گنجور

بخش ۱۶

هستی از غیب خویش و از اطلاق
نگذارد چو آفتاب اشراق
متزلزل شود به سوی بعید
یفعل اللّه ما یشا و یرید
متنزل شود علی الترتیب
قضی الامر و النصیب یُصیب
پایهٔ اوّل اشرف و اعلی
دومین از سوم به علم کذا
تا به آن پایه ای که از خسّت
بنهایت رسد نزول سمت
پس از آن سیر در عروج کند
به شرف طیّ آن بروج کند
تا به جایی رسد کزان افضل
نبود حیث کانَ فی الاوّل
گر بفهمی مقاصد قرآن
ثم لا الله را برخوان
پست تر، هر چه دورتر زِ اَحَد
نحن بالذل نعرف الابعد
اوّلین پایه در وجود و بقا
نبود حاجتش به غیر خدا
این مقام عقول و انوار است
بو اگر برده ای سخن زار است
چه فرو خوانمت که بس خامی؟
تو از ایشان شنیده ای نامی
معنی آسان نمی شود حاصل
چه گشاید ز لفظ لاطایل
گفته آن زمرهٔ تمام صفا
حسبنا اللّه ربّنا و کفی
دومین پایه ای که نفسانی ست
در تقوم رهین فوقانیست
لیک در جملهٔ صفات و فعال
بی کم از خود نماید استقلال
سومین پایه با تفاوت قدر
شده بعضی نجوم و برخی بدر
مهوشانِ برازخند، نفوس
که در انظار عالمند عروس
وان ملایک که اهل تدبیرند
هر یکی در دیار خود میرند
همه زین زمره اند تا دانی
جرعه نوشان فیض یزدانی
وان دوم پایه در تقوّم هم
حاجتش با فروتران محکم
این مقام طبایع صور است
دیده ها بازکن که در نظر است
چارمین پایه را چو درنگری
جای بیهوشی است و بی خبری
غیر امکان و قوّه، چیزی نیست
ذوق فعلیت وتمیزی نیست
می پذیرد عطای بالا را
می نماید قبول شیا را

