاسر و مادر او و اصحاب ایشان: اوّل شهید فی هذه الامّة سمیّة امّ عمّار بن یاسر و جاءها ابو جهل بحربة فی فرجها وقف علیها رسول اللَّه (ص) فقال یا آل یاسر وعدکم الجنّة.
هوش مصنوعی: آیه اشاره می‌کند به کسانی که برای رضای خدا وطن خود را ترک کرده‌اند و به دنبال دین او بوده‌اند. این گروه بعد از اینکه مورد ظلم قرار گرفتند، مخصوصاً از سوی قریش که آنها را آزار می‌دادند، مورد اشاره قرار می‌گیرند. این ظلم به نوعی آزمایش و فتنه‌ای محسوب می‌شود که مؤمنان را تحت فشار قرار می‌داد تا از ایمان خود برگردند. از جمله شخصیت‌های این واقعه می‌توان به صهیب، بلال، خباب و عمّار یاسر اشاره کرد. همچنین مادر عمّار، سمیه، نخستین شهید این امت است که با ظلم قریش کشته شد، در حالی که پیامبر اسلام به او وعده بهشت داد.
و روی انّ صهیبا قال لاهل مکّة انّی رجل کبیر ان کنت معکم لم انفعکم و ان کنت علیکم لم اضررکم فخذوا مالی و دعونی فاعطاهم ماله و هاجر الی رسول اللَّه (ص) فقال له ابو بکر ربح البیع یا صهیب و قال عمر نعم الرّجل صهیب لو لم یخف اللَّه لم یعصه، تأویله انّه لو امن عذاب اللَّه و عقابه لما ترک الطاعة و لا جنح الی المعصیة لامنه العذاب.
هوش مصنوعی: صهیبی به اهل مکه گفت که من مردی سالخورده هستم و اگر با شما باشم، به شما سودی نخواهم رساند و اگر علیه شما باشم، ضرری به شما نخواهم زد. بنابراین، اموالم را بگیرید و مرا رها کنید. او اموالش را به آنها داد و به سوی پیامبر (ص) هجرت کرد. ابوبکر به او گفت: "تجارت خوبی کردی، ای صهیب." عمر نیز گفت: "صهیب مرد خوبی است، اگر از خدا نترسید، به او معصیت نمی‌کرد." معنای این سخن این است که اگر او از عذاب خدا ایمنی داشت، هرگز از طاعت دور نمی‌شد و به معصیت رو نمی‌آورد.
قتادة گفت: این در ابتداء اسلام بود که مسلمانان انبوه نبودند و کافران را شوکت بود و صحابه رسول را پیوسته اذی و رنج می‌نمودند تا قومی از ایشان به حبشه هجرت کردند و بعاقبت جمله صحابه را از خان و مان و وطن خود بیرون کردند و ربّ العالمین ایشان را دار الهجرة مدینه ساخت، فذلک قوله: «لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِی الدُّنْیا حَسَنَةً» ای دارا و بلدة حسنة و هی المدینة دار العلم و متنزّل الملائکة و مبوّء الحلال و الحرام انقذ اللَّه بها رسوله من دار الشرک و احکم بها احکام دینه بالنّاسخ و عقد له به الاجتماع و ختم بها القرآن.
هوش مصنوعی: قتاده می‌گوید: در اوایل اسلام، مسلمانان کم‌جمعیت بودند و کافران بر آنها تسلط داشتند و به طور مداوم صحابه پیامبر را آزار و اذیت می‌کردند. به همین دلیل، تعدادی از مسلمانان به حبشه هجرت کردند و در نهایت، تمام صحابه از خانه و وطن خود رانده شدند. خداوند آنان را به مدینه، که دار الهجرة نامیده می‌شود، هدایت کرد. این همان جایی است که عنایت‌های خاصی شامل حال آنها شد و مدینه به عنوان شهری نیکو و مرکز علم، محل نزول ملائکه و جایی برای تعیین حلال و حرام در دین شناخته شد. خداوند به وسیله این شهر، پیامبرش را از سرزمین شرک نجات داد و احکام دین را بر اساس آیات وحی نازل کرد و جمع مسلمانان را حول ایشان گرد آورد و قرآن به وسیله آن تکمیل شد.
