گنجور

شمارهٔ ۱۳ - فی صفة الکواکب

اینان که برین گوشه بامند چه نامند
تا چند برین طارم فیروزه خرامند
گر شعله فروزان جهانند چه قومند
ور مشعله داران سپهرند چه نامند
در آینه وهم نیاید که چه نقشند
هر چند مقیم فلک آینه فامند
گر اهل مقامند بگو بر چه مقیمند
ور زانک مقیمند بگو در چه مقامند
پرگار صفت دایره نقطه خاکند
یا نقطه ی این دایره سبز خیامند
گر مخترع وهم و خیالند چه چیزند
ور قابل ادراک ضمیرند کدامند
در عین علوّند مگر آتش محضند
یا آب حیاتند که در عین ظلامند
گر داخل طبعند چرا خارج حسّند
ور جوهر عقلند چرا منظر عامند
ظاهر بچه گردند گر از بهر ظهورند
قایم بچه چیزند گر از بهر قیامند
زین گونه چه مرغند که در گلشن افلاک
با جلوه ی طاوس همه کبک خرامند
هر شب بگه شام برین بام برآیند
یا جمله شب و روز برین گوشه ی بامند
آیا چه پرستند درین دیر کهن سال
مأموم کدامند و کدامند کامامند
چندین حرکت چیست مگر جوهر طبعند
و آنها که نجنبند مپندار که رامند
نقشی نه مصور بتصاویر طبایع
جسمی نه مرکب بتراکیب عظامند
بیرون ز حواسند نه محروس اُناسند
فیاض عقولند نه فایض چو غمامند
در عین خیالند و تو گوئی که خیالند
وین نیز خیالست که امثال انامند
سرمایه ی شادی و غم و دولت و محنت
دارنده ی حرمان و بر آرنده ی کامند
از بهر مصالح همه در نطم وجودند
در ضبط ممالک همه از بهر نظامند
نی شارب و مشروب نه گویای حدیثند
نی آکل و مأکول نه محتاج طعامند
گاهی ز شرف تاج نه فرق خواصند
گاهی بعلّو باج ده قدر عوامند
بی نوک قلم چهره گشاینده ی طبعند
نی همچو بشر در خور تهدید و ملامند
هر یک خبر از خویش ندارند که هستند
از ساغر فطرت همه تامست مدامند
هر چند که سلطان اقالیم سپهرند
مأمور ملاذامم و فخر کرامند
خواجو چکند گر نشود بنده ی فرمان
آنرا که فلک چاکر و سیاره غلامند

