گنجور

شمارهٔ ۲ - هم در مدح او

نه چو تو در زمانه ناموری
نه چو نام تو در جهان سمری
عزم تو کف حزم را تیغی است
حزم تو روی عزم را سپری
نه چو کین تو ظلم را زهری
نه چو مهر تو عدل را شکری
بی هوای تو نیست هیچ دلی
بی ثنای تو نیست هیچ سری
مال شد در جهان چو منهزمی
تا بر او یافت جود تو ظفری
رعد کردار در هوا افتد
از هوای تو در زمان خبری
فلکی خیزد از تو هر نفسی
عالم باشد از تو هر نظری
یک صله مادح تو ناستده
اندر آید دمادمش دگری
پیش چشمت نعوذبالله ازو
نیست چرخ و زمانه را خطری
کس نبیند چو تو کمربندی
در جهان پیش هیچ تاجوری
خاص خسرو رشید باقی باد
که جهان را جمال باقی باد
چرخ بی حشمت تو روشن نیست
ملک بیرای تو مزین نیست
نیست آهن به بأس و همت تو
ورچه چیزی به بأس آهن نیست
بی نمودار طبع صافی تو
صورت مکرمت معین نیست
نیست از گفته تو یک نکته
که درو صد هزار مضمن نیست
خلق را با گشاد دشت قضا
بهتر از خدمت تو جوشن نیست
به جز از کین و مهر تو به جهان
شب تاریک و روز روشن نیست
تا ز دل نعره زد سیاست تو
فتنه را هیچ هوش در تن نیست
نیست یک شیر تند گردنکش
که تو را رام و نرم گردن نیست
کم ز کیخسرو نه ای زیراک
هر غلامیت کم ز بیژن نیست
سبب این بلند گفتن من
دولت توست فکرت من نیست
خاص خسرو رشید باقی باد
که جهان را جمال باقی باد
تا تو را بندگی زمانه کند
خدمت چرخ بی بهانه کند
آسمان بلند رتبت را
رتبت قدرت آستانه کند
تیر امید کز کمان بجهد
مال و گنج تو را نشانه کند
هر دری را که همت تو زند
فلک از دولت آستانه کند
اختران فلک شرار شوند
کآتش خشم تو زبانه کند
شکم حادثات آبستن
از نهیب تو آفکانه کند
موکب عدل تو چو بخروشد
به هزیمت ستم روانه کند
بچگان را ز امن تو دراج
زیر پر عقاب خانه کند
دست اقبال تو به خیر همی
در دهان قضا دهانه کند
غور ایام در نیابد چرخ
گر جز از رای تو کمانه کند
خاص خسرو رشید باقی داد
که جهان را جمال باقی باد
سوی هر مقصدت که رای کشد
زین تو جاه چرخ سای کشد
فر تایید تو به گیتی بر
هر زمان سایه همای کشد
مرکب جود تیز دست کند
در هزیمت نیاز پای کشد
به جلالت عنان دولت را
حکم جام جهان نمای کشد
لشکر نصرت نصیری را
گرد تو تیغ در سرای کشد
خلق بدخواه تو ز هیبت تو
دم و ناله بسان نای کشد
گردن دشمنت گرفته اجل
زین سرای اندر آن سرای کشد
هر زمانم بهار مدحت تو
در یکی باغ دلگشای کشد
صد هزاران گل ثنات درو
فکرت من به چند جای کشد
به همه کامهات آهسته
صنع و توفیق یک خدای کشد
خاص خسرو رشید باقی باد
که جهان را جمال باقی باد
ای سرشته به سیرت رادی
داد رادی به واجبی دادی
تازه در خسروی به حل و به عقد
صد طریق ستوده بنهادی
رنجها را برسم در بستی
عرصها را به قصد بگشادی
غرض مدح و محمدت بودی
وز پی جود و مکرمت زادی
عدل را نوربخش خورشیدی
ملک را آب داده پولادی
خلق را سودمند پیشگهی
شاه را استوار بنیادی
مملکت شاد شد به شاگردی
تا تو سر بر زدی به استادی
بودم آزاد زاده آزاد
بنده گشتم به بند بیدادی
وز تو آزادیم نباید از آنک
بندگی تو به ز آزادی
خاص خسرو رشید باقی باد
که جهان را جمال باقی باد
بسته طاعت تو گردون باد
گیتی از نعمت تو قارون باد
تا فلک را قران سعد بن است
بخت با دولت تو مقرون باد
صولت عز را جلالت تو
گوشمال زمانه دون باد
مدد دخل تو ز هر جانب
مدد مایه دار جیحون باد
حیله گوش و گردن مدحت
زر بی عدو در مکنون باد
دشمن تو از این جهان کم باد
وآنچه دشمن نخواهد افزون باد
هرکه اندر حساب تو ناید
از حساب زمانه بیرون باد
نار کردار حاسدت را دل
به حسد گفته باد و پر خون باد
جای نظاره گاه چشم تو را
زلف گلبوی و روی گلگون باد
فال شاهی به تو همایون شد
روی شادی به تو همایون باد
خاص خسرو رشید باقی باد
که جهان را جمال باقی باد

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: ترکیب بند
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

نه چو تو در زمانه ناموری
نه چو نام تو در جهان سمری
هوش مصنوعی: تو نه برای شهرت در این دنیا معروفی و نه اینکه نامت در جهان به خوبی شناخته شده است.
