جامیبخش ۵۷ - قصه گریستن شاعری که قصیده غرا به حضرت شاه خواند و هیچ کس تحسین نکرد جز جاهلی که به اسالیب سخن عارف نبود
شاعری در سخنوری ساحر
در فن مدح گستری ماهر
بهر شاهی لوای مدح افراخت
پر صنایع قصیده ای پرداخت
مدح شاهان به عقل و شرع رواست
زانکه شاهند و شاه ظل خداست
هست عاید به نزد صاحبدل
مدحت ظل به مدح صاحب ظل
برد روزی یکی نکو خوان را
که رساند به عرض شاه آن را
نظم را حسن صوت می باید
تا ازان حسن او بیفزاید
پای تا سر قصیده را برخواند
حرف حرفش به سمع شاه رساند
در سخن واجب است حسن بیان
حق ازان گفت رتل القرآن
خواندنش چون به آخر انجامید
وز ادای سخن بیارامید
داشت شاعر به اهل مجلس گوش
که به تحسین او کنند خروش
زان هنرمند می کند جانی
کش ستایش کند هنردانی
هیچ کس دم نزد زبان نگشاد
داد تحسین آن قصیده نداد
ناگهان شهره ای به جهل و غرور
بانگ زد از حریم مجلس دور
بارک الله فلان نکو گفتی
گوهر مدح شه نکو سفتی
مرد شاعر چو سوی او نگریست
دست بر رو نهاد و زار گریست
گفت بشکست ازین حدیثم پشت
بلکه تحسین آن خبیثم کشت
ترک تحسین پادشاه و سپاه
روی بخت مرا نکرد سیاه
آفرینی که این مغفل کرد
روز عیش مرا مبدل کرد
هر چه از بوستان بی خرد است
گرچه شاخ قول بیخ رد است
شعر کافتد قبول خاطر عام
خاص داند که سست باشد و خام
میل هر کس به سوی جنس وی است
آنچه پخته ست جنس خام کی است
زاغ خواهد نفیر ناخوش زاغ
چه شناسد صفیر بلبل باغ
جغد نازد به کنج ویرانه
کی پذیرد ز قصر شه خانه
نیست چون دیده سخن بینش
عار می آیدم ز تحسینش
گر تو گویی که میل دل هرگز
نیست خالی ز نسبت جایز
. . . بس دنی علی عالیست
میل چون از مناسبت خالیست
با تو گویم حکایتی دریاب
کز تأمل در آن رسی به جواب
بخش ۵۶ - تحریض علی طلب الادب و تحریض علی ادب الطلب: اَدِّبوا النَّفْسَ اَیُّها الْاَصْحاببخش ۵۸ - حکایت آن . . . که یکی از فضلا التماس کرد که علی را تعریف کن و پرسیدن آن فاضل که کدام علی را آن علی را که معتقد توست یا آن علی را که معتقد ماست: آن یکی پیش عالمی فاضل
اطلاعات
وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
شاعری در سخنوری ساحر
در فن مدح گستری ماهر
هوش مصنوعی: شاعر در هنر سخنوری مانند جادوگری ماهر است که در ستایش و تمجید از دیگران چیره‌دست و خبره عمل می‌کند.
بهر شاهی لوای مدح افراخت
پر صنایع قصیده ای پرداخت
هوش مصنوعی: برای پادشاهی، پرچم ستایش را برافراشت و شعر بلندی با انواع هنرهای شاعرانه سرود.
مدح شاهان به عقل و شرع رواست
زانکه شاهند و شاه ظل خداست
هوش مصنوعی: ستایش پادشاهان بر اساس عقل و اصول دینی جایز است، زیرا آنها پادشاه هستند و نماینده اراده خدا بر زمین به شمار می‌آیند.
هست عاید به نزد صاحبدل
مدحت ظل به مدح صاحب ظل
هوش مصنوعی: در نزد افرادی که دارای دل و صفای درونی هستند، فوائد و برکات تنها به ستایش از افرادی می‌رسد که خود در مقام بلندتری قرار دارند.
برد روزی یکی نکو خوان را
که رساند به عرض شاه آن را
هوش مصنوعی: روزی یکی از خوانندگان خوش صدا به درگاه شاه رسید و در مقابل او به زیبایی خواند.
نظم را حسن صوت می باید
تا ازان حسن او بیفزاید
هوش مصنوعی: نظم و ترتیب باید دارای صدای زیبا باشد تا از زیبایی آن افزوده شود.
پای تا سر قصیده را برخواند
حرف حرفش به سمع شاه رساند
هوش مصنوعی: او از ابتدا تا انتهای شعر را با دقت خواند و هر کلمه‌اش را به گوش پادشاه رساند.
در سخن واجب است حسن بیان
حق ازان گفت رتل القرآن
هوش مصنوعی: حسن بیان و زیبایی در گفتار در بیان حقیقت از اهمیت زیادی برخوردار است، همان‌طور که در قرآن آمده است.
خواندنش چون به آخر انجامید
وز ادای سخن بیارامید
هوش مصنوعی: خواندن آن کتاب یا شعر که به انتها رسید، رهایی از بیان کلمات و آرامش حاصل شد.
