گنجور

شمارهٔ ۱۸۶ - تهنیت جلوس ملک ارسلان

به عون ایزد روز رفته از شوال
برآمد ز فلک دولت آفتاب کمال
گذشته پانصد و نه سال تازی از هجرت
زهی مبارک ماه و زهی مبارک سال
جهان به عدل بیاراست آن بزرگ ملک
که دین و دولت ازو یافته ست فر و جمال
ابوالملوک ملک ارسلان بن مسعود
که بحر کوه وقارست و کوه بحر نوال
ز هفت چرخ فلک او بیافت هفت اقلیم
که یافت ز تایید ایزد متعال
چه روز بود که پیش از زوال چشمه مهر
مخالفان را شد عمر و جان و جاه زوال
چهارشنبه بود و چهار گوشه تخت
گرفت نصرت و تایید و دولت و اقبال
همی ولیت بهم کرد زر و گوهر و در
همی عدوت بخایید ریگ و سنگ و سفال
تو را به حیلت حاجت نه و خدای معین
شده هبا و هدر جمله حیلت محتال
خدایگانا تا تو به ملک بنشستی
به فرخ اختر و پیروز روز و میمون فال
همای نصرت زی دولت تو گشت روان
عقاب خذلان در دشمن تو زد چنگال
نه ایستاده به میدان هنوز خصم توراست
تو گوی ملک به یک زخم سخت کردی هال
چو کوه قاف قوی شد ز فر رای تو ملک
چو رود دجله روان شد ز جود دست تو مال
چه بود ملک پس از سال پانصد از هجرت
بدان که پانصد دیگر چنین بود در حال
بقای دولت عالی که در جهان شرف
به باغ ملک چو خسرو ملک نشاند نهال
هلال ملک است این پادشاه زاده و بال
بر اوج شاهی ایمن ز هر خسوف و زوال
به هفت کشور گیتی بگستراند نور
چو بدر گردد پیش تو این خجسته هلال
چو ابر گاهی در بزم بر گشاید دست
چو شیر وقتی در رزم بر فرازد یال
خدای عزوجل چشم بد بگرداناد
ز ملکت ای ملک مال بخش اعدا مال
چنان درآید در قبضه تو ملک جهان
چنان که قیصر و کسری شوند از عمال
اگر برانی شاها به قصد بصره و روم
کند به پیش سپاه تو رهبری اقبال
امید هر که جز از تو امید داشت به ملک
دروغ بود دروغ و محال بود محال
همیشه بر کف تو واجبست روزی خلق
از آنکه کلف تو روزی دهست و خلق عیال
سبب تویی که دهی خلق را همی روزی
مسبب است بدان روزی ایزد متعال
مرادهای تو شاها خدای حاصل کرد
که روز روز امیدست و وقت وقت سؤال
همیشه تا به چمن سرو نازد و بالد
چو سرو در چمن مملکت بناز و ببال

