در بیت 7 " تو شمع انجمنی یک زبان و یک دل شو، خیال و خوشش پروانه بین و خندان باش، شمع مجلس خود یکزبان و یک دل هست، پس بهتر می‌بود این بیت را با چو شروع می‌کردیم، چو شمع مجلس یک زبان و یک دل شو، و در مصراع بعدی، خیال و کوشش پروانه بین و خندان باش، یا به نوعی، عشقی‌ همچون شمع داشته باش نه پروانه

در بیت 7 " تو شمع انجمنی یک زبان و یک دل شو، خیال و کوشش پروانه بین و خندان باش، شمع مجلس خود یکزبان و یک دل هست، پس بهتر می‌بود این بیت را با چو شروع می‌کردیم، چو شمع مجلس یک زبان و یک دل شو، و در مصراع بعدی، خیال و کوشش پروانه بین و خندان باش، یا به نوعی، عشقی‌ همچون شمع داشته باش نه پروانه

"خیال" و "کوشش" پروانه بین و ...

دگر به صید حرم تیغ بر مکش زنهار!
وزآنچه با دل ما کرده‌ای پشیمان باش
وز آنچه با دل ما: 31 نسخه (801، 803، 813، 819، 821، 822، 823، 824، 825، 843 و 21 نسخۀ دیگر از متأخّر، بسیار متأخّر و بی‌تاریخ) خانلری، عیوضی، نیساری، جلالی نائینی- نورانی وصال، فرزاد، ثروتیان، سایه، خرمشاهی- جاوید
وز آنکه با دل ما: 1 نسخه (807)
وز آنچه با دل من: 2 نسخه (818، 857)
وزان که با دل ما: 1 نسخه (827) قزوینی- غنی
از آنچه با دل ما: 2 نسخه (855، 874)
ازان که با دل ما: 1 نسخه (864)
38 نسخه از جمله 11 نسخۀ کاملِ کهنِ مورّخ دارای غزل 268 و بیت فوق اند.

شرح اشارت حافظ» نوشته‌ی علی اکبر رزاز است...
«زبور در اصطلاح به کتاب داود پیامبر اختصاص دارد، ولی در لغت به معنای هر نوع کتاب حکمت اطلاق شده است.
شاید کتاب داود را بدان جهت زبور نامیده‌اند که شامل حکمت‌های عقلی است. ناصرخسرو گوید:
ای پسر شعر حجت از بر کن که پر از حکمت است همچو زبور
در مفردات راغب اصفهانی آمده است:
به گفته‌ی برخی ، زبور اسم کتابی است که مخصوص حکمت‌های عقلی است و بیان احکامی نکند، در مقابل، کتاب که متضمن احکام شرعی نیز هست و دلیل این سخن آن است که زبور داود متضمن احکام شرعی نیست.(نقل از لغت‌نامه)
از این رو به نظر می‌رسد زبور عشق اضافه‌ی بیانی است و مراد از آن شعر یا نوشته‌ای که نکات عرفانی و حکمت‌های ذوقی را بازگو کند. نواختن نیز به قرینه‌ی زبور، به معنای سرودن و خواندن است.
بنابراین سروده‌های عطار و عراقی و غزلیات جاودانه‌ی مولانا و حافظ را می‌توان زبور عشق نامید.
زبور عشق به احتمال زیاد، برای نخستین بار در ادب فارسی توسط شیخ فریدالدین عطار و در منطق الطیر به کار رفته است و این اصطلاح در بیت حافظ تلمیحی است به خطابه بلبل در جمع مرغانی که به راهنمایی هدهد، به عزم دیدار سمیرغ به کوه قاف سفر می‌کنند:
بلبل شیدا درآمد مست مست وزکمال عشق نه نیست و نه هست
معنیی در هر هزار آواز داشت زیر هر معنی جهانی راز داشت
شد در اسرار معانی نعره زن کرد مرغان را زبان بند از سخن
گفت بر من ختم شد اسرار عشق جمله‌ی شب می‌کنم تکرار عشق
نیست چون داود یک افتاده کار تا زبور عشق خوانم زار زار
در این ابیات می‌بینیم که بلبل شیدا به مثابه‌ی عارفی شوریده حال است که رد عالم جذبه و بی‌خودی به افشای اسرار عشق و معرفت می‌پردازد و چنان با شور و حال سخن می‌گوید که مرغان حاضر در مجلس مسحور کلام او شده و لب از گفت و گو فرو بسته‌اند:
مطرب چه پرده ساخت که در پرده‌ی سماع بر اهل وجد وحال در های و هو ببست(حافظ)
با این همه، بلبل شیدا یاران همسفر را افسرده حال می‌بیند؛ لذا خواستار حریفی پخته و کارآزموده است تا زبور عشق را چنان که باید بر او بخواند و حق مطلب را کاملا ادا کند. با تعمق در ابیات فوق مبهمات بیت حافظ که عبارتند از این که زبور عشق نوازی چیست و چرا این فضیلت تنها به بلبل اختصاص دارد و مرغان دیگر از آن بی‌بهره‌اند.
و این که چرا حافظ خود را بلبل خوش الحان لقب داده و اشعار شورانگیز و رمزآلود خود را، زبور عشق نامیده است. تا حدی روشن می‌شود.
نکته‌ی دیگر این که«هر مرغ» در بیت مورد بحث اشاره به شاعران و گویندگان هم عصر حافظ، چنان که در ابیات زیر، واژه‌ی مرغ به صورت استعاره از شاعر«شخص حافظ» به کار رفته است:
من آن مرغم که هر شام و سحرگاه زبام عرش می‌آید صفیرم
خوش چمنی است عارضت خاصه که در بهار حسن حافظ خوش کلام شد مرغ سخن سرای تو
هر مرغ به دستانی در گلشن شاه آمد بلبل به نواسازی حافظ به غزل گویی

درود و قت بخیر. بنده د حال انجام پژوهشی هستم. در مورد گرمابه و گلستان و ریشه این اصطاح که حضرت حافظ نیز در بیت آغازین به آن اشاه کرده اند نیاز درام تا بیشتر بدانم. اینکه گرمابه و گلستان چه نقشی داشته است در جامعه و چرا این دو کلمه هم نشین شده اند؟ در مورد چرایی همنشینی و معنای هر کدام از نظر جامعه شناختی هر بزرگواری اظهار نظر فرماید، سپاسگزارم.

