گنجور

شمارهٔ ۲۰۳ - این قصیدهٔ را تحفة الحرمین و تفاحة الثقلین خوانند در کعبهٔ معظمه انشاد کرده و پیش حظیرهٔ مقدس پیغمبر اکرم به عرض و اتمام آورده است

صبح خیزان بین به صدر کعبه مهمان آمده
جان عالم دیده و در عالم جان آمده
آستان خاص سلطان سلاطین داده بوس
پس به بار عام پیش صفهٔ مهمان آمده
کعبه برکرده عرب‌وار آتشی کز نور آن
شب روان در راه منزل منزل آسان آمده
کعبه استقبالشان فرموده هم در بادیه
پس همه ره با همه لبیک گویان آمده
شب روان چون کرم شب تابند صحرائی همه
خفتگان چون کرم قز زنده به زندان آمده
کعبه برخوانی نشانده فاقه زدگان را به ناز
کز نیاز آنجا سلیمان مور آن خوان آمده
بر سر آن خوان عزت نسر طائر دان مگس
بلکه پر جبرئیل آنجا مگس ران آمده
از برای خوان کعبه ماه در ماهی دو بار
گاه سیمین نان و گه زرین نمکدان آمده
رستهٔ دندان از در سلطان به دست خاصگان
از بن دندان طفیل هفت مردان آمده
پیش دندان از در سلطان به دست خاصگان
دوستکانی سر به مهر خاص سلطان آمده
مصطفی استاده خوان سالار و رضوان طشت‌دار
هدیه دندان مزد خاص و عام یکسان آمده
هم خلال از طوبی و هم آب‌دست از سلسبیل
بلکه دست آب همه تسکین رضوان آمده
آسمان آورده زرین آب‌دستان ز افتاب
پشت خم پیش سران چون آب‌دستان آمده
خضر جلابی به دست از آب‌دست مصطفی
کوست ظلمات عرب را آب حیوان آمده
فاقه پروردان چو پاکان حواری روزه‌دار
کعبه همچون خوان عیسی عید ایشان آمده
یوسفان در پیش خوان کعبه صاع استان چنانک
پیش یوسف قحط پروردان کنعان آمده
خوان کعبه جان موسی را همی ماند که هست
تسع آیاتش به جای سبع الوان آمده
بر سر آن خون دل پاکان چو مرغان بهشت
نیمه‌ای گویا و دیگر نیمه بریان آمده
کعبه در تربیع همچون تخت نرد مهره باز
کعبتین تنها و نراد انسی و جان آمده
نقش یک تنها به روی کعبتین پیدا شده
پس شش و پنج و چهار و سه دو پنهان آمده
هر حسابی کرده بر حق ختم چون نرد زیاد
هر که شش پنجی زده یک بر سر آن آمده
عالمان چون خضر پوشیده، برهنه پا و سر
نعل پی‌شان همسر تاج خضر خان آمده
صوفیان رکوه پر آب زندگانی چون خضر
همچو موسی در عصاشان جان ثعبان آمده
هو و هو گریان مریدان هوی هوی اندر دهان
چون صدف تن غرق اشک و سینه عطشان آمده
ز آه ایشان گه الف چون سوزن عیسی شده
گاه همچون حلقهٔ زنجیر مطران آمده
آتشین حلقه ز باد افسرده و جسته ز حلق
رفته ساق عرش را خلخال پیچان آمده
ز آهشان یک نیمهٔ مسمار در دوزخ شده
باز دیگر نیمه طوق حلق شیطان آمده
ای مربع‌خانهٔ نور از خروش صادقان
چون مسدس خان زنبوران پر افغان آمده
کعبه همچون شاه زنبوران میان‌جا معتکف
عالمی گردش چو زنبوران غریوان آمده
چون مشبک خان زنبوران ز آه عاشقان
بس دریچه کاندرین بام نه ایوان آمده
آفتاب اشتر سواری بر فلک بیمار تن
در طواف کعبه محرم‌وار عریان آمده
خون قربان رفته در زیر زمین تا پشت گاو
گاو بالای زمین از بهر قربان آمده
بر زمین الحمد الله خون حیوان بسته نقش
بر هوا تسبیح گویان جان حیوان آمده
کعبه در ناف زمین بهتر سلاله از شرف
کاندر ارحام وجود از صلب فرمان آمده
کعبه خاتون دو کون او را در این خرگاه سبز
هفت بانو بین پرستار شبستان آمده
صبح و شام او را دو خادم، جوهر و عنبر به نام
