گنجور

شمارهٔ ۴۲ - قصیده

همه میامن این روزگار میمون باد
همه سعدت این حضرت همایون باد
برآسمان معالی و اوج برج شرف
قران مشتری و آفتاب میمون باد
نثار گردون بر فرق رفعتت نرسد
نثار گردون هم درخور چنو دون باد
طواف چرخ بگرد سرای میمونت
چو گرد خیمه لیلی طواف مجنون باد
صدای صیت تو مساح قطر گردون گشت
نفاذ امر تو سیاح ربع مسکون باد
اوامر تو سر تازیانه قدرست
نواهی تو دوال رکاب گردون باد
معانی تو برون از تو هم چندست
معالی تو فزون از تصرف چون باد
نسیم خلق تو مشموم مشک اذفر شد
لعاب کلک تو جلباب در مکنون باد
جهان ز کلک تو و خاتمت چو بدرقه یافت
ز درد حادثه تا نفخ صور مأمون باد
اگر برای تو نبود مسیر هفت انجم
نه آشکوب فلک پست همچو هامون باد
عدو اگر زر نابست و گوهر ناسفت
چو زر و گوهر مضروب باد و مطعون باد
بروزگار تو اندر که موسم عدلست
وشاق تیغ بحبس نیام مسجون باد
ز یمن دولت بیدار و حسن تدبیرت
دماغ فتنه پر از شاخهای افیون باد
گه ترشح جود تو هر سر انگشتی
زهاب دجله و نیل و فرات و جیهون باد
وظیفه های ملک بر دعات مقصورست
سفینه های فلک از ثنات مشحون باد
هر آن نفس که ز تو روزگار برباید
بطول عمری بردور چرخ مضمون باد
سوار ابلق چرخ ارنه در حمایت تست
ز لشگر حدثان بر سرش شبیخون باد
عدوت را چو دویتت قصب بناخن در
چو لیقه ات درو دیوارهاش اکسون باد
ز خوان زندگی و از نواله روزی
نصیب دشمن جاه تو طشت و صابون باد
گه مباحثه زاسرار علم خاطر تو
دلیل حجت معقول و علم مظنون باد
حسودت ار بمثل هست جمله گنج روان
زبهر عصمت در زیر خاک مدفون باد
زقرعه های شرائین خصم دولت تو
همیشه صفحه شمشیر مرگ پر خون باد
ز شیشه های تهی فلک بدهن غرور
سر عدو که بریده بهست مدهون باد
چوریش احمق او دستمال موسی شد
سر مطوق او پایمال قارون باد
گه مدیح تو در جلوه معانی بکر
ضمیر من تتق صد هزار خاتون باد
کمینه لفظ چو مریم هزار عیسی زای
کمینه حرف چونون ظرف چند ذوالنون باد
چو طبع تو همه وزنش لطیف باد و سلیس
چو شکل تو همه الفاظهاش موزون باد
فزون ازین نبود جاه می ندانم گفت
که منصب و شرفت زانچه هست افزون باد
همیشه تا که قدر از بهر خیل وجود
گه توالد پیوند کاف با نون باد
بقا و مدت عمر تو در علو مکان
زضبط عقل وزحد شمار بیرون باد
همت بدست سخا اندرون ید بیضا
همت بسر سبزی روی بخت گلگون باد
مرا زفرت امانی بخیر محصولست
ترا زچرخ مقاصد بنجح مقرون باد
بدین دعا که بگفتم عقیب هر بیتی
زسدره روح امین گفته یارب ایدون باد

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

همه میامن این روزگار میمون باد
همه سعدت این حضرت همایون باد
هوش مصنوعی: همه در این دوران شاداب و خوشحال هستند و امیدوارند که این خوشبختی برای همه برقرار باشد.
برآسمان معالی و اوج برج شرف
قران مشتری و آفتاب میمون باد
هوش مصنوعی: در آسمان، درخشش و بلندی برجسته‌ای است که نمایانگر مقام و ارزش بالای سیاره‌ها مثل مشتری و خورشید خوش‌یمن می‌باشد.
نثار گردون بر فرق رفعتت نرسد
نثار گردون هم درخور چنو دون باد
هوش مصنوعی: هدیه و پاداش آسمان به بلندی و عظمت تو نمی‌رسد، زیرا این پاداش‌ها حتی برای بادهای دون و حقیر نیز شایسته نیست.
طواف چرخ بگرد سرای میمونت
چو گرد خیمه لیلی طواف مجنون باد
هوش مصنوعی: چرخ گردان بر گرد خانه خوشبختی‌ات بچرخد، مانند دور زدن مجنون در اطراف خیمه لیلی.