سلام رفیق
من یه آدم امی ام
یعنی حرفای اون شکلی بلد نیستم ,
ولی هم ایرانیان و هم اسلام تاکید به پاکیزگی دارن ,
اصلا حدیث هست که : النظافة من الایمان ,
و خوب خودت بهتر میدونی که قدیما هر خونه ای واسه خودش حمام نداشت ,
و باید می رفتن گرمابه
حریف هم کلمه عجیبیه معناهای متفاوتی داره
اینجا یعنی همراهی ,
حافظ میگه همیشه برو گرمابه , و چون قبل گرمابه گفته بود خانه , پس منظورش از گلستان نمیتونه خونواده باشه,
باید منظورش بین مردم و توی جامعه بودن باشه,
خب خودتم میدونی که آدم بوگندو رو کسی دوس نداره
اما یه نکته ای هم هست که اینجا منظورش از گرمابه پاکیزه کردن روحه
چون مصراع قبل از رفیقی و شفیقی و درستی حرف زده

دوستان، ممنون می شم اگر می دانید، بفرمایید منظور از گرمابه و گلستان دراین شعر، دقیقا یعنی چه؟ و آیا همراهی در خانه و گرمابه و گلستان، شرط رفیق شفیق بودن از منظر جضرت حافظ است؟!!!
آخه گرمابه؟ واقعا مشتاقم بدونم چرا

زهرای گرامی
اگر رفیق شفیقی درست پیمان باش
حریف خانه و گرمابه و گلستان باش
منظور از یارِ گرمابه و گلستان که حافظانه اش شده :
حریف خانه و گرمابه و گلستان ، به مانای رفیق و همراه بودن در تمام حالات و همه جا ، در غم و شادی، رنج سختی و خوشی ست
یار غار هم به همین ماناست

درود بر همه‌ی بزرگواران و ادب‌دوستان.
بسیار سپاسگزار خواهم شد اگه بزرگی، معنی مصرع دوم از بیت دوم را بفرماید. "مگو که خاطر عشاق گو پریشان باش"

نوید جان
شکنج زلف پریشان به دست باد مده
مگو که خاطر عشاق گو پریشان باش
مگو ، مگو { راضی نباش } ، آرزوی پریشانی خاطر عاشقان را نداشته باش
هرگز مباد که خاطر عشاق را پریشان بخواهی
{ شکنج زلف به دست باد پریشان کردن ، همانست که خاطر عشاق را }

