گنجور

شمارهٔ ۱۱ - قصیده

ای بیش ز رفعت و مناصب
بر تر ز مدارج و مراتب
کان بخش قوام دولت و دین
کت بنده سزد هزار صاحب
فهرست معالی و معانی
مجموع فضائل و مناقب
معمار جهان بعدل شامل
معیار خرد برأی صائب
چون روح مسلم از کدورت
چون عقل منزه از معایب
لفظ تو منصه حقایق
کلک تو خزانه عجایب
درگاه تو قبه معانی
دهلیز تو ذروه مناصب
بر خشم تو حلم گشته راجع
بر طبع تو جود گشته غالب
بر درگه تو فلک مجاور
در خدمت تو ملک مواظب
بگرفته صدای صیت عدلت
اقطار مشارق و مغارب
تدبیر تو در ممالک شرع
آن کرده که زرع را سحائب
دست تو سپهر نوربخش است
کلک تو در او شهاب ثاقب
در دور تو از شمول عدلت
گشته است تظلم از غرایب
انفاس تو عدل راست باعث
اقلام تو رزق راست کاتب
در دولت هر چه جز تو ضایع
در مسند هر که جز تو غاصب
جود تو سؤال راست عاشق
عفو تو گناه راست طالب
چون بار دهد شعاع رایت
زیبدش ز عین شمس حاجب
انصاف تو همچو نور شمس است
یکسان براو همه جوانب
دردورتو طائی است طامع
در عهد تو کهرباست جاذب
قدر تو چو درعلو سفر کرد
بر قله چرخ زد مواکب
رعد است ز شیهه وصهیلش
برق است ز آتش حباحب
رایت ز مطالع غوامض
دانسته مقاطع عواقب
چون تو گهری نکرده تحویل
ز اصلاب بحقه ترائب
فرمان تو باقضا موافق
قدر تو بآسمان مناسب
نی نی چه مناسب است با تو
آنرا که بود دو قرص راتب
نه سعد کفایت تو ذابح
نه صبح عنایت تو کاذب
خورشید که کدخدا ی چرخست
او مطبخی تراست نایب
از هیبت تو است در تب لرز
ارواح اقارب و اجانب
چونانکه ز تیغ صبح صادق
لرزه است فتاده در کواکب
الفاظ تو حجت است در شرع
چونانکه نصوص در مذاهب
در ذمت جود تو طمع را
دینی است بدون شرع واجب
تا بی گنهست عمرو مضروب
تا بی سببست زید ضارب
یکلحظه مباد و خود نباشد
اقبال ز درگه تو غائب
آسوده مباد جان خصمت
یکدم ز تصادم مصائب
محروس پناهت از حوادث
معصوم جنابت از نوائب
ایام ز نعمت تو شاکر
و احرار بخدمت تو راغب

اطلاعات

وزن: مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای بیش ز رفعت و مناصب
بر تر ز مدارج و مراتب
هوش مصنوعی: تو از نظر جایگاه و مقام، بالاتر و والاتر از هر مقام و درجه‌ای هستی.
کان بخش قوام دولت و دین
کت بنده سزد هزار صاحب
هوش مصنوعی: منظور از این بیت این است که وجود و خدمات یک بنده مؤمن و صالح می‌تواند نقش اساسی و تاثیرگذاری در استحکام و پیشرفت دولت و دین داشته باشد. این بنده، به عنوان یک عامل مهم، مورد احترام و ارزش‌گذاری قرار می‌گیرد و حتی هزاران صاحب مقام و قدرت نیز نمی‌توانند جای او را بگیرند.
فهرست معالی و معانی
مجموع فضائل و مناقب
هوش مصنوعی: لیست ویژگی‌ها و فضیلت‌ها و صفات نیکو.
معمار جهان بعدل شامل
معیار خرد برأی صائب
هوش مصنوعی: آفریننده این جهان با عدالت و بر اساس معیار عقل، تصمیمات صحیحی می‌گیرد.