این ز روم آن از حبش سالار کیهان آمده
خادمانش بر دو طفلانند اتابک و آن دو را
گاهواره بابل و مولد خراسان آمده
خال مشک از روی گندم‌گون خاتون عرب
عشاقان را آرزوبخش و دلستان آمده
کعبه صرافی، دکانش نیم بام آسمان
بر یکی دستش محک زر ایمان آمده
بر محک کعبه کو جنس بلال آمد به رنگ
هر که را زر بولهب روی است شادان آمده
بر سیاهی سنگ اگر زرت سپید آید نه سرخ
ز آن سپیدی دان سیاهی روی دیوان آمده
سنگ زر شب‌رنگ لیکن صبح‌وار از راستی
شاهد هر بچه کز خورشید در کان آمده
در سیاهی سنگ کعبه روشنائی بین چنانک
نور معنی در سیاهی حرف قرآن آمده
زمزم آنگه چون دهانی آب حیوان در گلو
وان دهان را میم لب چون سین دندان آمده
پیش عیسی‌دم چه زمزم صلیب دلو چرخ
سرنگون بی‌آب چون چاه زنخدان آمده
مصطفی کحال عقل و کعبه دکان شفاست
عیسی آنجا کیست هاون‌کوب دکان آمده
عیسی اینک پیش کعبه بسته چون احرامیان
چادری کان دست ریس دخت عمران آمده
کعبه را از خاصیت پنداشته عود الصلیب
کز دم ابن الله او را ام‌صبیان آمده
از اانتش «همزه» مسمار و «الف» داری شده
بر چینین داری ز عصمت کاف‌ها خوان آمده
گر حرم خون گرید از غوغای مکه حق اوست
کز فلاخشان فراز کعبه غضبان آمده
بر خلاف عادت اصحاب فیل است ای عجب
بر سر مرغان کعبه سنگ‌باران آمده
مکیان چو ماکیانان بر سر خود کرده خاک
چکز خروس فتنه‌شان آواز خذلان آمده
بوقبیس آرامگاه انبیا بوده مقیم
باز عصیان‌گاه اهل بغی و عصیان آمده
کرده عیسی نامی از بالای کعبه خیبری
واندر او مشتی یهودی رنگ فتان آمده
زود بینام از جلال کعبهٔ مریم صفت
خیبر وارون عیسی گرد ویران آمده
من به چشم خویش دیدم کعبه را کز زخم سنگ
اشک‌بار از دست مشتی نابسامان آمده
کرده روح القدس پیش کعبه پرها را حجاب
تا بر او آسیب سنگ از اهل طغیان آمده
بوقبیس از شرم کعبه رفته در زلزال خوف
کعبه را از روی ضجرت رای ثهلان آمده
کعبه در شامی سلب چون قطره در تنگی صدف
یا صدف در بحر ظلمانی گروگان آمده
کعبه قطب است و بنی‌آدم بنات النعش‌وار
گرد قطب آسیمه سر شیدا و حیران آمده
کعبه هم قطب است و گردون راست چون دستاس زال
صورت دستاس را بر قطب دوران آمده
کعبه روغن خانه‌ای دان و روز و شب گاو خراس
گاو پیسه گرد روغن خانه گردان آمده
کعبه شمع و روشنان پروانه و گیتی لگن
بر لگن پروانه را بین مست جولان آمده
کعبه گنج است و سیاهان عرب ماران گنج
گرد گنج آنک صف ماران فراوان آمده
کعبه، شان شهد و کان‌زر درست است ای عجب
خیل زنبوران و مارانش نگهبان آمده

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

صبح خیزان بین به صدر کعبه مهمان آمده
جان عالم دیده و در عالم جان آمده
هوش مصنوعی: صبح خیزان را ببین که در صدر کعبه مهمان شده است؛ جان عالم را می‌بینی که در این دنیا تجلی کرده و در آن حکم فرما شده است.
آستان خاص سلطان سلاطین داده بوس
پس به بار عام پیش صفهٔ مهمان آمده
هوش مصنوعی: در درگاه ویژه‌ی پادشاه بزرگ، بوسه‌ای داده شده و سپس در حضور مردم، به جایگاه مهمانان آمده است.
کعبه برکرده عرب‌وار آتشی کز نور آن
شب روان در راه منزل منزل آسان آمده
هوش مصنوعی: کعبه به شکلی عربی برپا شده و آتشی از نور آن شب، مانند نوری درخشان، در مسیر سفر به خانه‌ای آسان و راحت روشنی می‌بخشد.
