گنجور

بخش ۴۸ - جواب پادشاه از سؤال غلام

گفت بر عارفان بود معلوم
که شما حاکمید و من و محکوم
هر چه ظاهر ز زین و شین شماست
موجب مقتضای عین شماست
هر چه عین شما تقاضا کرد
فیض جود من آن هویدا کرد
زید چون بر لسان استعداد
پیش جودم در سؤال گشاد
امر تکلیف خویش خواست نخست
مطلبش شد چنانکه خواست درست
بعد ازان رو به جست و جو آورد
میل فعل مکلف به کرد
دادمش باز هر چه کرد طلب
کردمش مؤمن مطیع لقب
کرد آن اقتضا حقیقت عمرو
که مکلف شود به نهی و به امر
چون ز تکلیف کار او شد راست
ترک فعل مکلف به خواست
وقت آن چون به ترک شد معروف
شد به عصیان و سرکشی موصوف
هر چه ظاهر ز جمله اعیان است
سر به سر مقتضای ایشان است
این بود سر آنکه در محشر
چون شود آشکار سر قدر
هر که باشد ز اهل نفس و نفس
نفس خود را کند ملامت و بس
همه بر نفس خویشتن مویند
همه با نفس خویشتن گویند
جز تو ننهاد کس به راه تو فخ
بل یداک اوکتا و فوک نفخ

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

گفت بر عارفان بود معلوم
که شما حاکمید و من و محکوم
هوش مصنوعی: این جمله نشان می‌دهد که عارفان درک کرده‌اند که شما در موقعیت قدرت و حاکمیت هستید، در حالی که من در موقعیت ضعف و وابستگی قرار دارم.
هر چه ظاهر ز زین و شین شماست
موجب مقتضای عین شماست
هوش مصنوعی: هر چیزی که در ظاهر شما دیده می‌شود و به زیبایی و ظاهر شما مرتبط است، نشان‌دهنده‌ی واقعیت‌های درونی و وجود شماست.
هر چه عین شما تقاضا کرد
فیض جود من آن هویدا کرد
هوش مصنوعی: هر چیزی که شما خواستید، بخشش من آن را آشکار کرد.
زید چون بر لسان استعداد
پیش جودم در سؤال گشاد
هوش مصنوعی: وقتی زید از من پرسید، توانایی‌ام را به خوبی نشان دادم و راحت پاسخ دادم.
امر تکلیف خویش خواست نخست
مطلبش شد چنانکه خواست درست
هوش مصنوعی: او در ابتدا خواسته‌اش را مشخص کرد و به‌گونه‌ای که می‌خواست، به هدفش رسید.
بعد ازان رو به جست و جو آورد
میل فعل مکلف به کرد
هوش مصنوعی: پس از آن، رغبت به انجام عمل واجب باعث شد که به جست‌وجو پرداخته شود.
دادمش باز هر چه کرد طلب
کردمش مؤمن مطیع لقب
هوش مصنوعی: به او هر چیزی را بازگرداندم که خواسته بود و از او خواستم که چون مؤمنی مطیع رفتار کند.
کرد آن اقتضا حقیقت عمرو
که مکلف شود به نهی و به امر
هوش مصنوعی: بر اساس خواستهٔ الهی، عمر به انجام وظایف و محدودیت‌هایش موظف شده است.
چون ز تکلیف کار او شد راست
ترک فعل مکلف به خواست
هوش مصنوعی: زمانی که کار او به درستی انجام شد، انجام وظیفه بر عهده مکلف به خواست او دیگر لازم نیست.
وقت آن چون به ترک شد معروف
شد به عصیان و سرکشی موصوف
هوش مصنوعی: زمانی که لحظه‌ی جدایی فرا رسید، به عنوان نافرمانی و شورش شناخته شد.
هر چه ظاهر ز جمله اعیان است
سر به سر مقتضای ایشان است
هوش مصنوعی: هر چیزی که در جهان وجود دارد، به نوعی با شرایط و ویژگی‌های آن مرتبط است.
این بود سر آنکه در محشر
چون شود آشکار سر قدر
هوش مصنوعی: این شعر می‌گوید که دلیل آنکه در روز قیامت حقایق و ارزش‌ها روشن و مشخص می‌شوند، به خاطر آن است که همه چیز به وضوح نمایان می‌شود. در آن زمان، حقیقت و مقام هر چیزی به وضوح دیده خواهد شد.
هر که باشد ز اهل نفس و نفس
نفس خود را کند ملامت و بس
هوش مصنوعی: هر کسی که از میان مردم باشد و به نفس خود توجه کند، تنها خود را سرزنش می‌کند و بس.
همه بر نفس خویشتن مویند
همه با نفس خویشتن گویند
هوش مصنوعی: همه با خودشان صحبت می‌کنند و در تعامل با نفس خود هستند.
جز تو ننهاد کس به راه تو فخ
بل یداک اوکتا و فوک نفخ
هوش مصنوعی: تنها تو هستی که برای رسیدن به راهت تلاشی نکرده‌ای؛ بلکه این خود تویی که تیر را به سوی هدف نشانه رفته‌ای و نفس خود را به جلو می‌فرستی.