گنجور

بخش ۲۰ - باب هفتم در همت که کوه را از جای برداشتنست و کام دل از شیرین لبان یافتن و جوانان را وادار بکوشش ساختن

بیا، ای پست همت، این چه سستیست؟
طریق رهروان گرمی و چستیست
حریفان بال همت باز کردند
بر اوج نه فلک پرواز کردند
تو از سستی بصد خواری فتادی
ز پستی در نگون ساری فتادی
بزن دست و ز همت بال بگشا
بروی خود در اقبال بگشا
ز همت سروران را بال دادند
سعادت مندی و اقبال دادند
ز همت سروران را تاج دادند
محمد را شب معراج دادند
ز همت بر سر شیران رود مور
ز همت نوش گردد نیش زنبور
ز همت قطره در جیحون درآید
ز همت ذره بر گردون برآید
رسید این ذره بر خورشید والا
گذشت آن قطره از لؤلؤی لالا
تو هم یک قطره آبی ز آغاز
در آخر ذره خاکی شوی باز
چو ذره محو شو در نور خورشید
چو قطره غوطه زن در بحر جاوید
که بینی جای خود فرق شهان را
بزیر پای خود ملک جهان را
در اول دانه زیر گل درآمد
چو همت داشت آخر بر سر آمد
ز همت کهربا را جذبه ای هست
که که را میکشد بی جنبش دست
چه جای کهربا و جنبش کاه؟
که همت کوه را بردارد از راه

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بیا، ای پست همت، این چه سستیست؟
طریق رهروان گرمی و چستیست
هوش مصنوعی: بیا، ای کسی که اراده‌ات ضعیف است، چرا این‌قدر بی‌خیالی؟ راه رفتن و پیشرفت مستلزم جدیت و نشاط است.
حریفان بال همت باز کردند
بر اوج نه فلک پرواز کردند
هوش مصنوعی: رقیبان با تلاش و اراده، به اوج موفقیت دست پیدا کردند و نه تنها در آسمان، بلکه قادر به پرواز و достиতির به ارتفاعات بالا شدند.
تو از سستی بصد خواری فتادی
ز پستی در نگون ساری فتادی
هوش مصنوعی: تو به خاطر سستی و کم‌جرأتی، به ذلت و پستی دچار شده‌ای و در وضعیت بدی قرار گرفته‌ای.
بزن دست و ز همت بال بگشا
بروی خود در اقبال بگشا
هوش مصنوعی: با تلاش و اراده، به جلو برو و فرصت‌ها را برای خود باز کن.
ز همت سروران را بال دادند
سعادت مندی و اقبال دادند
هوش مصنوعی: به خاطر تلاش و کوشش بزرگان، به انسان موفقیت و خوش شانسی داده شد.
ز همت سروران را تاج دادند
محمد را شب معراج دادند
هوش مصنوعی: به خاطر تلاش و اراده بزرگانی که در کنار او بودند، پیامبر محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در شب معراج، به مقام بلندی دست پیدا کرد و به او عزت و اعتبار بخشیدند.
ز همت بر سر شیران رود مور
ز همت نوش گردد نیش زنبور
هوش مصنوعی: با تلاش و کوشش، حتی موجودی کوچک می‌تواند بر مشکلات بزرگ غلبه کند و از نیش زنبور به نوشی شیرین تبدیل شود.
ز همت قطره در جیحون درآید
ز همت ذره بر گردون برآید
هوش مصنوعی: با تلاش و کوشش، حتی یک قطره آب می‌تواند به دریا بپیوندد و ذره‌ای گرد و غبار می‌تواند به آسمان پرواز کند.
رسید این ذره بر خورشید والا
گذشت آن قطره از لؤلؤی لالا
هوش مصنوعی: این ذره کوچک به خورشید بزرگ و عزیز رسید و آن قطره نیز از مروارید زیبا عبور کرد.
تو هم یک قطره آبی ز آغاز
در آخر ذره خاکی شوی باز
هوش مصنوعی: شما در ابتدا مانند یک قطره آب هستید و در نهایت به یک ذره خاک تبدیل خواهید شد.
چو ذره محو شو در نور خورشید
چو قطره غوطه زن در بحر جاوید
هوش مصنوعی: مانند ذره‌ای که در نور خورشید ناپدید می‌شود، همچون قطره‌ای که در دریا‌ی بی‌پایان غرق می‌شود، خود را تسلیم کن و از خود دور شو.
که بینی جای خود فرق شهان را
بزیر پای خود ملک جهان را
هوش مصنوعی: خود را با قدرت و عزت بالاتری ببین و به یاد داشته باش که بزرگان و شاهان هم زیر پای کسی که در جایگاه خود قرار دارد، می‌توانند باشند. اینجا به نوعی تأکید بر اهمیت و ارزش جایگاه انسانی و قدرت فردی است.
در اول دانه زیر گل درآمد
چو همت داشت آخر بر سر آمد
هوش مصنوعی: در ابتدا، دانه زیر خاک قرار می‌گیرد، اما با پشتکار و تلاش در نهایت به سطح زمین می‌آید و رشد می‌کند.
ز همت کهربا را جذبه ای هست
که که را میکشد بی جنبش دست
هوش مصنوعی: از تلاش و اراده و هوش افراد می‌توان به قدرت جذب آن‌ها اشاره کرد؛ به طوری که می‌توانند دیگران را به خود جلب کنند بدون اینکه حرکتی از خود انجام دهند.
چه جای کهربا و جنبش کاه؟
که همت کوه را بردارد از راه
هوش مصنوعی: چه جایی برای کهربا و حرکت کاه وجود دارد؟ وقتی که اراده کوه می‌تواند از مسیر خود جلوگیری کند.