گنجور » جامی » هفت اورنگ » لیلی و مجنون » بخش ۲۸ - دیده نوفل مجنون را در بادیه و بر وی ترحم کردن و وی را وعده دادن که لیلی را برای وی خواستگاری کند و ابا کردن پدر لیلی

جامی

بخش ۲۸ - دیده نوفل مجنون را در بادیه و بر وی ترحم کردن و وی را وعده دادن که لیلی را برای وی خواستگاری کند و ابا کردن پدر لیلی

سوداگر چین این صحیفه

این نافه برون دهد ز نیفه

کان دم که ز گریه چشم مجنون

دور از لیلی نشست در خون

نومیدی دیدن جمالش

گرداند از آنچه بود حالش

ناقه ز حریم حی برون راند

وز خاک قبیله دامن افشاند

شد آهوی دشت و کبک وادی

خارا کن کوه نامرادی

بر هر ضرری صبور می بود

وز هر نفری نفور می بود

کم داشت درین بساط غبرا

جز انس به وحشیان صحرا

شبها که خیال خواب کردی

وز پرده شب نقاب کردی

کردی ز سرین گور بالین

کیمخت گوزن را نهالین

هر صبح که برزدی سر از خواب

وز گریه زدی زمین دشت آب

خونابه ز کاس لاله خوردی

همکاسگی غزاله کردی

یک روز برهنه تن چو خامه

از صفحه ریگ کرده نامه

زانگشت بر آن قلم همی زد

لیلی لیلی رقم همی زد

بر یاد دو زلف مشکفامش

می کرد نظاره دو لامش

می ریخت ز خون دل ته پاش

قطره ز مژه چو نقطه یاش

بر ریگ چو نام او نوشتی

وز رشح جگر به خون سرشتی

از سیل مژه بشستیش پاک

باز از هوس دل هوسناک

آن طرفه رقم ز سر گرفتی

زان وایه خویش برگرفتی

این بود تمام روز کارش

سرمایه عیش روزگارش

ناگاه ز گرد ره رسیدند

جمعی و به گردش آرمیدند

بر کوهه زین همه سواران

در کوه و دره شکارکاران

نوفل نامی در آن میانه

چون مهر یگانه زمانه

از دست کریم یم عطایی

زانگشت کرم گره گشایی

چون مهر به روزها زرافشان

چو چرخ به صبح گوهر افشان

در نظم بلند چون ثریا

در سجع لطایفش مهیا

با نوش لبان به عشقبازی

با تنگدلان به دلنوازی

در معرکه دلاوری شیر

در قطع امور ملک شمشیر

از افسر ملک سربلندیش

وز گنج نوال بهره مندیش

نوفل خود را ز رخش گستاخ

انداخت فرو چو میوه از شاخ

بر خاک نشست پیش رویش

بگشاد زبان به گفت و گویش

آن نام که می نوشت می خواند

وز صاحب نام حرف می راند

دانست نهفته راز او را

معشوقه عشوه ساز او را

وان ماتم و سوگواریش دید

وان گریه زار و زاریش دید

بر حال ویش ترحم آمد

گریان شد و در تکلم آمد

کای تخت نشین خامه ریگ

وی حرف نویس نامه ریگ

این تخم خیال کشتنت چند

وین حرف هوس نوشتنت چند

زین وسوسه خیال باز آی

زین دغدغه محال باز آی

کز وسوسه کار برنیاید

جانان به کنار درنیاید

زین حرف که می کشی به انگشت

کامت ننهد حریف در مشت

زین ریگ که می کنی به خون رنگ

ناری گهری به کف به جز سنگ

یکچند بیا قرین من باش

همخانه و همنشین من باش

برکش ز سر این لباس عوری

تن پوش به خلعت صبوری

نی خواب بود تو را و نی خور

می خسب چو دیگران و می خور

تا بازآیی به آب و رنگت

وز شکل کمان رهد خدنگت

در خور باشی به وصل آن ماه

لایق گردی به یار دلخواه

دیوی تو کنون نه خورد و نه خفت

با حور چگونه سازمت جفت

سوگند به آنکه از خردمند

همواره به نام اوست سوگند

کانچ آوردم کنون به گفتار

گر زانکه کنی به وفق این کار

چندانکه توان بود کنم جهد

تا کام تو خوش کنم بدین شهد

در گردن آن پری شمایل

بازوی تو را کنم حمایل

کاری که ز ساختن بود دور

سازند به زاری و زر و زور

زاری که خلاف سربلندیست

با همچو خودی نه ارجمندیست

هر چند که زر بود ببازم

تا کار تو را چو زر بسازم

ور زانکه به زر نگردد آن راست

غم نیست که زور بازو اینجاست

این عقده که بر رهت فتاده

از نوک سنان کنم گشاده

ور کند بود سر سنانم

از تیغ به مقطعش رسانم

مجنون چو شنید این فسون را