قال النّبی (ص): «ان الاسلام لیأرز الی المدینة کما تارز الحیة الی حجرها».
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمود: «اسلام به شهر مدینه بازمی‌گردد، مانند این که مار به لانه‌اش برمی‌گردد.»
و قال: «صلاة فی مسجدی هذا تعدل الف صلاة فی غیره من المساجد».
هوش مصنوعی: او گفت: «نماز در این مسجد من برابر است با هزار نماز در سایر مساجد».
قال الزّجاج: «لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِی الدُّنْیا حَسَنَةً» انّهم صاروا مع النبی (ص) الی الاسلام و الی ان سمعوا ثناء اللَّه عزّ و جلّ علیهم. و قال الضحّاک: اسکنهم المدینة و رزقهم الغنیمة و نصرهم علی العدو. و روی انّ عمر رضی اللَّه عنه کان اذا اعطی الرّجل من المهاجرین عطاء قال له خذ بارک اللَّه لک فیه هذا ما وعدک اللَّه فی الدّنیا و ما ذخر لک فی الآخرة افضل ثمّ تلا هذه الآیة، «وَ لَأَجْرُ الْآخِرَةِ» یعنی الجنّة.
هوش مصنوعی: زجاج گفته است که خداوند به آنها در دنیا پاداشی می‌دهد؛ زیرا آنها به همراه پیامبر به اسلام گرایش پیدا کردند و ثنای خداوند را شنیدند. ضحاک نیز بیان کرده که خداوند آنها را در مدینه ساکن کرده و نصرتی به آنها داده و بر دشمنانشان پیروزشان کرده است. همچنین نقل شده که عمر، یکی از صحابه، زمانی که به یکی از مهاجرین عطایی می‌داد، به او می‌گفت: «این را بگیر و خداوند برکتش دهد. این وعده‌ای است که خداوند در دنیا به تو داده و آنچه برای تو در آخرت ذخیره شده بهتر است.» سپس به آیه‌ای اشاره می‌کرد که درباره پاداش آخرت و بهشت صحبت می‌کند.
«أَکْبَرُ» ای افضل، «لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ» ذلک.
هوش مصنوعی: «بزرگتر» ای بهترین، «اگر آنها می‌دانستند» این را.
«الَّذِینَ صَبَرُوا» علی اذی الکفّار، «وَ عَلی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ» فوّضوا الامر الی ربّهم و رضوا بما ینالهم فی دین اللَّه.
هوش مصنوعی: افرادی که در برابر آزارهای کافران صبر می‌کنند و بر پروردگار خود تکیه می‌زنند، امور خود را به او واگذار کرده و با آنچه در دین خدا بر آنها می‌گذرد، راضی هستند.
«وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ» یا محمّد الی الامم المتقدّمین، «إِلَّا رِجالًا» من البشر اوحینا الیهم فارسلنا هم الی قومهم فکذلک ارسلناک الی العرب و انزلنا علیک کتابا بلسانهم، «نُوحِی» بالنّون و کسر الحاء رواها حفص عن عاصم و الوجه انّ المراد نوحی نحن «إِلَیْهِمْ» و الموحی هو اللَّه تعالی، و قرأ الباقون «یوحی» بالیاء و فتح الحاء و کذلک ابو بکر عن عاصم علی ما لم یسمّ فاعله و هذا کما قال تعالی: «وَ أُوحِیَ إِلی نُوحٍ» و قال فی موضع آخر: «إِنَّا أَوْحَیْنا إِلَیْکَ کَما أَوْحَیْنا إِلی نُوحٍ» و امال حمزه و الکسائی «یوحی» لانّ الالف منقلبة عن الیاء فحسنت الامالة فیها. «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ» این در شأن مشرکان قریش فرو آمد که نبوّت رسول را منکر بودند و می‌گفتند: «أَ بَعَثَ اللَّهُ بَشَراً رَسُولًا» اللَّه از آن عظیم‌تر است که رسول وی بشر باشد، فهلا بعث الینا ملکا؟
