کمال‌الدین اسماعیلشمارهٔ ۱۰۰ - وقال ایضاً فی النصیحة
ای دل ترا که گفت بدنیا قرار گیر
وین جان نازنین را اندر حصار گیر؟
بر چار سوی طبع بزن خیمۀ مراد
جایی چنین وطن ز سر اختیار گیر؟
آمد حجاب هشت درخلد چار طبع
این هشت گانه جوی و کم آن چهارگیر
جای مقام نیست جهان، دل برو منه
خود را مسافری کن واین رهگذار گیر
تا کی دوی بگام هوس در قفای حرص؟
آهسته شو زمانی و برجا قرار گیر
جان خرج میکنی که فزون گرددت درم
چون مال وارثست تو خود صدهزار گیر
تا کی شمار خواجگی و سیم و زر کنی؟
این مرگ ناگهان را هم در شمار گیر
نشکست کس به پشتی زر پشت حرص و آز
اندر مصاف حرص قناعت بیار گیر
خواهی که عیش خوش بودت، کار بر مراد؟
با نیستی بساز و کم کار و بار گیر
مار است مال دنیا، دنبال او مرو
دانی که چیست عاقبت کار مارگیر
چون روزگار کس ندهد پند آدمی
خواهی که پندگیری، از روزگار گیر
بنگر که تا تو آمده ای چند کس برفت
آخر یکی ز رفتنشان اعتبار گیر
ناچار با تو مرگ کند دست در کنار
خود را یکی ز بیهده ها بر کنار گیر
بر باد داد عمر تو دنیای خاکسار
با تو که گفت دامن این خاکسار گیر؟
شادی گریزپای بود، دل درو مبند
غمخوار تو غمست، پی غمگسار گیر
گر بایدت که خوار بود بر تو کارها
سختی مکن بطبع و همه کار خوار گیر
گر میزنی ز روی خرد لاف زیرکی
فانی بدار دست و دم پایدار گیر
مرده دلیست حاصل بطال پیشگان
از کار کار خیزد، دنبال کار گیر
روزی سه چار اگر اجلت مهلتی دهد
بگذار خلق را و در کردگار گیر
بسیار گرد خلق دویدی، چه حاصلست؟
باقی عمر را ز گذشته شمار گیر
بر ابلق زمانه سواری، به هوش باش
کاَسبیست تیز، لیک بدندان سوار گیر
غره مشو که گام بکام تو می زند
زیرا که تو ضعیفی و تندست بارگیر
شمارهٔ ۹۹ - وقال ایضاً و یلتمس الفرس: ای هنر را دولت تو دستگیرشمارهٔ ۱۰۱ - وقال ایضاٌ و یصف الشیب: رسول مرگ ز ناگه بمن رسید فراز
اطلاعات
وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: سیاوش جعفری
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
ای دل ترا که گفت بدنیا قرار گیر
وین جان نازنین را اندر حصار گیر؟
هوش مصنوعی: ای دل، چه کسی به تو گفت که در دنیا آرامش پیدا کنی و این جان زیبای خود را در قید و بند محصور کنی؟
بر چار سوی طبع بزن خیمۀ مراد
جایی چنین وطن ز سر اختیار گیر؟
هوش مصنوعی: به هر سمت، آرزو و خواسته‌هایت را گسترانده و به دنبال مکانی بگرد که اینجا، وطن واقعی تو باشد، با اراده و اختیار خودت آن را تعیین کن.
آمد حجاب هشت درخلد چار طبع
این هشت گانه جوی و کم آن چهارگیر
هوش مصنوعی: در بهشت هشت در وجود دارد و باید بدانیم که این هشت ویژگی مختلف هستند. با این حال، در کنار این ویژگی‌ها، چهار چیز مهم نیز وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کنیم.
جای مقام نیست جهان، دل برو منه
خود را مسافری کن واین رهگذار گیر
هوش مصنوعی: دنیا جایی برای ماندن و کسب مقام نیست؛ دل را به عشق بسپار و خود را همچون مسافری در نظر بگیر و در این مسیر گام بردار.
تا کی دوی بگام هوس در قفای حرص؟
آهسته شو زمانی و برجا قرار گیر
هوش مصنوعی: تا کی می‌خواهی با شتاب به دنبال خواسته‌های خود بدوی؟ کمی آرام بگیر و در مکانی ثابت بمان.
جان خرج میکنی که فزون گرددت درم
چون مال وارثست تو خود صدهزار گیر
هوش مصنوعی: اگر جانت را برای کسب مال و ثروت خرج میکنی، باید بدانی که این مال مانند ارث است و به دست آوردن آن به اندازه‌ای نیست که فکر میکنی. تو می‌توانی به جای اینکه فقط به فکر مال باشی، ارزش‌های بیشتری را در زندگی بیابی.
تا کی شمار خواجگی و سیم و زر کنی؟
این مرگ ناگهان را هم در شمار گیر
هوش مصنوعی: مدت زیادی به شمارش ثروت و مال پرداخته‌ای؟ به مرگ ناگهانی هم توجه کن که روزی همه چیز را به پایان می‌رساند.
