گنجور

شمارهٔ ۱۰۲

کار ما بی قد زیبات نمی آید راست
راستی را چه بلائیست که کارت بالاست
چون قد سرو خرام تو بگویم سخنی
در چمن سرو ببالای تو می ماند راست
بخطا مشک ختن لاف زد از خوش بوئی
با سر زلف تو پیداست که اصلش زختاست
زیر هر موی چو زنجیر تو دیوانه دلیست
روی بنمای که چندین دل خلقت ز قفاست
با تو یکتاست هنوز این دل شوریده ی من
چون سر زلف کژت قامتم ارزانک دوتاست
رسم باشد که به انگشت نمایند هلال
ابرویت چون مه نوزان سبب انگشت نماست
نرگس جادوی مست تو بهنگام صبوح
فتنه ئی بود که از خواب صبوحی برخاست
متحیر نه در آن شکل و شمایل شده ام
حیرتم در قلم قدرت بیچون خداست
بحقیقت نه مجازست بمعنی دیدن
صورتی را که درو نور حقیقت پیداست
نبُود شرط محبت که بنالند از دوست
زانک هر درد که از دوست بُود عین دواست
خواجو ار زانک ترا منصب لالائی نیست
زاده ی طبع ترا لؤلؤ لالا لالاست

اطلاعات

وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

کار ما بی قد زیبات نمی آید راست
راستی را چه بلائیست که کارت بالاست
هوش مصنوعی: کار ما بدون زیبایی تو ارزش ندارد. واقعاً چه مصیبت بزرگی است که تو در مقام بالایی قرار داری و ما از آن بی‌بهره‌ایم.
چون قد سرو خرام تو بگویم سخنی
در چمن سرو ببالای تو می ماند راست
هوش مصنوعی: قد و قامت تو همچون سرو است و در زیبایی تو سخن گفتن در چمن مانند گفتن در مورد تو می‌ماند.
بخطا مشک ختن لاف زد از خوش بوئی
با سر زلف تو پیداست که اصلش زختاست
هوش مصنوعی: به اشتباه، خوشبویی مشک ختن را به رخ کشید، اما با توجه به زیبایی و خوش بویی موی تو، مشخص است که اصل این عطر از خودت است.
زیر هر موی چو زنجیر تو دیوانه دلیست
روی بنمای که چندین دل خلقت ز قفاست
هوش مصنوعی: هر یک از موهایت مانند زنجیری است که دل‌های دیوانه‌ای را به خود جذب می‌کند. نشان بده که چندین دل در این خلقت در قفس گیر افتاده‌اند.
با تو یکتاست هنوز این دل شوریده ی من
چون سر زلف کژت قامتم ارزانک دوتاست
هوش مصنوعی: دل بی‌قرار من همچنان به تو وابسته است، همان‌طور که زلف پیچ‌خورده‌ات در زیبایی خاصی دارد. من با وجود همه‌ی مشکلات و دغدغه‌ها، تنها تو را در دل دارم و هیچ چیز دیگری نمی‌تواند جایگزین تو باشد.
رسم باشد که به انگشت نمایند هلال
ابرویت چون مه نوزان سبب انگشت نماست
هوش مصنوعی: رسم بر این است که هلال ابرویت مانند ماه نو، با انگشت نشان داده شود، زیرا وجود این ابرو باعث جلب توجه و اشاره به زیبایی‌ات می‌شود.
نرگس جادوی مست تو بهنگام صبوح
فتنه ئی بود که از خواب صبوحی برخاست
هوش مصنوعی: نرگس زیبا و جادویی تو در هنگام صبح، جذابیتی داشت که بیدار شدن از خواب را به یک معرکه تبدیل کرد.
متحیر نه در آن شکل و شمایل شده ام
حیرتم در قلم قدرت بیچون خداست
هوش مصنوعی: من تنها به خاطر ظاهر و زیبایی خاصی در حیرت نیستم، بلکه به دلیل قدرت بی‌نهایت خداوند و توانایی‌های او شگفت‌زده شده‌ام.
بحقیقت نه مجازست بمعنی دیدن
صورتی را که درو نور حقیقت پیداست
هوش مصنوعی: در واقع، نمی‌توان به معنای واقعی، تنها به دیدن ظاهری که در آن نور حقیقت نمایان است، قناعت کرد.
نبُود شرط محبت که بنالند از دوست
زانک هر درد که از دوست بُود عین دواست
هوش مصنوعی: محبت واقعی نیازی به شکایت و ناله از طرف مقابل ندارد، زیرا هر مشکلی که از دوستان به وجود بیاید، در واقع خود درمانی است.
خواجو ار زانک ترا منصب لالائی نیست
زاده ی طبع ترا لؤلؤ لالا لالاست
هوش مصنوعی: اگرچه تو مقام و موقعیت خاصی نداری، اما آنچه از دل و روح تو به وجود آمده، زیبا و گرانبهاست مانند مروارید.