کعبه استقبالشان فرموده هم در بادیه
پس همه ره با همه لبیک گویان آمده
هوش مصنوعی: کعبه به آنها خوشامد گفته و در بیابان نیز آنها را دعوت کرده است، بنابراین همه راه‌ها را در پیش گرفته‌اند و با شور و شوق آمده‌اند تا پاسخ بگویند و مراسم را برگزار کنند.
شب روان چون کرم شب تابند صحرائی همه
خفتگان چون کرم قز زنده به زندان آمده
هوش مصنوعی: شب مانند کرم‌های شب‌تابی می‌درخشد و همه‌ی خوابیده‌ها در دشت مانند کرم‌های قزوینی هستند که به زندان آمده‌اند.
کعبه برخوانی نشانده فاقه زدگان را به ناز
کز نیاز آنجا سلیمان مور آن خوان آمده
هوش مصنوعی: در این بیت به این موضوع اشاره می‌شود که محلی مقدس و با ارزش (کعبه) به کسانی که در فقر و نیاز به سر می‌برند، افتخار و مقام بلند می‌دهد. آنجا به اندازه‌ای ارزشمند است که حتی کسانی مانند سلیمان هم به نیایش و طلب در آنجا حاضر شده‌اند. به عبارتی دیگر، این مکان به نیازمندان احترام می‌گذارد و آنان را به گونه‌ای ویژه مورد توجه قرار می‌دهد.
بر سر آن خوان عزت نسر طائر دان مگس
بلکه پر جبرئیل آنجا مگس ران آمده
هوش مصنوعی: در آن میزبانى که مقام و عزت برقرار است، یک مگس نمی‌تواند جایی داشته باشد. بلکه فقط فرشتگان برتر و والاتر آنجا حضور دارند.
از برای خوان کعبه ماه در ماهی دو بار
گاه سیمین نان و گه زرین نمکدان آمده
هوش مصنوعی: در دو زمان مشخص در ماه، به خاطر مهمانی و ضیافت در کعبه، نانی نقره‌ای و نمکی طلایی به میهمانان ارائه می‌شود.
رستهٔ دندان از در سلطان به دست خاصگان
از بن دندان طفیل هفت مردان آمده
هوش مصنوعی: دندان آنچنان به دست ویژه‌گان سلطنت درآمد که از ریشه‌اش به‌عنوان نشانهٔ هفت مردان بزرگ و قدرتمند شناخته شد.
پیش دندان از در سلطان به دست خاصگان
دوستکانی سر به مهر خاص سلطان آمده
هوش مصنوعی: در برابر دندان‌های کسانی که در دربار سلطانی هستند، دوستانی که مورد توجه و عشق خاص شاه قرار دارند، سر به مهر و به عشق او در آمده‌اند.
مصطفی استاده خوان سالار و رضوان طشت‌دار
هدیه دندان مزد خاص و عام یکسان آمده
هوش مصنوعی: مصطفی، رهبر بزرگ و مقام رفیع، و رضوان، نگهبان بهشت، هدایایی برای همه مردم آورده‌اند که به طور برابر به خاص و عام تعلق می‌گیرد.
هم خلال از طوبی و هم آب‌دست از سلسبیل
بلکه دست آب همه تسکین رضوان آمده
هوش مصنوعی: توفیق و نعمت‌های نیکو از درخت طوبی و آب زلال از سلسبیل است، در واقع هر گونه نعمت و آرامش که به انسان می‌رسد، از طرف خداوند متعال و برای راحتی و خوشنودی اوست.
آسمان آورده زرین آب‌دستان ز افتاب
پشت خم پیش سران چون آب‌دستان آمده
هوش مصنوعی: در این بیت، شاعر به زیبایی آسمان را توصیف می‌کند که مانند دستانی زرین و درخشان از تابش خورشید به زمین می‌ریزد. همچنین اشاره دارد به اینکه این زیبایی و روشنی مانند آب‌دستانی است که به سمت پیشاکسان می‌آید و به آن‌ها احترام می‌گذارد. این تصویر نمادین، نشان‌دهنده‌ی عظمت و زیبایی طبیعت است.