درود بر محسن جان. سپاس بی‌کران

معانی لغات غزل (273)
رفیق شفیق : دوست مهربان .
حریف : همدم، همراه، یار، همکار، هم حَرف .
حُجره : خانه، اطاق مدرسه .
شِکَنج : چین و شکن .
گو، پریشان باش : بگذار پریشان باشد .
خاطر : فکر، ضمیر، دل .
گرت هواست : اگر آرزوی داری، اگر میل داری .
زَبور : کتاب داوود پیامبر که با آواز خوش می خواند، مَزامیرِ داوود .
زَبور نواز : زبور خوان .
زبور عشق : (اضافه تشبیهی) عشق به زبور تشبیه شده .
نوگل : گل تازه، کنایه از معشوق برگزیده .
طریق خدمت : راه خدمتگزاری .
آئین بندگی : مقررات خدمتگزاری .
صید حرم : صیدی که در محدوده حرم زندگی می کند و در دسترس و مستظهر به حمایت صاحب خود است .
نظر بازی : چشم چرانی، نگاه کردن در خوبان و تماشای محبوبان .
شیوه نظر : طرز نگاه کردن، روشِ نگریستن .
نادر : بی همتا، کم نظیر .
حیران : شگفت زده ، سرگشته و حیران .
معانی ابیات غزل (273)
1) اگر دوست مهربانی هستی به پیمان خود پای بند و درخانه و گرمابه و گلزار با دوستت همراه و همدل باش .
2) چین و شکن زلف پریشان را به دست نسیم مسپار و مگو که (راضی مشو که) دل عاشقان پریشان باشد .
3) اگر آرزوی همنشینی با خضر پیامبر را داری مانند آب حیات از چشم اسکندر به دور باش .
4) کارِ هر مرغی نیست که ترانه عاشقانه و سرود و مَزامیر داوودی را بخواند. بیا و گل من باش تا چون بلبل برایت غزل خوانی کنم .
5) از برای خدا، ارائه طریق خدمت و راه و رسم و مقررات خدمتگزاری را به خود ما واگذار و تو سلطان ما باش (تا بتوانیم به نحو احسن خدمتگزار باشیم) .
6) بعد از این بر روی صیدی که د رمحدوده حرم و در پناه توست شمشیر مکش و از این کار برحذر و از رفتاری که با ما کرده یی پشیمان باش .
7) تو به مانند آن شمعی می مانی که همه مجلس را روشن نگاه می دارد، پس به مانند شمع، یکدل و یکزبان بوده و اندیشه و همّت پروانه خود را در نظر گیر و از این فداکاری شادمان باش .
8) نهایت دلبری و زیباترین شیوه دلستانی در شیوه صحیح نگاه کردن در زیبایان است. پس در طرز نگریستن ( و تشخیص) خود چنان باش که از ممتازان دور و زمانه باشی .
9) حافظ، چه کسی تو را مجبور کرده که جمال پرستی کرده و سرگشته شوی خاموش باش و از جور و ستمی که محبوب به تو روا می دارد این همه ناله و زاری مکن .
شرح ابیات غزل (273)
وزن غزل : مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لان
بحر غزل : مجتثّ مثمّن مخبون اصلم مُسبغ
*
از انجایی که منظور اصلی از شرح غزل های حافظ، رسیدن به نحوه تفکّر و برداشت صحیح از مشخصات اخلاقی و کشف ویژگی ها و عکس العمل های او در طول زندگی است، با رسیدن به این غزل که یکی از گویاترینِ این عوامل است، جای آن دارد که تا آنجا که سبب تطویل کلام نشود، درباره آن سخن گفته شود :
عاقبت پس از سال ها کشمکش و رقابتی که بین حافظ و بد اندیشان و رقیبان جریان داشت و منجر به تبعید او شد، روزی فرا رسید که شاعر به شهر و دیار خود برگشت .
خوانندگان محترم نباید دچار توهم شده و حافظ با شهرت و عظمت امروزی را ، در آن زمان د رخیال خود مجسم کنند بلکه باید به یک آزاده مرد فاضل و عارف و شاعر و زیرک و با شخصیت بیندیشند که با همفکران و یارانی چند کارگزاری دستگاه حکومتی را داشته و شخصی از لحاظ طرز تفکر، قائم بالذات و از لحاظ امور مادّی و معیشتی، نیازمند بوده و یک چند به سبب این که چرا محافظه کاری نمی کند ، چرا متظاهر و سیاسمتدار نیست، چرا دل و زبانش با هم یکی است و بالاخره چرا به اربابان ریاکارِ طریقت و شریعت می تازد مورد قهر و غضب حاکم وقت بوده و او به تازگی از تبعید باز گشته است .
این شاعر و کارگزار حکومتی، خواهی نخواهی در بازگشت خود از شاه و وزیر دیدار می کند و ما میخواهیم بدانیم که در این جلسه ملاقات بین طرفین چه سخن هایی ردّ و بدل شده است؟
اگر صورت مجلس آن جلسه در اختیار ما نیست! شاعر باهوش، مختصر این دیدار را در غزل بالا آورده و ما می توانیم به ایهامات این غزل توجه کرده و گوینده آن را چنانکه باید و شاید باز شناسیم :
1- در بیت اول شاعر خطاب به شاه شجاع در کمال صراحت و شجاعت پیشنهاد می کند که اگر تو دوست یکرنگی و مایل به ادامه دوستی با من می باشی باید درست پیمان باشی. باید رفیق حجره و گرمابه و گلستان باشی یعنی نباید زیر عهد و قول خود بزنی و همین که خَرَت از پل گذشت دوستان وهمراهان خود را به یکباره از یاد ببری .
2- باید تشکیلات اداری و حکومتی را به دست دوستان فاقد صلاحیت نسپرده و نباید از این که دوستان و اطرافیان تو پریشان احوال و آزرده خاطر می شوند، بی تفاوت باشی.
3- اگر مایلی که شخصیت و مقام تو چنان باشد که بعداً تو را به مانند خضر نبی یاد کنند باید از قدّاره بندهایی مانند اسکندر دوری گزینی و دوست و دشمن خود را بشناسی .
4- مرغی که انجیر می خورد و یا آواز می خواند نوک و حنجره اش با سایر مرغان تفاوت دارد. بیا و حرف و نصیحت بشنو و از این به بعد در کنار این دوستدار و این بلبل غزلخوان راه و رسم غزلخوانی و شیوه مردم داری را بیاموز.
5- آیین نامه و مقرّرات و طرز و نحوه کار کارگزاران و تدوین مقررات امور دولتی چیزی نیست که تو شخصاً مستبدانه و با امر و نهی از زیر دستان بخواهی. بیا و از برای خدا از این سیاست غلط دست بردار و اینگونه امور را به دوستان مطمئن و مجربِّ خود واگذار و خود به کار سلطنت بپرداز .
6- از این پس عهد کن که کبوتر حرم را صید نکنی و از کارهای ناشایستی که با من کرده یی قلباً پشیمان باش و سعی کن دیگر تکرار نشود .
7- تو حکم شمعی را داری که تمام زوایای مجلس را به یک میزان روشن می کند. بنابراین مانند شمع با یک زبانِ روشن و نورانی، روشنی بخش انجمن باش .
8- کمال معرفت در آن است که انسان پایان کار خود را با نظر عمیق خود بنگرد و راه از چاه بازشناسد بنابراین سعی کن در سیاست کشورداری کاری کنی که از نادران دوران به شمار آیی .
9- حافظ، اصلاً چه کسی به تو گفت که دنبال این کارها بروی تا این همه رنج و غم و محنت نصیب تو شود. دست بردار و به راه خود برو .
بیش از این احتیاج به شرح و بسط نیست و هر ساده دلی با تطبیق این ایهامات با ظاهر ابیات غزل، می تواند گوینده آن را کماهو حقّه بشناسد اینک این سخن پیش می آید که آیا به چنین گفته هایی و با این همه مضامین شگفت آور، می شود تنها به ذکر نام غزل عاشقانه اکتفا کرد؟ آیا می توان گوینده آن را که علاوه بر فضل و کمال و ادب و معرفت تا این درجه به دقایق امور کشورداری بصیر و واقف است یک شاعر مدّاح شاه شجاع نام نهاد؟ آیا شخصیّتِ مشابه دیگری مانند او را ما در طول تاریخ ادب فارسی خود سراغ داریم؟
شرح جلالی بر حافظ – دکتر عبدالحسین جلالی

