گنجور

شمارهٔ ۲۹۴ - در جواب قصیده یکی از شعرا

ای به تو زنده نام حاتم طی
صاحب صد هزار صاحب ری
تاج اهل عرب قصی آمد
تا تو نسبت همی کنی به قصی
خاک را بر فلک مفاخر توست
تا تو بروی همی گذاری پی
از سخای تو منکسر شده بخل
وز رشاد تو منهزم شده غی
رای تو علم و فضل را چونانک
گوشت را خون و استخوان را پی
چون گل از نم همی بخندد ملک
تا بگرید همی به دست تو می
عقل بیدار شد ز حشمت تو
گفت ناگه به بانگ هیبت هی
گشت ز راز نهیب جود تو زرد
رفت گل را ز شرم خوی تو خوی
یاد جود تو جسته در همه شهر
صیت فضل تو رفته در هر حی
نشر کردی به محمدت ذکری
که سپهرش نکرد یارد طی
آتش هیبت تو تا بفروخت
دل دشمنت سوخته ست به کی
تا بهار سعادتت بشکفت
شد دم حاسد تو چون دم دی
گفتهٔ تو جواب آن گفته‌ست
کآب بهتر هزار بار ز می
معجز نظم دیده ام تا تو
قافیه کرده ای شگفت انا ای
خوشتر از آب می نبرد کسی
کز همه فضل بهره دارد وی
من رهی را که خاطر تو سپرد
چون توانم سپرد عز علی
گر چو ماهی نظر بود در یم
که تواند رسید هرگز کی
تا بود آفتاب در دم ظل
در دم آفتاب یازد فی
تا به مردیست نام رستم زال
تا به رادیست ذکر حاتم طی
کاروانی و لشکری را رسم
به همه وقت باج باشد و می
باد کاریگر تو دولت رام
باد یاریگر تو ایزد حی
بر خرد عرض کردم این گفته
گفت هذالکلام لیس به شئی