هوش مصنوعی: خداوند پیش از تو، ای محمد، رسولانی از میان ملت‌های گذشته فرستاد. ما آنان را از میان انسان‌ها انتخاب کردیم و به آنها وحی کردیم تا به سوی اقوام خود بروند. به همین ترتیب، تو را نیز به سوی عرب فرستادیم و کتابی به زبان آنها نازل کردیم. ما به آنها وحی می‌کنیم و این وحی از سوی خداوند است. برخی از قرائت‌ها نشان از این دارد که این وحی به طور مستقیم توسط خداوند انجام می‌شود. در برخی دیگر نیز به معنای «وحی شده» آمده است. این موضوع در مورد نوح نیز مطرح شده است و در موارد دیگری نیز به تحقق این وحی اشاره شده است. همچنین، در این آیات آمده است که اهل ذکر را بپرسید و این مربوط به مشرکان قریش است که نبوت پیامبر را زیر سؤال می‌بردند و می‌گفتند آیا خداوند باید بشری را به عنوان پیامبر بفرستد؟ آیا بهتر نبود که ملایکی را به عنوان فرستاده می‌فرستاد؟
چرا نه فریشته‌ای فرستاد بما تا ما بگرویم، ربّ العالمین این آیت بجواب ایشان فرستاد گفت: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ» ای اهل العلم بالتوریة و الانجیل و الکتب المتقدّمة می‌گوید بپرسید از اصحاب تورات و انجیل و زبور و ایشان که کتب پیشین خوانده‌اند و دانسته، اگر موافق این ملّت‌اند یا مخالف تا دانید که نه از بهر این ملّت گواهی میدهند تا شما را گویند که پیغامبران با آدمیان همیشه بشر بوده‌اند. و قیل «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ» من آمن من اهل الکتاب.
هوش مصنوعی: چرا فریشته‌ای برای ما نفرستادید تا ایمان بیاوریم؟ پروردگار جهانیان در پاسخ به این درخواست فرمود: «از اهل علم پرسش کنید». او به دانشمندان تورات، انجیل و کتاب‌های پیشین می‌گوید که از کسانی که این کتاب‌ها را مطالعه کرده و در مورد آنها آگاهی دارند، بپرسید که آیا با این ملت هماهنگ هستند یا نه، تا متوجه شوید که گواهی آنها به نفع این ملت داده نمی‌شود. پیامبران همیشه با انسان‌ها انسان بوده‌اند.
و قیل «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ» اهل القرآن، «إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» فانّهم یعلّمونکم انّ اللَّه لم یبعث الی امّة الّا آدمیّا رجلا.
هوش مصنوعی: به کسانی که دانش دارند مراجعه کنید، یعنی اهل قرآن، اگر اطلاعاتی ندارید. آنها به شما خواهند آموخت که خداوند هیچ امتی را جز یک انسان، یعنی مردی، نفرستاده است.
قال رسول اللَّه (ص): «لا یحل للعالم الا ان یبذل علمه و لا یحل للجاهل الا ان یتعلم» ثمّ تلا: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ».
هوش مصنوعی: رسول الله (ص) فرمودند: «برای عالم جایز نیست که علمش را پنهان کند و برای جاهل نیز جایز نیست که تلاش نکند تا علم را بیاموزد»، سپس آیه‌ای از قرآن را قرائت کردند که می‌گوید: «اگر نمی‌دانید، از اهل علم بپرسید».
و قوله: «بِالْبَیِّناتِ وَ الزُّبُرِ» رواست که مردود بود بر وحی یعنی: یوحی الیهم بالبینات و الزّبر بایشان پیغامها آمد پیغامهای روشن و نامه‌ها، و روا باشد که مردود بود بر ذکر یعنی: فسئلوا اهل الذکر بالبیّنات و الزّبر بپرسید ایشان را که یاد دارند بینات و زبر، و رواست که مردود بود بر علم یعنی: ان کنتم لا تعلمون بالبینات و بالزبر، و باین قول با زائده است ای لا تعلمون البینات، و این در لغت رواست: تقول علمته و علمت به.
هوش مصنوعی: این عبارت به این معناست که خداوند با دلایل روشن و نوشتارها به مردم پیام می‌دهد. همچنین می‌توان گفت که مردم باید از دانشمندان و اهل علم بپرسند که آن دلایل و نوشتارها چیست. علاوه بر این، اگر افراد چیزی نمی‌دانند، باید بپرسند و به دانسته‌های دیگران اتکا کنند. در زبان نیز این نوع بیان پذیرفته شده است که می‌توان گفت "من آن را یاد گرفتم" و "من درباره آن اطلاعات دارم".