داشت شاعر به اهل مجلس گوش
که به تحسین او کنند خروش
هوش مصنوعی: شاعر منتظر بود تا حضار در مجلس او را تحسین کنند و برایش سر و صدا کنند.
زان هنرمند می کند جانی
کش ستایش کند هنردانی
هوش مصنوعی: از آن هنرمند، جان تازه‌ای می‌گیرد و در دیوانگی‌اش، شایسته ستایش است.
هیچ کس دم نزد زبان نگشاد
داد تحسین آن قصیده نداد
هوش مصنوعی: هیچ‌کس از ویژگی‌ها و زیبایی‌های آن شعر چیزی نگفت و نظری نداد.
ناگهان شهره ای به جهل و غرور
بانگ زد از حریم مجلس دور
هوش مصنوعی: ناگهان شخصی نادان و مغرور از دور سالن جلسه صدای بلندی زد.
بارک الله فلان نکو گفتی
گوهر مدح شه نکو سفتی
هوش مصنوعی: خداوند تو را سپاس گوید که سخن نیکو گفتی، چرا که در ستایش پادشاه، ارزش و جمال کلامت را به خوبی درک کرده‌ای.
مرد شاعر چو سوی او نگریست
دست بر رو نهاد و زار گریست
هوش مصنوعی: مرد شاعر وقتی به او نگاه کرد، دستش را بر چهره گذاشت و به شدت گریه کرد.
گفت بشکست ازین حدیثم پشت
بلکه تحسین آن خبیثم کشت
هوش مصنوعی: گفت که دیگر از این حد فراتر نروم و پشت به آن قضاوت نکنم، بلکه ستایش از آن چیز بد را متوقف کنم.
ترک تحسین پادشاه و سپاه
روی بخت مرا نکرد سیاه
هوش مصنوعی: تحسین نکردن پادشاه و سربازان باعث نشد که بخت من تیره و بد شود.
آفرینی که این مغفل کرد
روز عیش مرا مبدل کرد
هوش مصنوعی: شگفت‌زده‌ام از اینکه این حماقت باعث شد روز خوشی‌ام به چیزی دیگر تبدیل شود.
هر چه از بوستان بی خرد است
گرچه شاخ قول بیخ رد است
هوش مصنوعی: هرچه در باغ عقل و فهم وجود ندارد، حتی اگر بر روی درختان کلام نیروبخش و زیبا بماند، بیهوده است.
شعر کافتد قبول خاطر عام
خاص داند که سست باشد و خام
هوش مصنوعی: اگر شعری مورد توجه عموم قرار گیرد، همه می‌دانند که ممکن است ضعیف و ناپخته باشد.
میل هر کس به سوی جنس وی است
آنچه پخته ست جنس خام کی است
هوش مصنوعی: خواهش هر فرد به مخلوقاتی است که شبیه به خود او هستند. چیزی که کامل و پخته شده است، متعلق به دوران نادانی و بی‌خبری نیست.
زاغ خواهد نفیر ناخوش زاغ
چه شناسد صفیر بلبل باغ
هوش مصنوعی: زاغ از صدای ناخوش خود ناله می‌کند، اما زاغ چه می‌داند که بلبل باغ چطور صاف و دلنشین می‌خواند.
جغد نازد به کنج ویرانه
کی پذیرد ز قصر شه خانه
هوش مصنوعی: جغد در گوشه ویرانه به خود می‌بالد، اما آیا از کاخ پادشاه جایی استقبال می‌کند؟
نیست چون دیده سخن بینش
عار می آیدم ز تحسینش
هوش مصنوعی: چشمی که به زیبایی‌های زیبا نگاه می‌کند، خود را عادت کرده و چیزی بیشتر از تحسین آن را نمی‌خواهد.
گر تو گویی که میل دل هرگز
نیست خالی ز نسبت جایز
هوش مصنوعی: اگر بگویی که تمایل دل هرگز خالی از نسبت و رابطه نیست، باید بپذیری که این یک حقیقت است.
. . . بس دنی علی عالیست
میل چون از مناسبت خالیست
هوش مصنوعی: علی به قدری برجسته و والا است که وقتی به ویژگی‌ها و مناسبت‌های او توجه می‌کنیم، بهتر متوجه می‌شویم که چقدر برتر از دیگران است.
با تو گویم حکایتی دریاب
کز تأمل در آن رسی به جواب
هوش مصنوعی: داستانی را برایت می‌گویم، توجه کن که با اندیشه در آن می‌توانی به جواب برسید.
حاشیه ها
1398/09/29 12:11
سید محمدعلی توسلی
واقعا یکی از خوش سخن ترین شعرا جناب جامی است چون ایشان علاوه بر هنر شاعری و حکمت آموزی و بیان ظرایف و نگاه تیزبین به حقایق جهان که تقریبا تمام شعرای بزرگ و بنام دارند طبع شوخ و طنز آلودی دارد که شیرینی کلامش را دوچندان می کند. درود بر روح پرفتوحش که افتخاری است برای این مرز و بوم