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

هستی از غیب خویش و از اطلاق
نگذارد چو آفتاب اشراق
هوش مصنوعی: هستی به ذات پنهان و بی‌نهایت خود ادامه می‌دهد، مانند خورشید که با نورش همه چیز را روشن می‌کند.
متزلزل شود به سوی بعید
یفعل اللّه ما یشا و یرید
هوش مصنوعی: هرچه خدا بخواهد و اراده کند، انجام می‌شود و دنیا در حال تغییر و تحول است.
متنزل شود علی الترتیب
قضی الامر و النصیب یُصیب
هوش مصنوعی: اگر همه چیز به ترتیب و منظم پیش برود، سرنوشت و قسمت هر شخص به او خواهد رسید.
پایهٔ اوّل اشرف و اعلی
دومین از سوم به علم کذا
هوش مصنوعی: اولین پایه، بهترین و برترین است و دومی از سومی برتری دارد، این به علم مربوط است.
تا به آن پایه ای که از خسّت
بنهایت رسد نزول سمت
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که در مرزهای خساست و بخل، تا جایی که حد و حدود آن به نهایت برسد، نازل می‌شود.
پس از آن سیر در عروج کند
به شرف طیّ آن بروج کند
هوش مصنوعی: پس از آن، حرکت به سوی بالاترین مرتبه آغاز می‌شود و به این ترتیب به فضیلت و مقام‌های عالی دست پیدا می‌کند.
تا به جایی رسد کزان افضل
نبود حیث کانَ فی الاوّل
هوش مصنوعی: تا به جایی برسد که بهتر از آن وجود نداشته باشد، همان‌طور که در ابتدا نیز چنین بوده است.
گر بفهمی مقاصد قرآن
ثم لا الله را برخوان
هوش مصنوعی: اگر مقاصد قرآن را درک کنی، پس باید به خدا ایمان بیاوری و او را پرستش کنی.
پست تر، هر چه دورتر زِ اَحَد
نحن بالذل نعرف الابعد
هوش مصنوعی: هر چه به دورتر از خداوند برویم، احساس حقارت و ذلت بیشتری خواهیم کرد.
اوّلین پایه در وجود و بقا
نبود حاجتش به غیر خدا
هوش مصنوعی: اولین اصول در زندگی و پیوستگی، نیاز نداشتن به چیزهای دیگر به جز خداوند است.
این مقام عقول و انوار است
بو اگر برده ای سخن زار است
هوش مصنوعی: این جایگاه، محل عقل‌ها و نورهاست و اگر کسی از آن دور شده، به حالتی اندوهناک رسیده است.
چه فرو خوانمت که بس خامی؟
تو از ایشان شنیده ای نامی
هوش مصنوعی: چقدر باید با تو صحبت کنم که هنوز نادانی؟ تو فقط نامی از آن‌ها شنیده‌ای.
معنی آسان نمی شود حاصل
چه گشاید ز لفظ لاطایل
هوش مصنوعی: معنا دادن به سخنان پیچیده و بی‌فایده کار راحتی نیست؛ چه‌بسا از کلام بی‌محتوا چیزی به دست نیاید.
گفته آن زمرهٔ تمام صفا
حسبنا اللّه ربّنا و کفی
هوش مصنوعی: آن گروه گفتند که همه چیز پاک و خالص است و ما تنها به خداوند، پروردگارمان، بسنده می‌کنیم.
دومین پایه ای که نفسانی ست
در تقوم رهین فوقانیست
هوش مصنوعی: دومین اصل یا پایه‌ای که به خواسته‌ها و تمایلات انسانی مربوط می‌شود، در مسیری است که به مقام و سطح بالاتری وابسته است.
لیک در جملهٔ صفات و فعال
بی کم از خود نماید استقلال
هوش مصنوعی: اما در تمامی ویژگی‌ها و اعمال، بدون هیچ کاهشی، استقلال خود را نشان می‌دهد.
سومین پایه با تفاوت قدر
شده بعضی نجوم و برخی بدر
هوش مصنوعی: سومین پایه با تفاوتی مشخص به وجود آمده که بعضی ستاره‌ها به حساب آمده و برخی دیگر به عنوان ماه در نظر گرفته شده‌اند.
مهوشانِ برازخند، نفوس
که در انظار عالمند عروس
هوش مصنوعی: زیبایان در حال انتظارند، روح‌هایی که در دیدگاه مردم جلوه‌گرند مانند عروسی زیبا.
وان ملایک که اهل تدبیرند
هر یکی در دیار خود میرند
هوش مصنوعی: فرشتگانی که در کار تدبیر و تدبیر امور هستند، هر کدام در سرزمین خود می‌رانند و از آنجا نمی‌روند.
همه زین زمره اند تا دانی
جرعه نوشان فیض یزدانی
هوش مصنوعی: همه کسانی که از این گروه هستند، در واقع افراد نشسته‌اند که از نعمت‌های الهی بهره‌مند می‌شوند.
وان دوم پایه در تقوّم هم
حاجتش با فروتران محکم
هوش مصنوعی: این بیت بیانگر این است که در معنای اراده و خواسته‌ها، آنچه که فرد به آن نیاز دارد، باید بر اساس اصول و ریشه‌های محکم بنا شود. به عبارت دیگر، نقاط قوت و پایه‌های اساسی باید به خوبی برقرار شوند تا خواسته‌ها و اهداف بتوانند به ثمر بنشینند.
این مقام طبایع صور است
دیده ها بازکن که در نظر است
هوش مصنوعی: به اینجا نگاه کن، اینجا نشان‌دهنده حالت‌های مختلف طبیعت است. چشم‌هایت را باز کن که همه‌چیز در نگاه توست.
چارمین پایه را چو درنگری
جای بیهوشی است و بی خبری
هوش مصنوعی: چهارمین پایه را که نگاه کنی، نشانه‌ای از غفلت و بی‌خبری است.
غیر امکان و قوّه، چیزی نیست
ذوق فعلیت وتمیزی نیست
هوش مصنوعی: هر چیزی که در عالم وجود دارد، به جز قدرت و توانایی، چیزی نیست و این خاصیت انجام کار و تمایز با آنچه قبلاً وجود داشته، وجود ندارد.
می پذیرد عطای بالا را
می نماید قبول شیا را
هوش مصنوعی: به راحتی نعمت‌های الهی را می‌پذیرد و از زیبایی‌های ظاهر و فریب‌های دنیا چشم‌پوشی می‌کند.