-..-..-
شکَنجِ زُلفِ پَریشان بِدَست باده مَده
مگو که خاطرِ عشّاق گو پَریشان باش
"حافظ"
در یافتن و از پیِ آن ره‌ یافتن و تنها پُرسش این است که از و به کدام سو و تابِ کجا. ما با جامِ جانِ مان یادِ جهان را در نوشِ جان و مزّه‌ می‌کَشیم، که تَر بیش‌‌َش گَس و تلخ است و نیش نیز.
این فرایند بیش از آن که تِشنگی بِنِشاند خود در ذوقِ مُشتاقی‌ و مَهجوری‌ست.
____
.
حال فرضِ زبانِ آتش و چالِ چاه بُگذاریم، او بیش از آنکه در رَفع باشد در وَجدِ آرزومندی و شوقِ مستیِّ خویش است و اینک هر چه چال تَر شورانگیز تَر، بیش تَر سر کَش تَر ، تا بدان جا که جان در سرِ این کار و بار خواهد داد.
___
.
در آرزومندی ز کُپّه‌ی تَش و چالِ چاه به پایمالِ یاالله بِدَر رَویم و بُگذریم و به سامان و رونقی تابِ دورها نازیم، آری به اندریِّ خیالِ خلوتِ بانگی که پژواک‌َش درآن پُشت و پسِ بَرگ است، نزدیک تَر، حالا، شُد، او جیرجیرکِ نالان و گرفتاری‌ست که در کارسازیِّ مُهنّا، مُهیّایِ یاری‌ست، براستی وی‌اَش جز باد چه سر دارد، یا دو قَدم آن وَر تر، وین یاسِ دمِ بَختِ شاداب را بِبین جز رَنگ و بوی چه در یادِ دامنِ خویش پِنهان‌ بُرد، و تا تاریخ، وین کوژپُشتِ پیرِ مادرزادِ ما ایران، جز زردیِّ ترس و چَنگ که به هَزاران چِله و نو روز نَگَشت، چه بَر یادِ دامنِ پاک‌ دارد؟! و‌ همه این پُر حرفی ها وَز پی این روان گشت که؛
(وَز) آن چه با دِلِ ما کرده‌ای پشیمان باش
"حافظ"
__
.
اگر زبان، قلم‌رُو و پهنه‌ی حروف و لُغات باشد و شیدی چون حافظ پادشاهِ تاج‌بَرِ آن، که هست، وَز آن خیالی تخت‌تَر چه دیده‌ای، جز یاد.
و شاهکارِ او در اینجاست که در خاطرِ یاد، این تناقض را پُر رَنگ و نشان می‌کُند، آری گِله از آن نیست که چه کرده‌ای، بل‌که چه نکرده‌ای، چه در دَست داشتی و نَکوشیدی،
بَری داشتی و سری و رَنگی و رُخی و از آن سو شدی، و خُلاصه‌اش. (وَزین بودیّ‌و وَزان شُدی)
.
این خون که موج می‌زند اندر جگر تُرا
در کارِ رنگ و بویِ نِگاری نمی‌ کُنی
"حافظ"
.
.
تا باز چه اندیشه کُند رایِ صوابت
"حافظ"
.
.
(و آدمی چیست، جز پریشانیِّ یاد به اندک‌‌ بادی)
.
.
تو شمعِ اَنجُمنی یِکزَبان و یِکدِل شو
خیال و کوششِ پَروانه بین و خندان باش
"حافظ"
__
.
رویِ رَنگین را به هر کَس می‌نماید همچو گُل
ور بِگویم باز‌ پوشان باز‌ پوشانَد ز من
"حافظ"
در‌ آنکه شمع به مجلسیّ و محفلی و انجمنی چَشم‌روشنی همه است، تردیدی نیست، امّا پُرسش او بُنیادی تر ز این حرف‌هاست، او می‌داند که شمع در بیرون و رُخِ خود یک زبان و یک دِل دارد و همه را به یک چشم نِگَه می‌کُند و در پی‌اش آن که، براستی تو شمعِ انجمنی؟! و این بَرِ تو عیب و کاست نیست؟! تو پسِ آن که پیرامون به عیان می‌بینی، تنها خیال و کوششِ منِ پروانه نمی‌بینی که پَر سوخته‌‌ی تو‌اَم و در این جانبازیِّ ما اَقلَّش لبِ بی تفاوت داری و حدَّش لبِ خندان‌بَر.
[ بر اثرِ آتش‌بِجانی، لبِ شمع چون دهانی چال می‌اُفتد و خندان نیز هم) و (حافظِ یار) این را بر خود گرفته است] همه عمر.
.
.
گر چو شمعش پیش میرم بر غمم خندد چو صُبح
ور بِرنَجم خاطرِ نازُک بِرَنجاند ز من
"حافظ"
.
.
دوستان جان داده‌ام بهرِ دهانَش بنگرید
کاو به‌چیزی مُختصر چون باز می‌ماند ز من
"حافظ"

اگر رفیق شفیقی درست پیمان باش
حریف خانه و گرمابه و گلستان باش
بنظر می رسد مخاطبِ ابتدایِ غزل سالک یا انسانِ عاشقی باشد که پس از آگاهی و کسبِ معرفتِ نسبی تمایل به جذبِ دیگرانی را در خود احساس می کند که در بی خبریِ محض بسر می برند و اشتیاق دارد با شفقت و دلسوزی رسمِ رفاقت را بجای آورده، دستِ اطرافیان و رفقایِ خود را گرفته و بسوی عرفان و طریقتِ عاشقی رهنمون گردد، حافظ او را از این کار برحذر می دارد و پند داده، می فرماید اگر شقیق و مُشفِق یا دل نگرانِ دوستان هستی بهتر است خود نسبت به وفایِ به عهدِ الست درست پیمان بوده و با کوششِ مستمر سعی کنی به آن به درستی وفا کنی تا بطور کامل به عشق زنده گردی، در اینصورت است که رفقایِ گرمابه و گلستانت بدون اینکه تحولِ درونیِ خود را آشکار کنی به تغییرِ احوالِ تو پی برده و رشد و کمالت را در می یابند و ناخودآگاه بر آنان تاثیر می گذاری، چنانچه مولانا می فرماید "از قرین بی قول و گفت و گوی او   خو بدزدد دل نهان از خویِ او". در مصراع دوم حریف یعنی هم پیاله و حافظ در ادامه به چنین سالکی توصیه می کند در خانه با خودت هم پیاله شو یعنی که در خفا و به تنهایی بدور از چشمِ دوستان و رفقا به نوشیدنِ شرابِ عشق و کسبِ معرفت مشغول باش و در گرمابه و گلستان بدونِ ابرازِ چگونگیِ نوشیدنِ شراب به زندگیِ روزمره خود مشغول  باش و با رفقا به گرمابه برو و در گلستان به تفریح و تفرج با آنان بپرداز، درواقع می فرماید سالک نباید خود را تافته جدابافته بداند و با نگاه از بالا سعی در تغییرِ دوستان و اطرافیان داشته باشد، بلکه بایستی با آنان هم زیستی داشته باشد اما بر خود تمرکز نموده و پنهانی به کارِ معنوی و نوشیدنِ شراب بپردازد.
شکنجِ زلفِ پریشان به دست باد مده
مگو که خاطر عشاق، گو پریشان باش