زبر درین موضع قصّه گذشتگانست و حدیث ایشان در کتب پیشین و در قرآن زبر است بمعنی کتب چنان که گفت: «وَ إِنَّهُ لَفِی زُبُرِ الْأَوَّلِینَ» یعنی نعت محمّد و امّته لفی کتب الاولین، و زبر است بمعنی لوح محفوظ چنانک گفت: «وَ کُلُّ شَیْ‌ءٍ فَعَلُوهُ فِی الزُّبُرِ» یعنی فی اللوح المحفوظ، «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ» کان جبرئیل علیه السلام ینزل علی رسول اللَّه (ص) بالقرآن و السّنة و هذا الذکر هو ما نزّل علی الرّسول من السنة، نظیر هذه الآیة قوله: «الَّذِینَ کَذَّبُوا بِالْکِتابِ وَ بِما أَرْسَلْنا بِهِ رُسُلَنا» و قوله: «وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضی إِلَیْکَ وَحْیُهُ» ای من قبل ان یبیّن لک بیانا بالسنّة. و قیل: «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ» ای القرآن، «لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ» ای لتوضح لهم معانی القرآن، «وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ» یتدبرونه فیعلمون انّه کلام اللَّه.
هوش مصنوعی: در اینجا درباره داستان‌های گذشتگان و احادیث آنها که در کتاب‌های قدیمی و قرآن آمده است صحبت شده است. واژه "زبر" به معنای کتاب به کار رفته، مانند وقتی که گفته شده: «و این در زبر اولیان است»، یعنی توصیف پیامبر و امتش در کتاب‌های قدیمی وجود دارد. همچنین "زبر" به معنای لوح محفوظ نیز اشاره دارد، به‌طوری که در آیه‌ای آمده: «و هر چیزی که انجام داده‌اند در زبر است»، که به معنای آنچه در لوح محفوظ ثبت شده است. در ادامه گفته می‌شود که جبرئیل (علیه السلام) قرآن و سنت را به رسول خدا (ص) نازل کرده است و این "ذکر" به آنچه به او نازل شده اشاره دارد. به عبارت دیگر، آیه‌ای نیز وجود دارد که به کسانی که به کتاب و فرستادگان خدا کفر می‌ورزند اشاره می‌کند و همچنین آیه‌ای که می‌گوید باید منتظر وحی بمانید تا به شما به‌طور کامل بیان شود. در نهایت، اشاره می‌شود که قرآن نازل شده تا معانی آن برای مردم توضیح داده شود و امیدوار است که آنان در آن تدبر کنند و بفهمند که این کلام خداوند است.
«أَ فَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُوا السَّیِّئاتِ» لفظة استفهام و معناه توبیخ و انکار و معنی «مَکَرُوا السَّیِّئاتِ» عملوا بالفساد یعنی کفّار مکّة ظلموا اصحاب رسول اللَّه (ص) و راموا صدّهم عن دینهم و احتالوا لهلاک النّبی یقول: اهم آمنون: «أَنْ یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ» کما فعل بقوم لوط و کما خسف بقارون. و قیل کما فعل بنمرود، «أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَیْثُ لا یَشْعُرُونَ» بغتة من غیر سابقة. و قیل یأتیهم العذاب من حیث یأمنون، فکان کذلک لانّهم اهلکوا ببدر و ما کانوا یقدرون ذلک.
هوش مصنوعی: آیا کسانی که در حق دیگران ستم کرده و کارهای زشت انجام میدهند، از عذاب الهی ایمن هستند؟ این سوال به گونه‌ای تحذیر و انکار بیان شده است. آنها در واقع بر پیامبر و پیروان او ظلم کردند و تلاش کردند تا آنها را از دینشان بازدارند و برای نابودی پیامبر نقشه کشیدند. آیا آنها مطمئن هستند که خدا زمین را بر سرشان خراب نخواهد کرد، همان‌طور که این کار را با قوم لوط یا قارون انجام داد؟ یا آیا از عذابی که ناگهان و بدون هشدار به سراغشان می‌آید، در امان هستند؟ بعضی گفته‌اند که عذاب ممکن است از جایی بیاید که اصلاً انتظارش را ندارند، و واقعاً همین‌طور نیز بود چون آنها در جنگ بدر به هلاکت رسیدند و هرگز نمی‌توانستند این عاقبت را تصور کنند.
