گنجور

شمارهٔ ۹ - در مذمت از واعظانی که به فرموده خویش عمل نکنند

ای سخن پرور بلند آواز
که زبان تیز کرده ای و دراز
دست حرص و هوا دراز مکن
دهن ماره آز باز مکن
تا حدیث تو دل پذیر آید
در دل خلق جای گیر آید
واعظانی که منبر دیوند
مستفیدان دفتر دیوند
دیو با دیو مردم است قرین
این سخن گوید آن کند تحسین
جمله گر مند در محبت زر
کیسه ها می برند بر منبر
احمقان کاعتقاد می ورزند
با چنین مردکان همان ارزند
چون زنان شوخ و صورت آرایند
گرمیی در حدیث بنمایند
صورت آراستن ز نامردیست
گرمی کبر وشهوت از سردیست
چون فقاعاز حدیث بر جوشند
نه ز آتش ز برف در جوشند
عمل خوب وانگهی تذکیر
حال باید موافق تقریر نیستی
واعظت چون دهد ز فقر خبر
کوره جامه اش بنگر
گر گدایی کند عمامه بزرگ
از دم او پناه جوید گرگ
از آستین فراخ جان به جهان
که گشاد اژدهای حرص دهان
این همه ریش وجبه ودستار
دام حرص است و مایه پندار
می شناسد حریف خویش ابلیس
می کند دعوتش بدین تلبیس
اهل دل فارغند ازین تزویر
بوی خوش می دهد خبر زعبیر
غرضم زین سخن نه بدگویی
شیوه عاقلان نه بدخویی ست
ست هست مقصود من ازین گفتار
رونق دین احمد مختار
رونق دین او کسی جوید
کاو سخن از برای حق گوید
هر که از منبرش مهراد زر است
از خدا و رسول بی خبر است
هست منبر سریر پیغمبر
تخت او را به احترام نگر
آن گدایی که سیم خواه بود
کی سزاوار تخت شاه بود
لایق تخت شهریار آن است
که در و خوی شهریاران است