شکنجِ زلف در اینجا یعنی زیبایی و نیکویی هایی که سالک با همین مقدار شراب نوشیدنِ پنهانی موفق به کسبِ آنها شده است اما این زیبایی ها هنوز نظم نیافته و بواسطه ی افکارش پریشان و آشفته هستند، حافظ می‌فرماید این زیبایی های آشفته ات را به دستِ باد مده، یعنی قصدِجلوه گری نکن و زیبایی هایِ نسبیِ بدست آمده را بر کسی آشکار نکن، که اگر چنین کنی ممکن است آن زیبایی ها را بر باد داده و از دست بدهی، در مصراع دوم حافظ ادامه می دهد این کارِ خود را توجیه نکن و مگو نمایشِ این زیبایی بخاطرِ عشاق و راهنماییِ ایشان است تا اشتیاقِ آن دوستان را برانگیخته و در طریقتِ عاشقی وارد کنی، بلکه تو بگو این کار بخاطرِ پریشان باشیِ ( دلواپس بودنِ) خودت است و اینکه قصد داری خود را بیان کنی و در معرضِ دیدِ دیگران قرار داده و بگویی بیایید مرا تماشا کنید که در سلوکِ معنوی چقدر زیبا شده ام.

گرت هواست که با خضر همنشین باشی
نهان ز چشم سکندر چو آب حیوان باش
 خِضر سَمبلِ انسانِ عاشقی ست که دلش به عشق زنده شده، به آبِ حیات دست یافته و در نتیجه جاودانه شده است و سالکِ عاشقِ حقیقی نیز در هوا و آرزویِ یافتنِ این آب و جاودانگی یا پیوستن به خضر و هم نشینی با اوست، اسکندر نیز در پیِ آبِ حیات بود اما بوسیلهٔ ذهن، یعنی آبِ حیاتی را جستجو می کرد که در این جهان به جاودانگی رسیده، نامیرا شود تا لابد به ویرانی و کشتارِ بیشتر بپردازد، حافظ در ادامه ی توصیه به سالکِ مورد نظر می فرماید اگر واقعاََ هوایِ این را داری که شکنج و زیباییِ بدست آمده ی زلفِ خود را بسامان کنی و به آبِ حیات دست یافته و همنشینِ خضر گردی پس خود را از چشمِ اسکندرهایِ زمانه که دیدی جسمانی داشته و می خواهند در این جهان از طریقِ ذهن و بدست آوردنِ چیزها به سعادتمندی و خوشبختی برسند پنهان کن آنچنان که آبِ حیات خود را از اسکندرِ مقدونی پنهان می نمود، پس‌تو نیز آبِ حیات باش و خود را در معرضِ دیدِ چنین انسان هایی قرار نده. کنایه از اینکه اگر اسکندرهایِ این زمان تو را که به جرعه ای آبِ زندگانی دست یافته و زیبا شده ای ببینند و همنشینِ تو گردند آنگاه همین اندک آبِ حیاتِ تو را نیز به یغما خواهند برد. مولانا نیز چه زیبا سروده است که؛

چو بی صورت تو جان باشی، چه نُقصان گر نهان باشی

چرا در بندِ آن باشی که واگویی پیامی را

زبور عشق نوازی نه کار هر مرغیست
بیا و نوگل این بلبل غزل خوان باش
در اینجا حافظ خود و عارفانی چون مولانا را زبور عشق نواز میخواند که می توانند نغمه هایِ عشق را همچون داوود با آهنگی خوش بر زبان جاری کنند و این کار هر مرغی نیست، یعنی فقط بلبلانِ نغمه سرایی همچون حافظ هستند که با چنین پیامهای عارفانه و عاشقانه میتوانند عشق را در دلها زنده کنند ، پس تو ای سالکِ عاشق هوسِ مرغ بودن را رها کن و بیا نو گلِ حافظ باش تا با بهره بردن از این عشق نوازی و نغمه سرایی های بی نظیرِ حافظ هر روز شکوفاتر شده، از پریشانی و دلواپسیِ دوستان بِدَر آیی و به سامان گردی. مولانا نیز در این رابطه خطاب به چنین سالکی می فرماید؛

ترکِ معشوقی کن و کن عاشقی     ای گمان کرده که خوب و فایقی

ای که در معنی ز شب خامُش تری    گفتِ خود را چند جویی مشتری؟
طریق خدمت و آیین بندگی کردن
خدای را که رها کن به ما و سلطان باش

پس حافظ به سالکی که هنوز در آغازِ راه است توصیه می کند و او را به خداوند قسم می دهد تا طریقِ خدمتِ به مردمان را که رسم و آیینِ بندگی کردن است به حافظ و بزرگانی که زبانِ حق شده اند و می توانند زبورِ عشق را به زیبایی نواخته یا بخوانند واگذار کند، سالکانِ طریقت می توانند با نوشیدنِ شراب در نهان خانه و بهره گیری از نغمه هایِ داوودی سلطنت کنند، باشد که روزگاری همچون حُکما و عرفا به عشق زنده و با بدست آوردنِ آبِ حیات همنشینِ خضر شوند و آنگاه شاید بتوانند پیغامهایِ زندگی را ( بِلا تشبیه) به زیباییِ غزلهایِ حافظ برخوانند و ساقیِ رفیقان و اطرافیانِ خود باشند. مولانا نیز در ابیاتی چند با توصیه به خاموشیِ سالکانی که غوره نشده احساسِ مویزی می کنند به این مطلب پرداخته است از  جمله؛

انصتوا  یعنی که آبَت را بِلاغ    هین تلف کم کن که لب خشک است باغ

انصتوا  بپذیر خاموش باش      چون زبانِ حق نگشتی گوش باش

بنظرِ نگارنده این سطور مخاطبِ بیتِ "دگر به صیدِ حرم تیغ بر مکش...." زندگی یا حضرتِ دوست است و به همین لحاظ پیش از بیتِ تخلص که پاسخ به درخواستِ حافظ است جای می گیرد.