عزم تو کف حزم را تیغی است
حزم تو روی عزم را سپری
هوش مصنوعی: عزم تو مانند شمشیری برای اقدام جدی و قوی است، و احتیاط تو همچون سپری برای استحکام و محافظت از اقدام‌های عزم‌ات عمل می‌کند.
نه چو کین تو ظلم را زهری
نه چو مهر تو عدل را شکری
هوش مصنوعی: نه مثل کینه‌ات ظلمی از تو به وجود می‌آید و نه مانند محبتت، عدل را به خوبی و زیبایی نشان می‌دهی.
بی هوای تو نیست هیچ دلی
بی ثنای تو نیست هیچ سری
هوش مصنوعی: هیچ قلبی بدون عشق تو نیست و هیچ کسی بدون یاد تو وجود ندارد.
مال شد در جهان چو منهزمی
تا بر او یافت جود تو ظفری
هوش مصنوعی: در دنیا، ثروت مانند چیز بی‌ارزشی است که به راحتی از دست می‌رود، اما به کمک سخاوت تو، به پیروزی و موفقیت دست می‌یابیم.
رعد کردار در هوا افتد
از هوای تو در زمان خبری
هوش مصنوعی: صدای رعد و برق از نیروی عمل تو در آسمان به گوش می‌رسد وقتی خبری از تو می‌رسد.
فلکی خیزد از تو هر نفسی
عالم باشد از تو هر نظری
هوش مصنوعی: هر نفسی که از تو برمی‌خیزد، آسمان‌وار است و هر نگاهی که به تو می‌شود، جهانی از معرفت و دانش را در بر دارد.
یک صله مادح تو ناستده
اندر آید دمادمش دگری
هوش مصنوعی: هر بار که کسی به ستایش تو می‌پردازد، برکات و نیکویی‌هایش به دیگران نیز می‌رسد.
پیش چشمت نعوذبالله ازو
نیست چرخ و زمانه را خطری
هوش مصنوعی: در مقابل چشمانت، به هیچ وجه نگران چرخش زمان و سرنوشت نیستم.
کس نبیند چو تو کمربندی
در جهان پیش هیچ تاجوری
هوش مصنوعی: هیچ‌کس مانند تو، کمربندی زیبا و بی‌نظیر در این جهان نمی‌بیند، حتی در حضور بزرگ‌ترین جواهرات.
خاص خسرو رشید باقی باد
که جهان را جمال باقی باد
هوش مصنوعی: خسرو رشید خاصی باشد که زیبایی جهان همیشه پابرجا بماند.
چرخ بی حشمت تو روشن نیست
ملک بیرای تو مزین نیست
هوش مصنوعی: این بیت به معنای این است که اگر تو بزرگی و اهمیت خودت را از دست بدهی، زندگی و دنیا به خوبی و روشنی نخواهد بود و جاذبه و زیبایی آن کم خواهد شد.
نیست آهن به بأس و همت تو
ورچه چیزی به بأس آهن نیست
هوش مصنوعی: آهن به خاطر قدرت و اراده تو نیست، بلکه هیچ چیز به قدر قدرت آهن وجود ندارد.
