گنجور

بخش ۶ - در معنی اینکه یأس و حزن و خوف ام الخبائث است و قاطع حیات و توحید ازالهٔ این امراض خبیثه می کند

مرگ را سامان ز قطع آرزوست
زندگانی محکم از لاتقنطوا ست
تا امید از آرزوی پیهم است
نا امیدی زندگانی را سم است
نا امیدی همچو گور افشاردت
گرچه الوندی ز پا می آردت
ناتوانی بنده ی احسان او
نامرادی بسته ی دامان او
زندگی را یأس خواب آور بود
این دلیل سستی عنصر بود
چشم جانرا سرمه اش اعمی کند
روز روشن را شب یلدا کند
از دمش میرد قوای زندگی
خشک گردد چشمه های زندگی
خفته با غم در ته یک چادر است
غم رگ جان را مثال نشتر است
ای که در زندان غم باشی اسیر
از نبی تعلیم لاتحزن بگیر
این سبق صدیق را صدیق کرد
سر خوش از پیمانه ی تحقیق کرد
از رضا مسلم مثال کوکب است
در ره هستی تبسم بر لب است
گر خدا داری ز غم آزاد شو
از خیال بیش و کم آزاد شو
قوت ایمان حیات افزایدت
ورد «لا خوف علیهم» بایدت
چون کلیمی سوی فرعونی رود
قلب او از لاتخف محکم شود
بیم غیر الله عمل را دشمن است
کاروان زندگی را رهزن است
عزم محکم ممکنات اندیش ازو
همت عالی تأمل کیش ازو
تخم او چون در گلت خود را نشاند
زندگی از خود نمائی باز ماند
فطرت او تنگ تاب و سازگار
با دل لرزان و دست رعشه دار
دزدد از پا طاقت رفتار را
می رباید از دماغ افکار را
دشمنت ترسان اگر بیند ترا
از خیابانت چو گل چیند ترا
ضرب تیغ او قوی تر می فتد
هم نگاهش مثل خنجر می فتد
بیم چون بند است اندر پای ما
ورنه صد سیل است در دریای ما
بر نمی آید اگر آهنگ تو
نرم از بیم است تار چنگ تو
گوشتابش ده که گردد نغمه خیز
بر فلک از ناله آرد رستخیز
بیم ، جاسوسی است از اقلیم مرگ
اندرونش تیره مثل میم مرگ
چشم او برهمزن کار حیات
گوش او بزگیر اخبار حیات
هر شر پنهان که اندر قلب تست
اصل او بیم است اگر بینی درست
لابه و مکاری و کین و دروغ
این همه از خوف می گیرد فروغ
پرده ی زور و ریا پیراهنش
فتنه را آغوش مادر دامنش
زانکه از همت نباشد استوار
می شود خوشنود با ناسازگار
هر که رمز مصطفی فهمیده است
شرک را در خوف مضمر دیده است