خضر جلابی به دست از آب‌دست مصطفی
کوست ظلمات عرب را آب حیوان آمده
هوش مصنوعی: خضر، که به عنوان نماد زندگی جاوید و آگاهی شناخته می‌شود، در دست خود جلابی (ابزار حیات) دارد که از آب دست پیامبر مصطفی گرفته شده است. این آب، برای کسانی که در تاریکی و جهالت زندگی می‌کنند، مانند آب حیات است که نور و زندگی را برای آنها به ارمغان می‌آورد.
فاقه پروردان چو پاکان حواری روزه‌دار
کعبه همچون خوان عیسی عید ایشان آمده
هوش مصنوعی: پروردگاران فقیه به مانند پاکان و حواریون روزه‌دار، به کعبه می‌مانند که در روز عید مانند سفره‌ای برای عیسی آمده‌اند.
یوسفان در پیش خوان کعبه صاع استان چنانک
پیش یوسف قحط پروردان کنعان آمده
هوش مصنوعی: در نزد کعبه، یوسف‌ها به صف ایستاده‌اند، شبیه به آنکه یوسف‌ها در زمان قحطی، مردم کنعان را پذیرفته و کمک کرده‌اند.
خوان کعبه جان موسی را همی ماند که هست
تسع آیاتش به جای سبع الوان آمده
هوش مصنوعی: خوان کعبه آرزوها و جان موسی را به یاد می‌آورد، چرا که نُه آیه آن در حقیقت به جای هفت رنگ مطرح شده است.
بر سر آن خون دل پاکان چو مرغان بهشت
نیمه‌ای گویا و دیگر نیمه بریان آمده
هوش مصنوعی: خون دل پاکان به اندازه‌ای است که مثل پرندگان بهشت، یک قسمت آن به وضوح نمایان است و بخش دیگر آن به سختی و به طور غم‌انگیز دیده می‌شود.
کعبه در تربیع همچون تخت نرد مهره باز
کعبتین تنها و نراد انسی و جان آمده
هوش مصنوعی: در این بیت، اشاره به تصویرهایی است که به صورت هنرمندانه و با زبانی مجازی بیان شده‌اند. کعبه به عنوان نمادی مقدس معرفی می‌شود که به زیبایی در جایگاه خاصی قرار دارد. همچنین، اشاره به بازی نرد و مهره‌ها می‌کند که نمادی از استراتژی و ارتباطات انسانی است. در نهایت، به مکان‌های معنوی و روحانی پرداخته می‌شود که روح و جان انسان‌ها در آنجا حضور دارد و در آنجا به شکلی خاص و عمیق با مفهوم کعبه و اهمیت آن در زندگی انسانی پیوند خورده‌اند.
نقش یک تنها به روی کعبتین پیدا شده
پس شش و پنج و چهار و سه دو پنهان آمده
هوش مصنوعی: یک تصویر منحصر به فرد بر روی کاشی‌های کعبه نمایان شده است که نشان می‌دهد برخی از چیزها در پس‌زمینه پنهان هستند.
هر حسابی کرده بر حق ختم چون نرد زیاد
هر که شش پنجی زده یک بر سر آن آمده
هوش مصنوعی: هر محاسبه‌ای که در حق انجام گیرد، مانند بازی نرد است؛ زیرا هر کس که شانس بیشتری دارد و شش و پنج می‌آورد، درنهایت یک برنده خواهد بود و این به سر آن می‌آید.
عالمان چون خضر پوشیده، برهنه پا و سر
نعل پی‌شان همسر تاج خضر خان آمده
هوش مصنوعی: عالمانی مانند خضر، در حالی که پا و سرشان برهنه است، با نعل‌های پی‌شان، به تماشا آمده‌اند و در کنار آن‌ها همسر خضر خان نیز حضور دارد.
صوفیان رکوه پر آب زندگانی چون خضر
همچو موسی در عصاشان جان ثعبان آمده
هوش مصنوعی: صوفیان در مسیری پر از تلاش و زحمت در زندگی، مانند خضر که همیشه زنده است، و موسی که عصای خود را به عنوان نشانه‌ای از قدرت دارد، جان و روح‌افزای خود را با عشق و معنویت احیا می‌کنند.
هو و هو گریان مریدان هوی هوی اندر دهان
چون صدف تن غرق اشک و سینه عطشان آمده
هوش مصنوعی: عاشقانی که به حال عشق دچارند، مانند صدفی غرق در اشک و با سینه‌ای تشنه، در حال گریستن و ناله کردن هستند.
ز آه ایشان گه الف چون سوزن عیسی شده
گاه همچون حلقهٔ زنجیر مطران آمده
هوش مصنوعی: از ناله و گریه آن‌ها، الف مانند سوزنی که عیسی را زنده کرد، به وجود آمده و همچون حلقه‌ای از زنجیر به ما رسیده است.