حاشیه ها

1391/06/14 17:09

این لخت را درست کنید:
ابرویت چون مه نوزان سبب انگشت‌نماست
ابرویت چون مه نو زآن سبب انگشت نماست

1402/11/22 17:01
علی سونامی

وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن رمل مثمن مخبون محذوف قافیه: راست، بالاست، ختاست، قفاست...
توضیح این غزل در وصف زیباییهای معشوق از جمله قد و زلف و ابرو و... اسـت کـه شـاعـر بـا استفاده از صنایعی چون تشبیه و استعاره و تضاد به آن پرداخته است و همچنین حافظ غزلـی بـا همین وزن و قافیه دارد
روز یکسو شد و عید آمد و دلها برخاست می ز خمخانه به جوش آمد و می باید خواست (دیوان حافظ، ۱۳۸۸ (۳۰)
بیت ۱- آرایه ها:
راست و راستی جناس زاید دارند واژه ی کار تصدیر دارد و بیت دارای صنعت واج آرایی حرف «س، ره است.
معنی: 
راستی کار ما از راستی قامت توست به راستی چه حیله و مکری است که کارت این چنین پیش میرود و رونق دارد.
بیت ۲: واژگان خرام (خ، خ، خ): رفتاری که از روی ناز و سرکشی و زیبایی باشد، رفتار بـه نـاز، با تبختر راه رفتن خوش و ،جمیل حرکت ،زیبا حرکت با کرشمه (دهخدا) ارائه ها: سرو، چمن و خرام با هم مراعات نظیر دارند، سخن به قد معشوق در راستی و همچنین سرو به قد یار تشبیه شده اند و بیت تشبیه مقلوب یا معکوس دارد. 
معنی: سخن راست و درستی چون قد راست و زیبای تو بگویم و سخنم این است: به درستی که سرو در راستی و زیبایی به قد و بالای تو شبیه است نه اینکه قد تو مانند سرو باشد.
 بیت -۳- واژگان: مشک: ۱- ماده ای است معطر مأخوذ از کیسه ای مشکین به اندازه ی تخم مرغـی یـا نارنجی کوچک، مستقر در زیر پوست شکم و مجاور عضو تناسلی جنس نر از آهوی ختایی، مشک تازه در موقع ترشح ماده ای است روغنی و بسیار معطر و به رنگ شکلات و لزج میباشد و در حالت خشک شده سخت و شکننده است رنگش قهوه ای تیره ی مایل به سیاه و طعم آن کمی تلخ است و بوی تند دارد -۲ کنایه از زلف سیاه محبوب (معین) 
ختن: (خ ت) بنابر قول یاقوت ختن که گاهی با تشدید تاء می آید نام ولایتی است به زیر کاشغر و در زیر یوزگند که از بلاد ترکستان به شمار می آید. از مشخصات ختن وجود آهوان صاحب بیابانهای اطراف آنجاست و صدور این ماده از قدیم از این ناحیه موجب شهرت ختن مشک  در اکناف دنیای قدیم شده است. در ادبیات فارسی ختن از جهت مشک خیزی و داشتن شاهدان و خوبرویان خود اهمیت به سزا داشته و مورد توجه بوده است (دهخدا) 
آرایه ها: 
خطا با ختا جناس لفظ دارد، زلف خوشبوی یار به مشک ختن، تشبیه تفضیل دارد. معنی: ای معشوق زلف خوشبو و زیبای تو از مشک ختن با این همه خوشبویی هم خوشبوتر است. 
بیت ۴ ارائه ها مو به زنجیر در حلقه حلقه بودن تشبیه شده است. 
معنی: 
در زیر هر یک از موهای چون زنجیر حلقه حلقه ی تو یک دل دیوانه است، خود را نشان بده زیرا که دلهای بسیاری از پی توست.