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: سایت علامه اقبال

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مرگ را سامان ز قطع آرزوست
زندگانی محکم از لاتقنطوا ست
هوش مصنوعی: مرگ ناشی از ناامیدی و قطع آرزوهاست، در حالی که زندگی پایدار و محکم به امید و عدم ناامیدی وابسته است.
تا امید از آرزوی پیهم است
نا امیدی زندگانی را سم است
هوش مصنوعی: تا زمانی که امید به آرزوهای مکرر وجود دارد، ناامیدی سم زندگی به حساب می‌آید.
نا امیدی همچو گور افشاردت
گرچه الوندی ز پا می آردت
هوش مصنوعی: ناامیدی مانند گوری است که تو را در خود می‌بلعد، حتی اگر قدرتی قوی مانند الوند داشته باشی، در نهایت از پا می‌افتید.
ناتوانی بنده ی احسان او
نامرادی بسته ی دامان او
هوش مصنوعی: بنده‌ای که از قدرت و لطف او بهره‌مند نیست، در واقع دستش از نعمت‌های او کوتاه است و به نوعی گرفتار و ناامید به نظر می‌رسد.
زندگی را یأس خواب آور بود
این دلیل سستی عنصر بود
هوش مصنوعی: زندگی به خاطر ناامیدی، حالت خواب‌آلودگی به خود گرفته بود و این به خاطر ضعف بنیادهای آن بود.
چشم جانرا سرمه اش اعمی کند
روز روشن را شب یلدا کند
هوش مصنوعی: چشمان دل را با سرمه می‌آراید و روشنایی روز را به تاریکی شب یلدا تبدیل می‌کند.
از دمش میرد قوای زندگی
خشک گردد چشمه های زندگی
هوش مصنوعی: وجود او چنان قوی است که می‌تواند زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و حتی اگر او بخواهد، می‌تواند انرژی و حیات را از موجودات بگیرد و آنها را دچار خشکی کند.
خفته با غم در ته یک چادر است
غم رگ جان را مثال نشتر است
هوش مصنوعی: در زیر چادر، غم به خواب رفته و این غم همچون نشتر، رگ جان را می‌آزارد.
ای که در زندان غم باشی اسیر
از نبی تعلیم لاتحزن بگیر
هوش مصنوعی: ای کسی که در اسارت غم هستی، از پیامبر بیاموز که نگران نباش.
این سبق صدیق را صدیق کرد
سر خوش از پیمانه ی تحقیق کرد
هوش مصنوعی: این یادگیری باعث شد که صدیق به شخصیتی راستین تبدیل شود و از تجربه‌های عمیق خود لذت ببرد.
از رضا مسلم مثال کوکب است
در ره هستی تبسم بر لب است
هوش مصنوعی: رضا مسلم همچون ستاره‌ای در مسیر زندگی می‌درخشد و لبخند به چهره دارد.
گر خدا داری ز غم آزاد شو
از خیال بیش و کم آزاد شو
هوش مصنوعی: اگر خدا را داری، از غم و اندوه رها شو و خود را از افکار مثبت و منفی آزاد کن.
قوت ایمان حیات افزایدت
ورد «لا خوف علیهم» بایدت
هوش مصنوعی: باور و ایمان قوی به تو زندگی و انرژی بیشتری می‌بخشد و باید همیشه به یاد داشته باشی که «ترسی بر آنها نیست».
چون کلیمی سوی فرعونی رود
قلب او از لاتخف محکم شود
هوش مصنوعی: وقتی یک یهودی به سوی فرعون می‌رود، قلب او به دلیل ترسش از او محکم و نیرومند می‌شود.
بیم غیر الله عمل را دشمن است
کاروان زندگی را رهزن است
هوش مصنوعی: ترس از چیزهای غیر از خدا، به کارهای انسان آسیب می‌زند و مانند دزدی است که مسیر زندگی را برای او ناهموار می‌کند.
عزم محکم ممکنات اندیش ازو
همت عالی تأمل کیش ازو
هوش مصنوعی: با اراده قوی به شناخت ممکنات بپرداز و از او تلاش بلندپروازانه را بیاموز.
تخم او چون در گلت خود را نشاند
زندگی از خود نمائی باز ماند
هوش مصنوعی: هرگاه دانه‌ای در خاک تو کاشته شود، زندگی دیگر به خودنمایی نمی‌پردازد.
فطرت او تنگ تاب و سازگار
با دل لرزان و دست رعشه دار
هوش مصنوعی: فطرت او به گونه‌ای است که نمی‌تواند به راحتی با دل نااستوار و دستان لرزان سازگار شود.
دزدد از پا طاقت رفتار را
می رباید از دماغ افکار را
هوش مصنوعی: بیت به این معناست که در اثر خستگی و سختی‌های زیاد، نیروی جسمی و روحی فرد گرفته می‌شود و قدرت تفکر و اندیشه‌اش تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
دشمنت ترسان اگر بیند ترا
از خیابانت چو گل چیند ترا
هوش مصنوعی: اگر دشمن تو ببیند که تو با آرامش و زیبایی در خیابان راه می‌روی، مثل گلی که چیده می‌شود، ممکن است از تو ترسیده و احساس خطر کند.
ضرب تیغ او قوی تر می فتد
هم نگاهش مثل خنجر می فتد
هوش مصنوعی: ضربه‌ی شمشیر او بسیار قوی‌تر است و نگاهش همچون خنجری بر جان می‌نشیند.
بیم چون بند است اندر پای ما
ورنه صد سیل است در دریای ما
هوش مصنوعی: اگرچه ما در زندگی با ترس و نگرانی‌هایی مواجه هستیم که مانند بندی پای ما را بسته است، اما در حقیقت توان و استعدادهای ما به قدری زیاد است که می‌تواند همچون سیلابی در دریای وسیع وجودمان جای گیرد و سرازیر شود.
بر نمی آید اگر آهنگ تو
نرم از بیم است تار چنگ تو
هوش مصنوعی: اگر آهنگ تو ملایم باشد، از ترس است که رشته چنگت به صدا درنمی‌آید.
گوشتابش ده که گردد نغمه خیز
بر فلک از ناله آرد رستخیز
هوش مصنوعی: به آن کافر که پر از درد و غم است، آرامش و کمک بده تا صدای شادی و سرور در آسمان بلند شود و از ناله‌های او قیام و تحول به وجود آید.
بیم ، جاسوسی است از اقلیم مرگ
اندرونش تیره مثل میم مرگ
هوش مصنوعی: ترس، مانند یک جاسوس است که از سرزمین مرگ خبر می‌آورد و درونش تاریک و نامعلوم است، مثل حروف مرگ.
چشم او برهمزن کار حیات
گوش او بزگیر اخبار حیات
هوش مصنوعی: چشم او مانند یک ساحر، همه چیز را تحت تأثیر قرار می‌دهد و زندگی را دگرگون می‌کند. گوش او پیشکش‌کننده‌ی شنیدن خبرهای زندگی است و به او کمک می‌کند تا از وقایع و اتفاقات جدید باخبر شود.
هر شر پنهان که اندر قلب تست
اصل او بیم است اگر بینی درست
هوش مصنوعی: هر نوع ناراحتی یا نگرانی که در دل تو وجود دارد، منبع اصلی آن ترس است، اگر به درستی به آن نگاه کنی.
لابه و مکاری و کین و دروغ
این همه از خوف می گیرد فروغ
هوش مصنوعی: ترس از عواقب باعث می‌شود که انسان به دروغ و نیرنگ روی آورد و رفتارهای بدی از خود نشان دهد.
پرده ی زور و ریا پیراهنش
فتنه را آغوش مادر دامنش
هوش مصنوعی: پرده‌ای که با قدرت و فریب پوشیده شده، به مانند پیراهنی است که در آغوش مادرش، فتنه را به نمایش می‌گذارد.
زانکه از همت نباشد استوار
می شود خوشنود با ناسازگار
هوش مصنوعی: از آنجا که همت و اراده قوی وجود ندارد، انسان در کنار کسانی که با او سازگار نیستند، می‌تواند خوشحال و راضی شود.
هر که رمز مصطفی فهمیده است
شرک را در خوف مضمر دیده است
هوش مصنوعی: هر کس که به راز پیامبر پی برده باشد، در دل خود ترس از شرک و کفر را یافته است.