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای به تو زنده نام حاتم طی
صاحب صد هزار صاحب ری
هوش مصنوعی: ای کسی که به خاطر تو نام حاتم طایی زنده است، کسی که صاحب صد هزار درهم و ثروت است.
تاج اهل عرب قصی آمد
تا تو نسبت همی کنی به قصی
هوش مصنوعی: تاج و مقام اهل عرب از دودمان قصی به تو نسبت داده شده است، و تو بر اساس این نسبت صحبت می‌کنی.
خاک را بر فلک مفاخر توست
تا تو بروی همی گذاری پی
هوش مصنوعی: خاک بر روی آسمان به خاطر افتخارات تو قرار دارد، تا هنگامی که تو به سوی آن می‌روی.
از سخای تو منکسر شده بخل
وز رشاد تو منهزم شده غی
هوش مصنوعی: بخشش و سخاوت تو باعث شده که بخل و قارچ برود و ترس و دورویی از شدت نیکی تو شکست بخورد.
رای تو علم و فضل را چونانک
گوشت را خون و استخوان را پی
هوش مصنوعی: عقل و دانش تو برای من به اندازه‌ای اهمیت دارد که گوشت برای بدن و استخوان‌ها برای ساختار جسم.
چون گل از نم همی بخندد ملک
تا بگرید همی به دست تو می
هوش مصنوعی: وقتی گل از رطوبت و نم شاداب شده و می‌خندد، پادشاهی هم به خاطر تو دلتنگی می‌کند و اشک می‌ریزد.
عقل بیدار شد ز حشمت تو
گفت ناگه به بانگ هیبت هی
هوش مصنوعی: عقل به خاطر بزرگی و شکوه تو به طور ناگهانی به این فکر افتاد که با صدایی پرقدرت و با هیبت تو سخن بگوید.
گشت ز راز نهیب جود تو زرد
رفت گل را ز شرم خوی تو خوی
هوش مصنوعی: معنی این بیت به طور کلی بیان می‌کند که به خاطر اثر و تأثیر عظیم و خاصیتی که به خاطر مهربانی و generosity تو وجود دارد، گل‌ها از خجالت و شرم رنگ خود را باخته‌اند. به عبارتی، زیبایی و جاذبه تو آن‌قدر قوی است که دیگر زیبایی‌های طبیعی هم در مقابل آن احساس حقارت می‌کنند.
یاد جود تو جسته در همه شهر
صیت فضل تو رفته در هر حی
هوش مصنوعی: یاد generosity و بخشش تو در همه جا منتشر شده و نام نیکی و فضیلت تو در همه‌جا شناخته شده است.
نشر کردی به محمدت ذکری
که سپهرش نکرد یارد طی
هوش مصنوعی: تو نام و ذکری را در عالم منتشر کردی که حتی آسمان هم یارای ثبت و نگه‌داشتن آن را ندارد.
آتش هیبت تو تا بفروخت
دل دشمنت سوخته ست به کی
هوش مصنوعی: آتشِ بزرگی که ناشی از شخصیت توست، دل دشمنت را به آتش کشیده و او دیگر چیزی از خود ندارد.
تا بهار سعادتت بشکفت
شد دم حاسد تو چون دم دی
هوش مصنوعی: زمانی که بهار خوشبختی و سعادت تو فرا رسید، حسادت دیگران مانند وزش باد سرد و ناخوشایند به تو آسیب می‌زند.
گفتهٔ تو جواب آن گفته‌ست
کآب بهتر هزار بار ز می
هوش مصنوعی: این جمله اشاره دارد به اینکه صحبت‌های تو پاسخی است برای این که آب به مراتب بهتر از شراب است. به عبارت دیگر، ارزش و اهمیت آب به اندازه‌ای است که بسیاری از چیزها، از جمله شراب، در مقایسه با آن کمتر ارزشمند به نظر می‌رسند.
معجز نظم دیده ام تا تو
قافیه کرده ای شگفت انا ای
هوش مصنوعی: من در کلام زیبای تو، از شگفتی‌های نظم و قافیه آگاه شده‌ام.
خوشتر از آب می نبرد کسی
کز همه فضل بهره دارد وی
هوش مصنوعی: کسی که همه ی خوبی ها و صفات نیک را داراست، از آب شیرین و خوشبو خوشمزه تر و لذت بخش تر است.
من رهی را که خاطر تو سپرد
چون توانم سپرد عز علی
هوش مصنوعی: من چگونه می‌توانم راهی را که به تو اختصاص داده‌ام رها کنم، در حالی که عزت و مقام آن برایم ارزشمند است؟
گر چو ماهی نظر بود در یم
که تواند رسید هرگز کی
هوش مصنوعی: اگر مانند ماهی، به دریا نگاه کنی، آیا می‌توانی هرگز به آن دسترسی پیدا کنی؟
تا بود آفتاب در دم ظل
در دم آفتاب یازد فی
هوش مصنوعی: هر زمان که آفتاب برآید، سایه نیز به وجود می‌آید. به عبارت دیگر، هنگامی که نور و روشنایی حضور دارد، سایه‌ها هم نمایان می‌شوند.
تا به مردیست نام رستم زال
تا به رادیست ذکر حاتم طی
هوش مصنوعی: در اینجا اشاره می‌شود به اینکه تا زمانی که نام رستم زال، قهرمان بزرگ و دلاور ایرانی، بر سر زبان‌هاست و همچنین تا زمانی که یاد حاتم طی، انسان سخاوتمند و نیکوکار، در دل‌ها جاری است، ارزش‌ها و آموزه‌های بزرگ در جامعه باقی خواهند ماند.
کاروانی و لشکری را رسم
به همه وقت باج باشد و می
هوش مصنوعی: در هر زمانی، کاروان‌ها و ارتش‌ها مجبورند که باج و مالیات بپردازند و از نوشیدنی‌ها بهره‌مند شوند.
باد کاریگر تو دولت رام
باد یاریگر تو ایزد حی
هوش مصنوعی: باد، به عنوان یک عامل مؤثر، نعمت و رفاه را به تو می‌آورد و خداوندی که تو را یاری می کند، در این کار به تو کمک می‌کند.
بر خرد عرض کردم این گفته
گفت هذالکلام لیس به شئی
هوش مصنوعی: به خرد گفتم که این حرف را نزن، او پاسخ داد که این سخن هیچ ارزشی ندارد.