بخش ۴۰ - گفتار در احتیاج پادشاهان در مراحل امید و هراس به حکیمان فلک پیمای و منجمان ستاره شناس
هر چه بینی به زیر چرخ کبود
که کند جنبش از عدم به وجود
گرچه اول نموده روی اینجاست
جنبش آن ز عالم بالاست
نیست روزی به نزد ما و شبی
کش نباشد ز آسمان سببی
بی سبب ز آسمان نتابد نور
بی سبب بر زمین نجنبد مور
لاجرم نکته جوی دانش کیش
چرخ پیما به فکر دور اندیش
ز اختلافات گردش افلاک
مختلف وضع ها کند ادراک
بیند از هر یکی جدا اثری
کان اثر را نبیند از دگری
آورد حکم های گوناگون
از برای جهانیان بیرون
زید احکام سعد و نحس شناس
زان به امید جفت زین به هراس
آن به هر دولتش نوید آرد
وین خلل در ره امید آرد
به چنین علم جمله محتاجند
خاصه آنان که صاحب تاج اند
هست در رزم و بزم و گشت و شکار
اختیارات وقتشان در کار
زان کز آسیبشان فتد به مثل
در همه کار و بار خلق خلل
همه عالم تن اند و ایشان دل
کار بر تن ز دل بود مشکل
تا بود دل درون تن به صلاح
به صلاح است تن صباح و رواح
ور فسادی به دل رسد ناگاه
به همه تن فساد یابد راه
ای بسا حکم های روشن و راست
همچو الهام و وحی بی کم و کاست
که جهد از زبان اهل نجوم
صدق آن عاقبت شود معلوم
بنده را روی در خلد آرد
صورت بندگی بجا آرد
دل او زین سرا بگرداند
رخش همت بدان سرا راند
بخش ۳۹ - حکایت سیاست یعقوب سلطان آن عوان شیرازی را: بود یعقوب بن حسن شاهیبخش ۴۱ - حکایت نظام الملک و منجم موصلی: بود در دولت نظام الملک
اطلاعات
وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکیدرج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
هر چه بینی به زیر چرخ کبود
که کند جنبش از عدم به وجود
هوش مصنوعی: هر چیزی که در زیر آسمان آبی مشاهده میکنی، از عدم به وجود آمده و در حال حرکت است.
گرچه اول نموده روی اینجاست
جنبش آن ز عالم بالاست
هوش مصنوعی: هرچند که در ابتدا به نظر میرسد تغییر و حرکتی در اینجا وجود دارد، اما حقیقت این است که این حرکات ریشه در دنیای بالاتر و معنوی دارند.
نیست روزی به نزد ما و شبی
کش نباشد ز آسمان سببی
هوش مصنوعی: هیچ روزی بدون دلیل و نشانهای از آسمان به ما نمیرسد و شبی نیست که به ما پیامی ندهد.
بی سبب ز آسمان نتابد نور
بی سبب بر زمین نجنبد مور
هوش مصنوعی: نور خورشید بدون دلیل از آسمان نمیتابد و مورچه نیز بیعلت از زمین حرکت نمیکند.
لاجرم نکته جوی دانش کیش
چرخ پیما به فکر دور اندیش
هوش مصنوعی: به ناچار کسی که به دنبال دانش است، باید مانند چرخی که در آسمان میچرخد، به تفکر و آینده نگری بپردازد.
ز اختلافات گردش افلاک
مختلف وضع ها کند ادراک
هوش مصنوعی: به دلیل تحولات و تغییرات در گردش ستارهها و سیارات، درک و فهم ما از وضعیتها و شرایط متفاوت به وجود میآید.
بیند از هر یکی جدا اثری
کان اثر را نبیند از دگری
هوش مصنوعی: هر کس به طور مستقل و بینظیر، چیزی را میبیند که دیگران قادر به مشاهده آن نیستند و این مشاهده خاص او، از دید دیگران پنهان است.
آورد حکم های گوناگون
از برای جهانیان بیرون
هوش مصنوعی: حکمها و قوانین متنوعی برای انسانها به وجود آورد.
زید احکام سعد و نحس شناس
زان به امید جفت زین به هراس
هوش مصنوعی: زید با شناخت قوانین خوب و بد از آیندهای که میتواند خوب باشد، به امید رسیدن به آن، نگران است از مشکلاتی که ممکن است پیش بیاید.
آن به هر دولتش نوید آرد
وین خلل در ره امید آرد
هوش مصنوعی: او به هر کامیابی نوید میدهد و این نواقص در مسیر امید ایجاد میکند.
به چنین علم جمله محتاجند
خاصه آنان که صاحب تاج اند
هوش مصنوعی: همه نیازمند دانش هستند، به ویژه آنهایی که مقام و قدرت دارند.
هست در رزم و بزم و گشت و شکار
اختیارات وقتشان در کار
هوش مصنوعی: در میدانهای جنگ، جشنها و شکار، هر کسی اختیارات و تواناییهای خاص خود را در انجام کارها دارد.
زان کز آسیبشان فتد به مثل
در همه کار و بار خلق خلل
هوش مصنوعی: به خاطر آسیبهایی که از آنها به وجود میآید، همه کارها و امور زندگی مردم تحت تأثیر قرار میگیرد و دچار اختلال میشود.
همه عالم تن اند و ایشان دل
کار بر تن ز دل بود مشکل
هوش مصنوعی: تمامی جهان جسم و بدن است، و آنها (اهل دل) چشمان حقیقت هستند. کارهایی که بر بدن انجام میشود، از دل و درون انسان نشات میگیرد و این امر دشوار است.
تا بود دل درون تن به صلاح
به صلاح است تن صباح و رواح
هوش مصنوعی: تا زمانی که دل در بدن وجود دارد، همه چیز به خوبی و صلاح خواهد بود و صبح و عصر نیز در خوشی و راحتی خواهد گذشت.
ور فسادی به دل رسد ناگاه
به همه تن فساد یابد راه
هوش مصنوعی: اگر آسیبی به دل برسد، ناگهان کل وجود انسان تحت تأثیر آن آسیب قرار میگیرد.
ای بسا حکم های روشن و راست
همچو الهام و وحی بی کم و کاست
هوش مصنوعی: بسیاری از دستورات و راهنماییهای واضح و درست وجود دارند که به گونهای به انسان منتقل میشوند، همچون الهام و وحی بدون هیچ نقص یا کمبود.
که جهد از زبان اهل نجوم
صدق آن عاقبت شود معلوم
هوش مصنوعی: با تلاش و کوشش، سخنان کسانی که به نجوم و علوم مربوط به آن آگاه هستند، حقیقت و سرنوشت نهایی را مشخص میکند.
بنده را روی در خلد آرد
صورت بندگی بجا آرد
هوش مصنوعی: خداوند بندهاش را به بهشت میبرد و از او انتظار دارد که به شایستگی در مقام بندگیاش رفتار کند.
دل او زین سرا بگرداند
رخش همت بدان سرا راند
هوش مصنوعی: دل او از این مکان به دور شد و چهرهاش با ارادهاش به سوی آن مکان رفت.