بگذاشت فسانه جنون را

سر در ره هوشمندی آورد

خاطر به خردپسندی آورد

شد چون دگران رفیق راهش

برداشت قدم به خیمه گاهش

اندام بشست و سر تراشید

خلعت پوشید و عطر پاشید

آن سنبل مشکبار رسته

شد چون گلش از غبار شسته

بربست عمامه را عرب وار

آورد شکوفه سرو او بار

نوفل با او بدیهه گویان

بودی به ره نشاط پویان

هر لحظه بهانه ای نمودی

نو ساز ترانه ای سرودی

بر عرصه دشت باده خوردی

دلجویی او زیاده کردی

گاهی غزل و نسیب خواندی

گاهی سخن از حبیب راندی

یک چند بر این نمط چو بگذشت

مجنون ز گذشته تازه تر گشت

آمد قد او به لطف اول

شد برگ گلش ز خط مجدول

طوطی خطش شکر به منقار

بر نوفل و بزم او شکریار

طاووس رخش ز جلوه کاری

خجلت ده لاله بهاری

دیوانه لطافت پری یافت

تن پرتو روحپروری یافت

آشفتگی از سرش به در شد

بین شیشه شکن که شیشه گر شد

القصه مصورش بیاراست

زان گونه به لیلی اش همی خواست

شکلی همه آرزوی لیلی

بر سنگ زن سبوی لیلی

نوفل شد ازین تفاوت آگاه

دانا دلی اوفکند در راه

تا پی به دیار لیلی آرد

پیش پدرش سخن گزارد

سازد به سخن مسلسل او را

آرد به حضور نوفل او را

آمد پدرش بدان وسیله

همراه سران آن قبیله

نوفل به هزار اهتمامش

بنشاند به صدر احترامش

چون خوان بکشید و سفره بگشاد

نوبت به سخن گزاری افتاد

صد قصه نو و کهن در انداخت

وآخر ز غرض سخن درانداخت

فرمود که قیس نیک پیوند

کامروز بود مرا چو فرزند

برتر باشد ز هر که گویی

موصوف به هر هنر که گویی

خواهم که بدین شرف تو هم نیز

ممتاز کنیش ز اهل تمییز

منظور کنی به منظر خویش

پیوند دهی به گوهر خویش

بنگر که ز مال و زر چه خواهی

چه مال و چه زر ز هر چه خواهی

تا در نظرت به پای ریزم

وانهات به زیر پای ریزم

باشیم من و تو خویش با هم

صافی دل و مهرکیش با هم

آن سخت جواب تلخ گفتار

بگشاد در سخن دگر بار

هر عذر که گفته بود ازین پیش

پیش پدرش ز جانب خویش

گفت آن همه را و بیشتر نیز

افزود بر آن بسی دگر نیز

از بس که به عذر شد سخن کوش

زد سینه نوفل از غضب جوش

شد تیز سخن به سان شمشیر

تهدید ده از زبان شمشیر

کای هرزه درای این بیابان

بر بانگ درای خود شتابان

ترسم که بدین تهی درایی

چون بی شتران ز پا درآیی

خیز و پی پاس حال خود گیر

رنگ شفقت بر آل خود گیر

زان پیش که آورم سپاهی

چون دور زمانه کینه خواهی

نی بحر و چو بحر هیبت انگیز

موجش همه تیر و خنجر تیز

زان موج شوند پای تا فرق

اعیان قبیله ات به خون غرق

آن گوهر ناب را به من ده

صد منت ازان به جان من نه

تا سر به سپهر برفرازم

جشنی به عروسیش بسازم

کایند شب عروسی او

حوران به بساط بوسی او

گفتا پدر عروس کای شاه

برتاب عنان خویش ازین راه

هر چند که ما نه مرد جنگیم

از جنگ نه آنچنان به تنگیم

روزی که زنی تو کوس و نایی

ما نیز زنیم دست و پایی

گر زانکه شویم بر تو فیروز

عیدی باشد خجسته آن روز

از پیچش پنجه تو رستیم

وز رنج شکنجه تو جستیم

وز زانکه تو را ظفر دهد دست

ما را علم ظفر شود پست

چون برق جهم به خانه خویش

پیش گهر یگانه خویش

از تیغ زنم به سینه چاکش

آلوده به خون نهم به خاکش

پوشم تن آن عروس چالاک

در پرده خون و حجله خاک

وآسوده زیم درین غم آباد

از نام عروس و ننگ داماد

در خاک نهفته به نگاری

کافتاده به دست خاکساری

پوشیده به آن گهر به سنگی

کاید به وی از سفال ننگی

نوفل ز سماع قصه نو

چشمی سوی قیس زد که بشنو

قیس هنری هنروری کرد

در معرکه شان دلاوری کرد

بگشاد زبان سحر پرداز

کای بد سخنان ناخوش آواز

بادی که ز نای جهان خیزد

در دیده عقل خاک بیزد

حرفی که نه دانشش نگارد

در نامه سیاه رویی آرد

نوفل نه سخن ز جهل گوید