بی نمودار طبع صافی تو
صورت مکرمت معین نیست
هوش مصنوعی: بدون وجود نمای واضحی از دل پاک و صاف تو، چهره‌ی بزرگواریت مشخص نیست.
نیست از گفته تو یک نکته
که درو صد هزار مضمن نیست
هوش مصنوعی: در کلام تو هیچ نکته‌ای نیست که در آن صدها هزار معنا نهفته نشده باشد.
خلق را با گشاد دشت قضا
بهتر از خدمت تو جوشن نیست
هوش مصنوعی: برای مردم، بهتر از خدمت به تو در دشت وسیع سرنوشت چیزی وجود ندارد.
به جز از کین و مهر تو به جهان
شب تاریک و روز روشن نیست
هوش مصنوعی: به جز از حسد و محبت تو، در این جهان نه شب تاریکی وجود دارد و نه روز روشنی.
تا ز دل نعره زد سیاست تو
فتنه را هیچ هوش در تن نیست
هوش مصنوعی: زمانی که سیاست تو به دل نعره می‌زند، هیچ آگاهی و فهمی در وجود انسان وجود ندارد که بتواند با فتنه مقابله کند.
نیست یک شیر تند گردنکش
که تو را رام و نرم گردن نیست
هوش مصنوعی: هیچ شیر جسور و قدرتمندی نیست که تو را تسلیم و آرام کند.
کم ز کیخسرو نه ای زیراک
هر غلامیت کم ز بیژن نیست
هوش مصنوعی: تو کمتر از کیخسرو نیستی، چون هرچه در مقام و رتبه داری، کم از بیژن نیست.
سبب این بلند گفتن من
دولت توست فکرت من نیست
هوش مصنوعی: علت اینکه من اینقدر بلند و با اعتماد به نفس صحبت می‌کنم، امکان و قدرتی است که تو به من داده‌ای و این به خاطر تفکر و اندیشه خودم نیست.
خاص خسرو رشید باقی باد
که جهان را جمال باقی باد
هوش مصنوعی: خسرو رشید خاص، همیشه باقی بماند زیرا زیبایی جهان نیز باید پایدار باشد.
تا تو را بندگی زمانه کند
خدمت چرخ بی بهانه کند
هوش مصنوعی: سرنوشت و زمانه به‌ گونه‌ای باید تو را به خدمت خود درآورد که چرخ روزگار بدون هیچ دلیلی تو را تحت تأثیر قرار دهد.
آسمان بلند رتبت را
رتبت قدرت آستانه کند
هوش مصنوعی: آسمان با عظمت و بلندی خود، همچون مقام و قدرتی است که در نزدگاه الهی و در آستان او قرار دارد.
تیر امید کز کمان بجهد
مال و گنج تو را نشانه کند
هوش مصنوعی: تیر آرزو و امید به سوی تو پرتاب می‌شود و به طور خاص به مال و ثروت تو اشاره دارد.
هر دری را که همت تو زند
فلک از دولت آستانه کند
هوش مصنوعی: هر درب که اراده و تلاش تو به سوی آن بیفتد، مقدرات زندگی با خیر و برکت از آنجا به تو خواهند رسید.
اختران فلک شرار شوند
کآتش خشم تو زبانه کند
هوش مصنوعی: ستاره‌های آسمان به آتش درخواهند آمد، چرا که خشم تو شعله‌ور می‌شود.
شکم حادثات آبستن
از نهیب تو آفکانه کند
هوش مصنوعی: شکم حوادث و رخدادها تحت تأثیر صدای پرخروش تو، شکل می‌گیرد و به وجود می‌آید.
موکب عدل تو چو بخروشد
به هزیمت ستم روانه کند
هوش مصنوعی: وقتی که عدالت تو به پا خیزد، ظلم را به عقب می‌راند و متوقف می‌کند.
بچگان را ز امن تو دراج
زیر پر عقاب خانه کند
هوش مصنوعی: کودکان زیر بال و پر تو احساس امنیت می‌کنند و به آرامش می‌رسند.
دست اقبال تو به خیر همی
در دهان قضا دهانه کند
هوش مصنوعی: دست خوش‌شانسی تو به خوبی می‌تواند بر سختی‌ها غلبه کند.
غور ایام در نیابد چرخ
گر جز از رای تو کمانه کند
هوش مصنوعی: حوادث روزگار به آسانی به یاد نمی‌مانند، مگر اینکه تو با تصمیم و نظر خود، بر آن‌ها تأثیر بگذاری.
