گنجور

بخش ۳۳ - گفتار در بیان آنکه پادشاهان را از دو کس گریز نیست عالمی که کار دین وی سازد و وزیری که کار دنیای وی پردازد

شاه را چاره نیست از دو نفر
تا زید در جهان به دولت و فر
آن یکی کار دین او سازد
وین دگر کار ملک پردازد
اول از ذکر آن کنم آغاز
که دهد کار شرع و دین را ساز
کیست آن عالمی به علم علم
زده اندر عمل به علم قدم
دشت کشت ازل به علم و ادب
شجر طیبش رسیده لقب
اصلها ثابت به قوت دین
فرعها فی السماء ز نور یقین
بیخ او در زمین دین محکم
شاخ او میوه ریز در عالم
گر بلغزد شکسته ای را پای
در ره دین ز نفس بدفرمای
تیره ناگشته دست او گیرد
عذر او را به لطف بپذیرد
شاه اگر از فریب نفس حرون
پا ز میدان دین نهد بیرون
خر او در خلاب نگذارد
زان عنانش گرفته باز آرد
در همه رازها بود محرم
بر همه ریش ها بود مرهم
قدم اندر ره هوس نزند
جز برای خدا نفس نزند
هر چه گوید برای حق گوید
راه حق را برای حق پوید
نه که پهلوی ظلم پردازان
بنشیند به قربشان نازان
به خوشامد زبان گشاده کند
مدد هر ز ره فتاده کند
دور دارد فعالشان ز وبال
پاک سازد حرامشان ز حلال
شکم حرص و معده آزش
ناورد از حرام ها بازش
هرچه پیش آیدش چه تلخ و چه شور
نکند هیچ فرق چون بط کور
چون بط کور لقمه اندازد
گردن خود به آسمان یازد
مگس است او و این عوانان سگ
خون سگ چون غذایش اندر رگ
گه گه از ترک هر هوا و هوس
سگ ز تقلیب دهر گردد کس
سگمگس هیچگاه کس نشود
قلب او غیر سگمگس نشود

