گنجور

بخش ۱۱۸ - اشارت به رکن دوم از ارکان مقام ابدال که دوام صمت است

چون نشستن خموش نتوانم
باری از خامشی سخن رانم
چون سخن لله و مع الله نیست
شیوه عارفان آگه نیست
با خدا گوی یا برای خدای
ور نه لب را ببند و ژاژ مخای
دل احرار گنج اسرار است
راه آن گنج چیست گفتار است
هر که این ره به سوی گنج گشاد
داد بیهوده نقد گنج به باد
تا زبان از سخن نفرسوده ست
مایه اش بی سخن همه سود است
چون بر او نقطه ای ز نطق افزود
شد زیان گرچه بود یکسر سود
بر دو قسم است صمت اگر دانی
صمت پیدا و صمت پنهانی
هست قسم نخست صمت لسان
که ببندی زبان ز همنفسان
وان دگر صمت دل بود که حدیث
نکند در درونه نفس خبیث
هر که را لب خموش و دل گویاست
خفت وزر خویش را جویاست
گرچه بردش حدیث نفس ز راه
کم نویسد بر او فرشته گناه
وان که برعکس این گرفت قرار
جز به حکمت نمی کند گفتار
نزند جز به طبق صدق نطق
هر چه گوید صواب گوید و حق
هر که را شد زبان و دل خاموش
معدن حکمت است و مخزن هوش
جان او در تجلیات قدم
یافته جاودان ثبات قدم
با خدا گوید از خدا شنود
یک نفس از خدا جدا نشود
هر که را زین دو صمت حرمان است
سخره حکم نفس و شیطان است
قول او منحرف ز سمت سداد
فعل او متصف به نعت فساد
نرود جز ره خطا و غلط
نزند جز در بلا و سخط
چون دهد جای در دل اندیشه
نبودش غیر باطل اندیشه
ور زبان را دهد ز نطق فروغ
سر به سر باشد افترا و دروغ
شده سر خیل اهل خذلان را
گشته نایب مناب شیطان را
بلکه بگذشته کارش از شیطان
مانده شیطان به کار او حیران

