ایرج میرزاشمارهٔ ۴۴ - در رثای کلنل محمد تقی خان پسیان
دلم به حال تو ای دوست دار ایران سوخت
که چون تو شیر نری را در این کُنام کنند
تمام خلق خراسان به حیرتند اندر
که این مقاتلۀ با تورا چه نام کنند
به چشم مردم این مملکت نباشد آب
و گرنه گریه برایت علی الدوام کنند
مخالفین تو سرمست بادۀ گل رنگ
موافقین تو خون جگر به کام کنند
نظام ما فقط از همّت تو دایر بود
بیا ببین که چه بعد تو با نظام کنند
رسید نوبت آن کز برای خون خواهی
تمام عدۀ ژاندارمری قیام کنند
دروغ و راست همه متهم شدند به جُبن
به هر وسیله ز خود دفع اتهام کنند
مرام تو همه آزادی و عدالت بود
پس از تو خود همه ترویج این مرام کنند
کسان که آرزوی عزت وطن دارند
پس از شهادت تو آرزوی خام کنند
به جسم هیأتِ ژاندارمری روانی نیست
وگر نه جنبشی از بهر انتقام کنند
ترا سلامت از آ« دشت کین نیاوردند
کنون به مدفن تو رفته و سلام کنند
پس از تو بر سر آن میز های مهمانی
پی سلامت هم اصطکاک جام کنند
پس از تو بر سر آن اسب ها سوار شدند
عروس وار در این کوچه ها خُرام کنند
سبیل ها را تا زیر چشم تاب دهند
به قد و قامت خود افتخار تام کنند
خدا نخواسته کاین مملکت شود آباد
وطن پرستان بیهوده اهتمام کنند
از این سپس همه مردان مملکت باید
برای زادن شبه تو فکر مام کنند
سزد که هر چه به هر جا وطن پرست بُوَد
پس از تو تا به ابد جامه مُشک فام کنند
شمارهٔ ۴۳ - کار و بار: ندانم از چه به هر جا که لفظ کار آیدشمارهٔ ۴۵ - رم: یارب این عادت چه می‌باشد که اهل ملک ما
اطلاعات
وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قطعه
منبع اولیه: همراهان گنجور
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
دلم به حال تو ای دوست دار ایران سوخت
که چون تو شیر نری را در این کُنام کنند
هوش مصنوعی: دل من برای تو، ای دوست، به خاطر حال و روزت می‌سوزد که همچون شیر نر، در این محیط ناکارآمد و نامناسب محصور شده‌ای.
تمام خلق خراسان به حیرتند اندر
که این مقاتلۀ با تورا چه نام کنند
هوش مصنوعی: تمام مردم خراسان در شگفتی‌اند که این جنگ و جدال تو را چه نامی بگذارند.
به چشم مردم این مملکت نباشد آب
و گرنه گریه برایت علی الدوام کنند
هوش مصنوعی: اگر در چشم مردم این سرزمین آب نباشد، همیشه برایت گریه و اندوه خواهند داشت.
مخالفین تو سرمست بادۀ گل رنگ
موافقین تو خون جگر به کام کنند
هوش مصنوعی: دشمنانت به خاطر خوشی‌ها و لذت‌های دنیا سرمست و شاداب هستند، در حالی که دوستانت به خاطر مشکلات و سختی‌ها، در دلشان غم و درد را تحمل می‌کنند.
نظام ما فقط از همّت تو دایر بود
بیا ببین که چه بعد تو با نظام کنند
هوش مصنوعی: نظام ما تنها به همت و تلاش تو برقرار بود. بیایید ببینید پس از رفتنت چه بلایی بر سر این نظام آمده است.
رسید نوبت آن کز برای خون خواهی
تمام عدۀ ژاندارمری قیام کنند
هوش مصنوعی: زمانی فرامی‌رسد که برای طلب انتقام، تمامی اعضای ژاندارمری به پا خواهند خاست.
دروغ و راست همه متهم شدند به جُبن
به هر وسیله ز خود دفع اتهام کنند
هوش مصنوعی: در اینجا بیان شده است که هم دروغ و هم راست به ترس و ضعف متهم شده‌اند و هرکدام سعی دارند به هر راهی اتهام را از خود دور کنند و خود را تبرئه کنند.
مرام تو همه آزادی و عدالت بود
پس از تو خود همه ترویج این مرام کنند
هوش مصنوعی: اندیشه و روش تو بر پایه آزادی و عدالت بود، بنابراین از تو انتظار می‌رود که دیگران نیز این ارزش‌ها را ترویج دهند.
کسان که آرزوی عزت وطن دارند
پس از شهادت تو آرزوی خام کنند
هوش مصنوعی: افرادی که برای بزرگداشت و سربلندی کشور خود تلاش می‌کنند، پس از شهادت تو باید آرزوهای خود را کنار بگذارند.
به جسم هیأتِ ژاندارمری روانی نیست
وگر نه جنبشی از بهر انتقام کنند
هوش مصنوعی: جسم پلیس حرکتی ندارد و اگر داشت، برای انتقام عمل می‌کرد.
ترا سلامت از آ« دشت کین نیاوردند
کنون به مدفن تو رفته و سلام کنند
هوش مصنوعی: به تو سلام می‌فرستند، در حالی که دیگر کسی از آن دشت خطرناک به سلامت بازنگشته است و اکنون فقط به مکتبت آمده‌اند.
پس از تو بر سر آن میز های مهمانی
پی سلامت هم اصطکاک جام کنند
هوش مصنوعی: بعد از تو، در مهمانی‌ها بر سر میزها، همه به سلامتی همدیگر نوشیدنی می‌نوشند.
پس از تو بر سر آن اسب ها سوار شدند
عروس وار در این کوچه ها خُرام کنند
هوش مصنوعی: پس از تو، بر روی آن اسب ها سوار شدند و مانند یک عروس در این کوچه ها با وقار و زیبایی قدم می زنند.
سبیل ها را تا زیر چشم تاب دهند
به قد و قامت خود افتخار تام کنند
هوش مصنوعی: سبیل‌ها را به گونه‌ای مرتب کنند که تا زیر چشم بیفتند و به این ترتیب به قد و قامت خود ببالند و افتخار کنند.
خدا نخواسته کاین مملکت شود آباد
وطن پرستان بیهوده اهتمام کنند
هوش مصنوعی: خدا نمی‌خواهد که این کشور آباد شود، وطن‌پرستان تلاششان بی‌فایده است.
از این سپس همه مردان مملکت باید
برای زادن شبه تو فکر مام کنند
هوش مصنوعی: از این به بعد تمام مردان کشور باید برای به دنیا آوردن کسی مانند تو تلاش کنند.
سزد که هر چه به هر جا وطن پرست بُوَد
پس از تو تا به ابد جامه مُشک فام کنند
هوش مصنوعی: هرگز چیزی بهتر از تو و برای تو شایسته نیست، بنابراین پس از تو، هر کسی که به وطن پرستی و عشق به وطن شناخته شود، تا ابد با زیبایی و احترام یاد تو را ارج می‌نهد.