صدای صیت تو مساح قطر گردون گشت
نفاذ امر تو سیاح ربع مسکون باد
هوش مصنوعی: صدای تو مانند نغمه‌ای است که در آسمان طنین‌انداز شده و حرکت تو باعث می‌شود که فضاهای ناشناخته را کاوش کنند.
اوامر تو سر تازیانه قدرست
نواهی تو دوال رکاب گردون باد
هوش مصنوعی: دستورات تو مانند ضربه‌های چوبی قدرتمند است و نهی‌های تو همچون نداها و دعوت‌هایی است که به گردونهٔ آسمان می‌پیوندد.
معانی تو برون از تو هم چندست
معالی تو فزون از تصرف چون باد
هوش مصنوعی: معناهای تو از خودت فراتر است و به شدت بیشتر از تسلط توست، همانطور که باد از قدرت و تسلط فراتر می‌رود.
نسیم خلق تو مشموم مشک اذفر شد
لعاب کلک تو جلباب در مکنون باد
هوش مصنوعی: نسیم خوشبوی تو مثل عطر مشک پخش شده و زیبایی آثار تو همچون پوششی دلپذیر در دل باد نهفته است.
جهان ز کلک تو و خاتمت چو بدرقه یافت
ز درد حادثه تا نفخ صور مأمون باد
هوش مصنوعی: جهان به خاطر قلم و نشان تو، مانند یک بدرقه از دردها و حوادث رهایی یافت تا زمانی که نفخه صور شنیده شود.
اگر برای تو نبود مسیر هفت انجم
نه آشکوب فلک پست همچو هامون باد
هوش مصنوعی: اگر به خاطر تو نبود، راه هفت ستاره آسمانی هم ناچیز و بی‌معنا می‌شد و آسمان همچون زمین خشک و بی‌حیات می‌گردید.
عدو اگر زر نابست و گوهر ناسفت
چو زر و گوهر مضروب باد و مطعون باد
هوش مصنوعی: اگر دشمنی طلا و جواهر خالص نداشته باشد، مانند طلا و جواهر تقلبی خواهد بود و باید مورد انتقاد و بی‌اعتباری قرار بگیرد.
بروزگار تو اندر که موسم عدلست
وشاق تیغ بحبس نیام مسجون باد
هوش مصنوعی: در زمانه‌ای که عدالت برقرار است، تو باید به یاد داشته باشی که شمشیر به خاطر زندانی بودنش، در غلاف خود باقی مانده است.
ز یمن دولت بیدار و حسن تدبیرت
دماغ فتنه پر از شاخهای افیون باد
هوش مصنوعی: از برکت بیداری و برنامه‌ریزی خوب تو، ذهن‌ها پر از افکار مخرب و زیان‌آور شده است.
گه ترشح جود تو هر سر انگشتی
زهاب دجله و نیل و فرات و جیهون باد
هوش مصنوعی: گاه بخشش تو به حدی است که حتی ریزترین قطره‌ای از آن می‌تواند بر تمام آب‌های بزرگ همچون دجله، نیل، فرات و جیهون غلبه کند.
وظیفه های ملک بر دعات مقصورست
سفینه های فلک از ثنات مشحون باد
هوش مصنوعی: وظایف پادشاه به دعاهای تو محدود است و کشتی‌های آسمان از ستایش پر شده‌اند.
هر آن نفس که ز تو روزگار برباید
بطول عمری بردور چرخ مضمون باد
هوش مصنوعی: هر بار که از تو زمان بگذرد، سنّ عمر من به درازای گردش روزگار، در حال افزایش است.
سوار ابلق چرخ ارنه در حمایت تست
ز لشگر حدثان بر سرش شبیخون باد
هوش مصنوعی: سوار بر اسب سیاه و سپید، اگر در چرخ‌زنی باشی، تحت حمایت تو هستم. از لشکر جوانان، در شب تندبادی به تو حمله می‌شود.
عدوت را چو دویتت قصب بناخن در
چو لیقه ات درو دیوارهاش اکسون باد
هوش مصنوعی: دشمنت را مانند دویدن در مسیری صاف تصور کن. وقتی که به دیوارها و موانع برمی‌خوری، با دقت و مهارت از آن‌ها عبور کن.
ز خوان زندگی و از نواله روزی
نصیب دشمن جاه تو طشت و صابون باد
هوش مصنوعی: از سفره زندگی و از لقمه‌های روزی، تنها چیزی که به دشمن تو می‌رسد، آب و صابون است.
گه مباحثه زاسرار علم خاطر تو
دلیل حجت معقول و علم مظنون باد
هوش مصنوعی: گاهی به بحث در مورد رازهای علم بپرداز، اما به یاد داشته باش که دلیل و حجت باید بر مبنای عقل و دانش قابل اعتماد باشد.