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

شاه را چاره نیست از دو نفر
تا زید در جهان به دولت و فر
هوش مصنوعی: شاه نمی‌تواند از دو نفر فرار کند، زیرا زید در این دنیا به مقام و ثروت رسیده است.
آن یکی کار دین او سازد
وین دگر کار ملک پردازد
هوش مصنوعی: یکی برای دین و مذهب تلاش می‌کند و دیگری به امور سلطنت و حکومت پرداخته است.
اول از ذکر آن کنم آغاز
که دهد کار شرع و دین را ساز
هوش مصنوعی: ابتدا از ذکر این نکته شروع می‌کنم که کارهای مربوط به دین و شرع را باید به درستی و با رعایت اصول انجام داد.
کیست آن عالمی به علم علم
زده اندر عمل به علم قدم
هوش مصنوعی: کیست آن فرد دانشمندی که با علمش در عمل قدم گذاشته و علم را به کار گرفته است؟
دشت کشت ازل به علم و ادب
شجر طیبش رسیده لقب
هوش مصنوعی: دشت ابديت با علم و ادب پر شده و درخت خوبش به مقام و نام خوبی دست یافته است.
اصلها ثابت به قوت دین
فرعها فی السماء ز نور یقین
هوش مصنوعی: ریشه‌ها بر پایه‌ی محکم ایمان استوارند و شاخه‌ها در آسمان با نور یقین می‌درخشند.
بیخ او در زمین دین محکم
شاخ او میوه ریز در عالم
هوش مصنوعی: ریشه و بنیاد دین در زمین محکم است و مانند درختی که شاخ‌هایش بیرون می‌آید، میوه‌هایش نیز در عالم پخش شده‌اند.
گر بلغزد شکسته ای را پای
در ره دین ز نفس بدفرمای
هوش مصنوعی: اگر در مسیر دین، پای کسی که شکسته است بلغزد، این به خاطر نفسی است که به او بد فرمان می‌دهد.
تیره ناگشته دست او گیرد
عذر او را به لطف بپذیرد
هوش مصنوعی: اگر دست کسی در تنگنا باشد و نتواند به خوبی عمل کند، باید به او فرصت داده شود و عذرش با محبت پذیرفته شود.
شاه اگر از فریب نفس حرون
پا ز میدان دین نهد بیرون
هوش مصنوعی: اگر پادشاه به وسوسه‌های نفسانی گوش دهد و از میدان دین خارج شود، نتیجه‌ای جز تباهی نخواهد داشت.
خر او در خلاب نگذارد
زان عنانش گرفته باز آرد
هوش مصنوعی: خر در میان باتلاق نمی‌تواند برود و هنگامی که عنان او را به دست گرفته‌اند، دوباره به عقب برگردانده می‌شود.
در همه رازها بود محرم
بر همه ریش ها بود مرهم
هوش مصنوعی: در تمام اسرار، او شخص قابل اعتماد و آگاهی بود و برای همه مشکلات و دردها، آرامش‌بخش و مداواکننده به حساب می‌آمد.
قدم اندر ره هوس نزند
جز برای خدا نفس نزند
هوش مصنوعی: هیچ‌کس برای رسیدن به آرزوها قدم برنمی‌دارد و نفس نمی‌کشد، مگر اینکه این کار را برای خدا انجام دهد.
هر چه گوید برای حق گوید
راه حق را برای حق پوید
هوش مصنوعی: هرچه که درباره‌ی حقیقت گفته شود، در واقع برای حقیقت است و کسی که به دنبال حقیقت است، باید در مسیر درست و واقعی قدم بردارد.
نه که پهلوی ظلم پردازان
بنشیند به قربشان نازان
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که کسی نباید در کنار افرادی که به دیگران ظلم می‌کنند، نشسته و به خود ببالد یا به خود بگیرد. در واقع، باید از چنین فضایی دوری کرد و به جای آن، بر عدالت و انصاف تمرکز داشت.
به خوشامد زبان گشاده کند
مدد هر ز ره فتاده کند
هوش مصنوعی: به زبانی خوش و دلپذیر، به کمک کسانی که در مسیر زندگی دچار مشکل شده‌اند، می‌پردازد.
دور دارد فعالشان ز وبال
پاک سازد حرامشان ز حلال
هوش مصنوعی: کسیکه در تلاش و فعالیت است، خود را از آسیب‌ها و گناهان دور نگه می‌دارد و از محرمات و ناپاکی‌ها به پاکی و حلالی نزدیک می‌شود.
شکم حرص و معده آزش
ناورد از حرام ها بازش
هوش مصنوعی: شکم انسان به خاطر حرص و طمع، همیشه در جستجوی انواع غذاهاست و باید از خوردن چیزهای حرام پرهیز کند.
هرچه پیش آیدش چه تلخ و چه شور
نکند هیچ فرق چون بط کور
هوش مصنوعی: هر چیزی که بر او پیش آید، چه تلخ باشد و چه شور، برایش هیچ تفاوتی ندارد مثل مرغی که چشمانش کور است.
چون بط کور لقمه اندازد
گردن خود به آسمان یازد
هوش مصنوعی: چون مرغی که دید ندارد، تلاش می‌کند که لقمه‌ای بگیرد و برای رسیدن به آن، گردن خود را به سمت آسمان دراز می‌کند.
مگس است او و این عوانان سگ
خون سگ چون غذایش اندر رگ
هوش مصنوعی: او مانند مگسی است و این گروه هم مانند سگی هستند که برایش خون سگ به عنوان غذا در رگ‌ها وجود دارد.
گه گه از ترک هر هوا و هوس
سگ ز تقلیب دهر گردد کس
هوش مصنوعی: گاهی اوقات، بر اثر تغییرات زمان و اوضاع، انسان از تمام خواسته‌ها و تمایلات خود دست می‌کشد و به حالت تسلیم درمی‌آید.
سگمگس هیچگاه کس نشود
قلب او غیر سگمگس نشود
هوش مصنوعی: هیچ کس نمی‌تواند تغییر بزرگی در ذات یک موجود ایجاد کند و قلب او همیشه به چیزهایی که به آن تعلق دارد وفادار خواهد ماند.