بیت -۵ واژگان شوریده: ۱- آشفته پریشان ۲ عاشق، شیدا ۳-دیوانه (معین) ارائه ها قامت به زلف کژ تشبیه شده است سر زلف یکتا و دوتا با هم تضاد دارند.
معنی: 
دل آشفته ام مشتاق توست، من هنوز با تو یک دلم و تو را دوست دارم با اینکـه چـون ســر زلفت قامتم از بار غم و گذشت زمان (پیری) خمیده است.
بیت ۶- ارائه ها: ابرو به مه نو در بایکی و هلال مانند بودن تشبیه شده است، هلال، مه نو و انگشت-
نما مراعات نظیر دارند.
معنی: 
ای محبوب در بین مردم رسم است که وقتی هلال ماه نو ظاهر میشود آن را با انگشت به همدیگر نشان می دهند و ابرویت چون مانند ماه نو هلالی و باریک است انگشت نما و مشهور است. 
بیت ۷- واژگان صبوح شرابی که به وقت بامداد خورده می شود، پگاه، صبح زود (دهخدا) فتنه: آشوب، آزمون، دویی، خلاف، جنگ و نزاع (دهخدا)
صبوحی: ۱-شراب خوردن به وقت صبح ۲-شرابی که صبح خورند ۳-کسی که صبوحی خـورد (معین)، در اصطلاح عارفان محادثه با حق را صبوحی گویند (سجادی، ۱۳۸۳: ۵۲۶) 
ارایه ها: نرگس جادوی مست استعاره از چشم خمار معشوق است، بیت تشبیه مرکب دارد نرگس جادوی مست به آدم مست خمار تشبیه شده است شاعر با استفاده از مضمون حدیث «الفتنة نائمـةً لعن الله من ایقظها این بیت را ساخته است.
معنی:
 چشم خمار تو به وقت پگاه مانند آدم مست و آشوبگری بود که هنگام صبح خمار آلود از
خواب بلند شد.
بیت - واژگان متحیر سرگشته ،حیران آشفته آواره و رانده از جای، متعجب (دهخدا) شمال و شمیله، طبع ها، خویها ۲-صورت، چهره ۳- تصویر (بزرگان دینی)، شکل
شمایل: ۱-جمع
۴-شاخه نورسته، شاخه درخت (معین)
ارائه ها متحیر و حیرت جناس اشتقاق دارند.
معنی: 
در آن چهره و شکل زیبا حیران و متعجب نشده ام بلکه تعجب من در قدرت قلـم خـداونــد است که چنین چهره و ره و شکل بی نظیری را به وجود آورده است.
بیت -۹- واژگان حقیقت راستی درستی کلمه ای که در معنی اصلی خود استعمال شود/ ظهور ذات حق بی حجاب تعینات، جمع حقایق (معین)
مجاز: غیر واقع، مقابل حقیقت عبارتست از استعمال لفظ در معنی موضوع له با وجود قرینه ای که مانع از اراده ی معنی اصلی باشد (معین)
ارائه ها: بین واژگان حقیقت و مجاز تضاد برقرار است، واژه ی حقیقت تصدیر دارد.
معنی: 
نگریستن به صورتی که در آن نور حقیقت و راستی پیدا باشد دیدن حقیقی است.
 بیت ۱۰ - معنی: شرط محبت و دوست داشتن این است که هر چه از هـ وب به عاشق برسد بپذیرد و هیچ اعتراضی بر او نکند.
بیت ۱۱- واژگان لالایی: ۱-غلامی ،بندگی خدمتکاری -۲ تربیت بزرگ زادگان ۳-قسمی پارچه کم ارزش (معین)
منصب: ۱-مقام، رتبه درجه ۲-شغل رسمی، جمع مناصب (معین)
لؤلؤ :لالا مروارید ،درخشان، گوهر آبدار (دهخدا) 

آرایه ها: زاده ی طبع استعاره از اشعار شاعر است لالا جناس تام دارد (۱-غلام و خدمتکار ۲- درخشان و تابان
معنی: ای خواجو اگر چه رتبه و شغل خدمتکاری و بندگی را نداری اما مروارید درخشان غلام و خدمتکار اشعار توست.