«أَوْ یَأْخُذَهُمْ فِی تَقَلُّبِهِمْ» ای مجیئهم و ذهابهم فی دیارهم و اسفارهم، «فَما هُمْ بِمُعْجِزِینَ» ای بممتنعین علی اللَّه. و قیل ما هم بمعجزین جنود اللَّه، تقول اعجزه وجده عاجزا و اعجزه جعله عاجزا.
هوش مصنوعی: حرف «یا» در این عبارت به وقوع حالتی اشاره دارد که مردم در رفت و آمدهای روزمره و سفرهای خود دچار تغییر و تحولات می‌شوند. این به معنای آن است که هیچ کس نمی‌تواند در برابر قدرت خداوند ایستادگی کند. در دیگر تفسیرها نیز اشاره شده است که آنها نمی‌توانند بر نیروهای الهی چیره شوند، و این اشاره به این است که شخصی که عاجز و ناتوان باشد، به طور کلی در موقعیتی قرار گرفته که نمی‌تواند کاری انجام دهد.
«أَوْ یَأْخُذَهُمْ عَلی تَخَوُّفٍ» ای علی تنقّص من اموالهم و ثمارهم حتّی یهلکم علی ذلک، یقال تخوّفت السّنون حرث فلان و نخله‌ای اجتاحتها و نقصتها. قال سعید بن المسیب بینا عمر بن الخطاب علی المنبر فقال: یا ایها النّاس ما تقولون فی قول اللَّه: «أَوْ یَأْخُذَهُمْ عَلی تَخَوُّفٍ» فسکت النّاس، فقام شیخ، فقال یا امیر المؤمنین هذه لغتنا بنی هذیل، التخوّف: التنقّص، قال عمر فهل تعرف العرب ذلک فی اشعارها؟ قال نعم، قال شاعرنا ابو کبیر الهذلی:
هوش مصنوعی: در این متن اشاره شده که خداوند ممکن است نعمت‌ها و منابع زندگی مردم را به تدریج و به آرامی کاهش دهد تا اینکه آنها نابود شوند. به عنوان مثال، در گذشته، سال‌ها و شرایط سخت باعث می‌شده که محصولاتی مانند زراعت و درختان خرما کم شوند و آسیب ببینند. سپس به یک روایت از عمر بن خطاب اشاره می‌شود که در دیالوگی با مردم از معنای واژه "تخوّف" در کلام خدا سؤال می‌کند و هنگامی که کسی از مردم به او جواب می‌دهد، تصریح می‌کند که این واژه در زبان قوم بنی هذیل به معنای کاهش و تنقص است. عمر نیز تأکید می‌کند که آیا این معنی در اشعار عربی وجود دارد یا نه.
تخوّف السیر منها تامکا قردا
کما تخوّف عود النبعة السّفن
هوش مصنوعی: نگرانی از حرکت او مانند ترسیدن از شکاف درخت برای قورباغه است.
یصف ناقة و انّ السیر تنقّص سنامها بعد تمکّنه و اکتنازه. و قیل علی تخوّف ضدّ البغته ای علی حدوث حالات یخاف منها کالرّیاح و الزّلازل و الصّواعق و لهذا ختم بقوله: «فَإِنَّ رَبَّکُمْ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ» لانّ فی ذلک مهلة و امتداد وقت فیمکن فیها التّلافی.
هوش مصنوعی: شتر را توصیف می‌کند و می‌گوید که در حین حرکت، برآمدگی پشتش کاهش می‌یابد بعد از اینکه به حالت نرمی و چاقی رسیده است. همچنین به این نکته اشاره می‌شود که در مقابل خطرات ناگهانی، مثل طوفان‌ها، زلزله‌ها و صاعقه‌ها که ممکن است رخ دهند، احساس نگرانی وجود دارد. به همین دلیل، در پایان با بیان اینکه «البته پروردگار شما مهربان و رحیم است»، می‌خواهد بگوید که این موضوع فرصتی برای جبران و بازسازی ارائه می‌دهد.