خاص خسرو رشید باقی داد
که جهان را جمال باقی باد
هوش مصنوعی: خسرو رشید زیبایی خاصی به جهان بخشید که امیدواریم این زیبایی همیشگی بماند.
سوی هر مقصدت که رای کشد
زین تو جاه چرخ سای کشد
هوش مصنوعی: هر جا که اراده کنی و بخواهی بروی، قدرت و سرنوشت تو را به آن جا می‌برد و مسیرت را هموار می‌کند.
فر تایید تو به گیتی بر
هر زمان سایه همای کشد
هوش مصنوعی: هر زمان که تو مورد تأیید قرار بگیری، خوشبختی و سعادت به جهانیان خواهد رسید.
مرکب جود تیز دست کند
در هزیمت نیاز پای کشد
هوش مصنوعی: سخن از این است که اثر generosity و بخشش، می‌تواند در مواقعی که به شدت به آن نیاز داریم، به ما کمک کند و ما را از مشکلات نجات دهد. مانند اسبی چابک که در سختی‌ها ما را به جلو می‌برد و از چنگال ناامیدی رها می‌سازد.
به جلالت عنان دولت را
حکم جام جهان نمای کشد
هوش مصنوعی: به عظمت و شکوه تو، حکومت و سلطنت به شفافیت و زیبایی نمایان می‌شود.
لشکر نصرت نصیری را
گرد تو تیغ در سرای کشد
هوش مصنوعی: سپاه یاری نصیر به دور تو شمشیر می‌کشد و در خانه‌ات می‌تازد.
خلق بدخواه تو ز هیبت تو
دم و ناله بسان نای کشد
هوش مصنوعی: مردم که با حسد و دشمنی به تو نگاه می‌کنند، از جلوه و شخصیت تو به آواز و ناله مانند نای در می‌آیند.
گردن دشمنت گرفته اجل
زین سرای اندر آن سرای کشد
هوش مصنوعی: مرگ دشمن تو در این دنیا به زودی سراغش می‌آید و او را به دنیای دیگر می‌برد.
هر زمانم بهار مدحت تو
در یکی باغ دلگشای کشد
هوش مصنوعی: هر لحظه که تو را ستایش می‌کنم، همچون بهاری در یک باغ دلپذیر، روشنی و شادی به وجودم می‌آورد.
صد هزاران گل ثنات درو
فکرت من به چند جای کشد
هوش مصنوعی: اندیشه من پر از زیبایی و محبت است، اما نمی‌دانم این افکار و احساسات به کجا خواهند رفت یا چه تأثیری خواهند گذاشت.
به همه کامهات آهسته
صنع و توفیق یک خدای کشد
هوش مصنوعی: خداوند به آرامی همه خواسته‌ها و آرزوهای تو را برآورده می‌کند و موفقیت‌هایت را رقم می‌زند.
خاص خسرو رشید باقی باد
که جهان را جمال باقی باد
هوش مصنوعی: خسرو شریف و نیکو همواره در یاد بماند، زیرا زیبایی و جمال او همیشه در جهان باقی خواهد ماند.
ای سرشته به سیرت رادی
داد رادی به واجبی دادی
هوش مصنوعی: ای کسی که با صفات خوب و راستین آراسته شده‌ای، تو به حق و انصاف و چیزی که بر عهده‌ات است، عمل کرده‌ای.
تازه در خسروی به حل و به عقد
صد طریق ستوده بنهادی
هوش مصنوعی: در دنیای تازه‌ای که به آن پا می‌گذارم، راه‌های زیادی برای حل مشکلات و ایجاد توافق وجود دارد که به خوبی برقرار شده است.
رنجها را برسم در بستی
عرصها را به قصد بگشادی
هوش مصنوعی: اگر بخواهم رنج‌ها را تحمل کنم، باید زمینه‌ها و موقعیت‌ها را برای گشایش و راحتی آماده کنم.
غرض مدح و محمدت بودی
وز پی جود و مکرمت زادی
هوش مصنوعی: هدف از ستایش و وصف تو، بیان ویژگی‌ها و بزرگواری‌هایت بود.