چون روح مسلم از کدورت
چون عقل منزه از معایب
هوش مصنوعی: روح پاک و بی‌آلایش مانند عقل است که از هر نقص و عیبی دور است.
لفظ تو منصه حقایق
کلک تو خزانه عجایب
هوش مصنوعی: شما با واژه‌ها و گفتار خود، حقیقت‌ها را به نمایش می‌گذارید و قلم شما پر از شگفتی‌ها و زیبایی‌هاست.
درگاه تو قبه معانی
دهلیز تو ذروه مناصب
هوش مصنوعی: در کنار تو، معانی و مفاهیم عمیق وجود دارد و راه ورودی به دنیای بزرگی از مقام‌ها و رتبه‌ها در مقابل تو قرار دارد.
بر خشم تو حلم گشته راجع
بر طبع تو جود گشته غالب
هوش مصنوعی: خشم تو به آرامش تبدیل شده و طبع تو به سخاوت رسیده است.
بر درگه تو فلک مجاور
در خدمت تو ملک مواظب
هوش مصنوعی: در آستانه تو، آسمان در خدمت تو ایستاده و ملائکه مراقب و حامی تو هستند.
بگرفته صدای صیت عدلت
اقطار مشارق و مغارب
هوش مصنوعی: صدای عدالت تو به گوش همه مردم در شرق و غرب دنیا رسیده است.
تدبیر تو در ممالک شرع
آن کرده که زرع را سحائب
هوش مصنوعی: تدبیر و برنامه‌ریزی تو در امور دینی باعث شده است که باران‌های رحمت بر زمین ببارد و زراعت‌ها شکوفا شوند.
دست تو سپهر نوربخش است
کلک تو در او شهاب ثاقب
هوش مصنوعی: دست تو به عنوان منبع نور و روشنی عمل می‌کند و قلم تو مانند یک شهاب در آسمان درخشان است.
در دور تو از شمول عدلت
گشته است تظلم از غرایب
هوش مصنوعی: در اطراف تو به خاطر عدالتت، ظلم و ستم از چیزهای عجیب و غریب رخت بر بسته است.
انفاس تو عدل راست باعث
اقلام تو رزق راست کاتب
هوش مصنوعی: نفس‌های تو به حق، دلیل بر این است که روزی تو به درستی نوشته می‌شود.
در دولت هر چه جز تو ضایع
در مسند هر که جز تو غاصب
هوش مصنوعی: در هر موضوعی که به تو مربوط می‌شود، هیچ چیزی بی‌ارزش نیست و هیچ‌کس دیگری حق اداره امور را ندارد.
جود تو سؤال راست عاشق
عفو تو گناه راست طالب
هوش مصنوعی: سخاوت و بخشش تو برای عاشق، سوالی است که تنها پاسخ آن، عفو و بخشش توست. عاشق در جستجوی چنین پاسخ‌هایی است.
چون بار دهد شعاع رایت
زیبدش ز عین شمس حاجب
هوش مصنوعی: وقتی که پرتو پرچم تو به بار بیفتد، شایسته‌اش می‌سازد که از چشمه‌ی خورشید پوشیده شود.
انصاف تو همچو نور شمس است
یکسان براو همه جوانب
هوش مصنوعی: انصاف تو مانند نور خورشید است که به یک شکل بر همه چیز می‌تابد و در هیچ‌جا تفاوتی قائل نمی‌شود.
دردورتو طائی است طامع
در عهد تو کهرباست جاذب
هوش مصنوعی: دور و بر تو افرادی هستند که در پی منافع خود در کنار تو هستند، همانند کهربا که اشیاء را به خود جذب می‌کند.
قدر تو چو درعلو سفر کرد
بر قله چرخ زد مواکب
هوش مصنوعی: وقتی تو در اوج خود سفر می‌کنی، بر قله آسمان درخشش و نمایش‌های بزرگی از خود نشان می‌دهی.