«أَ وَ لَمْ یَرَوْا» بالتّاء قرأها حمزة و الکسائی ای قد رأیتم فما بالکم لا تتفکرون فتعلموا انّ عبادة خالقها واجبة علیکم، و قرأ الباقون «یروا» بالیاء خبرا عن الّذین مکروا السّیئات. «إِلی ما خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَیْ‌ءٍ» من جبل و شجر و غیر ذلک من کلّ جسم قائم له ظلّ، و من للتّبیین، «تتفیؤا» قراءة اهل البصرة بالتّاء و الباقون بالیاء، فتأنیث الفعل لاجل انّ فاعله جماعة و الجماعة مؤنّثة و تذکیره من اجل انّه متقدّم و فاعله غیر حقیقی التّأنیث لکونه جمعا و تأنیث الجمع غیر حقیقیّ، «یَتَفَیَّؤُا» یتمیّل و یرجع من جانب الی جانب فهی اوّل النّهار علی حاله، ثمّ تنقص ثمّ تعود الی حالة اخری فی آخر النّهار فمیلانها و دورانها من موضع الی موضع سجودها فذلک قوله: «عَنِ الْیَمِینِ وَ الشَّمائِلِ» ای فی اوّل النّهار عن الیمین و فی آخره عن الشّمال اذا کنت متوجّها الی القبلة، و هذا کقولهم: «وَ ظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ» الظلّ ما نسخته الشّمس و الفی‌ء ما جاوزته ظلّ میان صبح و بر آمدن آفتابست و باقی روز همه فیء است، جمعه افیاء، تقول فاء الظّلّ و تفیّأ بمعنی واحد، «سُجَّداً لِلَّهِ» منصوب علی الحال و المعنی انّ کلّ ما خلق اللَّه من جسم و عظم و لحم و نجم و شجر خاضع ساجد للَّه جلّ و عزّ فالکافر ان کفر بقلبه و لسانه و قصده فنفس جسمه و عظمه و لحمه و جمیع الشّجر و الحیوانات خاضعة اللَّه ساجدة و الدّلیل علیه قوله: «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ» الآیة...
هوش مصنوعی: آیا آنان نمی‌بینند که چه چیزهایی را خدا خلق کرده است؟ پس چگونه فکر نمی‌کنند تا متوجه شوند که عبادت خالق واجب است؟ بعضی این عبارت را با نوشتن "رأیت" خوانده‌اند، به معنای این که شما دیدید و در این صورت سوال این است که چرا فکر نمی‌کنید. دیگران این کلمه را به شکل "یروا" خوانده‌اند که به کسانی اشاره دارد که بدی‌ها را می‌کنند.
و آنچه که خدا خلق کرده شامل کوه‌ها، درخت‌ها و هر چیزی است که سایه دارد. در اینجا "من" برای توضیح است. واژه "تتفیؤا" که برخی به صورت "تتفیأ" خوانده‌اند، به معنای تمایل و برگشتن از یک طرف به طرف دیگر است. در اول روز حالت اولیه را دارد و سپس کاهش می‌یابد و در پایان روز به حالت دیگری برمی‌گردد، بنابراین میل و چرخش آن از یک مکان به مکان دیگر به سجده رفتنش مربوط می‌شود.
این نشان می‌دهد که صبح‌ها از سمت راست و در پایان روز از سمت چپ سجده می‌کند، اگر رو به قبله باشد. این مشابه به این بیان است که "سایه‌ها در صبح و عصر" وجود دارند. سایه چیزی است که خورشید آن را از بین می‌برد و "فیء" به معنای سایه‌ای است که از آن عبور کرده است، از صبح تا طلوع آفتاب ادامه دارد و باقی روز سایه است. "سجوداً لله" به معنای حالتی است و نشان می‌دهد که تمام مخلوقات خدا از جسم و استخوان و گوشت و ستاره و درخت در مقابل خدا سجده می‌کنند. بنابراین، اگر کسی با قلب و زبانش کافر شود، خود بدن او و تمام موجودات طبیعی و حیوانات در برابر خدا خاضع و ساجد هستند. دلیل این مطلب هم این است که در آیه‌ای آمده که آیا نمی‌بینی که هر کسی که در آسمان‌ها و زمین است، برای خدا سجده می‌کند، از جمله خورشید و ماه.
