اطلاعات
وزن: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
قوله تعالی: لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ من انفق محبوبه من الدنیا وجد مطلوبه من المولی. و من انفق الدّنیا و العقبی و جد الحقّ تعالی، و شتّان ما بینهما. یکی مال باخت در دنیا ببرّ اللَّه رسید، یکی ثواب باخت و در عقبی بوصل اللَّه رسید.
هوش مصنوعی: آیه بیان میکند که برای دستیابی به مقام و خوبی واقعی، باید از چیزهایی که دوست داریم، انفاق کنیم. اگر کسی از داراییهای محبوبش در دنیا انفاق کند، به رضایت و خواست خداوند دست مییابد. همچنین کسی که از دنیا و آخرت خود انفاق کند، به حقیقت و نزدیکترین مقام به خداوند میرسد. این دو حالت کاملاً با یکدیگر متفاوت هستند؛ یکی ممکن است با انفاق خود در دنیا به رحمت خدا برسد، در حالی که دیگری ممکن است با انفاق در دنیا و آخرت به مقام بلندتری در نزد خدا نائل شود.
هر که امروز بمال و جاه بماند فردا از ناز و نعمت درماند، و هر که فردا با ناز و نعمت بماند، از راز ولی نعمت باز ماند.
هوش مصنوعی: هر کسی که امروز به ثروت و قدرت بچسبد، فردا از آسایش و نعمت محروم خواهد شد، و هر کسی که فردا با آسایش و نعمت بماند، از حقیقت و راز حمایتکنندهاش بیخبر خواهد ماند.
بهرچ از راه باز افتی، چه کفر آن حرف و چه ایمان
بهرچ از دوست وامانی، چه زشت آن نقش و چه زیبا
هوش مصنوعی: هرچقدر از مسیر درست دور شوی، این یک بیاعتنایی به حقایق و باورهاست، و هرچقدر از دوستی فاصله بگیری، هر نقش یا تصویری که از آن بر جای بماند، زشت یا زیبا، بیمعنا خواهد بود.
حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ «من» تبعیض در سخن آورد. میگوید: اگر بعضی هزینه کنی از آنچه دوست داری ببرّ مولی رسی، دلیل کند که اگر همه هزینه کنی بقرب مولی رسی. ای بیچاره چون میدانی که ببرّ او مینرسی تا آنچه دوست داری ندهی، پس چه طمع داری که ببارّ رسی با این همه غوغا و سودا که در سر داری؟!
هوش مصنوعی: تا زمانی که از آنچه دوست دارید هزینه نکنید، نمیتوانید به خداوند نزدیک شوید. این نشان میدهد که اگر تنها بخشی از چیزهایی که دوست دارید را به او بدهید، ممکن است به او نزدیکتر شوید و اگر همه آنها را هزینه کنید، قطعاً به او خواهید رسید. حال اگر میدانید که بدون اینکه از محبوبترینهای خود بگذرید، نمیتوانید به او برسید، پس چه امیدی دارید که با این همه افکار و آرزوهایی که دارید، به او نزدیک شوید؟
تا تو را دامن گرد گفتار هر تر دامنی
سغبه سودای خویشی جز حجاب ره نهای
هوش مصنوعی: اگر تو در دامن گفتار دیگران قرار بگیری، نمیتونی از حجاب و محدودیتهای خودت بیرون بیایی و به حقیقت و درک عمیقتری از خودت برسی.
گفتهاند: انفاق بر سه رتبت است: اوّل سخا، دیگر جود، سدیگر ایثار. صاحب سخا بعضی دهد و بعضی ندهد، صاحب جود بیشتر دهد و قدری ضرورت خود را بگذارد، و صاحب ایثار همه بدهد و خود را و عیال را بخدا و رسول سپارد. و این رتبت صدیق اکبرست که هر چه داشت بداد و در راه حق هزینه کرد، و فی ذلک ما
هوش مصنوعی: انفاق یا بخشش در سه دسته تقسیم میشود: اول، سخاوت که در آن فرد مقداری میبخشد و ممکن است بخشی از اموالش را نگه دارد؛ دوم، جود که در آن فرد بیشتر از آنچه نیاز دارد میبخشد و اندکی از ضروریات خود را هم قربانی میکند؛ و سوم، ایثار که در آن فرد تمام اموالش را میبخشد و خود و خانوادهاش را به خدا و پیامبر واگذار میکند. بالاترین مرتبه این انفاق متعلق به صدیق اکبر است که همه داراییاش را در راه حق هزینه کرد.
