گنجور

بخش ۱۲۶ - سؤال و جواب

گر تو گویی به حکم عقل روا
نیست قلب حقایق اشیا
عرض آخر چه سان شود جوهر
یا معانی بدل به ذات و صور
گویم این نیست از مقوله قلب
تاتو نفیش کنی بزودی و سلب
بلکه چون بر حقیقت واحد
در مراتب وجود شد وارد
زو به هر مرتبه نمود اثری
که ندارد نمود در دگری
در همه ذهن ها به قول اصح
عین اشیا بود نه ظل و شبح
لیکن اندر وجود ذهنی شان
نیست ز احکام نفس الامر نشان
جوهر اندر وجود ذهنی خود
هست قایم به ذهن اهل خرد
لیکن اندر وجود نفس الامر
نیست در ذهن کس چه زید و چه عمرو
در وجودین خویشتن دائم
گاه لا قائم است و گه قائم
حکم اثبات لاقیام و قیام
ز اختلاف مراتب است و مقام
همچنین در وجود فی الاعیان
که وجودیست خارج اذهان
متعدد مواطن است و رتب
که بود زان ذهول مستغرب
آن رتب چیست حس و روح و خیال
هر یکی عالمی به استقلال
وان مواطن چو دنیی و برزخ
نشات بهشت یا دوزخ
یک حقیقت ز اختلاف ظهور
چون بر اینها کند مرور و عبور
نیست پوشیده بر ذوی الافهام
که بر او مختلف شود احکام
در یکی از مقوله هیئات
باش گو و اندر آن دگر ز ذوات
در یکی از معانی و اوصاف
که بر اعیان بود مفاض و مضاف
در دگر از شماره اعیان
که بود در مراتب امکان
بنگر اندر حقیقت هستی
کوست اصل بلندی و پستی
که چه سان در مراتب و اطوار
مختلف می نمایدش آثار
گاه تابع بود گهی متبوع
گاه سامع شود گهی مسموع
گه کند جلوه بالتبع چو صفات
گه کند بالاصاله همچو ذوات
اهست یک جا به غیر خود قائم
جای دیگر به ذات خود دائم
وین تغیر به فهم اهل ادب
در اضافات واقع است و نسب
پایه عز ذات ازان اعلاست
کش تو گویی فزود یا خود کاست
جاودان در مقر اجلال است
وز ازل تا ابد به یک حال است
دامن قدس او کجا شاید
کز خیال تغیر آلاید