و روی عن ابن عباس انّه قال: الکافر یسجد لغیر اللَّه و ظلّه یسجد للَّه. و قال قتادة ظلّ کلّ شی‌ء سجوده و سجود الظّلال میلانها و دورانها، و قیل تأویل الظّل تأویل الجسم الّذی عنه الظّل. قال مجاهد اذا زالت الشّمس سجد کلّ شی‌ء للَّه سبحانه، و فی الخبر لیس من شی‌ء الّا و هو یسبّح للَّه تعالی تلک السّاعة، قوله. «وَ هُمْ داخِرُونَ» ای صاغرون کارهون یرید سجود اضطرار لا اختیار و فی توحید الیمین و جمیع الشّمال اقوال: احدها انّ الابتداء عن الیمین ثم تنقص حالا بعد حال عن الشّمائل فلهذا جمعت. و الثانی انّها بمعنی الایمان و جمع الشّمال یدل علیها.
هوش مصنوعی: ابن عباس می‌گوید که کافر برای غیر خدا سجده می‌کند، در حالی که سایه‌اش برای خدا سجده می‌برد. قتاده نیز اظهار دارد که سایه هر چیزی در واقع سجود آن چیز است و سجود سایه به معنای تمایل و چرخش آن است. برخی دیگر گفته‌اند که سایه به معنای جسمی است که سایه از آن ناشی می‌شود. مجاهد اشاره می‌کند که وقتی خورشید قرار می‌گیرد، همه چیز برای خدا سجده می‌کند. همچنین در روایت آمده است که هیچ چیزی نیست که خدا را تسبیح نگوید. عبارت «و هُمْ داخِرُونَ» به معنای خوار و ذلیل هست که سجود آنها از روی اضطرار و نه اختیار است. در مورد توحید و اشاره به طرف راست و چپ، نظرات مختلفی وجود دارد: یکی از نظرات این است که ابتدا از سمت راست شروع می‌شود و سپس کم‌کم به سمت چپ می‌رود، به همین دلیل جمع شده‌اند. نظر دیگری این است که می‌تواند به معنای ایمان باشد و جمع سمت چپ دلیلی بر این موضع است.
و الثالث لمّا کان لفظ ما موحّدا و معناه جمعا حمل الیمین علی اللّفظ و جمع الشّمال علی المعنی و لهذا ایضا جمع الظّلال و وحّد الضمیر.
هوش مصنوعی: وقتی که لفظ "ما" به صورت واحد است و معنای آن جمعی محسوب می‌شود، در اینجا سوگند به لفظ "ما" و سوگند به معنای آن به صورت جمع مورد نظر قرار می‌گیرد. به همین دلیل هم در مورد کلمات "ظلال" به حالت جمع و در ضمیر به حالت واحد اشاره شده است.
«وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ دابَّةٍ» بعضها بالاختیار و بعضها بالاضطرار کقوله: «طَوْعاً أَوْ کَرْهاً». و قیل معناه: و للَّه یسجد ما فی السّماوات من الملائکة و ما فی الارض من دابّة، «وَ الْمَلائِکَةُ» ای ملائکة الارض ایضا و الدّلیل علی انّ الملائکة فی الارض ایضا قوله: «لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ. وَ إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظِینَ، کِراماً کاتِبِینَ. ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ». و قیل انّما خصّ الملائکة بالذّکر مع کونهم من جملة ما فی السّماوات و الارض تفضیلا لهم و رفعا لشأنهم. و قیل لخروجهم من جملة الموصوفین بالدّبیب اذ جعل اللَّه لهم اجنحة و کان الطّیران علیهم غلب من الدّبیب، «وَ هُمْ لا یَسْتَکْبِرُونَ» عن عبادة اللَّه یعنی الملائکة.