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

چون نشستن خموش نتوانم
باری از خامشی سخن رانم
هوش مصنوعی: وقتی که نمی‌توانم ساکت بمانم، از سکوت به سخن می‌آیم.
چون سخن لله و مع الله نیست
شیوه عارفان آگه نیست
هوش مصنوعی: وقتی که کلام از خداوند و همراهی او نیست، روش عارفان نیز بر ما روشن و قابل درک نیست.
با خدا گوی یا برای خدای
ور نه لب را ببند و ژاژ مخای
هوش مصنوعی: اگر با خدا صحبت نمی‌کنی یا برای او کاری انجام نمی‌دهی، بهتر است سکوت کنی و بیهوده حرف نزنی.
دل احرار گنج اسرار است
راه آن گنج چیست گفتار است
هوش مصنوعی: دل افراد آزاد و با روح، پر از راز و اسرار است. راه رسیدن به این گنجینه، گفتگو و بیان است.
هر که این ره به سوی گنج گشاد
داد بیهوده نقد گنج به باد
هوش مصنوعی: هر کس که به دنبال گنج و ثروت است، اگر در این مسیر تلاش کند و زحمت بکشد، اما به نتیجه نرسد، تلاش و سرمایه‌اش به هدر می‌رود.
تا زبان از سخن نفرسوده ست
مایه اش بی سخن همه سود است
هوش مصنوعی: تا زمانی که زبان از گفتن خسته نشده، ارزش او در سکوت و بی‌زبانی نیز خواهد بود.
چون بر او نقطه ای ز نطق افزود
شد زیان گرچه بود یکسر سود
هوش مصنوعی: هر چند که صحبت کردن بر او فایده‌ای دارد، اما در نهایت ممکن است ضرر بیشتری به دنبال داشته باشد.
بر دو قسم است صمت اگر دانی
صمت پیدا و صمت پنهانی
هوش مصنوعی: اگر به دقت توجه کنی، سکوت را می‌توان به دو نوع تقسیم کرد: یکی سکوتی که آشکار است و دیگری سکوتی که در دل پنهان شده است.
هست قسم نخست صمت لسان
که ببندی زبان ز همنفسان
هوش مصنوعی: قسمت اول سکوت زبان این است که وقتی با دیگران هستی، زبانت را ببندی و سخن نگوئی.
وان دگر صمت دل بود که حدیث
نکند در درونه نفس خبیث
هوش مصنوعی: دل نیز در سکوت و خاموشی خود، سخنی از دردها و رازهای درونش نمی‌گوید و فقط درون نفس بدی را احساس می‌کند.
هر که را لب خموش و دل گویاست
خفت وزر خویش را جویاست
هوش مصنوعی: هر کسی که زبانش خاموش است و دلش سخن می‌گوید، به آرامی در پی خوبی‌ها و ارزش‌های زندگی‌اش است.
گرچه بردش حدیث نفس ز راه
کم نویسد بر او فرشته گناه
هوش مصنوعی: هرچند که انسان در دل خود احساسات و افکار نجس و ناپسند دارد، اما فرشته‌ای که وظیفه‌ی ثبت اعمال را دارد، بر او گناهی نمی‌نویسد.
وان که برعکس این گرفت قرار
جز به حکمت نمی کند گفتار
هوش مصنوعی: کسی که بر خلاف این نظر داشته باشد، جز با حکمت نمی‌تواند صحبت کند.
نزند جز به طبق صدق نطق
هر چه گوید صواب گوید و حق
هوش مصنوعی: هیچ چیزی جز بر اساس حقیقت و صداقت بیان نمی‌شود، هر چه گفته شود، درست و مطابق واقعیت خواهد بود.
هر که را شد زبان و دل خاموش
معدن حکمت است و مخزن هوش
هوش مصنوعی: هر کسی که زبان و دلش خاموش باشد، در حقیقت منبعی از حکمت و دانش است.
جان او در تجلیات قدم
یافته جاودان ثبات قدم
هوش مصنوعی: روح او در جلوه‌های ازلی قرار دارد و همیشه پا برجا و ثابت است.
با خدا گوید از خدا شنود
یک نفس از خدا جدا نشود
هوش مصنوعی: با خدا صحبت کند و از خدا بشنود و هرگز از خدا دور نشود.
هر که را زین دو صمت حرمان است
سخره حکم نفس و شیطان است
هوش مصنوعی: هر کسی که از این دو سکوت محروم باشد، اسیر دستورات نفس و وسوسه‌های شیطان می‌شود.
قول او منحرف ز سمت سداد
فعل او متصف به نعت فساد
هوش مصنوعی: قول او از راست‌گویی منحرف است، زیرا عمل او به نادرستی وصف شده است.
نرود جز ره خطا و غلط
نزند جز در بلا و سخط
هوش مصنوعی: انسان جز در مسیر اشتباه حرکت نمی‌کند و چیزی جز در سختی و مشکلات به سراغش نمی‌آید.
چون دهد جای در دل اندیشه
نبودش غیر باطل اندیشه
هوش مصنوعی: وقتی دل جایگاهی پیدا کند، دیگر چیزی جز تفکرات بی‌ارزش در آن نخواهد بود.
ور زبان را دهد ز نطق فروغ
سر به سر باشد افترا و دروغ
هوش مصنوعی: اگر زبان به دلیل نطق و بیاناتش درخشان شود، به طور کامل می‌تواند باعث انتشار افترا و دروغ گردد.
شده سر خیل اهل خذلان را
گشته نایب مناب شیطان را
هوش مصنوعی: افرادی که در مسیر شکست و ناامیدی هستند، به عنوان نمایندگان و پیک‌های شیطان معرفی شده‌اند. در واقع، آن‌ها در جمعی قرار دارند که به سمت تاریکی و فریب می‌روند.
بلکه بگذشته کارش از شیطان
مانده شیطان به کار او حیران
هوش مصنوعی: او از شیطان جلوتر رفته و شیطان هم در برابر او حیران و سردرگم مانده است.