اطلاعات

وزن: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

اینان که برین گوشه بامند چه نامند
تا چند برین طارم فیروزه خرامند
هوش مصنوعی: این افرادی که بر روی این گوشه بام نشسته‌اند چه کسانی هستند و تا کی می‌خواهند بر روی این فضای زیبا و دل‌انگیز قدم بزنند؟
گر شعله فروزان جهانند چه قومند
ور مشعله داران سپهرند چه نامند
هوش مصنوعی: اگر آنهایی که جهان را روشن می‌کنند، چه کسانی هستند؟ و آنهایی که چراغ‌های آسمان را در دست دارند، چه نامی دارند؟
در آینه وهم نیاید که چه نقشند
هر چند مقیم فلک آینه فامند
هوش مصنوعی: در آینه هیچ تصویری نخواهد بود که نشان دهد چه کسانی هستند، هر چند که در آسمان مثل رنگ‌ها وجود دارند.
گر اهل مقامند بگو بر چه مقیمند
ور زانک مقیمند بگو در چه مقامند
هوش مصنوعی: اگر کسانی که در مقام و منزلت هستند، بپرسید که بر چه شانی قرار دارند، و اگر به واقع در مقام و منزلت قرار دارند، بپرسید که در چه جایگاهی هستند.
پرگار صفت دایره نقطه خاکند
یا نقطه ی این دایره سبز خیامند
هوش مصنوعی: نقطه‌هایی که دایره را شکل می‌دهند، گویا همان نقطه‌های خاکی هستند یا شاید همان نقاطی که خیام در اشعارش به رنگ سبز توصیف کرده است.
گر مخترع وهم و خیالند چه چیزند
ور قابل ادراک ضمیرند کدامند
هوش مصنوعی: اگر آنها که خیال و اوهام را می‌سازند چه چیزهایی هستند، پس چه چیزهایی در درون ما قابل فهم و درک هستند؟
در عین علوّند مگر آتش محضند
یا آب حیاتند که در عین ظلامند
هوش مصنوعی: آنها ممکن است در اوج باشند، اما آیا فقط آتش هستند یا آبی از زندگی که در درون تاریکی قرار دارند؟
گر داخل طبعند چرا خارج حسّند
ور جوهر عقلند چرا منظر عامند
هوش مصنوعی: اگر این افراد باطنی و معنوی هستند، چرا در دنیای مادی و حسی حضور دارند؟ و اگر حقیقتا عقل و روشنی هستند، چرا در معرض دید همه قرار می‌گیرند؟
ظاهر بچه گردند گر از بهر ظهورند
قایم بچه چیزند گر از بهر قیامند
هوش مصنوعی: اگر به خاطر نشان دادن خودشان به صورت بچه‌ها برمی‌گردند، در حقیقت فقط ظاهر اینگونه دارند. اما اگر به خاطر قیام و ایستادگی به وجود آمده‌اند، در عمق واقعیتی دیگر نهفته‌اند.
زین گونه چه مرغند که در گلشن افلاک
با جلوه ی طاوس همه کبک خرامند
هوش مصنوعی: چنین پرندگانی که در بهشت آسمان با زیبایی طاووس در حال رقص و حرکت هستند، چه کسانی می‌توانند باشند؟
هر شب بگه شام برین بام برآیند
یا جمله شب و روز برین گوشه ی بامند
هوش مصنوعی: هر شب می‌گوید که شامی در بام برپا کنید، یا اینکه تمام شب و روز بر روی این گوشه بام بمانند.
آیا چه پرستند درین دیر کهن سال
مأموم کدامند و کدامند کامامند
هوش مصنوعی: در این مکان قدیمی، مردم چه چیزی را می‌پرستند و پیروان آن‌ها چه کسانی هستند و به دنبال چه چیزی هستند؟
چندین حرکت چیست مگر جوهر طبعند
و آنها که نجنبند مپندار که رامند
هوش مصنوعی: حرکت‌های مداوم زندگی نشانه‌ای از طبیعت واقعی افراد است و کسانی که بی‌حرکت می‌مانند، نباید فکر کنید که تحت کنترل یا آرام هستند.
نقشی نه مصور بتصاویر طبایع
جسمی نه مرکب بتراکیب عظامند
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که آنچه ما در دنیا می‌بینیم، تنها تصاویری از طبیعت مادی هستند و نه بیش‌تر. جسم‌ها و عناصر موجود در این دنیا به شکل‌های مختلفی ترکیب شده‌اند، اما در نهایت همه آنها نمادهایی از واقعیت بزرگ‌تری هستند که فراتر از تنها شکل‌های مادی قرار دارد.
بیرون ز حواسند نه محروس اُناسند
فیاض عقولند نه فایض چو غمامند
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که برخی افراد از محدودیت‌های حسی خود فراتر می‌روند و به حقیقت‌هایی عمیق‌تر دست می‌یابند. آن‌ها دارای ذهن‌هایی پربار و خلاق هستند و نظیر ابرها، از خود نیکی و دانش منتشر می‌کنند.
در عین خیالند و تو گوئی که خیالند
وین نیز خیالست که امثال انامند
هوش مصنوعی: افرادی که به نظر می‌رسند در عالم خیال زندگی می‌کنند، در واقع خود خیال‌اند. و این نیز خود نوعی خیال است که ما آن‌ها را افراد واقعی می‌نامیم.
سرمایه ی شادی و غم و دولت و محنت
دارنده ی حرمان و بر آرنده ی کامند
هوش مصنوعی: شادی و غم، ثروت و سختی، همه این‌ها به دست کسی است که احساس محرومیت می‌کند و در پی برآورده کردن آرزوهایش است.
از بهر مصالح همه در نطم وجودند
در ضبط ممالک همه از بهر نظامند
هوش مصنوعی: همه موجودات به منظور حفظ و پیشرفت امور در جهان وجود دارند و در سازماندهی کشورها نیز هدفشان ساماندهی و نظام‌دهی به وضع موجود است.
نی شارب و مشروب نه گویای حدیثند
نی آکل و مأکول نه محتاج طعامند
هوش مصنوعی: نه نوشیدنی و نه نوشنده، هیچ‌کدام داستانی را نمی‌گویند. نه کسی که خورده و نه آنچه خورده شده، نیازی به غذا ندارند.
گاهی ز شرف تاج نه فرق خواصند
گاهی بعلّو باج ده قدر عوامند
هوش مصنوعی: گاهی اوقات افراد با مقام و رتبه خود برتر از دیگران می‌شوند، اما در مواقعی نیز ممکن است که به خاطر برتری‌هایشان در شرافت و ارزش، افراد عادی را تحت تأثیر قرار دهند و به آن‌ها احترام بگذارند.
بی نوک قلم چهره گشاینده ی طبعند
نی همچو بشر در خور تهدید و ملامند
هوش مصنوعی: بدون نوک قلم، خلاقیت و اندیشه آزاد است و مانند انسان‌ها سر ناسزا و تهدید را متحمل نمی‌شود.
هر یک خبر از خویش ندارند که هستند
از ساغر فطرت همه تامست مدامند
هوش مصنوعی: هر یک از آنها از حال و جایگاه خود بیخبرند، زیرا همه در حال نوشیدن از کاسه‌ی طبیعتشان هستند و همیشه در این حالت به سر می‌برند.
هر چند که سلطان اقالیم سپهرند
مأمور ملاذامم و فخر کرامند
هوش مصنوعی: با وجود اینکه پادشاهان در گستره آسمان‌ها هستند و مقام والایی دارند، من هم به عنوان یک فرد معمولی، دارای ویژگی‌هایی هستم که باعث افتخار و شخصیت من می‌شود.
خواجو چکند گر نشود بنده ی فرمان
آنرا که فلک چاکر و سیاره غلامند
هوش مصنوعی: اگر کسی نتواند فرامین چنین محبوبی را اطاعت کند، چه انتظاری می‌توان داشت وقتی که ستارگان و کرات نیز به او خدمت می‌کنند؟