تا نکته سهو و سهل گوید

مغز است نه پوست هر چه او گفت

نغز است و نکوست هر چه او گفت

از گفته او ورق مپیچید

روی دل ازین سبق مپیچید

آن فیض نسیم نیکخواهیست

نی باد بروت پادشاهیست

حکمت که تراود از دل شاه

عکسی ست ز نور چشمه ماه

زان عکس کسی که دور ماند

در ظلمت شب ز نور ماند

لیلی ست زلال زندگانی

من سوخته ای ز تشنه جانی

گر روی نهد به تشنه ای آب

خاکش بر سر کزان زند تاب

لیلی ست گلی به طرف جویی

من قانع ازان گلم به بویی

دل باد چو لاله باغبان را

کز باد دریغ دارد آن را

لیلی ست به بزم جان چراغی

من دارم ازو به سینه داغی

آن کو نه چراغ من فروزد

یارب که به داغ من بسوزد

لیلی می گفت و آن حسودان

کوران ز حسودی و کبودان

فریاد بر او زدند کای خام

دربند زبان به کام ازین نام

او نیست ز نام او چه حاصل

زین حرف زبان خویش بگسل

هر لحظه مبر به هرزه نامش

وآلوده مکن به گوش عامش

ور زانکه بری زبان داری

تنها نه زبان که جان نداری

خواهیم تو را زبان بریدن

وز کالبد تو جان کشیدن

مجنون چو سماع این سخن کرد

زو قطع امید خویشتن کرد

دانست کزان نهال نوبر

کامیش نمی شود میسر

رو گریه کنان به نوفل آورد

کای مرهم داغ و داروی درد

در خواه ازین ستیزه کاران

تا رسم ستیزه را گذاران

چندانکه به طرف جوی یک بار

مرغی بنهد در آب منقار

بر من در مرحمت گشایند

وز دور رخش به من نمایند

تا یک نظرش ز دور بینم

وانگه به خیال او نشینم

سازم همه عمر زان ذخیره

بهر شب تار و روز تیره

گفت کزین خیال بگذر

زین داعیه محال بگذر

دیدار وی و تو ای رمیده

چون آب است و سگ گزیده

خیز و ره این هوس سپردن

بگذار که دیدن است و مردن

ور هستی ازین حیات دلگیر

در غمکده فراق می میر

مجنون نه به یار خود رسیدن

نی در همه عمر امید دیدن

با نوفل گفت کای ستمگر

ای وعده تو سراب یکسر

رنج از دل من به گفت رفتی

گفتی و نکردی آنچه گفتی

لیکن نه ز توست از من است این

بر هر که نه کور روشن است این

نامقبلیم علم برافراخت

واقبال تو را علم بینداخت

من کی و سرود عیش سازان

من کی و فسون عشوه بازان

چون می نکند فسون مرا به

آشفتگی و جنون مرا به

این گفت و ز جای خویش برخاست

رقصان به نوای خویش برخاست

انداخت شکوفه سان عمامه

چون شاخ خزان رسیده جامه

نومید دلیش رنجه در بر

می زد چو چنار پنجه بر سر

خلقی ز پیش سرشک ریزان

واو خاک به فرق خویش بیزان

خلقی ز پیش به دل زنان سنگ

واو چاک فکن به سینه تنگ

چون آهوی دام جسته بگذشت

زان مردم و رو نهاد در دشت

شد باز چنانکه بود و می رفت

وین زمزمه می سرود و می رفت

لیلی و سریر عشرت و ناز

مجنون و نفیر شوق پرداز

لیلی و عنان به دست دوران

مجنون و به دشت یار گوران

لیلی و به این و آن سبک رو

مجنون و به آهوان تک و دو

لیلی و سکون به کوه وزنان

مجنون و به کوه با گوزنان

لیلی و ترانه گو به هر کس

مجنون و صفیر کوف و کرکس

لیلی و خروش چنگ و خرگاه

مجنون و خراش گرگ و روباه

لیلی و چو مه به قلعه داری

مجنون و به غار غم حصاری

آری هر کس برای کاریست

هر شیر سازی مرغزاریست

دولت به درم خرید نتوان

ایوان به ارم کشید نتوان

آن به که به نیک و بد بسازیم

هر کس به نصیب خود بسازیم

گل نیست ز خار بهره گیریم

با خار زییم تا بمیریم

بخش ۲۷ - ابا نمودن پدر لیلی از پیوند دادن وی با مجنون: آن دور ز راه و رسم مردم بخش ۲۹ - در صحرا و دشت گردیدن مجنون و خطاب کردن وی با گردباد: ریحان شکن حریم این باغ

اطلاعات

وزن: مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف)

قالب شعری: مثنوی

منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.