گنجور

شمارهٔ ۱۸۲ - مدح امیر ابوالفرج نصر بن رستم

خجسته بادا بر خواجه عمید اجل
خجسته عید رسول خدای عزوجل
عماد ملک و ملک بوالفرج مفرج غم
که هم عماد جلالست و هم عمید اجل
اساس نصرت نصربن رستم آن که به دوست
قوام دانش و فضل و نظام دین و دول
بسوده جاه عریضش به فضل جرم فلک
سپرده رای رفیعش به صدرفرق زحل
زدوده رایش روشن تر از مه و خورشید
ستوده رسمش شیرین تر از نبات و عسل
کجا کفایت باید ازو برند مثال
کجا سخاوت باید بدو زنند مثل
نه صاحبست ولیکن به فعل ازوست دوم
نه حاتم است ولیکن به جود ازوست بدل
اصول شادی بی طبع شاد او ناقص
رسوم رادی بی کف راد او مهمل
ز رسم فرخش اسباب مهتری جامع
ز ذات کاملش ابواب سروری مفصل
به طبع صافی او جوهر حیا قایم
ز کف کافی او دیده سخا اکحل
موفق آمد رایش چو طاعت مقبول
مصدق آمد قولش چو آیت منزل
دلش چو عقل منزه شد از مذمت و عیب
تنش چو علم مرفه شد از خطا و زلل
جمل یافت خرد زو چو تن لطف روان
شرف گرفت هنر زو چو خور ز برج حمل
چو جان ز علت صافی تنش ز عیب و عوار
چو کفر از ایمان خالی دلش ز مکر و حیل
که این نباشد با آن به وسع یک نقطه
که آن نسنجد با این به وزن یک خردل
ز علم فردا امروز واقف است همی
که علم دارد گویی دلش ز علم ازل
ایا به عقل و کفایت ز عاقلان او حد
ایا به فضل و شهامت ز فاضلان افضل
به جود و علم شبیهی به حیدر کرار
به قول و فعل بدیلی ز احمد مرسل
رهی نثر تو شاید هزار چون جاحظ
غلام نظم تو زیبد هزار چون اخطل
فلک نداند حل کرد مشکلات تو را
تو مشکلات جهان را کنی به دانش حل
بزرگوارا گیتی به کام دل گذران
که هیچ کس را با تو نماند جنگ و جدل
به ماضی ار دیدی رنجی از تغیر دل
هزار راحت بینی کنون به مستقبل
به رغم حاسد شهریار حاسد مال
بدین عمل بفزودت خطاب و جاه و محل
سزد که سربفرازی بدین خطاب شریف
سزد که پی بگذاری برین بزرگ عمل
همیشه تا نبود چون سریع بحر رجز
همیشه تا نبود چون خفیف بحر رمل
مباد نام تو از دفتر بقا مدروس
مباد عمر تو از علت فنا معتل

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

خجسته بادا بر خواجه عمید اجل
خجسته عید رسول خدای عزوجل
هوش مصنوعی: برای آقای عمید، آیات خداوند را تبریک می‌گوییم و برگزاری عید رسول خدا را شادباش می‌گوییم.
عماد ملک و ملک بوالفرج مفرج غم
که هم عماد جلالست و هم عمید اجل
هوش مصنوعی: عماد ملک و ملک بوالفرج، مایه‌ی آرامش دل‌ها و برطرف‌کننده‌ی غم‌هاست. او هم از نظر جلال و بزرگی درخشان است و هم در آستانه‌ی زندگی و مرگ قدرتمند و استوار.
اساس نصرت نصربن رستم آن که به دوست
قوام دانش و فضل و نظام دین و دول
هوش مصنوعی: پیروزی نصربن رستم به این دلیل است که او به دوستش تکیه کرده و به دانش، فضل و نظم دین و حکومت اهمیت می‌دهد.
بسوده جاه عریضش به فضل جرم فلک
سپرده رای رفیعش به صدرفرق زحل
هوش مصنوعی: او به خاطر فضیلت و بزرگی‌اش، مقام و جایگاهش را به کرم و رحمت آسمان سپرده است و اندیشه‌اش را به برتری و عظمت سیاره زحل نسبت داده است.
