گنجور

بخش ۱۶ - در بیان معرفت دل گوید

دل چه باشد مخزن اسرار حق
خلوت جان بر سر بازار حق
دل امین بارگاه محرمیست
دل اساس کارگاه آدمیست
دل پذیرفت آنچه عالم برنیافت
دل بدانست آنچه عرش اندر نیافت
بلبل جان را بباغ او نشست
شاهباز معرفت او را بدست
روح قدسی همنشین و در برش
عقل کل خود پاسبانی بر سرش
وصف شیطانی و روحانی در اوست
ملک روحانی و جسمانی در اوست
زورق روحست در آب حیات
سیر او در قعر دریای صفات
گاه انس و گاه قرب و گاه عین
چون فلک گردنده بین الاصبعین
حق نظرها دارد اندر کوی دل
نی بهرچوگان درآید گوی دل
آنکه بر پهلوی چپ خوانی دلش
آن نه دل باشد ولیکن منزلش
در میان نفس و جانش مستقر
آن یکی چون مادر و دیگر پدر
روح تو آبست و نفست همچو خاک
زین دو جوهر زاید این فرزند پاک
سوی هر دو روز وشب گردان بود
نام او قلب از برای آن بود
چون بهر دو جانبش فرماندهیست
در وجودش مسند شاهنشهیست
هرکه او غواص دریای دلست
صدهزاران در معنی حاصلست
گر تو را معنی دل حاصل شود
آن زمان دل در وجودت دل شود
ور در این معنی نداری دسترس
دل مخوانش خانه دیواست و بس
طالبی کاین راه پنهان باز یافت
گوهر کان را در این کان بازیافت
آسمان دل چو آمد دروجود
آفتاب جان در آن تابان نمود

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

دل چه باشد مخزن اسرار حق
خلوت جان بر سر بازار حق
هوش مصنوعی: دل، یعنی چه چیزی که محل پنهان‌سازی اسرار الهی است، در حالی که روح انسان در فضای عمومی و پر هیاهوی دنیا به سر می‌برد.
دل امین بارگاه محرمیست
دل اساس کارگاه آدمیست
هوش مصنوعی: دل مانند محلی امن و مقدس است که احساسات و رازهای انسان در آن جا دارد. همچنین، دل پایه و بنیادی است که کارهای انسانی بر آن استوار است.
دل پذیرفت آنچه عالم برنیافت
دل بدانست آنچه عرش اندر نیافت
هوش مصنوعی: دل چیزهایی را پذیرفته که دیگران نتوانسته‌اند درک کنند و دل همچنین از حقایقی آگاه است که حتی آسمان بالا نیز به آنها دست نیافته است.
بلبل جان را بباغ او نشست
شاهباز معرفت او را بدست
هوش مصنوعی: بلبل عاشق به باغی رفت و در آنجا پرنده‌ای بزرگ و دانا را دید که به او نشان می‌دهد معرفت و آگاهی چه ارزش و زیبایی دارد.
روح قدسی همنشین و در برش
عقل کل خود پاسبانی بر سرش
هوش مصنوعی: روح مقدس در کنار او است و عقل کل به عنوان نگهبانی برفراز او قرار دارد.
وصف شیطانی و روحانی در اوست
ملک روحانی و جسمانی در اوست
هوش مصنوعی: در او صفاتی از شیطان و روح وجود دارد، او ترکیبی از ملکوتی و جسمانی است.
زورق روحست در آب حیات
سیر او در قعر دریای صفات
هوش مصنوعی: روح مانند یک قایق در آب زندگی حرکت می‌کند و در اعماق صفات و ویژگی‌ها غوطه‌ور است.
گاه انس و گاه قرب و گاه عین
چون فلک گردنده بین الاصبعین
هوش مصنوعی: گاه انسان در نزدیکی و صمیمیت است، گاه در حال قرب و نزدیکی با دیگری، و گاه به وضوح و روشنی در کنار هم قرار دارند؛ همانند دو انگشت که در دایره‌ای گردان و در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند.
حق نظرها دارد اندر کوی دل
نی بهرچوگان درآید گوی دل
هوش مصنوعی: حق در دل و عشق است که می‌داند و در کوی دل جلوه می‌کند، نه اینکه هر کس به سادگی بتواند وارد آنجا شود.
آنکه بر پهلوی چپ خوانی دلش
آن نه دل باشد ولیکن منزلش
هوش مصنوعی: شخصی که بر پهلوی چپ می‌خوابد، قلبش واقعاً عاشق نیست، اما در عمیق‌ترین حسرت‌ها و آرزوهایش به جایی وابسته است.
در میان نفس و جانش مستقر
آن یکی چون مادر و دیگر پدر
هوش مصنوعی: در درون هر انسان، دو نیروی مهم وجود دارد که یکی به نوعی مانند مادر و دیگری مانند پدر عمل می‌کند. یکی از این نیروها، هویتی عمیق‌تر و لطیف‌تر دارد و دیگری قدرت و استحکام بیشتری را به ارمغان می‌آورد.
روح تو آبست و نفست همچو خاک
زین دو جوهر زاید این فرزند پاک
هوش مصنوعی: روح تو به مانند آبی است که در حال شکل‌گیری است و نفس تو مانند خاکی است که می‌تواند زندگی به وجود آورد. از این دو جوهر، این فرزند پاک به وجود می‌آید.
سوی هر دو روز وشب گردان بود
نام او قلب از برای آن بود
هوش مصنوعی: نام او به گونه‌ای است که در تمام روز و شب جریان دارد و دل به خاطر آن نام و وجودش دچار چرخش و تحولی است.
چون بهر دو جانبش فرماندهیست
در وجودش مسند شاهنشهیست
هوش مصنوعی: در وجود او، فرماندهی برای هر دو طرف وجود دارد و به همین دلیل، او در جایگاه سلطنت و رهبری قرار دارد.
هرکه او غواص دریای دلست
صدهزاران در معنی حاصلست
هوش مصنوعی: هر کسی که در عمق احساسات و عواطف انسان‌ها کاوش کند، می‌تواند به درک و معانی بی‌نهایتی دست یابد.
گر تو را معنی دل حاصل شود
آن زمان دل در وجودت دل شود
هوش مصنوعی: اگر تو بتوانی معنای دل را درک کنی، در آن صورت دل در وجود تو حقیقت پیدا خواهد کرد.
ور در این معنی نداری دسترس
دل مخوانش خانه دیواست و بس
هوش مصنوعی: اگر در این موضوع به درک و دستیابی نرسیده‌ای، دل خود را به او نخوان؛ چون اینجا، فقط یک خانه خالی و بی‌معناست.
طالبی کاین راه پنهان باز یافت
گوهر کان را در این کان بازیافت
هوش مصنوعی: کسی که در جستجوی حقیقتی پنهان است، باید بداند که در این مسیر می‌تواند به جواهرات و ارزش‌های ناب دست پیدا کند.
آسمان دل چو آمد دروجود
آفتاب جان در آن تابان نمود
هوش مصنوعی: وقتی آسمان دل روشن می‌شود، آفتاب جان در آن می‌درخشد.