تو شمعِ انجمنی یکزبان و یکدل شو

خیال و کوششِ پروانه بین و خندان باش

پس حافظ خطاب به پوینده راهِ عاشقی که توصیه او را پذیرفته و سراپا گوش به نغمه هایِ داوودیِ حافظ توجه می کند می فرماید اگر آنچه را بر زبان داری در دل نیز همان را داشته باشی یعنی صادقانه طیِ طریق کنی بدان که خواه ناخواه شمعِ انجمن خواهی شد و رفقا گردِ تو جمع خواهند شد تا از پرتوی نورت بهرمند گردند، باز هم مولانا در بیتی به تبیینِ این مطلب می پردازد؛

تو دهان را چو ببندی، خمُشی را بپسندی    کشش و جذبِ ندیمان نگذارند خموشت

یعنی پس از وصل و جاری شدنِ آبِ حیات بر فکر و عملِ سالک است که بی نیاز از بیانِ خود، رفقا و ندیمان جذبِ او شده و همچون پروانه در گردِ شمعِ وجودِ عارفِ سالک می چرخند تا از انرژی و نورش بهرمند گردند. حافظ در مصرع دوم ادامه می دهد پس از آن است که پروانه ها یا رفقا و اطرافیان را می بینی که خیالِ وصل و لقایِ حضرتِ دوست را دارند و در این راه کوشش می کنند، پس آنگاه با دیدنِ کوششِ آنها خندان و شادمان خواهی شد.

کمالِ دلبری و حُسن در نظر بازیست

به شیوه ی نظر از نادرانِ دوران باش

در ادامه بیتِ قبل می فرماید اما با نظر بر پروانه هایی که گردِ وجودِ عارف می گردند او می تواند به دیده نظر به آنان بنگرد و با حیرت زیباییِ خداوند را در رخسارِشان تشخیص دهد و این نظر بازی ست که می تواند به کمالِ و زیباییِ هرچه بیشترِ عارف بینجامد چرا که حدِ نهایتی برای افزایشِ حُسن وجود ندارد، در مصراع دوم می فرماید پس آنگاه است که عارفِ سالک با شیوه ی نظر و شهودِ توأم با حیرت به عالی ترین مراتبِ معرفت دست یافته و همچون حافظ از نوادرِ دوران و مرغی گردد که زبورِ عشق نوازی از عهده او برآید.

دگر به صیدِ حرم تیغ بر مکش، زنهار

وزآن که با دلِ ما کرده ای پشیمان باش

همهٔ رفیقانِ گرمابه و گلستان و دیگرانی که سالک قصدِ تغییرِ آنها را دارد به چشمِ او که دام گسترده است صید می آیند و او نیز همچون زاهدان  تیغ بر آنان کشیده و احتمالن با جبر و تهدید قصدِ شکارشان را کرده است تا به زور به بهشت وارد کند،  حافظ که پیش از این نیز در بیتِ چهارم از غزلِ شمارهٔ ۴ می فرماید: "به خلق و لطف توان کرد صید اهل نظر / به بند و دام نگیرند مرغ دانا را" او را از این کار نیز برحذر می دارد چرا که زاهدان یک بار پیش از این در حقِّ حافظ چنین کرده اند و نه تنها نتیجه بخش نبوده،‌ بلکه این صیدِ حَرَم را بسویِ طریقتِ عاشقی سُوق داده است که علی القاعده سالکِ زاهد باید از این کارِ خود پشیمان باشند. در حقیقت همهٔ انسان ها صیدِ حرمِ خداوندی هستند و  حافظ معتقد است هم او ست که صیدِ خود را به هر صورتی که صلاح بداند درمی یابد،‌ پس صیدِ حرم را به اهلِ حرم سپرده و صیادی را رها کنید.

 خموش حافظ و از جورِ یار ناله مکن

تو را که گفت که در رویِ خوب حیران باش؟

پس سروشی غیبی پاسخ می دهد که حافظا خاموش باش و بیش از این از جورِ یار یا دردِ عشقِ حضرتِ معشوق ناله و گلایه مکن، آیا بیاد نداری که خود گفتی کمالِ دلبری و رسیدن به حُسن و زیبایی در نظر بازی ست و خود خواستی که به این شیوه ی نظر و حیرانی از نادرانِ دوران باشی، پس چرا خداوند نباید این نادره ی دوران را به تیغِ عشق صید کند؟ درواقع اگر نمی خواستی چه کسی به تو اجازه داد و گفت که در رویِ خوب و زیبا حیران باش و بر تجلیِ خداوند با همه صفاتش در رخسارِ شمع هایِ انجمن نظر کن  ؟

متاسنانه همواره با نظرات غیر کارشناسی روبرو هستیم.اساتید هم بجای اینکه مشکل اصلی این دوستما را مطرح کنند برای هم هندوانه باز می کنند و خودستایی.
آقای ماهان عزیز شما در گام اول می بایست بتوانید مسراعی هم وزن حافظ بگویید و سپس خیال جایگزینی آن را در سر بپرورید.
"چو شمع مجلس یک زبان و یک دل شو" نمی تواند در مسراع بعدی
"خیال و کوشش پروانه بین و خندان باش" را بپذیرد.
وزن را می توانید با استفاده از ابزاری که کنجور در اختیار شما گذاشته است بیاموزید.
توفیق شما روز افزون

به نظرم برای رفیق گرمابه بد نیست قسمت آخر منطق الطیر و فرمایش ابوسعید را در نظر داشته باشیم ، رفیق گرمابه معمولا اسرار آدم را می داند و عریان ترین حالت انسان را نظاره کرده در گلستان هم که روز خوشی و تفرج است