آتشین حلقه ز باد افسرده و جسته ز حلق
رفته ساق عرش را خلخال پیچان آمده
هوش مصنوعی: حلقه‌ای از آتش ایجاد شده است که به خاطر باد ضعیف شده و از گردن آسمان پایین آمده، مانند خلخالی که به آرامی تکان می‌خورد.
ز آهشان یک نیمهٔ مسمار در دوزخ شده
باز دیگر نیمه طوق حلق شیطان آمده
هوش مصنوعی: از ناله‌ها و گله‌های آن‌ها، یک نیمه از عذاب در جهنم بازگشته و نیمه دیگر به عنوان زنجیری از شیطان به گردن آمده است.
ای مربع‌خانهٔ نور از خروش صادقان
چون مسدس خان زنبوران پر افغان آمده
هوش مصنوعی: ای خانه‌ی مربعی که مملو از نور است، از صدای حقیقی و صادق مردم، مانند خانه‌‌ی زنبوران پر از صدا و شلوغی آمده‌ای.
کعبه همچون شاه زنبوران میان‌جا معتکف
عالمی گردش چو زنبوران غریوان آمده
هوش مصنوعی: کعبه مانند شاه زنبوران در مرکز عالم است و افرادی که در اطراف آن هستند، همچون زنبورهایی که به دور عسل می‌چرخند، به سمت آن آمده‌اند.
چون مشبک خان زنبوران ز آه عاشقان
بس دریچه کاندرین بام نه ایوان آمده
هوش مصنوعی: این بیت به تصویری زیبا از مکان و فضایی می‌پردازد که به خاطر عشق و احساسات عاشقانه، شبیه به یک مکان پر از نشاط و زیبایی شده است. در این فضا، همانند کندوی زنبوران، دیوارهای آن پر از گل‌ها و بازتاب‌های عاطفی هستند که از طریق دریچه‌هایی که به آسمان باز می‌شوند، می‌توان به آن‌ها دست یافت. در واقع، این تصویر نمادی از عشق و شور و حال در میان عاشقان است که فضایی دلنشین و مطلوب را به وجود می‌آورد.
آفتاب اشتر سواری بر فلک بیمار تن
در طواف کعبه محرم‌وار عریان آمده
هوش مصنوعی: خورشید مانند شترهایی که سوار بر آسمان هستند، بر بدن نزار و رنجور دنیا در اطراف کعبه به طور پاک و بی‌پوشش، گردش می‌کند.
خون قربان رفته در زیر زمین تا پشت گاو
گاو بالای زمین از بهر قربان آمده
هوش مصنوعی: خونی که به خاطر قربانی شدن ریخته شده، در زیر زمین جاری است و به پشت گاو که در بالای زمین است رسیده تا به همین منظور قربانی شود.
بر زمین الحمد الله خون حیوان بسته نقش
بر هوا تسبیح گویان جان حیوان آمده
هوش مصنوعی: بر روی زمین، خدا را شکر که خون حیوان‌ها به شکل نقشی درآمده و در آسمان، تسبیح‌گویان جان آن‌ها را به یاد می‌آورند.
کعبه در ناف زمین بهتر سلاله از شرف
کاندر ارحام وجود از صلب فرمان آمده
هوش مصنوعی: کعبه در مرکز زمین قرار دارد و برترین نسل از حیث شرافت در رحم‌ها و وجودها از صلب فرمان آمده است.
کعبه خاتون دو کون او را در این خرگاه سبز
هفت بانو بین پرستار شبستان آمده
هوش مصنوعی: در این بیت به حرمتی خاصی اشاره شده است که به مکان مقدس و روحانی تشبیه شده، جایی که وجودی زنانه و محترم در آن حاکمیت دارد. اینجا به نوعی به فضایی اشاره می‌شود که در آن افراد به پرستاری و احترام به شخصیت‌های بزرگ و مقدس مشغولند. به نوعی این مکان یادآور احساساتی همچون عشق و تعهد به ارزش‌های معنوی است.
صبح و شام او را دو خادم، جوهر و عنبر به نام
این ز روم آن از حبش سالار کیهان آمده
هوش مصنوعی: او در صبح و شب دو خدمتگزار دارد که یکی جوهر و دیگری عنبر نام دارد. این شخص از روم و حبش آمده و به عنوان سردار کیهان شناخته می‌شود.
