گنجور

شمارهٔ ۹۶ - ترجیح اهل هند بر اهل عجم همه در زیرکی و دانش و دلهای هوشیار

گشت چو ثابت که به هند است هوا
نایب جنت ز بسی برگ و نوا
چون بهر اقلیم که جنبد قلمی
نیست به از دانش حکمت رقمی
گر به حکمت سخن از روم شده
فلسفه ز آنجا همه معلوم شده
رومی از آن گونه که افگند برون
برهمنان داشت از آن مایه فزون
لیک ازیشان چو بجسته است کسی
آن همه در پرده نمانده‌ست بسی
من قدری بر سر این کار شدم
در دل‌شان محرم اسرار شدم
هر چه به اندازهٔ خود رمز خرد
جستم از آن قوم نبود از در رد
جز بالهی، که در آن عرصه درون
عقل زبون است، خرامند نگون
هند و تنها نه در آن ره شده گم
فلسفه را نیز در آن صد شتلم
معترف وحدت و هستی و قدم
قدر ایجاد همه بعد عدم
رازق هر پر هنر و بی هنری
عمر بر جادهٔ هر جانوری
خالق افعال نیکی و بدی
حکمت و حکمش ازلی و ابدی
فعال مختار و مجازی به عمل
عالم هر کلی و جزوی ز ازل
این همه را گشت به تحقیق مقر
نی چو بسی طایفه بر کذب مفر
عیسویان زوج و ولد بسته بدو
هندو ازین جنس نه پیوسته برو
قوم مجسم رقم از جسم زده
برهمنان نی دم از این قسم زده
قوم مشبه سوی تشبیه شده
هندو ازین هاش به تنبیه شده

اطلاعات

وزن: مفتعلن مفتعلن مفتعلن
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

گشت چو ثابت که به هند است هوا
نایب جنت ز بسی برگ و نوا
هوش مصنوعی: وقتی که ثابت قدم شدم، متوجه شدم که هوای هند شبیه به بهشت است، با صدای زیبا و درختان فراوان.
چون بهر اقلیم که جنبد قلمی
نیست به از دانش حکمت رقمی
هوش مصنوعی: در هر سرزمینی که قلمی به حرکت درآید، هیچ چیزی ارزشمندتر از دانش و حکمت نیست.
گر به حکمت سخن از روم شده
فلسفه ز آنجا همه معلوم شده
هوش مصنوعی: اگر از روم به حکمت سخن بگویند، فلسفه‌ای که از آنجا آمده است، برای همه روشن و واضح خواهد بود.
رومی از آن گونه که افگند برون
برهمنان داشت از آن مایه فزون
هوش مصنوعی: رومی به قدری جذاب و دلربا بود که وقتی به میان دیگران می‌آمد، به شدت توجه همه را جلب می‌کرد و از همه لحاظ برتر و ویژه بود.
لیک ازیشان چو بجسته است کسی
آن همه در پرده نمانده‌ست بسی
هوش مصنوعی: اما اگر کسی از میان آن‌ها خارج شود، دیگر نمی‌تواند همه چیز را در پرده و پنهان نگه دارد.
من قدری بر سر این کار شدم
در دل‌شان محرم اسرار شدم
هوش مصنوعی: من به اندازه‌ای در این کار فعالیت کردم که به رازهای دل آن‌ها دست یافتم و در دلشان جایگاهی ویژه پیدا کردم.
هر چه به اندازهٔ خود رمز خرد
جستم از آن قوم نبود از در رد
هوش مصنوعی: هر اندازه‌ای که من به جستجوی حکمت و خرد پرداختم، از آن قوم، پاسخ درستی دریافت نکردم.
جز بالهی، که در آن عرصه درون
عقل زبون است، خرامند نگون
هوش مصنوعی: جز زیبایی که در آن فضا، عقل به حقارت و ضعف خود پی برده، به آرامی و ناز قدم می‌زند.
هند و تنها نه در آن ره شده گم
فلسفه را نیز در آن صد شتلم
هوش مصنوعی: در اینجا اشاره به این است که در مسیری که فرد تنها در آن قرار دارد، حتی فلسفه و اندیشه‌های عمیق نیز به بی‌راهه رفته و گم شده‌اند. یعنی وقتی که به تنهایی و بدون راهنمایی در راهی قدم می‌گذاریم، ممکن است از مباحث و مفاهیم عمیق زندگی نیز دور شویم و در نتیجه گمراه شویم.
معترف وحدت و هستی و قدم
قدر ایجاد همه بعد عدم
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که شخصی به وجود یک حقیقت واحد و اصلی اعتراف دارد و باور دارد که این حقیقت از دیرباز وجود داشته است. او همچنین به تأثیرات و خلق همگی اشاره می‌کند که پس از عدم و نیستی پدید آمده‌اند.
رازق هر پر هنر و بی هنری
عمر بر جادهٔ هر جانوری
هوش مصنوعی: خالق هر هنرمند و بی‌هنر، زندگی را به همه موجودات می‌بخشد.
خالق افعال نیکی و بدی
حکمت و حکمش ازلی و ابدی
هوش مصنوعی: خداوند آغاز و پایان تمامی کارهای خوب و بد را می‌داند و حکمت و تصمیماتش همیشگی و جاودان است.
فعال مختار و مجازی به عمل
عالم هر کلی و جزوی ز ازل
هوش مصنوعی: هر چیزی که در عالم وجود دارد، چه کلی و چه جزئی، از زمان آغاز بر اساس اراده و اختیار فعالی بزرگ به انجام می‌رسد.
این همه را گشت به تحقیق مقر
نی چو بسی طایفه بر کذب مفر
هوش مصنوعی: او به طور کامل بررسی کرد که آیا به حقیقتی دست یافته است یا نه، در حالی که بسیاری از گروه‌ها به دروغ‌های خود ادامه می‌دهند.
عیسویان زوج و ولد بسته بدو
هندو ازین جنس نه پیوسته برو
هوش مصنوعی: مسیحیان به خانواده و فرزند آوری اهمیت می‌دهند، اما هندوها این رابطه را همچنان به هم نمی‌زنند و پیوستگی و ارتباط را حفظ می‌کنند.
قوم مجسم رقم از جسم زده
برهمنان نی دم از این قسم زده
هوش مصنوعی: مردم که به شکل ظاهری خود اهمیت می‌دهند، از روی ظاهر به هم می‌رسند، اما از عمق و حقیقت وجود خود بی‌خبرند و به این سطحی‌نگری دامن می‌زنند.
قوم مشبه سوی تشبیه شده
هندو ازین هاش به تنبیه شده
هوش مصنوعی: مردم مشبه به تشبیه‌هایی مانند هندوها تمایل دارند و از این رو به نوعی نیاز دارند که به یادآوری و تنبیه شوند.