گنجور

شمارهٔ ۶۱ - در علم و جهل

نسبت از علم گیر خاقانی
که بقا شاخ علم را ثمره است
علوی را که نیست علم علی
نقش سود است هرچه بر شجره است
عالم است از صف عباد الله
جاهل از زمرهٔ هم الکفره است
عقل عالم نه سغبهٔ جهل است
خیل موسی نه سخرهٔ سحره است
شاه نشناسدت محل گرچه
سخنت زاد سفرهٔ سفره است
نزد مخدوم فضل تو نقص است
پیش مزکوم مشک تو بعره است
زان فرود غران نشانندت
که عطارد فروتر از زهره است
چه عجب زیر که نشیند آب
که زر زیف و آب سیم سره است
زیر دو نان نشین که شیر فلک
به سه منزل فرود گاو و بره است
زیرکان زیر گاو ریشانند
کل عمران فروتر از بقره است

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: قطعه
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

نسبت از علم گیر خاقانی
که بقا شاخ علم را ثمره است
هوش مصنوعی: به علم و دانش توجه کن، زیرا که ادامه و رشد علم، نتیجه‌ای ارزشمند و پربار دارد.
علوی را که نیست علم علی
نقش سود است هرچه بر شجره است
هوش مصنوعی: علی را که علمی ندارد، تنها به عنوان یک نماد بی‌فایده است، همان‌طور که هر چیزی که بر درختی است، فقط ظاهرش را نشان می‌دهد.
عالم است از صف عباد الله
جاهل از زمرهٔ هم الکفره است
هوش مصنوعی: عالم کسی است که از صف بندگان خدا آگاه است، اما جاهل به دسته کافران تعلق دارد.
عقل عالم نه سغبهٔ جهل است
خیل موسی نه سخرهٔ سحره است
هوش مصنوعی: عقل هدایت‌کننده و دانایی، نتیجه‌ی جهل و نادانی نیست. همچنین، جمعیت و پیروان موسی، فریب و اسیر سحر و جادو نیستند.
شاه نشناسدت محل گرچه
سخنت زاد سفرهٔ سفره است
هوش مصنوعی: مقصود این است که اگرچه تو به مقام و موقعیت شاه دست نیافته‌ای، اما سخنان تو و فضایل دانش و هنرت می‌تواند همچنان در محافل و مجالس مهم مانند سفره‌های بزرگ و معتبر مطرح شود. در واقع، ارزش و اثرگذاری کلام تو فراتر از موقعیت خودت است.
نزد مخدوم فضل تو نقص است
پیش مزکوم مشک تو بعره است
هوش مصنوعی: کمال و فضیلت تو در برابر کسی که از تو کمک می‌خواهد، هیچ است. مانند اینکه عطر خوش تو در مقایسه با بوی بد یک چیز ناخوشایند، ناپیداست.
زان فرود غران نشانندت
که عطارد فروتر از زهره است
هوش مصنوعی: به خاطر افت و زوال خود، به تو نشان می‌دهند که عطارد از زهره پایین‌تر است.
چه عجب زیر که نشیند آب
که زر زیف و آب سیم سره است
هوش مصنوعی: چه شگفت که زیر دریا آب وجود دارد، در حالی که طلا و نقره اشرافی در آنجا هستند.
زیر دو نان نشین که شیر فلک
به سه منزل فرود گاو و بره است
هوش مصنوعی: زیر سایه دو نان نشین، زیرا که شانس و نعمت در زندگی به سه مرحله مختلف تقسیم می‌شود: گاو به عنوان نماد بهره‌وری و بره به عنوان نماد نعمتی کوچک و لطیف است.
زیرکان زیر گاو ریشانند
کل عمران فروتر از بقره است
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که افراد فریبکار و مکار در زیر پوست‌های ظاهری و آرام گاهی حقایق پنهان و ناپسند را مخفی می‌کنند. همچنین، خود را از دیگران بالاتر و برتر می‌دانند، در حالی که در واقعیت ممکن است در سطحی پایین‌تر قرار داشته باشند.