زدوده رایش روشن تر از مه و خورشید
ستوده رسمش شیرین تر از نبات و عسل
هوش مصنوعی: اندیشه و نظر او از مه و خورشید روشن‌تر و پرنورتر است، و رفتار و رفتار او شیرین‌تر از نبات و عسل به شمار می‌آید.
کجا کفایت باید ازو برند مثال
کجا سخاوت باید بدو زنند مثل
هوش مصنوعی: باید بدانیم در کجا باید از فردی که کفایت دارد، الگو بگیریم و کجا هم باید از فرد سخاوتمند، درس بگیریم.
نه صاحبست ولیکن به فعل ازوست دوم
نه حاتم است ولیکن به جود ازوست بدل
هوش مصنوعی: این مضمون به این اشاره دارد که فردی ممکن است خود به طور رسمی صاحب قدرت یا ثروت نباشد، اما رفتارش نشان می‌دهد که از ویژگی‌های آن مقام برخوردار است. همچنین، اگرچه فردی به عنوان بخیل شناخته نمی‌شود، اما به خاطر کارهایش، مهربانی و generosity او نمایان می‌گردد.
اصول شادی بی طبع شاد او ناقص
رسوم رادی بی کف راد او مهمل
هوش مصنوعی: این بیت به نوعی به ناقص بودن شادی اشاره دارد؛ شادی که ناشی از روح بی‌احساس و بی‌کفایت است، شادابی واقعی را به همراه ندارد. در واقع، اگر شادی بر اساس اصول صحیح نباشد، نتیجه‌ای جز سطحی بودن و بی‌محتوایی نخواهد داشت.
ز رسم فرخش اسباب مهتری جامع
ز ذات کاملش ابواب سروری مفصل
هوش مصنوعی: از شغل و ویژگی‌های فردی او، نشانه‌های بزرگی و مقام و رهبری‌اش به‌وضوح قابل مشاهده است. او به‌واسطه‌ی ذات کامل و بی‌نظیرش، دروازه‌های رهبری و سروری را به‌خوبی می‌داند و می‌گشاید.
به طبع صافی او جوهر حیا قایم
ز کف کافی او دیده سخا اکحل
هوش مصنوعی: این بیت به ویژگی‌های شخصیتی و فضایل انسانی اشاره دارد. شاعر به پاکی و صفای طبع فردی اشاره می‌کند که به دلیل حیا و شرم، از راستی خود محافظت می‌کند. همچنین به بینش و دل بزرگی او اشاره می‌کند که باعث می‌شود از دوستی و بخشش دریغ نکند، به طوری که در دل او جایی برای بزرگی و سخاوت وجود دارد.
موفق آمد رایش چو طاعت مقبول
مصدق آمد قولش چو آیت منزل
هوش مصنوعی: نظر او مانند فرمانی است که مورد پذیرش قرار گرفته و سخنش چون نشانه‌ای معتبر و درست به شمار می‌رود.
دلش چو عقل منزه شد از مذمت و عیب
تنش چو علم مرفه شد از خطا و زلل
هوش مصنوعی: وقتی دل انسان از سرزنش‌ها و عیوب پاک می‌شود، مانند این است که درک و عقل او از اشتباهات و نادرستی‌ها دور است.
جمل یافت خرد زو چو تن لطف روان
شرف گرفت هنر زو چو خور ز برج حمل
هوش مصنوعی: عقل و دانش از او به دست آمده، مانند اینکه بدن از خوبی‌ها و زیبایی‌ها بهره‌مند می‌شود. هنر نیز مانند خورشید از میدان شیر روشنایی می‌گیرد و ارزش و مقام پیدا می‌کند.
چو جان ز علت صافی تنش ز عیب و عوار
چو کفر از ایمان خالی دلش ز مکر و حیل
هوش مصنوعی: وقتی که روح از سبب‌های پاک و صاف رها می‌شود، مانند جسمی که از عیب و نقص دور است، دلش از فریب و ترفندها خالی است، همان‌طور که کفر از ایمان جداست.