خادمانش بر دو طفلانند اتابک و آن دو را
گاهواره بابل و مولد خراسان آمده
هوش مصنوعی: خادمان او به دو کودک اشاره دارند، که یکی از آن‌ها اتابک است و آن دو در گهواره‌ای در بابل و زادگاهشان در خراسان هستند.
خال مشک از روی گندم‌گون خاتون عرب
عشاقان را آرزوبخش و دلستان آمده
هوش مصنوعی: خال سیاه روی صورت زن عرب که زیبایی‌اش مانند گندم زار است، برای عاشقان آرزو آور و دلنواز شده است.
کعبه صرافی، دکانش نیم بام آسمان
بر یکی دستش محک زر ایمان آمده
هوش مصنوعی: کعبه به عنوان محل عبادت و تقویت ایمان، شبیه یک بازار است که در آن انسان‌ها می‌توانند ایمان خود را بسنجند و تقویت کنند. در این مکان، با وجود اینکه به نظر می‌رسد در آسمان قرار دارد، به راحتی قابل دسترسی است و افراد می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.
بر محک کعبه کو جنس بلال آمد به رنگ
هر که را زر بولهب روی است شادان آمده
هوش مصنوعی: در کعبه، بلال که به عنوان نماد ایمان و صفا شناخته می‌شود، به وضوح حضور دارد. افرادی که به رنگ و نژاد مختلف هستند، به عشق و شادی آمده‌اند. این اشاره به این دارد که همه انسان‌ها با هر رنگ و نژادی در کنار هم می‌توانند به وحدت و دوست داشتن یکدیگر دست یابند.
بر سیاهی سنگ اگر زرت سپید آید نه سرخ
ز آن سپیدی دان سیاهی روی دیوان آمده
هوش مصنوعی: اگر بر روی سنگی سیاه، نور سفید صادقی بتابد، این نور نمی‌تواند به ما بفهماند که سنگ دیگر سیاه نیست. این بدان معناست که حتی اگر نشانه‌های روشنی ظاهر شوند، نمی‌توان از اصل واقعیت غافل شد.
سنگ زر شب‌رنگ لیکن صبح‌وار از راستی
شاهد هر بچه کز خورشید در کان آمده
هوش مصنوعی: سنگی به رنگ شب، اما همچون صبحی روشن و خالص، شاهدی است بر هر دانه‌ای که از تابش خورشید در دل زمین بیرون آمده است.
در سیاهی سنگ کعبه روشنائی بین چنانک
نور معنی در سیاهی حرف قرآن آمده
هوش مصنوعی: در دل تیره و تار سنگ کعبه، روشنی‌ای وجود دارد، همان‌طور که معنای نورانی در متن تاریک آیات قرآن نهفته است.
زمزم آنگه چون دهانی آب حیوان در گلو
وان دهان را میم لب چون سین دندان آمده
هوش مصنوعی: چشمه زلال و خنک زمزم وقتی به جوش می‌آید و آب حیوانات را در گلویشان جاری می‌کند، لب‌هایی که شبیه دندان‌های سین هستند، به آن میم لب نزدیک می‌شوند.
پیش عیسی‌دم چه زمزم صلیب دلو چرخ
سرنگون بی‌آب چون چاه زنخدان آمده
هوش مصنوعی: با نزدیک شدن به عیسی، زمزمه و ناله صلیب به گوش می‌رسد، همان‌طور که چرخ سرنوشت بر سر بی‌آب‌مانده چون چاهی تاریک و بی‌محتوا می‌چرخد. این بیان نشان‌دهنده احساس نابودی و افسردگی در مواقعی است که انسان با سرنوشت و چالش‌های سخت روبه‌رو می‌شود.
مصطفی کحال عقل و کعبه دکان شفاست
عیسی آنجا کیست هاون‌کوب دکان آمده
هوش مصنوعی: مصطفی، نمایانگر خرد و حکمت است و کعبه به عنوان مکان مقدس و مرکز درمان روحی و معنوی شناخته می‌شود. عیسی نیز در اینجا به عنوان شخصی که می‌تواند به بهبودی و اصلاح امور کمک کند، آمده است. به طور کلی، این عبارت به حضور شخصیت‌های بزرگ و تأثیرگذاران در مکانی اشاره دارد که برای healing و رشد روحی مهم است.
