جامیبخش ۸۸ - عقد بیست و هفتم در اخلاص که پای همت بر سر هوا نهادن است و گردن ارادت از ربقه ریا گشادن
ای به خود رسته که چون شاخ گیا
می دهد جنبش تو باد هوا
تا کی از باد هوا جنبیدن
چون هوا نیست خوش آرامیدن
هست جنبش ز هوا عادت خس
جنبش از بهر خدا باید و بس
چون هوا آید جنبش کم کن
کوه سان پا به زمین محکم کن
ور خدا خواندت از سر کن پای
بر هوا پا نه و در راه درآی
دام ازین وادی خونخوار بکش
دامن از صحبت اغیار بکش
روی در قبله یکرویی کن
خلق بگذار و خداجویی کن
تا کی از دین ببری رونق را
کز پی خلق پرستی حق را
چون نباشد نظر کس به تو باز
دانه چین مرغ شوی وقت نماز
نهی آن گونه پی سجده جبین
کو پی دانه برد سر به زمین
وقت سجده که سوی خانه بود
مدت چیدن یک دانه بود
نه در آن سجده وقاری بودت
نه به دل هوش و قراری بودت
ور بود همچو تویی حاضر تو
که در آن سجده بود ناظر تو
دیر ماند سر تو سجده شناس
همچو در کاه سر گاو خراس
سجده جز بهر خدا شرک بود
شرک بر چهره جان چرک بود
رشحی از چشمه اخلاص بجوی
وز رخ جان خود آن چرک بشوی
چیست اخلاص دل از خود کندن
کار خود را به خدا افکندن
نقد دل از همه خالص کردن
روی چون زر به خلاص آوردن
دل به اسباب جهان نا دادن
دیده بر حور جنان ننهادن
ساختن از دو جهان قبله یکی
تافتن روی ز هر وهم و شکی
گر بری ره به چنین اخلاصی
باشی اندر صف مردان خاصی
خطبه قرب به نام تو بود
جرعه وصل به کام تو بود
لهو تو جد شود و سهو صواب
هزل تو مایه احسان و ثواب
محرم کعبه اقبال شوی
محرم پرده اجلال شوی
بخش ۸۷ - مناجات در انتقال از صدق به اخلاص: ای ز نورت علم صبح سفیدبخش ۸۹ - حکایت آن عجمی که کلمات عربی شنید دعا و استغفار پنداشت دست اخلاص به آمین برداشت هر چند آن دعا نبود آثار مغفرت روی نمود: عربی چند به هم ذوق کنان
اطلاعات
وزن: فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مسدس مخبون محذوف)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
ای به خود رسته که چون شاخ گیا
می دهد جنبش تو باد هوا
هوش مصنوعی: ای کسی که مانند شاخه‌های گیاه، به خودت بالیده‌ای و در حرکاتت زنده‌ای، مراقب باش که باد هوا تو را به حرکت درآورد.
تا کی از باد هوا جنبیدن
چون هوا نیست خوش آرامیدن
هوش مصنوعی: تا کی باید همچون باد جابجا بشویم، در حالی که آرامش واقعی در دنیا وجود ندارد؟
هست جنبش ز هوا عادت خس
جنبش از بهر خدا باید و بس
هوش مصنوعی: حرکت و جنبش باد طبیعی است، اما حرکت و تلاش خوب مثل خس (علف) باید فقط به خاطر رضای خدا باشد و نه چیز دیگر.
چون هوا آید جنبش کم کن
کوه سان پا به زمین محکم کن
هوش مصنوعی: وقتی احساس می‌کنی که اوضاع بی‌ثبات و ناپایدار است، بهتر است آرامش خود را حفظ کنی و با استحکام و قدرت در برابر چالش‌ها ایستادگی کنی.
ور خدا خواندت از سر کن پای
بر هوا پا نه و در راه درآی
هوش مصنوعی: اگر خدا تو را فراخواند، از متن زندگی جدا شو و با شجاعت وارد مسیر درست شو.
دام ازین وادی خونخوار بکش
دامن از صحبت اغیار بکش
هوش مصنوعی: از این منطقه خطرناک دوری کن و از صحبت با افراد ناپسند خودداری کن.
روی در قبله یکرویی کن
خلق بگذار و خداجویی کن
هوش مصنوعی: به سمت قبله رو کن و به یکدلی و یکرنگی با مردم بپرداز، و در عین حال به دنبال رضایت و نزدیکی به خدا باش.