حسودت ار بمثل هست جمله گنج روان
زبهر عصمت در زیر خاک مدفون باد
هوش مصنوعی: اگر حسودی مانند تو باشد، پس تمام گنج‌های زندگی به خاطر پاکدامنی و معصومیت زیر خاک پنهان شده‌اند.
زقرعه های شرائین خصم دولت تو
همیشه صفحه شمشیر مرگ پر خون باد
هوش مصنوعی: به خاطر نیرنگ‌های دشمنان، همیشه صفحه‌ی شمشیر مرگ پر از خون و مصیبت برای تو خواهد بود.
ز شیشه های تهی فلک بدهن غرور
سر عدو که بریده بهست مدهون باد
هوش مصنوعی: از آسمان که خالی از شیشه‌های بلورین است، به دشمنی که سرش به غرور بلند است، مواد خردکننده‌ای نده که در این حالت، بهشتی برای او فراهم نشود.
چوریش احمق او دستمال موسی شد
سر مطوق او پایمال قارون باد
هوش مصنوعی: این بیت به نوعی به وضعیت فردی اشاره دارد که در شرایطی دشوار و خوارکننده قرار دارد. در اینجا، به وضوح اشاره می‌شود که آن فرد به لحاظ عقل و خرد دچار مشکل است و در نهایت، عاقبت ناگواری خواهد داشت. مفهوم به نوعی به استهزای او و مقایسه‌اش با شخصیت‌های تاریخی معروف به ناکامی یا فساد است.
گه مدیح تو در جلوه معانی بکر
ضمیر من تتق صد هزار خاتون باد
هوش مصنوعی: گاهی در توصیف زیبایی‌های درونی و معنوی من، صدها زن بزرگ و برجسته به چشم می‌آیند.
کمینه لفظ چو مریم هزار عیسی زای
کمینه حرف چونون ظرف چند ذوالنون باد
هوش مصنوعی: این بیت به مفهوم بزرگی و اهمیت کلمات اشاره دارد. در آن آمده است که اگرچه ممکن است یک کلمه ساده و کوچک باشد، اما قدرت و تأثیر آن می‌تواند به اندازه‌ای باشد که آثار بزرگی را به بار آورد. این نشان می‌دهد که هر واژه می‌تواند در دل خود مفاهیم عمیق و ارزشمندی را داشته باشد، همچون مریم که عیسی را زاییده است. در نهایت، هر سخن یا حرفی نیز می‌تواند مانند ظرفی برای انتقال معانی بزرگ و عمیق باشد.
چو طبع تو همه وزنش لطیف باد و سلیس
چو شکل تو همه الفاظهاش موزون باد
هوش مصنوعی: اگر خوی و ذاتی تو همچون لطافت و سادگی باشد، پس شکل و ظاهر تو نیز باید طوری باشد که به زیبا و موزون بودن کلماتش جلوه دهد.
فزون ازین نبود جاه می ندانم گفت
که منصب و شرفت زانچه هست افزون باد
هوش مصنوعی: بیش از این نمی‌دانم که در چه مقام و منزلتی هستم. اما می‌گویم که مقام و شرافت انسان باید از آنچه هست، بالاتر باشد.
همیشه تا که قدر از بهر خیل وجود
گه توالد پیوند کاف با نون باد
هوش مصنوعی: این بیت به مفهوم اهمیت و ارزش وجود انسان‌ها اشاره دارد. به طوری که همیشه باید به ارتباطات و ارتباطات بین افراد توجه کنیم. وجود انسان‌ها به نوعی از توانایی و پیوند خاصی برخوردار است که می‌تواند باعث تحول و رشد شود. در واقع، این پیوند می‌تواند به افزایش قدر و ارزش هر فرد و جامعه کمک کند.
بقا و مدت عمر تو در علو مکان
زضبط عقل وزحد شمار بیرون باد
هوش مصنوعی: عمر و زندگی تو باید در مکان‌های بلند و برجسته بگذرد و از محدودیت‌های عادی و عقلانی فراتر رود.
همت بدست سخا اندرون ید بیضا
همت بسر سبزی روی بخت گلگون باد
هوش مصنوعی: با تلاش و اراده، ثروت را به دست بیاور و با امید، برای بهروزی و خوشبختی آینده‌ات تلاش کن.
مرا زفرت امانی بخیر محصولست
ترا زچرخ مقاصد بنجح مقرون باد
هوش مصنوعی: مواظب باش که از سختی‌ها رهایی یابی، چون نتیجه خوبی در انتظارت است. امیدوارم مقاصد و اهدافت با موفقیت همراه باشند.
بدین دعا که بگفتم عقیب هر بیتی
زسدره روح امین گفته یارب ایدون باد
هوش مصنوعی: به خاطر دعایم، بعد از هر بیتی که سرودم، روح مقدس گفت: "پروردگارا، چنین باد!"