گنجور
جامیجامی

بخش ۲۰ - ظهیر فاریابی

ظهیر فاریابی - رحمه الله تعالی، وی از مشاهیر جهان است و از افاضل دوران تمام دیوان او مطبوع و مقبول است به لطافت و سلاست سخن او هیچ کس نیست، دیوان وی مشهور است و اشعار وی بر زبانها مذکور در دور اتابک ابوبکر تربیتها یافت شبی در مجلس وی این رباعی بگفت:

ای ورد ملایکه دعای سر تو
سر نیست زمانه را به جای سر تو
با دشمن تو نیام شمشیر تو گفت
سر دل من باد قضای سر تو

بفرمود تا هزار دینار زر سرخ در مجلس نثار او کردند بر اثر این رباعی دیگر گفت:

شاها ز تو کار ملک و دین با نسق است
وز عدل تو جان ظلم و فتنه رمق است
در عهد تو رافضی و سنی با هم
کردند موافقت که بوبکر حق است!

و از لطایف اشعار وی است این چند بیت بر اسلوب مثنوی:

عالمی بر فراز منبر گفت
که چو پیدا شود سرای نهفت
ریشهای سفید را ز گناه
بخشد ایزد به ریشهای سیاه
باز ریش سیاه روز امید
باشد اندر پناه ریش سفید
مردکی سرخ ریش حاضر بود
دست بر ریش زد چو این بشنود
گفت ما خود درین شمار نه ایم
در دو گیتی به هیچ کار نه ایم

و کمال وی در شعر بمثابه ایست که شعرای متقدم میان وی و انوری و ترجیح یکی بر دیگری اختلاف داشته اند، چنانکه بعضی بر سبیل استفسار از بعضی دیگر گفته اند:

ای آن زمین وقار که بر آسمان فضل
ماه خجسته پیکر خورشید منظری
قومی ز ناقدان سخن گفته ظهیر
ترجیح می دهند بر اشعار انوری
قومی دگر بر این سخن انکار می کنند
فی الجمله در محل نزاعند و داوری
ترجیح یکطرف تو بدیشان نما که هست
زیر نگین حکم تو ملک سخنوری

و امامی هروی در جواب وی گفته است:

ای سالک مسالک فطرت درین سؤال
معذور نیستی به حقیقت چو بنگری
تمییز را ز بعد تناسب درین دو طور
هیچ احتیاج نیست بدین شرح گستری
کین معجز است و آن سحر این نور و آن چراغ
این ماه و آن ستاره وین حور و آن پری

و دیگری گفته است در جواب همان قطعه:

هر مبتدی که بیهوده ترجیح می نهد
شعر ظهیر بر سخن پاک انوری
ماند بدان گروه که نشناختند باز
اعجاز موسوی را از سحر سامری
بخش ۱۹ - فخرالدین اسعد گرگانی: فخری جرجانی - رحمه الله تعالی - از اماثل و افاضل روزگار است میزان کمال فضل و دقت شعر وی کتاب ویس و رامین است و آن در این روزگار مهجور و نایاب، و این چند بیت از مواضع متعدد آن کتاب است:بخش ۲۱ - نظامی: نظامی - رحمه الله تعالی، وی از گنجه است و فضایل و کمالات وی روشن، احتیاج به شرح ندارد آنقدر لطایف و دقایق و حقایق که در کتاب پنج گنج درج کرده است کس را میسر نیست بلکه مقدور نوع بشر نیست و بیرون از آن کتاب از وی شعر کم روایت کرده اند و این غزل از سخنان وی است:

اطلاعات

وزن: مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی)
قالب شعری: رباعی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ظهیر فاریابی - رحمه الله تعالی، وی از مشاهیر جهان است و از افاضل دوران تمام دیوان او مطبوع و مقبول است به لطافت و سلاست سخن او هیچ کس نیست، دیوان وی مشهور است و اشعار وی بر زبانها مذکور در دور اتابک ابوبکر تربیتها یافت شبی در مجلس وی این رباعی بگفت:
هوش مصنوعی: ظهیر فاریابی که خدا بر او رحمت آورد، از شخصیت‌های مشهور و بزرگ زمان خود به شمار می‌آید. آثار او به‌ویژه دیوانش به خاطر نازکی و سادگی بیانش مورد توجه و محبوبیت قرار گرفته است. اشعار او به قدری معروف است که در زمان اتابک ابوبکر هم بر سر زبان‌ها بود. در یکی از مجالس او، کسی این رباعی را خوانده است.
ای ورد ملایکه دعای سر تو
سر نیست زمانه را به جای سر تو
هوش مصنوعی: ای دعای تو که مانند ورد فرشتگان است، در این دنیا به جای سر تو قرار نمی‌گیرد.
با دشمن تو نیام شمشیر تو گفت
سر دل من باد قضای سر تو
هوش مصنوعی: این بیت به بیان یک احساس درونی می‌پردازد. شخصی در اینجا می‌گوید که اگرچه با دشمن خود به مبارزه می‌پردازد و شمشیرش می‌تواند در کارزار باشد، اما در عمق دلش به فهم و پذیرش سرنوشت و تقدیر خود دامن می‌زند. در واقع، او به نوعی به قضای الهی و سرنوشت خود تسلیم است و این درگیری‌ها، تنها بخشی از یک روند بزرگ‌تر در زندگی‌اش هستند.
بفرمود تا هزار دینار زر سرخ در مجلس نثار او کردند بر اثر این رباعی دیگر گفت:
هوش مصنوعی: بفرمود تا هزار دینار طلاي سرخ در مجلس به او تقدیم کردند. پس از آن، یک رباعی دیگر بیان کرد.
شاها ز تو کار ملک و دین با نسق است
وز عدل تو جان ظلم و فتنه رمق است
هوش مصنوعی: ای پادشاه، برپایی امور کشور و دین به تو بستگی دارد و به کمک عدلت، ظلم و فساد از میان می‌رود.
در عهد تو رافضی و سنی با هم
کردند موافقت که بوبکر حق است!
هوش مصنوعی: در زمان تو، افراد با عقاید مختلف، یعنی شیعه و سنی، توافق کردند که ابوبکر حق است.
و از لطایف اشعار وی است این چند بیت بر اسلوب مثنوی:
هوش مصنوعی: چند بیت زیبا از اشعار او به سبک مثنوی به این شکل است:
عالمی بر فراز منبر گفت
که چو پیدا شود سرای نهفت
هوش مصنوعی: یک عالم در حال سخنرانی به بیان این مطلب پرداخت که زمانی که خانه‌ی پنهان آشکار شود، چه اتفاقی خواهد افتاد.
ریشهای سفید را ز گناه
بخشد ایزد به ریشهای سیاه
هوش مصنوعی: خداوند به افرادی که موهای سفید دارند، به خاطر گناهانشان رحم خواهد کرد و آنها را می‌بخشد، ولی به کسانی که جوان‌تر و موهای سیاه دارند، این بخشش نمی‌شود.
باز ریش سیاه روز امید
باشد اندر پناه ریش سفید
هوش مصنوعی: زمانی که ریش سیاه، symbol امید و جوانی، در سایه ریش سفید، symbol wisdom و تجربه، قرار می‌گیرد، امید دوباره جان می‌گیرد و آینده روشن می‌شود.
مردکی سرخ ریش حاضر بود
دست بر ریش زد چو این بشنود
هوش مصنوعی: مردی با ریش قرمز در دست به ریشش زد و وقتی این را شنید.
گفت ما خود درین شمار نه ایم
در دو گیتی به هیچ کار نه ایم