تا کی از دین ببری رونق را
کز پی خلق پرستی حق را
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که تا کی می‌خواهی از دین و اصول واقعی آن فاصله بگیری و به خاطر جلب رضایت مردم و تظاهر به پرستش آنان، حقیقت را نادیده بگیری؟
چون نباشد نظر کس به تو باز
دانه چین مرغ شوی وقت نماز
هوش مصنوعی: وقتی کسی به تو توجه ندارد، مانند مرغی می‌شوی که در وقت نماز، دانه می‌چینید. این بدان معناست که در غفلت و بی‌توجهی، به کارهای بی‌فایده مشغول می‌شوی.
نهی آن گونه پی سجده جبین
کو پی دانه برد سر به زمین
هوش مصنوعی: توجهی که به نیایش و سجده می‌شود باید با خلوص و جدیت باشد، مانند آنکه کسی در جستجوی دانه‌ای بر زمین سر فرود می‌آورد.
وقت سجده که سوی خانه بود
مدت چیدن یک دانه بود
هوش مصنوعی: زمانی که در حال سجده هستی، مدتی که صرف می‌شود تا یک دانه چیده شود، به نظر می‌رسد.
نه در آن سجده وقاری بودت
نه به دل هوش و قراری بودت
هوش مصنوعی: در آن سجده نه نشانه‌ای از احترام و وقار وجود داشت و نه در دل تو عزم و اراده‌ای برای حقیقت و معناداری احساس می‌شد.
ور بود همچو تویی حاضر تو
که در آن سجده بود ناظر تو
هوش مصنوعی: اگر کسی مانند تو حاضر بود، تو هم مانند آن شخص که در حال سجده است، ناظر او می‌شدی.
دیر ماند سر تو سجده شناس
همچو در کاه سر گاو خراس
هوش مصنوعی: سری که برای سجده و پرستش آماده است، مانند کاه در دامن گاوی بزرگ، همیشه در دسترس است.
سجده جز بهر خدا شرک بود
شرک بر چهره جان چرک بود
هوش مصنوعی: سجده تنها باید برای خداوند باشد، و در غیر این صورت، آن نوع از سجده شرک به حساب می‌آید. این نوع شرک می‌تواند روح انسان را آلوده کند و زشتی به وجود آورد.
رشحی از چشمه اخلاص بجوی
وز رخ جان خود آن چرک بشوی
هوش مصنوعی: از چشمه‌ی اخلاص قطره‌ای بگیر و با آن، آلودگی‌های روح خود را بشوی.
چیست اخلاص دل از خود کندن
کار خود را به خدا افکندن
هوش مصنوعی: اخلاص به معنای خالص بودن دل، به معنای این است که انسان از خودخواهی و خودپرستی فاصله بگیرد و همه چیز را به خدا بسپارد. به عبارت دیگر، این مفهوم نشان می‌دهد که باید به خداوند توکل کرد و به او اعتماد داشت، نه به خواسته‌ها و امور دنیوی خود.
نقد دل از همه خالص کردن
روی چون زر به خلاص آوردن
هوش مصنوعی: دل را از هر گونه ناخالصی پاک کردن، همانند خالص کردن طلاست که به نتیجه‌ای روشن و خالص می‌رسد.
دل به اسباب جهان نا دادن
دیده بر حور جنان ننهادن
هوش مصنوعی: دل را به وسایل دنیوی ندادن و نظر به زیبایی‌های بهشتی نکردن.
ساختن از دو جهان قبله یکی
تافتن روی ز هر وهم و شکی
هوش مصنوعی: از دو جهان، یک قبله برپا کردن و چهره‌ای به دست آوردن که فراتر از هر خیال و شکی باشد.
گر بری ره به چنین اخلاصی
باشی اندر صف مردان خاصی
هوش مصنوعی: اگر بر راهی بروی که به این آزادی منتهی شود، در صف مردان ویژه و خاص قرار خواهی گرفت.
خطبه قرب به نام تو بود
جرعه وصل به کام تو بود
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که سخنرانی و بیان نزدیک شدن به تو، تنها به خاطر توست و نوشیدن خوشی از وصالت، به خاطر توست. در واقع، همه چیز به وجود تو وابسته است و وجود تو سبب لذت و خوشی در زندگی است.
لهو تو جد شود و سهو صواب
هزل تو مایه احسان و ثواب
هوش مصنوعی: سرگرمی تو به جدیت تبدیل می‌شود و اشتباهات تو به نیکی. شوخی‌ها و بی‌جدیتی‌های تو موجب محبت و پاداش می‌شود.
محرم کعبه اقبال شوی
محرم پرده اجلال شوی
هوش مصنوعی: به کعبه که بروی و خود را به آن نزدیک کنی، به مقام والایی دست می‌یابی و در همه جا مورد احترام و عظمت قرار می‌گیری.