عیسی اینک پیش کعبه بسته چون احرامیان
چادری کان دست ریس دخت عمران آمده
هوش مصنوعی: عیسی اکنون در کنار کعبه ایستاده و مانند حاجی‌ها که احرام پوشیده‌اند، چادری به دور خود دارد. آن چادر به مانند دستی است که از بافته‌های دختری به نام عمران آمده است.
کعبه را از خاصیت پنداشته عود الصلیب
کز دم ابن الله او را ام‌صبیان آمده
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که در نظر برخی افراد، کعبه به عنوان مکانی مقدس و خاص شناخته می‌شود، ولی در واقعیت، برخی از ویژگی‌ها و نمادهای مرتبط با آن ممکن است به طور نامناسب و اشتباه برداشت شوند. در اینجا به یک بوی خوش یا خاصیت عود اشاره شده که به نوعی می‌تواند نمادی از دین یا مذهب نیز باشد، در حالی که جنبه‌های علمی یا واقعی آن ممکن است در پس‌زمینه گم شود. در نهایت، اشاره‌ای به وجود عناصر مختلف و گوناگونی در دین و مذهب وجود دارد که ممکن است با یکدیگر همخوانی نداشته باشند.
از اانتش «همزه» مسمار و «الف» داری شده
بر چینین داری ز عصمت کاف‌ها خوان آمده
هوش مصنوعی: در این بیت به نوعی از زیبایی و کمال اشاره شده است. شاعر از ویژگی‌های خاص و برجسته‌ای صحبت می‌کند که در وجود یک فرد یا چیزی نهفته است. این ویژگی‌ها به تصویر ابهت و شکوه آن شخص یا چیز می‌افزایند و نشان‌دهنده‌ی پاکی و نجابت او هستند. همچنین، استفاده از اصطلاحات خاص نشان‌دهنده‌ی توجه به جزئیات و عمق افکار شاعر است.
گر حرم خون گرید از غوغای مکه حق اوست
کز فلاخشان فراز کعبه غضبان آمده
هوش مصنوعی: اگر حرم (کعبه) از سر و صدای مکه گریه کند، حق اوست، زیرا که از بلندی‌های فلیخ (منطقه‌ای در عربستان) با خشم به سمت کعبه آمده است.
بر خلاف عادت اصحاب فیل است ای عجب
بر سر مرغان کعبه سنگ‌باران آمده
هوش مصنوعی: برخلاف رفتار معمول و غیرمنتظره افرادی که به داستان فیلانه مشهورند، جای تعجب دارد که اکنون بر روی پرندگان کعبه سنگ می‌بارد.
مکیان چو ماکیانان بر سر خود کرده خاک
چکز خروس فتنه‌شان آواز خذلان آمده
هوش مصنوعی: مکیان مانند مرغ‌ها بر سر خود خاک می‌ریزند و به نشانه‌ی ناراحتی و افشای آشفتگی درون خود، فریاد می‌زنند. صدای خروس به عنوان نشانه‌ای از شکست و نرسیدن به آرزوهایشان به گوش می‌رسد.
بوقبیس آرامگاه انبیا بوده مقیم
باز عصیان‌گاه اهل بغی و عصیان آمده
هوش مصنوعی: بوقبیس محل آرامش پیامبران بوده، اما اکنون به مکانی تبدیل شده که در آن ستمکاران و طغیانگران زندگی می‌کنند.
کرده عیسی نامی از بالای کعبه خیبری
واندر او مشتی یهودی رنگ فتان آمده
هوش مصنوعی: عیسی از بالای کعبه به شخصیتی خیبری اشاره می‌کند و در این میان گروهی از یهودیان با رنگ و حالت فریبنده‌ای آمده‌اند.
زود بینام از جلال کعبهٔ مریم صفت
خیبر وارون عیسی گرد ویران آمده
هوش مصنوعی: به سرعت از عظمت کعبه‌ای که به مریم نسبت داده شده، شخصی بی‌نام و نشان به وجود آمده که حالا مانند خیبر، به حالت ویرانه درآمده است.
من به چشم خویش دیدم کعبه را کز زخم سنگ
اشک‌بار از دست مشتی نابسامان آمده
هوش مصنوعی: من خودم به چشم خودم کعبه را دیدم که بر اثر ضربه‌های سنگی، اشک‌هایی روان از آن جاری شده است و این وضعیت به خاطر بی‌نظمی و نابسامانی گروهی به وجود آمده است.
کرده روح القدس پیش کعبه پرها را حجاب
تا بر او آسیب سنگ از اهل طغیان آمده
هوش مصنوعی: روح‌القدس در پیش کعبه، پرهایی به عنوان حجاب ایجاد کرده تا سنگ‌های طغیان‌کنندگان به او آسیب نرسانند.