روی انّ عمر بن الخطاب قال: امرنا رسول اللَّه (ص) ان نتصدق، فوافق ذلک مالا کان عندی، فقلت الیوم اسبق ابا بکر ان سبقته، فجئت بنصف مالی. فقال رسول اللَّه (ص) ما ذا ابقیت لاهلک؟ فقلت مثله. و اتی ابو بکر بکلّ ما عنده. فقال یا أبا بکر ما ذا ابقیت لاهلک؟ فقال: اللَّه و رسوله فقلت لا اسابقک الی شیء ابدا.
هوش مصنوعی: عمر بن خطاب میگوید: پیامبر خدا (ص) به ما دستور داد که صدقه بدهیم و من به موقعیتی رسیدم که مالی داشتم. به خودم گفتم امروز میخواهم از ابوبکر جلو بزنم، بنابراین نصف مال خود را آوردم. پیامبر (ص) از من پرسید: چه چیزی برای خانوادهات باقی گذاشتی؟ من گفتم به اندازهای مشابه. ابوبکر نیز تمام مال خود را آورد. پیامبر (ص) از او پرسید: چه چیزی برای خانوادهات باقی گذاشتی؟ ابوبکر پاسخ داد: خدا و رسولش. من پس از این ماجرا تصمیم گرفتم که دیگر هرگز با ابوبکر در این کار رقابت نکنم.
آن روز که مصطفی (ص) یاران را بر صدقه داشت و از ایشان در راه حق انفاق خواست، عمر گفت آن روز مرا مالی جمع شده بود، با خود گفتم اگر من روزی بر ابو بکر پیشی خواهم برد امروز آن روزست که من بر وی پیشی برم. یک نیمه از آن مال برداشتم و بحضرت نبوی بردم. مصطفی (ص) گفت: عیال و زیردستان را چه گذاشتی یا عمر؟
هوش مصنوعی: روزی که پیامبر (ص) از یارانش خواست که برای کمک به راه حق صدقه بدهند، عمر به یاد پولی که جمع کرده بود افتاد و فکر کرد که اگر بخواهد ابوبکر را در این کار پیشی بگیرد، همین امروز بهترین فرصت است. بنابراین، نیمهای از آن پول را برداشت و به حضور پیامبر (ص) آورد. پیامبر از او پرسید: برای خانواده و وابستگانت چه چیزی گذاشتی، ای عمر؟
عمر گفت: چندان که آوردم ایشان را بگذاشتم. گفت از آن پس بو بکر را دیدم که هر چه داشت همه آورده بود، و خود را و عیال را هیچیزی بنگذاشته بود، و مصطفی (ص) وی را میگوید: اهل و عیال را چه بگذاشتی؟ و بو بکر میگوید «خدا و رسول او،» پس عمر گفت: یا ابا بکر! هرگز تا من باشم بتو نرسم.
هوش مصنوعی: عمر گفت: به محض اینکه همراهان را آوردم، آنها را ترک کردم. سپس اشاره کرد که بعد از آن، ابوبکر را دیدم که همه چیزش را آورده بود و هیچ چیزی را برای خود و خانوادهاش نگذاشته بود. پیامبر (ص) از او پرسید: چه چیزی برای خانوادهات گذاشتی؟ ابوبکر جواب داد: «خدا و رسولش». عمر در پاسخ گفت: ای ابابکر! تا من هستم، هرگز به تو نخواهم رسید.
آوردهاند که روزی عمر در خانه بو بکر شد. اهل بیت وی را گفت که بو بکر بشب چه کند؟ مگر نماز فراوان کند، و تسبیح و تهلیل بسیار گوید؟ ایشان گفتند نه که وی نماز بسیار نکند و آوازی ندهد. لکن همه شب در پس زانو نشسته، چون وقت سحر باشد نفسی بر آرد که از آن نفس وی همه خانه بوی جگر سوخته بگیرد.
هوش مصنوعی: روزی عمر به خانه ابو بکر رفت و اهل خانوادهاش از او سوال کردند که ابو بکر شبها چه میکند؟ آیا فقط نماز میخواند و دعاهای زیاد میگوید؟ آنها پاسخ دادند که نه، او نماز زیادی نمیخواند و صدایش را بلند نمیکند. بلکه او تمام شب در آرامش نشسته و وقتی وقت سحر میرسد، نفسی برمیآورد که بوی دلپذیری از آن در تمام خانه پخش میشود.
گفتم: چه نهم پیش دو زلف تو نثار
گر هیچ بنزد چاکر آیی یک بار
هوش مصنوعی: گفتم: چه چیز میتوانم به دو زلف تو هدیه بدهم اگر فقط یک بار به نزد بندهات بیایی.
پیشت بنهم این جگر سوخته زار
کاید جگر سوخته با مشک بکار
هوش مصنوعی: من این دل زخمخورده و رنجیدهام را به تو میسپارم، شاید درد دل مشترکی با مشک بتواند بیان شود.