که این نباشد با آن به وسع یک نقطه
که آن نسنجد با این به وزن یک خردل
هوش مصنوعی: این بیان نشان می‌دهد که نمی‌توان ارزش یا اهمیت دو چیز را صرفاً با یک معیار کوچک یا ناچیز مقایسه کرد. یعنی اگر یکی از آن‌ها خیلی بزرگ یا با ارزش باشد، نمی‌توان آن را با چیز کوچک دیگری سنجید.
ز علم فردا امروز واقف است همی
که علم دارد گویی دلش ز علم ازل
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که کسی که دانش و آگاهی دارد، می‌تواند به وضوح به حقایق و دانش آینده پی ببرد. همچنین، این فرد گویی با دل و جان خود به علم ازلی و ابدی متصل است و از آن مطلع است. در واقع، او می‌تواند درک عمیقی از واقعیات زمان‌ها و مکان‌های مختلف داشته باشد.
ایا به عقل و کفایت ز عاقلان او حد
ایا به فضل و شهامت ز فاضلان افضل
هوش مصنوعی: آیا به واسطه خرد و دانایی عاقلان می‌توان بررسی کرد که آیا او بهترین است؟ یا این که باید به شجاعت و فضلیت افراد برتر توجه کرد تا به این نتیجه برسیم؟
به جود و علم شبیهی به حیدر کرار
به قول و فعل بدیلی ز احمد مرسل
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف ویژگی‌های برجسته کسی اشاره دارد که در بخشندگی و علم به حضرت علی (ع) شباهت دارد و در گفتار و رفتار به پیامبر اسلام (ص) شباهت دارد. به عبارت دیگر، این فرد دارای خصایص عالی و ارزشمند همچون علم و سخاوت است که او را به بزرگان دین نزدیک می‌کند.
رهی نثر تو شاید هزار چون جاحظ
غلام نظم تو زیبد هزار چون اخطل
هوش مصنوعی: نثر تو ممکن است بسیار زیبا و دلنشین باشد، اما شعر تو با اندیشه و مهارت بیشتری نوشته شده و از نثر بهتر و بیشتر می‌درخشد.
فلک نداند حل کرد مشکلات تو را
تو مشکلات جهان را کنی به دانش حل
هوش مصنوعی: آسمان نمی‌داند که تو چگونه مسائل خود را حل کرده‌ای؛ اما تو قادر هستی مشکلات جهان را با علم و دانشت حل کنی.
بزرگوارا گیتی به کام دل گذران
که هیچ کس را با تو نماند جنگ و جدل
هوش مصنوعی: ای بزرگوار، دنیا را به خوشی و دلخواه خود سپری کن، چرا که هیچ‌کس با تو درگیر نزاع و کشمکش نخواهد شد.
به ماضی ار دیدی رنجی از تغیر دل
هزار راحت بینی کنون به مستقبل
هوش مصنوعی: اگر در گذشته درد و رنجی از تغییر دل را احساس کرده‌ای، اکنون در آینده هزاران راحتی و آسایش را خواهی دید.
به رغم حاسد شهریار حاسد مال
بدین عمل بفزودت خطاب و جاه و محل
هوش مصنوعی: با وجود دشمنی کسانی که به تو حسادت می‌ورزند، تو با این کارها به مقام و محبوبیت بیشتری دست پیدا کرده‌ای.
سزد که سربفرازی بدین خطاب شریف
سزد که پی بگذاری برین بزرگ عمل
هوش مصنوعی: شایسته است که با این عنوان والا خود را بالا ببری، شایسته است که بر این عمل بزرگ پای بگذاری.
همیشه تا نبود چون سریع بحر رجز
همیشه تا نبود چون خفیف بحر رمل
هوش مصنوعی: تا زمانی که بحر رجز وجود نداشته باشد، همیشه در حالتی سریع و پر انرژی است. و تا زمانی که بحر رمل وجود نداشته باشد، همیشه در حالتی آرام و ملایم است.
مباد نام تو از دفتر بقا مدروس
مباد عمر تو از علت فنا معتل
هوش مصنوعی: مباد که نام تو از دفتری که ماندگاری دارد حذف شود و مباد که عمر تو به خاطر علت فنا به تأخیر بیفتد.