عدل را نوربخش خورشیدی
ملک را آب داده پولادی
هوش مصنوعی: عدل به مانند نوری است که زندگی و روشنایی را به پادشاهی می‌بخشد، و ثروت و قدرت را مانند آب به آن می‌دهد تا بتواند به خوبی و استواری ادامه یابد.
خلق را سودمند پیشگهی
شاه را استوار بنیادی
هوش مصنوعی: مردم از پیشرفت و ترقی خود بهره‌مند می‌شوند و ثبات و استحکام شاه، نقش مهمی در این امر دارد.
مملکت شاد شد به شاگردی
تا تو سر بر زدی به استادی
هوش مصنوعی: کشور به شادی و رونق رسید زمانی که تو به عنوان استاد به دنیا آمدی.
بودم آزاد زاده آزاد
بنده گشتم به بند بیدادی
هوش مصنوعی: من از ابتدا آزاد و رها به دنیا آمدم، اما به خاطر ظلم و ستمی که دیدم، گرفتار و وابسته شدم.
وز تو آزادیم نباید از آنک
بندگی تو به ز آزادی
هوش مصنوعی: ما از تو آزادیم، اما نباید فراموش کنیم که بندگی تو برای ما از آزادی واقعی هم ارزشمندتر است.
خاص خسرو رشید باقی باد
که جهان را جمال باقی باد
هوش مصنوعی: خسرو رشید باید همیشه خاص و منحصر به فرد باشد، زیرا زیبایی و جلوه‌ی دنیا باید جاودان بماند.
بسته طاعت تو گردون باد
گیتی از نعمت تو قارون باد
هوش مصنوعی: به خاطر فرمانبرداری از تو، آسمان و زمین پر از نعمت‌های توست و به مانند قارون، ثروت و فراوانی دارند.
تا فلک را قران سعد بن است
بخت با دولت تو مقرون باد
هوش مصنوعی: امیدوارم قسمت‌ها و سعادت‌های سرنوشت، با قدرت و ثروت تو همراه باشد.
صولت عز را جلالت تو
گوشمال زمانه دون باد
هوش مصنوعی: قدرت و شکوه تو، زمانی که در برابر ناپاکی‌های دنیا قرار می‌گیری، مانند طوفانی قوی و داغ بر سر آن‌ها نازل می‌شود.
مدد دخل تو ز هر جانب
مدد مایه دار جیحون باد
هوش مصنوعی: کمک تو از همه سو می‌رسد، ای دارنده‌ی جیحون، پس برکت و نعمت بر تو باد.
حیله گوش و گردن مدحت
زر بی عدو در مکنون باد
هوش مصنوعی: در مورد خوبی‌ها و ویژگی‌های خود، با احتیاط و دور از خطر صحبت کن و از کلمات زیبا استفاده کن.
دشمن تو از این جهان کم باد
وآنچه دشمن نخواهد افزون باد
هوش مصنوعی: خوب است که دشمن تو در این دنیا کمتر شود و هر آنچه را که دشمن نمی‌خواهد، بیشتر شود.
هرکه اندر حساب تو ناید
از حساب زمانه بیرون باد
هوش مصنوعی: هر کسی که در محاسبه و سنجش تو مورد توجه قرار نگیرد، از محاسبات و سنجش‌های دنیا بیرون خواهد ماند.
نار کردار حاسدت را دل
به حسد گفته باد و پر خون باد
هوش مصنوعی: نار عاطفه و احساسات من نسبت به تو، به خاطر حسادت به حالت بد است و این حسادت مانند باد، دل مرا به تنگ آورده و باعث می‌شود احساساتم جریحه‌دار و آشفته باشد.
جای نظاره گاه چشم تو را
زلف گلبوی و روی گلگون باد
هوش مصنوعی: در نگاه کردن به زیبایی‌های تو، زلف‌های زیبا و چهرهٔ گلگون تو جلب توجه می‌کند.
فال شاهی به تو همایون شد
روی شادی به تو همایون باد
هوش مصنوعی: تفسیر این بیت به این صورت است که آینده‌ات پر از خوشبختی و شادی خواهد بود و این موفقیت و خوشحالی را به تو آرزو می‌کند.
خاص خسرو رشید باقی باد
که جهان را جمال باقی باد
هوش مصنوعی: خاص خسرو رشید باید تا ابد باقی بماند، چرا که زیبایی و جمال جهان باید همواره پابرجا باشد.