عمر آهی سرد برکشید، گفت: اگر نماز بودی کار وی با تسبیح و تهلیل فراوان بودی من نیز کردمی، امّا سوختن جگر را درمان ندانم.
هوش مصنوعی: عمر آهی کشید و گفت: اگر این کار نماز بود، با ذکر و تسبیح زیادی انجام میشد، اما من فکر نمیکنم که سوختن دلم را درمان کند.
وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ یکی هزینه کند چشم بر پاداش و عوض نهاده، یکی دل در دفع مضرّت و بگردانیدن آفت بسته، یکی بآن کند که اللَّه میداند و میبیند، که خود میگوید: فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ و انشدوا فی معناه:
هوش مصنوعی: هر چیزی که شما خرج کنید، خداوند به آن آگاه است. برخی به امید دریافت پاداش و جبران این کار، هزینه میکنند، در حالی که برخی دیگر صرفاً به دنبال دفع ضرر و جلوگیری از آسیب هستند. اما در نهایت، همه چیز در علم و دید خداوند قرار دارد.
یهتزّ للمعروف فی طلب العلی
لیذکر یوما عند سلمی شمائله
هوش مصنوعی: به خاطر معروف و فضایلش، در جستجوی مقام عالی تلاش میکند تا روزی در نزد سلمی ویژگیهایش را به یاد آورند.
کُلُّ الطَّعامِ کانَ حِلًّا لِبَنِی إِسْرائِیلَ الآیة... گفتهاند که: درین آیت بیان شرف و فضیلت پیغامبر ماست محمد (ص) بر یعقوب (ع)، که یعقوب طعامی حلال بر خود حرام کرد، و آن حرام بر وی مقرّر کردند و وی را در آن تحریم بگذاشتند. و محمد (ص) ماریه قبطیه را که بر خود حرام کرد، او را در آن تحریم بنگذاشتند و آن گشاده بر وی بسته نکردند، و تحلّة ایمان وی را پدید کردند، چنان که گفت عزّ اسمه: «قد فرض اللَّه لکم تحلّة ایمانکم».
هوش مصنوعی: تمام غذاها برای بنیاسرائیل حلال بود، اما در این آیه به مقام والای پیامبر ما، محمد (ص)، نسبت به یعقوب (ع) اشاره شده است. یعقوب غذایی را بر خود حرام کرده بود و این تحریم به او تحمیل شده بود. اما پیامبر اسلام (ص) ماریه قبطیه را که بر خود حرام کرده بود، در این تحریم باقی نماند و این موضوع بر او گشوده شد. همچنین تأکید شده است که خداوند تحلّه ایمان را برای او قرار داده است.
وجهی دیگر گفتهاند که بنی اسرائیل کاری در خود گرفتند، و التزام نمودند آن را که در اصل شریعت نه طاعت بود، پس وفاء آن ایشان را لازم آمد، و با ایشان تشدید رفت، تا کار بر ایشان دشخوار شد. و این در خبر است که مصطفی (ص) گفت: «انّ بنی اسرائیل شدّدوا علی انفسهم فشدّد اللَّه علیهم».
هوش مصنوعی: بعضی از افراد بیان کردهاند که بنیاسرائیل یک تصمیم درونی گرفتند و تعهد کردند به چیزی که در اصل شرع واجب نبود. به همین خاطر، این تعهد به یک وظیفه لازم برای آنها تبدیل شد و شرایط برایشان بسیار سخت گردید. در یک روایت آمده که پیامبر اسلام (ص) فرمود: «بنیاسرائیل بر خود سخت گرفتند، لذا خداوند نیز بر آنها سخت گرفت».
پس نوبت که باین امّت رسید آن تشدید بایشان نرفت، و فضیلت و شرف مصطفی (ص) را کار بر ایشان آسان برگرفتند. و آن چنان نذر که در مباحات رود آن را خود حکمی ننهادند، و وفاء آن الزام نکردند. آن وجه اوّل تفضیل مصطفی (ص) بر یعقوب (ع) است و این وجه دوم تفضیل امّت محمد (ص) بر بنی اسرائیل.
هوش مصنوعی: پس وقتی نوبت به این امت رسید، مورد تشدید قرار نگرفتند و فضیلت و شرافت پیامبر (ص) برایشان آسان شد. به گونهای که نذرهایی که در امور مباح میکنند، برای آنها حکمی تعیین نکردند و وفای به آن را الزامآور ندانستند. این، وجه اول برتری پیامبر (ص) بر یعقوب (ع) و وجه دوم برتری امت محمد (ص) بر بنی اسرائیل است.