شمارهٔ ۵۲
تا به غربت فتاد خاقانی
یکدری خانهایش زندان است
نه درون ساختنش توفیق است
نه برون تاختنش امکان است
روی چون عنکبوت در دیوار
پس سنگی چو مور پنهان است
پاسبانش برون در قفل است
پرده دارش درون کلیدان است
اشک جیحون و دم سمرقندی
دل بخاری و آه سوزان است
یعنی این در چهار دیواری است
که درش سوی چرخ گردان است
از برون لب به قفل خاموشی است
وز درون دل به بند ایمان است
خانه در بسته دار بر اغیار
تا در او این غریب مهمان است
برگ عیشی مساز خاقانی
که وجودش ورای امکان است
عالم از چار علت است به پای
که یکی زان چار ارکان است
خانه را هم چهار حد باید
کان چهار اصل کار بنیان است
علت عیش را سه چیز نهند
کان مکان و زمان و اخوان است
ز آن نگفتند چارمین یعنی
نیست چیزی که چارم آن است
شمارهٔ ۵۱ - در مدح صفوة الدین مادر اخستان: ای شاه بانوی ایران به هفت جدشمارهٔ ۵۳: دارِ عزلت گزید خاقانی
اطلاعات
وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: قطعه
منبع اولیه: ویکیدرج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
تا به غربت فتاد خاقانی
یکدری خانهایش زندان است
هوش مصنوعی: وقتی خاقانی به سرزمین غریب افتاد، خانهاش تبدیل به زندانی برای او شد.
نه درون ساختنش توفیق است
نه برون تاختنش امکان است
هوش مصنوعی: نه توانایی برای ساختن آن وجود دارد و نه امکان خارج کردن آن از وجود.
روی چون عنکبوت در دیوار
پس سنگی چو مور پنهان است
هوش مصنوعی: روی مانند تار عنکبوت بر دیوار است و در زیر آن، سنگی همچون مور پنهان شده است.
پاسبانش برون در قفل است
پرده دارش درون کلیدان است
هوش مصنوعی: نگهبان در بیرون در بسته است و پردهدار درون کلید به دست دارد.
اشک جیحون و دم سمرقندی
دل بخاری و آه سوزان است
هوش مصنوعی: اشکهای رود جیحون و خونهایی که از سمرقند ریخته میشود، دل را به درد میآورند و نالهای سوزناک را در دل تولید میکنند.
یعنی این در چهار دیواری است
که درش سوی چرخ گردان است
هوش مصنوعی: این جمله به فضایی اشاره دارد که محدود به چهار دیواری است و در آن در به سمت سمتی باز میشود که به جهان بزرگتر و نامحدود اشاره دارد. به عبارتی، هرچند فضا محدود است، اما دروازهای وجود دارد که انسان را به سمت گسترههای وسیعتر زندگی یا تجربههای جدید سوق میدهد.
از برون لب به قفل خاموشی است
وز درون دل به بند ایمان است
هوش مصنوعی: از نظر ظاهری، انسانها سکوت و خاموشی را نشان میدهند، اما در باطن، قلبشان به ایمان و اعتقاد قوی متصل است.
خانه در بسته دار بر اغیار
تا در او این غریب مهمان است
هوش مصنوعی: درها را به روی دیگران ببند، زیرا در این خانه مهمان غریبی حضور دارد.
برگ عیشی مساز خاقانی
که وجودش ورای امکان است
هوش مصنوعی: خاقانی، لحظههای لذت را به وجود نیاور، زیرا که وجود او فراتر از امکانهاست.
عالم از چار علت است به پای
که یکی زان چار ارکان است
هوش مصنوعی: جهان از چهار اصل یا علت ساخته شده است و یکی از این اصول، بنیاد و ارکان اصلی آن به شمار میرود.
خانه را هم چهار حد باید
کان چهار اصل کار بنیان است
هوش مصنوعی: خانه باید چهار دیوار داشته باشد، زیرا چهار اصل، اساس و بنیاد کار است.
علت عیش را سه چیز نهند
کان مکان و زمان و اخوان است
هوش مصنوعی: علت شادی و خوشی در زندگی سه چیز است: مکان، زمان و دوستان.
ز آن نگفتند چارمین یعنی
نیست چیزی که چارم آن است
هوش مصنوعی: این جمله بیان میکند که چیزی وجود ندارد که بخواهد به چهارمین (یا چهار چیز) اشاره کند، به عبارتی دیگر، در این زمینه هیچ چیز یا مفهومی نیست که بتوان به آن اشاره کرد.

خاقانی