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

به عون ایزد روز رفته از شوال
برآمد ز فلک دولت آفتاب کمال
هوش مصنوعی: با کمک خدا روزی از ماه شوال شروع شد که از آسمان خوشبختی و کمال مانند آفتاب ظهور کرد.
گذشته پانصد و نه سال تازی از هجرت
زهی مبارک ماه و زهی مبارک سال
هوش مصنوعی: پانصد و نه سال از هجرت پیامبر گذشته است. چه ماه و سال خوشی است!
جهان به عدل بیاراست آن بزرگ ملک
که دین و دولت ازو یافته ست فر و جمال
هوش مصنوعی: جهان را آن پادشاه بزرگ با انصاف و عدالت تزئین کرده است که دین و حکومت از او زیبایی و عظمت گرفته‌اند.
ابوالملوک ملک ارسلان بن مسعود
که بحر کوه وقارست و کوه بحر نوال
هوش مصنوعی: ابوالملوک ملک ارسلان بن مسعود، شخصیتی است بزرگ و باوقار که چون دریا وسیع و عمیق است و نیز مانند کوهی از لطف و بخشش.
ز هفت چرخ فلک او بیافت هفت اقلیم
که یافت ز تایید ایزد متعال
هوش مصنوعی: از آسمان هفت‌گانه، هفت سرزمین به زمین افتاد که این به خاطر تأیید و حمایت آفریدگار بزرگ بود.
چه روز بود که پیش از زوال چشمه مهر
مخالفان را شد عمر و جان و جاه زوال
هوش مصنوعی: در آن روزی چه حالتی بود که پیش از فروپاشی، مخالفان برای خود عمری، زندگی و مقام، به زوال رفتند.
چهارشنبه بود و چهار گوشه تخت
گرفت نصرت و تایید و دولت و اقبال
هوش مصنوعی: در روز چهارشنبه، نصرت و تأیید، دولت و موفقیت در هر چهار گوشه تخت قرار گرفتند.
همی ولیت بهم کرد زر و گوهر و در
همی عدوت بخایید ریگ و سنگ و سفال
هوش مصنوعی: دوست تو با طلا و جواهر به من محبت می‌کند، ولی دشمن تو به من سنگ، خاک و سفال می‌افکند.
تو را به حیلت حاجت نه و خدای معین
شده هبا و هدر جمله حیلت محتال
هوش مصنوعی: تو را به هر ابزاری که نیاز باشد، نیازی نیست و خدایی که کمک رسان است، همه ترفندها و نقشه‌ها را بی‌اثر می‌کند.
خدایگانا تا تو به ملک بنشستی
به فرخ اختر و پیروز روز و میمون فال
هوش مصنوعی: خداوند، تا زمانی که تو بر تخت سلطنت نشستی، خوشبختی و روزهای خوش و شانس خوب همراه تو بود.
همای نصرت زی دولت تو گشت روان
عقاب خذلان در دشمن تو زد چنگال
هوش مصنوعی: پرنده‌ای که نشانه پیروزی و موفقیت توست، همانند همای نصرت، به پرواز درآمده است، در حالی که عقابی که نماد شکست و ناکامی است، به دشمن تو حمله‌ور شده و دندان‌هایش را بر او فرو می‌برد.
نه ایستاده به میدان هنوز خصم توراست
تو گوی ملک به یک زخم سخت کردی هال
هوش مصنوعی: خصم هنوز در میدان حریف تو نشده است، ولی تو با یک زخم محکم، سلطنت را به دست گرفتی.
چو کوه قاف قوی شد ز فر رای تو ملک
چو رود دجله روان شد ز جود دست تو مال
هوش مصنوعی: وقتی اندیشه‌ات قوی و استوار مانند کوه قاف شود، سرزمین تحت فرمان تو مانند رود دجله به لطف و بخشندگی‌ات روان می‌گردد و ثروت به دست تو سرازیر می‌شود.
چه بود ملک پس از سال پانصد از هجرت
بدان که پانصد دیگر چنین بود در حال
هوش مصنوعی: پس از گذشت پانصد سال از هجرت، اوضاع ملک چگونه بود، به‌طوری که پانصد سال دیگر نیز همین‌طور ادامه داشت.
بقای دولت عالی که در جهان شرف
به باغ ملک چو خسرو ملک نشاند نهال
هوش مصنوعی: دولت و عظمت بالای یک پادشاهی که در جهان مشرف است، مانند باغی از درختان که در آن، خسرو (پادشاه) درختان را کاشته و به پرورش آن‌ها می‌پردازد.
هلال ملک است این پادشاه زاده و بال
بر اوج شاهی ایمن ز هر خسوف و زوال
هوش مصنوعی: این پادشاه زاده همچون هلالی است که در آسمان می‌درخشد و بر قله‌ی سلطنت خود ایمن و دور از هر نوع خاموشی و افول است.
به هفت کشور گیتی بگستراند نور
چو بدر گردد پیش تو این خجسته هلال
هوش مصنوعی: نور تو به هفت کشور جهان می‌تابد، مانند ماه کامل که پیش روی تو درخشان و خوش‌قدم است.
چو ابر گاهی در بزم بر گشاید دست
چو شیر وقتی در رزم بر فرازد یال
هوش مصنوعی: مانند ابر که گاهی در مجالس شادی دست می‌گشاید، هنگامی که شیر در میدان جنگ یال خود را برمی‌افرازد.
خدای عزوجل چشم بد بگرداناد
ز ملکت ای ملک مال بخش اعدا مال
هوش مصنوعی: ای خداوند بزرگ، چشم بد را از سر ملک و سلطنتت دور کن، ای پادشاه، که بر دشمنان، نعمت و ثروت عطا می‌کنی.
چنان درآید در قبضه تو ملک جهان
چنان که قیصر و کسری شوند از عمال
هوش مصنوعی: اگر تو بتوانی به قدرت و تسلط بر جهان دست یابی، آنقدر قوی خواهی شد که حتی بزرگترین پادشاهان مانند قیصر و کسری نیز همچون کارگزاران زیر دستان تو خواهند بود.
اگر برانی شاها به قصد بصره و روم
کند به پیش سپاه تو رهبری اقبال
هوش مصنوعی: اگر پادشاه قصد سفر به بصره و روم را داشته باشد، سرنوشت و شانس او با هدایت سپاه تو به جلو خواهد رفت.
امید هر که جز از تو امید داشت به ملک
دروغ بود دروغ و محال بود محال
هوش مصنوعی: هر کسی که به غیر از تو امید داشته باشد، امیدش غیرواقعی و غیر ممکن است.
همیشه بر کف تو واجبست روزی خلق
از آنکه کلف تو روزی دهست و خلق عیال
هوش مصنوعی: همیشه بر تو واجب است که روزی مردم را فراهم کنی، چرا که تو به عنوان منبع روزی، مسئول تأمین نیازهای آنها هستی و مردم به تو وابسته‌اند.
سبب تویی که دهی خلق را همی روزی
مسبب است بدان روزی ایزد متعال
هوش مصنوعی: تو سبب روزی دادن به مردم هستی و در اصل، این روزی از جانب خداوند بزرگ است.
مرادهای تو شاها خدای حاصل کرد
که روز روز امیدست و وقت وقت سؤال
هوش مصنوعی: ای پادشاه، درخواست‌های تو آنقدر بزرگ و مهم است که در روز به امید رسیدن به آنها و در هر زمان، وقت پرسش و درخواست از خداوند برای تحقق آنها را داریم.
همیشه تا به چمن سرو نازد و بالد
چو سرو در چمن مملکت بناز و ببال
هوش مصنوعی: همیشه مانند سرو، در چمن افتخار و زیبایی داشته باش و در این محیط، چون سرو سر برافراز و بالاترباش.