رعد است ز شیهه وصهیلش
برق است ز آتش حباحب
هوش مصنوعی: صدای رعد مانند صدای اسب‌هایی که در حال دویدن هستند به گوش می‌رسد و نور برق ناشی از آتش به‌منزله‌ی زیبایی و جذابیت خاصی است.
رایت ز مطالع غوامض
دانسته مقاطع عواقب
هوش مصنوعی: با مطالعه عمیق و دقیق بر مشکلات و مسائل پیچیده، حمایت و راهنمایی‌های لازم برای درک نتایج و عواقب به دست می‌آید.
چون تو گهری نکرده تحویل
ز اصلاب بحقه ترائب
هوش مصنوعی: وقتی که تو از دلِ روشن و باارزش به دنیا آمده‌ای، در واقع تو گوهری هستی که از دل سنگ بدل شده‌ای.
فرمان تو باقضا موافق
قدر تو بآسمان مناسب
هوش مصنوعی: فرمان تو با سرنوشت هماهنگ است و تقدیرت به آسمان سازگار است.
نی نی چه مناسب است با تو
آنرا که بود دو قرص راتب
هوش مصنوعی: بیشتر از چیزی که مناسب تو باشد، چیزی وجود ندارد که با تو هماهنگ باشد و مناسب تو باشد.
نه سعد کفایت تو ذابح
نه صبح عنایت تو کاذب
هوش مصنوعی: نه سعدی توانایی او را دارد که تو را سر ببرد و نه صبحی که به تو توجه دارد دروغین است.
خورشید که کدخدا ی چرخست
او مطبخی تراست نایب
هوش مصنوعی: خورشید مانند رئیس و سرپرست آسمان است و کارهایش به نوعی نمایندگی می‌کند.
از هیبت تو است در تب لرز
ارواح اقارب و اجانب
هوش مصنوعی: از قدرت و بزرگی تو است که ارواح نزدیکان و بیگانگان در تلاطم و لرز هستند.
چونانکه ز تیغ صبح صادق
لرزه است فتاده در کواکب
هوش مصنوعی: همچنان که صبح روشن بر اثر تابش خود بر ستاره‌ها لرزه و جنبش می‌اندازد،
الفاظ تو حجت است در شرع
چونانکه نصوص در مذاهب
هوش مصنوعی: کلمات تو در دین دارای اعتبار و استدلال هستند، همان‌طور که متون مقدس در مذاهب مختلف اهمیت دارند.
در ذمت جود تو طمع را
دینی است بدون شرع واجب
هوش مصنوعی: در مورد سخاوت تو، امید و طمعی وجود دارد که نیاز به هیچ قانونی ندارد و واجب است.
تا بی گنهست عمرو مضروب
تا بی سببست زید ضارب
هوش مصنوعی: در این بیت می‌گوید که در زندگی، افرادی هستند که بدون هیچ دلیلی آسیب می‌بینند و در عوض، افرادی هم هستند که بدون هیچ علتی به دیگران آسیب می‌زنند. به نوعی نشان‌دهنده ناعدالتی‌ها و رفتارهای نامناسب در جامعه است.
یکلحظه مباد و خود نباشد
اقبال ز درگه تو غائب
هوش مصنوعی: به یک لحظه هم نباشد و خوش‌شانسی از درگاه تو دور است.
آسوده مباد جان خصمت
یکدم ز تصادم مصائب
هوش مصنوعی: هیچ‌وقت نگذار که در دلت استراحتی برای دشمنانت بیابد، زیرا درد و سختی‌ها همیشه در کمین‌اند.
محروس پناهت از حوادث
معصوم جنابت از نوائب
هوش مصنوعی: پناهگاه تو در برابر حوادث، چیزی است که تو را از مشکلات و فنا محفوظ می‌دارد و تو به خاطر پاکی و معصومیتی که داری، از حادثه‌های ناگوار دور خواهی بود.
ایام ز نعمت تو شاکر
و احرار بخدمت تو راغب
هوش مصنوعی: من در روزگاری که از نعمت‌های تو برخوردارم، شکرگزار و آزاد از قید و بندها و مایل به خدمت به تو هستم.