این غزل را استاد مهدی نوریان خیلی خوب شرح کرده‌اند:

https://shaareh.ir/jamejahannama12/

این غزل را "در سکوت" بشنوید

چقدر زیبا و استادانه درس میدهد خواجه شیرازی راه رسیدن به فطرت الهی، و یکی شدن با انسان کامل، هربیت از بیتی دگر زیباتر، به گونه ای که نوانستم یک بیت را انتخاب کنم و در پایان بنویسم

تشکر از برگ بی برگی مثل همیشه عالی 

استفاده کردم

دلتون پراز نورالهی

در بیت :

زبور عشق نوازی نه کار هر مرغی ست

بیا و نوگل این بلبل غزلخوان باش

بنا به تناسب  داوود( صاحب زبور)  با سلیمان ، انتظار این است که قافیه ، سلیمان باشد.....مثلا : بیا و همنفس هدهد سلیمان باش.

نظر شخصی است...و شاید در نسخه های دیگر یافت شود.

تو شمع انجمنی یک زبان و یکدل شو

خیال و کوشش پروانه بین و خندان باش.

 میتوان گفت خیال و کوشش سرمایه های سالکان راه حق هستند.

برخی عرفا از هجران ابدی سخن میگویند و اینکه آدمی هیچگاه به وصال حق تعالی نخواهد رسید .
بدون شک هر انسانی با دعا و نیایش و اعمال صالح به قرب حق تبارک و تعالی می‌رسد و این قرب هم درجاتی دارد اما وصال با قرب متفاوت است.
شاید آنچه سالک را در راه سیر معنوی قوت می‌بخشد همین خیال وصال آن یار یگانه باشد و این سودای سربالا(به قول مولانا)سالک راه حق را به کوشش  وا میدارد.
گر چه وصالش نه به کوشش دهند
هر قدر ای دل که توانی بکوش
پس خوش است که آدمی خیال وصال را در سر بپروراند و پا در راه گذاشته  و حق را بطلبد .
گر دولتِ وصالت خواهد دری گشودن
سرها بدین تَخَیُّل بر آستان توان زد
حافظ

لنگ و لوک و خفته شکل و بی ادب
همچنان می غیژ و حق را میطلب
مولانا

اگر رفیق شفیقی درست پیمان باش
حریف خانه و گرمابه و گلستان باش(۲۷۳)
اگر دوستی دلسوز هستی، بر پیمان محبت باش! همه جا همراه باش چه در خانه، حمام یا گلستان(خانلری: حریف حجره)
۲- موهای پریشانم را به دست باد نسپار تا آشفته شود، پریشانی خاطر عاشقان را به سخره نگیر!
۳- اگر هم‌نشینی خضر و جاودانگی(پیوستگی حال خوش) را می‌خواهی، همانند چشمه جاودانگی از اسکندر جانت(ثروت و قدرت) دور باش!
۴-هر پرنده‌ای نمی‌تواند زبور عشق* بنوازد و نغمه‌سرایی کند، بیا و نوگلی برای این بلبل عاشق باش!
*کتاب داود نبی که به صورت سرود می‌خواندند و مزامیر ج مزمور بهترین سرودهای یهودیان و مسیحیان است.
۵- تو سرور و‌ معشوقی! به خاطر خدا این طریق خدمت را رها کن و در جایگاه سلطانی قرار گیر!
۶- بر دلم که مقیم حریم امن عشق شده است، دیگر شمشیر نکش! زین پس از نامهربانی با این دل پشیمان باش!
۷- تو شمع فروزنده انجمن هستی(نقطه تمرکز عاشقان)چون شمع یک زبان و یکدل باش(یکپارچه آتشین) به نهایت کوشش و خیال پروانه عاشق نگاه کن و خشنود باش!
۸-نهایت عشق و زیبایی در نظربازی و گره خوردن نگاه‌‌هاست در این شیوه از یگانه‌های زمان باش!
۹-دیگر سکوت کن حافظ و از ستم معشوق شکوه نکن! که گفت که حیران زیبارویی شوی؟!
آرامش و پرواز روح

 پیوند به وبگاه بیرونی

✅ شرح بیت‌به‌بیت غزل ۲۷۳ حافظ

بیت ۱

اگر رفیقِ شفیقی، درست پیمان باش / حریفِ خانه و گرمابه و گلستان باش

✦ اگر رفیقی صمیمی و راستین هستی، در پیمان خود استوار بمان؛ و هم‌نشین و همراه در خانه، گرمابه و گلستان باش (یعنی در همهٔ احوال و مکان‌ها وفاداری خود را نشان بده).

بیت ۲

شِکَنجِ زلفِ پریشان به دستِ باد مده / مگو که خاطرِ عشّاق، گو پریشان باش

✦ زلفِ پریشان خود را به باد مسپار تا بیشتر آشفته نشود؛ و راضی نشو که دل عاشقان  پریشان باشد (بر آتش دل آنان دامن مزن).

بیت ۳

گَرَت هواست که با خِضْر هم‌نشین باشی / نهان ز چشمِ سِکندر چو آبِ حیوان باش

✦ اگر آرزو داری که هم‌نشین خضر شوی (نماد جاودانگی و هدایت)، باید چون آب حیات از چشم اسکندر پنهان باشی (یعنی خلوت‌گزینی و رازپوشی اختیار کن).

بیت ۴

زبورِ عشق‌نوازی نه کارِ هر مرغی است / بیا و نوگلِ این بلبلِ غزل‌خوان باش

✦ سرودن و نواختن زبورِ عشق کار هر بی سرو پایی نیست؛ بیا و معشوق تازه‌روی این بلبل غزل‌خوان (حافظ) باش.