هوش مصنوعی: تمام موجودات آسمان‌ها و زمین، اعم از موجودات زنده، به خداوند سجده می‌کنند. برخی از این موجودات با اختیار و برخی دیگر به ناچار این کار را انجام میدهند. همچنین، برخی معتقدند که موجودات آسمان، به ویژه ملائکه، و همچنین موجودات زمین، به نام دابّه، در این سجده شرکت دارند. در این میان، ذکر ملائکه به صورت خاص به دلیل مقام والا و وظایف ویژه آنهاست. همچنین در قرآن آمده که ملائکه در اطراف انسان‌ها قرار دارند و بر اعمال آنها نظارت می‌کنند. از آنجا که ملائکه به دلیل داشتن بال و قابلیت پرواز از دیگر موجودات متفاوت هستند، در این آیه به آنها اشاره شده است. در نهایت، ملائکه از بندگی خداوند و عبادت او هرگز سرباز نمی‌زنند.
«یَخافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ» ای یخافونه عالیا علیهم وصف الملائکة بالخوف لانهم قادرون علی العصیان و ان کانوا «لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ» من الطاعة و غیرها.
هوش مصنوعی: فرشتگان از پروردگارشان که در بالای آنهاست، می‌ترسند. این ترس به خاطر آن است که آنها توانایی مخالفت با خداوند را دارند، اما هرگز از او نافرمانی نمی‌کنند و فقط آنچه را که به آنها دستور داده شده، انجام میدهند.
خوف در قرآن بچهار معنی است: یکی بمعنی قتل و هزیمت چنانک در سوره النّساء گفت: «وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ» یعنی القتل و الهزیمة.
هوش مصنوعی: خوف در قرآن چهار معنا دارد که یکی از آنها به معنی کشتن و شکست است. به طور مثال، در سوره نساء آمده است که وقتی خبری از امنیت یا ترس به آنها می‌رسد، منظور از آن می‌تواند کشتن و شکست باشد.
وجه دوم خوفست بمعنی قتال چنانک در سوره الاحزاب گفت: «فَإِذا جاءَ الْخَوْفُ» یعنی القتال رأیتهم ینظرون الیک و کقوله: «فَإِذا ذَهَبَ الْخَوْفُ» بمعنی اذا ذهب القتال.
هوش مصنوعی: وجه دوم خوف به معنای جنگ و نبرد است. در سوره احزاب آمده است که زمانی که ترس (جنگ) فرا می‌رسد، مردم به شما نگاه می‌کنند. همچنین در جایی دیگر آمده است که وقتی ترس (جنگ) از بین می‌رود، این به معنای از بین رفتن جنگ است.
وجه سوم خوفست بمعنی علم چنانک در سوره البقرة گفت: «فَمَنْ خافَ مِنْ مُوصٍ» یعنی فمن علم، جای دیگر گفت: «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا یُقِیما حُدُودَ اللَّهِ وَ إِنِ امْرَأَةٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها. وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا. وَ أَنْذِرْ بِهِ الَّذِینَ یَخافُونَ» این همه بمعنی علم است.
هوش مصنوعی: خوف به معنای علم است. در آیات قرآن، به این نکته اشاره شده است که ترس به نوعی آگاهی و علم به مسائل مربوط می‌شود. به عنوان مثال، در آیه‌هایی به مسائلی اشاره شده که مربوط به ترس از عدم رعایت حدود الهی یا ترس زنان از همسرانشان است، و این ترس در واقع به دانش و درک آنها از وضعیت مربوط می‌شود.
وجه چهارم حقیقت ترس است از عذاب خدای تعالی یا از چیزی چنانک در قرآن جایها گفت: «لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ. أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا.
هوش مصنوعی: ابعاد چهارم حقیقت، ترس از عذاب خداوند بلندمرتبه یا از مسائل دیگر است. در قرآن نیز به این موضوع اشاره شده که کسانی که به خدا ایمان دارند، نه ترسی خواهند داشت و نه غمی خواهند کشید. همچنین خداوند به آنان اطمینان می‌دهد که نگران نباشند و اندوهی نداشته باشند.
یَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَ یَخافُونَ عَذابَهُ. وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً. یَخافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ»
هوش مصنوعی: آنان به رحمت پروردگار خود امید دارند و از عذاب او می‌ترسند. در حالی که او را با نگاهی به ترس و همچنین با امید به رحمتش می‌خوانند. آنها از رب خود که بالای سرشان است می‌ترسند.
میبدی