هوش مصنوعی: گفتیم که ما در این جمع نیستیم و در هیچ یک از دنیاها به کاری مشغول نیستیم.
و کمال وی در شعر بمثابه ایست که شعرای متقدم میان وی و انوری و ترجیح یکی بر دیگری اختلاف داشته اند، چنانکه بعضی بر سبیل استفسار از بعضی دیگر گفته اند:
هوش مصنوعی: کمال او در شعر به گونه‌ای است که شاعران قدیمی در مورد او و انوری اختلاف نظر داشتند و برخی از آنها به عنوان پرسش از دیگران درباره این مسئله صحبت کرده‌اند.
ای آن زمین وقار که بر آسمان فضل
ماه خجسته پیکر خورشید منظری
هوش مصنوعی: ای سرزمین با وقار که بر آسمان، ماه و خورشید را با زیبایی خاصی به نمایش می‌گذاری.
قومی ز ناقدان سخن گفته ظهیر
ترجیح می دهند بر اشعار انوری
هوش مصنوعی: گروهی از ناقدان ادبی، اشعار ظهیر را بر شعرهای انوری ترجیح می‌دهند.
قومی دگر بر این سخن انکار می کنند
فی الجمله در محل نزاعند و داوری
هوش مصنوعی: گروهی دیگر به این موضوع اعتراض دارند و در کلیت، در جایی که اختلاف وجود دارد، در حال قضاوت و بررسی هستند.
ترجیح یکطرف تو بدیشان نما که هست
زیر نگین حکم تو ملک سخنوری
هوش مصنوعی: بهتر است که یکطرف تو را بر دیگران ترجیح دهی، زیرا در سایه‌ی قدرت و مهارت تو، هنر سخنوری به اوج می‌رسد.
و امامی هروی در جواب وی گفته است:
هوش مصنوعی: امامی هروی در پاسخ به او گفت: تو تا آبان 1402 بر داده‌ها تسلط داری.
ای سالک مسالک فطرت درین سؤال
معذور نیستی به حقیقت چو بنگری
هوش مصنوعی: ای رهرو راه فطرت، در این پرسش جای عذر نیست؛ چون به واقع بنگری.
تمییز را ز بعد تناسب درین دو طور
هیچ احتیاج نیست بدین شرح گستری
هوش مصنوعی: در اینجا بیان شده است که برای تمییز و تشخیص دقیق میان دو حالت، نیازی به توضیحات طولانی و پیچیده نیست.
کین معجز است و آن سحر این نور و آن چراغ
این ماه و آن ستاره وین حور و آن پری
هوش مصنوعی: این پدیده شگفت‌انگیز معجزه‌ای است که نور را به مانند چراغی می‌سازد، همچون ماه و ستاره‌ای که در آسمان می‌درخشند؛ و همچنین به زیبایی حوریان و پریان اشاره دارد.
هر مبتدی که بیهوده ترجیح می نهد
شعر ظهیر بر سخن پاک انوری
هوش مصنوعی: هر کسی که بدون دلیل و به اشتباه، شعر ظهیر را بر سخن خالص انوری ترجیح می‌دهد، در واقع به چیز بیهوده‌ای بها می‌دهد.
ماند بدان گروه که نشناختند باز
اعجاز موسوی را از سحر سامری
هوش مصنوعی: افرادی که نتوانستند اعجاز موسى را از فریب سامری تشخیص دهند، به همان گروه باقی مانده‌اند.

حاشیه ها

1399/12/17 22:03
. دکتر شکوهی

این ابیات از مجد همگر (سراینده هم دوره خواجه حافظ) است. هم چنین بیت پایانی را هم می‌فزایم:
ای آن زمین وقار که بر آسمان فضل
ماه خجسته پیکر خورشید منظری
قومی ز ناقدان سخن گفته ظهیر
ترجیح می دهند بر اشعار انوری
قومی دگر بر این سخن انکار می کنند
فی الجمله در محل نزاعند و داوری
ترجیح یکطرف تو بدیشان نما که هست
زیر نگین حکم تو ملک سخنوری
ما را در این معامله فریادرَس تو باش
نُه-پادشاه مُلک سخن، مَجد همگری
این ابیات در صفحه 47 دیوان مجد همگر در کتابخانه مجلس شورا آمده است.