بیت ۵

طریقِ خدمت و آیینِ بندگی کردن / خدای را که رها کن، به ما و سلطان باش

✦ آیین بندگی و خدمت را رها کن، به خدا سوگند! در به ما  رندان و آزادگان،بسپار و توفق پادشاهی کن 

بیت ۶

دگر به صیدِ حرم تیغ برمکش، زنهار / وز آن که با دلِ ما کرده‌ای، پشیمان باش

✦ دیگر به قصد شکار در حریم عشق تیغ مکش (کنایه از خون‌ریزی و جفا در حریم عشق)؛ و از آن رفتاری که  با دل ما کرده‌ای، ابراز پشیمانی کن.

بیت ۷

تو شمعِ انجمنی، یک‌زبان و یک‌دل شو / خیال و کوشش پروانه بین و خندان باش

✦ تو که همچون شمع، فروغ‌بخش انجمنی، با یگانگی و صفا رفتار کن؛ و به همت و تلاش پروانه‌ها بنگر و شاد باش.

بیت ۸

کمالِ دل‌بری و حُسن در نظربازی است / به شیوهٔ نظر، از نادرانِ دوران باش

✦ کمال زیبایی و دلبری در نظربازی و عشقبازی است؛ پس در این هنر چنان باش که از نادران و یگانه‌های دوران شمرده شوی.

بیت ۹

خموش حافظ و از جورِ یار ناله مکن / تو را که گفت که در رویِ خوب، حیران باش

✦ ای حافظ! خاموش باش و از ستم یار شکایت مکن؛ چه کسی به تو گفته بود که باید در روی زیبارویان حیران و دل‌باخته باشی؟

⬅️ خلیل شفیعی، مدرس زبان و ادبیات فارسی

پیوند به وبگاه بیرونی

✅ نگاه دوم: عناصر برجستهٔ غزل ۲۷۳ حافظ

بیت ۱

«اگر رفیق شفیقی، درست پیمان باش / حریف خانه و گرمابه و گلستان باش»

✦ آغاز غزل با شرط اخلاقی؛ «رفیق شفیق» همراه صمیمی است و شرط آن «درست پیمان بودن». هم‌نشینی با الفاظ «خانه، گرمابه، گلستان» نشانهٔ صداقت و همراهی در همهٔ موقعیت‌های زندگی، از خلوت شخصی تا جمع دوستانه.

بیت ۲

«شِکَنجِ زلف پریشان به دست باد مده / مگو که خاطر عشاق، گو پریشان باش»

✦ «زلف پریشان» استعاره از دلبری و آشوبگری. شاعر از معشوق می‌خواهد دل عاشقان را به بازی نگیرد. تقابل میان «زلف پریشان» و «خاطر پریشان» آرایهٔ مراعات نظیر دارد و مضمون بیت، خواهش برای حفظ آرامش دل‌های عاشقان است.

بیت ۳

«گَرَت هواست که با خضر هم‌نشین باشی / نهان ز چشم سکندر چو آب حیوان باش»

✦ تلمیح به داستان خضر و آب حیات. معشوق یا سالک اگر خواهان هم‌نشینی با خضر است، باید پنهان و فروتن باشد، همچون آب حیات که از چشم سکندر دور ماند. پیوند میان اسطورهٔ ایرانی (سکندر) و روایت اسلامی (خضر).

بیت ۴

«زبور عشق نوازی نه کار هر مرغی است / بیا و نوگل این بلبل غزل‌خوان باش»

✦ استعارهٔ «زبور عشق» به معنای سرود عاشقی. شاعر هنر عاشقانه را به همه نمی‌دهد، بلکه آن را ویژهٔ خود می‌داند. ترکیب «بلبل غزل‌خوان» بازتابی از شخصیت حافظ است که خود را بلبلِ گلستانِ عشق می‌بیند.

بیت ۵

«طریق خدمت و آیین بندگی کردن / خدای را که رها کن، به ما و سلطان باش»

✦ طنز اجتماعی و انتقاد رندانه: حافظ خدمت حقیقی را برای خدا می‌داند، اما در عین حال به معشوق یا مخاطب توصیه می‌کند  همان «سلطان» باشد. ترکیب دوگانهٔ «خدای را» و «سلطان» نمایانگر تضاد ظاهر و باطن.

بیت ۶

«دگر به صید حرم تیغ برمکش، زنهار / وز آن که با دل ما کرده‌ای پشیمان باش»

✦ لحن هشدار و پرخاش. «تیغ برکشیدن بر صید حرم» کنایه از جسارت و حرمت‌شکنی. شاعر از معشوق می‌خواهد از گذشتهٔ خود که دل عاشق را آزرده، پشیمان باشد. تضاد میان «حرم» (جای امن) و «تیغ» (خشونت) برجسته است.

بیت ۷

«تو شمع انجمنی، یک‌زبان و یک‌دل شو / خیال و کوشش پروانه بین و خندان باش»

✦ تصویر زیبا: معشوق به شمع تشبیه شده که باید همدل و یک‌زبان باشد. پروانه نماد عاشق جان‌باخته است. شاعر از معشوق می‌خواهد با لبخند به فداکاری پروانه (عاشق) بنگرد. تقابل «شمع» و «پروانه» از تصاویر اصلی ادبیات غنایی.

بیت ۸

«کمال دلبری و حسن در نظربازی است / به شیوهٔ نظر، از نادران دوران باش»

✦ مضمون عرفانی و عاشقانه: «نظربازی» هنر دیدن و دیده شدن است. عاشق و معشوق در بازی نگاه به اوج دلبری می‌رسند. ترکیب «نادران دوران» تأکید بر یکتایی و بی‌همتایی معشوق دارد.

بیت ۹

«خموش حافظ و از جور یار ناله مکن / تو را که گفت که در روی خوب، حیران باش»

✦ پایان غزل با خطاب به خود شاعر. لحن پندآمیز: «خموش باش و شکایت نکن». تقابل «ناله کردن» با «خموش بودن» و پرسش طعنه‌آمیز «تو را که گفت…؟» به غزل لحنی انتقادی و طنزآمیز می‌دهد.

⬅️ خلیل شفیعی، مدرس زبان و ادبیات فارسی

پیوند به وبگاه بیرونی