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: سید جابر موسوی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای سخن پرور بلند آواز
که زبان تیز کرده ای و دراز
هوش مصنوعی: ای کسی که در سخنوری مهارت داری و زبانت تیز و طویل است،
دست حرص و هوا دراز مکن
دهن ماره آز باز مکن
هوش مصنوعی: به زیاده‌خواهی و خواسته‌های بی‌انتها توجه نکن و به دام‌هایی که به خاطر طمع و هوس ایجاد می‌شوند، نرو.
تا حدیث تو دل پذیر آید
در دل خلق جای گیر آید
هوش مصنوعی: تا زمانی که داستان و سخن تو برای مردم جذاب و دلنشین باشد، در دل آنها جا پیدا خواهد کرد.
واعظانی که منبر دیوند
مستفیدان دفتر دیوند
هوش مصنوعی: واعظانی که در مورد دیوان کم‌خبر یا جاهل صحبت می‌کنند، به دانش‌آموزان نادان کمک نمی‌کنند.
دیو با دیو مردم است قرین
این سخن گوید آن کند تحسین
هوش مصنوعی: افراد هم‌نوع خود را جذب می‌کنند و در کنار هم قرار می‌گیرند. این جمله اشاره به این دارد که افراد مشابه به هم، رفتار و گفتار یکدیگر را تأیید و تمجید می‌کنند.
جمله گر مند در محبت زر
کیسه ها می برند بر منبر
هوش مصنوعی: تمامی انسان‌ها که در عشق ریشه دارند، ثروت و مال خود را به نمایش می‌گذارند.
احمقان کاعتقاد می ورزند
با چنین مردکان همان ارزند
هوش مصنوعی: افراد نادان به چیزهایی باور دارند که ارزش چندانی ندارند، و این باورها آنها را به افرادی مشابه مردان نادان تبدیل می‌کند.
چون زنان شوخ و صورت آرایند
گرمیی در حدیث بنمایند
هوش مصنوعی: زنان با طراوت و زیبا، در صحبت‌هایشان جاذبه و شوقی ایجاد می‌کنند.
صورت آراستن ز نامردیست
گرمی کبر وشهوت از سردیست
هوش مصنوعی: زیبایی و آراستگی ظاهری نتیجه ناپاکی درون است و احساسات پرشور از سردی و خنثی بودن نشأت می‌گیرد.
چون فقاعاز حدیث بر جوشند
نه ز آتش ز برف در جوشند
هوش مصنوعی: وقتی بخاری از یک آتش به وجود می‌آید، ناشی از گرما و شعله است، اما بخار ناشی از برف به دلیل یخ زدن و آب شدن آن است. این نشان می‌دهد که هر چیزی دلیل و حالتی خاص خود را دارد و تنها به یک دلیل به وجود نمی‌آید.
عمل خوب وانگهی تذکیر
حال باید موافق تقریر نیستی
هوش مصنوعی: عمل خوب باید همراه با یادآوری حال باشد و نمی‌تواند فقط بر اساس توضیحات باشد.
واعظت چون دهد ز فقر خبر
کوره جامه اش بنگر
هوش مصنوعی: زمانی که واعظ درباره فقر و مشکلات صحبت می‌کند، به لباس و ظاهر او توجه کن.
گر گدایی کند عمامه بزرگ
از دم او پناه جوید گرگ
هوش مصنوعی: اگر گدایی عمامه‌ای بزرگ بخواهد، حتی گرگ‌ها هم از او به سجده درمی‌آیند و به او پناه می‌برند.
از آستین فراخ جان به جهان
که گشاد اژدهای حرص دهان
هوش مصنوعی: از درون وجود آدمی، چیزی به بیرون می‌آید که مانند اژدهای حرص و طمع، همه چیز را می‌بلعید و به دنیا آزادانه راه می‌یابد.
این همه ریش وجبه ودستار
دام حرص است و مایه پندار
هوش مصنوعی: این ریش و جبّه و دستار، نشانه‌ی حرص و طمع است و موجب ایجاد توهم و خیال‌های باطل در انسان می‌شود.
می شناسد حریف خویش ابلیس
می کند دعوتش بدین تلبیس
هوش مصنوعی: شخصی که در مبارزه با نفس خود است، به خوبی دشمن خود را می‌شناسد و شیطان او را به وسوسه می‌خواند.
اهل دل فارغند ازین تزویر
بوی خوش می دهد خبر زعبیر
هوش مصنوعی: افراد فهمیده و دلسوز از این نیرنگ‌ها بی‌خیال هستند و بوی خوشی از دشواری‌های عالم به مشامشان می‌رسد.
غرضم زین سخن نه بدگویی
شیوه عاقلان نه بدخویی ست
هوش مصنوعی: من هدفم از این صحبت، بدگویی نیست؛ زیرا گفتار عاقلانه به معنای بدگویی نیست.
ست هست مقصود من ازین گفتار
رونق دین احمد مختار
هوش مصنوعی: من از این سخن هدفم گسترش و شکوفایی دین پیامبر گرامی، احمد (ص)، است.
رونق دین او کسی جوید
کاو سخن از برای حق گوید
هوش مصنوعی: کسی که به دنبال رونق و شکوه دین است، باید به خاطر حقیقت سخن بگوید و از روی صداقت عمل کند.
هر که از منبرش مهراد زر است
از خدا و رسول بی خبر است
هوش مصنوعی: هر کسی که از مقام و جایگاه خود به طور خودخواهانه بهره‌برداری کند و فقط به منافع مادی بپردازد، در حقیقت از تعالیم و راهنمایی‌های خدا و پیامبر دور است و آنها را نمی‌شناسد.
هست منبر سریر پیغمبر
تخت او را به احترام نگر
هوش مصنوعی: منبر پیامبر مانند تخت اوست و باید با احترام به آن نگریست.
آن گدایی که سیم خواه بود
کی سزاوار تخت شاه بود
هوش مصنوعی: کسی که به دنبال پول و ثروت باشد، نمی‌تواند شایستهٔ جایگاه و مقام بزرگ همچون سلطنت باشد.
لایق تخت شهریار آن است
که در و خوی شهریاران است
هوش مصنوعی: شخصی که شایسته سلطنت است، باید از نظر ویژگی‌ها و رفتار شبیه پادشاهان باشد و خوی و روحیه‌ای مشابه آنان را دارا باشد.