بوقبیس از شرم کعبه رفته در زلزال خوف
کعبه را از روی ضجرت رای ثهلان آمده
هوش مصنوعی: بوقبیس از ترس و شرم کعبه، در زلزله‌ای پنهان شده است. او از شدت دغدغه و نگرانی، به نوعی به کعبه نگاه کرده و به حالت وحشت و دلهره دچار شده است.
کعبه در شامی سلب چون قطره در تنگی صدف
یا صدف در بحر ظلمانی گروگان آمده
هوش مصنوعی: این بیت به تصویر کشیدن حسی عمیق از محدودیت و اسارت پرداخته است. در اینجا، کعبه، که نماد مقدسیت و جاودانگی است، در یک مکان تنگ و غیرمناسب قرار گرفته و به نوعی در خاکی و تاریکی گرفتار شده است. مشابه قطره‌ای که در عمق صدفی به دام افتاده یا صدفی که در دریای تاریک و بی‌پناه گرفتار آمده، این وضعیت به ما یادآور می‌شود که حتی مقدس‌ترین مکان‌ها هم می‌توانند در شرایطی نامناسب و دشوار قرار گیرند.
کعبه قطب است و بنی‌آدم بنات النعش‌وار
گرد قطب آسیمه سر شیدا و حیران آمده
هوش مصنوعی: کعبه مرکز و محور اصلی دیانت است و انسان‌ها مانند ستاره‌هایی که به دور یک قطب می‌چرخند، به گرد این مرکز می‌چرخند. آن‌ها با دل‌های آشفته و سرگردان به سمت این نقطه جذاب و نورانی کشیده شده‌اند.
کعبه هم قطب است و گردون راست چون دستاس زال
صورت دستاس را بر قطب دوران آمده
هوش مصنوعی: کعبه مرکز اعتقادات و عبادات است و مانند یک آسیاب، در مرکز دوران قرار دارد. زال، نماد حکمت و تجلی حقیقت، به نوعی به مرکزیت و جایگاه آن اشاره می‌کند.
کعبه روغن خانه‌ای دان و روز و شب گاو خراس
گاو پیسه گرد روغن خانه گردان آمده
هوش مصنوعی: خانه‌ای را تصور کن که در آن روغن برای چراغ‌ها تهیه می‌شود و همیشه مشغول کار است. در این خانه، گاوی وجود دارد که به طور مداوم در حال چرخش و کار است. این گاو نمادی از تلاش و کوشش شبانه‌روزی است که به تولید و تامین نیازهای زندگی ادامه می‌دهد.
کعبه شمع و روشنان پروانه و گیتی لگن
بر لگن پروانه را بین مست جولان آمده
هوش مصنوعی: در اینجا به تصویر زیبایی اشاره شده است: کعبه که نماد مقدس و نورانی است، شمعی است که پروانه‌ها به دور آن می‌چرخند. در کنار این، دنیا و زمین به مثابه ظرفی هستند که پروانه پراکنده و سرمست در آن به رقص و شادی می‌پردازد. در مجموع، این بیت به توصیف جذابیت و جاذبه‌ی معنوی اشاره دارد که انسان‌ها را به سوی نور و زیبایی می‌کشاند.
کعبه گنج است و سیاهان عرب ماران گنج
گرد گنج آنک صف ماران فراوان آمده
هوش مصنوعی: کعبه مانند گنجی ارزشمند است و سیاه‌پوستان عرب به دور این گنج جمع شده‌اند، مانند مارانی که دور گنج جمع می‌شوند و صف‌های طولانی از مارها به اطراف آن گنج وجود دارد.
کعبه، شان شهد و کان‌زر درست است ای عجب
خیل زنبوران و مارانش نگهبان آمده
هوش مصنوعی: کعبه، مکان مقدسی است که با طعم عسل و زعفرانش شناخته می‌شود. جالب است که تعداد زیادی زنبور و حتی مارها در اطراف آن به عنوان نگهبانان حضور دارند.

حاشیه ها

1396/10/25 02:12
بهمن ساکی

در بیت نهم این بیت اشتباه نوشته شده است
ا
رستهٔ دندان از در سلطان به دست خاصگان
از بن دندان طفیل هفت مردان آمده
درست این است:
رسته دندان نیاز آنجا و پیر هشت خلد
از بن دندان طفیل هفت مردان آمده