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

گر تو گویی به حکم عقل روا
نیست قلب حقایق اشیا
هوش مصنوعی: اگر تو بگویی که از دید عقل، احساسات و قلب نمی‌توانند واقعیات اشیاء را درک کنند، در حقیقت تو به نظرت به درستی قضاوت نکرده‌ای.
عرض آخر چه سان شود جوهر
یا معانی بدل به ذات و صور
هوش مصنوعی: در نهایت، چه خواهد شد که هستی یا معناها به خود واقعی و شکل‌های اصلی تبدیل شوند؟
گویم این نیست از مقوله قلب
تاتو نفیش کنی بزودی و سلب
هوش مصنوعی: می‌گویم این موضوع مربوط به دل و احساسات نیست، بلکه به سرعت می‌توانی آن را رد کنی و از خود دور کنی.
بلکه چون بر حقیقت واحد
در مراتب وجود شد وارد
هوش مصنوعی: آنگاه که به واقعیت یگانه در مراحل وجود نزدیک می‌شود و به آن راه می‌یابد.
زو به هر مرتبه نمود اثری
که ندارد نمود در دگری
هوش مصنوعی: از هر نظر و مرتبه‌ای، اثری که او به نمایش می‌گذارد، در دیگری نمایان نیست و وجودش تاثیری ندارد.
در همه ذهن ها به قول اصح
عین اشیا بود نه ظل و شبح
هوش مصنوعی: تمامی افکار و تصورات در ذهن افراد به مانند خود اشیاء واقعی هستند، نه فقط سایه یا تصوری مبهم از آن‌ها.
لیکن اندر وجود ذهنی شان
نیست ز احکام نفس الامر نشان
هوش مصنوعی: اما در وجود ذهنی آن‌ها هیچ نشانه‌ای از احکام واقعیات وجود ندارد.
جوهر اندر وجود ذهنی خود
هست قایم به ذهن اهل خرد
هوش مصنوعی: جوهر و حقیقت در وجود انسان به صورت پنهان و مخفی وجود دارد و تنها درک و عقل انسان‌های خردمند قادر به شناسایی آن است.
لیکن اندر وجود نفس الامر
نیست در ذهن کس چه زید و چه عمرو
هوش مصنوعی: اما در واقعیت وجود، چیزی به نام نفس الامر برای هیچ‌کس وجود ندارد، چه زید و چه عمرو.
در وجودین خویشتن دائم
گاه لا قائم است و گه قائم
هوش مصنوعی: در وجود انسان، گاهی حالت سکون و بی‌حرکتی است و گاهی حالت فعالیت و پویایی وجود دارد.
حکم اثبات لاقیام و قیام
ز اختلاف مراتب است و مقام
هوش مصنوعی: قضاوت درباره وجود و عدم وجود چیزها وابسته به تفاوت‌های موجود در درجات و مقام‌هاست.
همچنین در وجود فی الاعیان
که وجودیست خارج اذهان
هوش مصنوعی: این جمله به مفهوم وجود واقعی اشیاء اشاره دارد که مستقل از تصورات و ذهن انسان‌ها وجود دارند. به عبارت دیگر، برخی چیزها وجود دارند که فراتر از اندیشه و برداشت‌های ما هستند و واقعیت‌های عینی دارند.
متعدد مواطن است و رتب
که بود زان ذهول مستغرب
هوش مصنوعی: در مکان‌های مختلف و بر اساس موقعیت‌های متفاوت، انسان‌ها رفتارها و صفاتی دارند که ممکن است از آن‌ها غافل بمانند و این موضوع آنها را شگفت‌زده می‌کند.
آن رتب چیست حس و روح و خیال
هر یکی عالمی به استقلال
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که حس، روح و خیال هر کدام دنیای خاص و مستقلی دارند و به نوعی هر یک وجود مستقل و ویژگی‌های خاص خود را دارد.
وان مواطن چو دنیی و برزخ
نشات بهشت یا دوزخ
هوش مصنوعی: این مکان‌ها مثل دنیا و برزخ، نشانه‌هایی از بهشت یا جهنم هستند.
یک حقیقت ز اختلاف ظهور
چون بر اینها کند مرور و عبور
هوش مصنوعی: اگر حقیقتی وجود داشته باشد که از میان تفاوت‌ها و اختلاف‌ها بگذرد و به آن‌ها نگاهی بیندازد، می‌تواند به وضوح به درک مشترکی برسد.
نیست پوشیده بر ذوی الافهام
که بر او مختلف شود احکام
هوش مصنوعی: برای کسانی که فهم و درک دارند، این مسئله پنهان نیست که احکام مختلف ممکن است بر او لحاظ شود.
در یکی از مقوله هیئات
باش گو و اندر آن دگر ز ذوات
هوش مصنوعی: در یکی از دسته‌بندی‌های ظاهری و شکل‌ها صحبت کن و در موضوع دیگر به ماهیت و ذات چیزها بپرداز.
در یکی از معانی و اوصاف
که بر اعیان بود مفاض و مضاف
هوش مصنوعی: در یکی از ویژگی‌ها و صفاتی که بر اشیاء تاثیر می‌گذارد و به آن‌ها افزوده می‌شود.
در دگر از شماره اعیان
که بود در مراتب امکان
هوش مصنوعی: در دیگر افکار و آراء، چه کسی در میان موجودات و توانایی‌های آن‌ها قرار دارد؟
بنگر اندر حقیقت هستی
کوست اصل بلندی و پستی
هوش مصنوعی: به تماشای حقیقت وجود بنشین و ببین که چه کسی منبع عظمت و حقارت است.
که چه سان در مراتب و اطوار
مختلف می نمایدش آثار
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که چگونه در جنبه‌ها و مراحل گوناگون، نشانه‌ها و تأثیرات آن آشکار می‌شود.
گاه تابع بود گهی متبوع
گاه سامع شود گهی مسموع
هوش مصنوعی: گاهی انسان پیرو و دنبال کننده است و گاهی رهبر و مورد توجه. زمان‌هایی وجود دارد که گوش می‌دهد و زمان‌هایی هم که دیگران به او گوش می‌دهند.
گه کند جلوه بالتبع چو صفات
گه کند بالاصاله همچو ذوات
هوش مصنوعی: گاهی صفات و ویژگی‌های او خود را نشان می‌دهند، و گاهی هم وجود واقعی او به شکل و قالب نمایان می‌شود.
اهست یک جا به غیر خود قائم
جای دیگر به ذات خود دائم
هوش مصنوعی: در یک مکان، فقط به خود پایداری و در مکان دیگر، به ذات خود همیشه حضور دارد.
وین تغیر به فهم اهل ادب
در اضافات واقع است و نسب
هوش مصنوعی: این تغییرات که درک اهل ادب به آن پرداخته‌اند، مربوط به ارتباطات و نسبت‌های موجود در متن است.
پایه عز ذات ازان اعلاست
کش تو گویی فزود یا خود کاست
هوش مصنوعی: پایه و اساس عظمت تو از بالاترین مقام است، پس اگر تو چیزی بر آن اضافه کنی یا از آن کم کنی، از ارزش تو کم می‌شود.
جاودان در مقر اجلال است
وز ازل تا ابد به یک حال است
هوش مصنوعی: همواره در جایگاه بزرگی و افتخار قرار دارد و از آغاز تا پایان در یک حالت ثابت و پایدار باقی مانده است.
دامن قدس او کجا شاید
کز خیال تغیر آلاید
هوش مصنوعی: دامن پاکی او چه جایی دارد که از خیال تغییر و دگرگونی آسیب ببیند؟