نشکست کس به پشتی زر پشت حرص و آز
اندر مصاف حرص قناعت بیار گیر
هوش مصنوعی: هیچ‌کس با پشتوانه‌ی ثروت و طمع در نبرد با طمع و بخل شکست نخورد، پس باید قناعت را به عنوان سلاح خود برگزینی.
خواهی که عیش خوش بودت، کار بر مراد؟
با نیستی بساز و کم کار و بار گیر
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی زندگی‌ات شاد و خوش باشد و به خواسته‌هایت برسی، باید با عدم و نبودن کنار بیایی و از کارهای اضافه فاصله بگیری.
مار است مال دنیا، دنبال او مرو
دانی که چیست عاقبت کار مارگیر
هوش مصنوعی: دنیا مانند ماری است که به آن وابسته شده‌ای؛ به دنبال آن نرو، چون نمی‌دانی سرنوشت کار کسی که با مارها سر و کار دارد، چه خواهد شد.
چون روزگار کس ندهد پند آدمی
خواهی که پندگیری، از روزگار گیر
هوش مصنوعی: زمانی که دیگران به انسان نصیحتی نمی‌کنند، اگر می‌خواهی نکته‌ای را بیاموزی و نصیحتی بگیری، بهترین راه این است که از تجربیات و وقایع روزگار استفاده کنی.
بنگر که تا تو آمده ای چند کس برفت
آخر یکی ز رفتنشان اعتبار گیر
هوش مصنوعی: به این فکر کن که وقتی تو به این دنیا آمده‌ای، چندین نفر از آنجا رفته‌اند. پس از خداحافظی یکی از آن‌ها اعتبار و تاثیرش را در زندگی‌ات به یاد داشته باش.
ناچار با تو مرگ کند دست در کنار
خود را یکی ز بیهده ها بر کنار گیر
هوش مصنوعی: ناچار باید با تو وداع کنم، دستت را بگیر و کنار خودت نگه‌دار. این یکی از کارهای بیهوده است که باید انجام دهم.
بر باد داد عمر تو دنیای خاکسار
با تو که گفت دامن این خاکسار گیر؟
هوش مصنوعی: عمر تو به سرعت به باد رفته است و دنیای موجود در خاک و رنج‌ها قرار دارد. چه کسی به تو گفت که از این رنج و خاک، کمکی بگیری؟
شادی گریزپای بود، دل درو مبند
غمخوار تو غمست، پی غمگسار گیر
هوش مصنوعی: شادی همیشه فرار می‌کند، پس دل خود را به آن نده. کسی که برای تو غمخوار است، خود غم دارد؛ پس به دنبال کسی برو که غم را از دل تو برطرف کند.
گر بایدت که خوار بود بر تو کارها
سختی مکن بطبع و همه کار خوار گیر
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی که کارها بر تو آسان باشد، سختی‌ها را پیش نیاور و به طبیعت خود اجازه بده که همه چیز به راحتی پیش برود.
گر میزنی ز روی خرد لاف زیرکی
فانی بدار دست و دم پایدار گیر
هوش مصنوعی: اگر از روی عقل و دانش، ادعای زیرکی و هوشمندی میکنی، بهتر است که ادعای خود را کنار گذاری و به دنبال حقیقتی پایدار و واقعی باشی.
مرده دلیست حاصل بطال پیشگان
از کار کار خیزد، دنبال کار گیر
هوش مصنوعی: توجه به بی‌کاری و تنبلی، انسان را به زندگی بی‌هدف می‌کشاند. برای اینکه به موفقیت و پیشرفت برسیم، باید دست به کار شویم و در پی فعالیت و تلاش باشیم.
روزی سه چار اگر اجلت مهلتی دهد
بگذار خلق را و در کردگار گیر
هوش مصنوعی: اگر روزی چند ساعت هم وقت داشته باشی، از مردم کناره‌گیری کن و به یاد خداوند بیفت.
بسیار گرد خلق دویدی، چه حاصلست؟
باقی عمر را ز گذشته شمار گیر
هوش مصنوعی: بسیار تلاش کردی و به دنبال مردم دویدی، ولی چه فایده‌ای دارد؟ بهتر است باقی عمرت را با یادآوری گذشته بگذرانید.
بر ابلق زمانه سواری، به هوش باش
کاَسبیست تیز، لیک بدندان سوار گیر
هوش مصنوعی: در دنیای پر از تغییرات و ناپایداری، باید در انتخاب‌ها و رفتارهایت دقت کنی، زیرا ممکن است کسانی وجود داشته باشند که با ظاهر فریبنده و تیزهوشی، قصد فریب تو را داشته باشند. بنابراین نباید به سادگی تحت تاثیر قرار بگیری.
غره مشو که گام بکام تو می زند
زیرا که تو ضعیفی و تندست بارگیر
هوش مصنوعی: به خود غره نشو که قدم‌هایی که برمی‌داری ممکن است در خلاف خواسته‌ات باشد. زیرا تو از نظر قدرت ضعیف هستی و بار سنگینی بر دوش داری.