گنجور

شمارهٔ ۷

واعظی گفت در این ماه که ماه رجب است
توبه کردن نه عجب توبه شکستن عجب است
گفتمش ماه رجب گرچه مه توبه بود
فصل گل نیز مه باده و شور و شغب است
سبب توبه و عشرت چو بهم گرد آیند
جنگ خیزد ز دو سو چون دو مخالف سبب است
کار ترجیح باجماع همه باده کشان
بکف ساقی زیبا رخ دیبا سلب است
می حرام است و رجب نیز بود ماه حرام
می در این ماه چه نوشی طرب اندر طرب است
مه خور داد مه پارسی و ماه رجب
عربی جنگ دو مه جنگ عجم با عرب است
آن قوی پنجه دانا فکن از جا کندار
پور و قاص و وگر زاده معدی کرب است
نی که می خوردن خور دادمه آمد واجب
روز در ماه رجب داشتن ار مستحب است
ساعتی فارغ از اندیشه اگر یکنفس است
خلوتی خالی از اغبار اگر یکوجب است
خوشتر از مملکت روی زمین سر بسر است
بهتر از سلطنت دور زمان روز و شب است
کنیت و نام و لقب باده انگوری را
سیصد و شصت فزونتر بلسان عرب است
خندریس است و عجوز است و سلاف است و رحیق
ابنه الکرم و ابوالعشره و بنت العنب است
واندگرها که فزون است ز تعداد و شمار
برخی از جمله نبشته بکتاب ادب است
سیصد و شصت بود چون شمری در مه و سال
هر چه در دور فلک گردش روز است و شب است
چون بهر روز بود شرط خرد باده زدن
باده را نیز بدین گونه شمار لقب است
گر همه سال به یک نام بخوانی می را
الحق انصاف توان داد که دور از ادب است

اطلاعات

وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

واعظی گفت در این ماه که ماه رجب است
توبه کردن نه عجب توبه شکستن عجب است
هوش مصنوعی: واعظی می‌گوید در این ماه رجب که ماهی پر برکت است، توبه کردن کار نیکی است. اما آنچه شگفت‌انگیز و ناپسند است، شکستن توبه و بازگشت به گناهان است.
گفتمش ماه رجب گرچه مه توبه بود
فصل گل نیز مه باده و شور و شغب است
هوش مصنوعی: به او گفتم که هرچند ماه رجب ماه توبه و بازگشت به سوی خداست، اما این ماه همچنین زمانی برای لذت بردن از گل‌ها و شادی‌ها و هیجان زندگی نیز هست.
سبب توبه و عشرت چو بهم گرد آیند
جنگ خیزد ز دو سو چون دو مخالف سبب است
هوش مصنوعی: زمانی که توبه و خوشی در کنار هم قرار می‌گیرند، تضاد و درگیری از دو طرف به وجود می‌آید، زیرا هر یک از این دو حالت به نوعی با دیگری در مخالفت است.
کار ترجیح باجماع همه باده کشان
بکف ساقی زیبا رخ دیبا سلب است
هوش مصنوعی: کار اصلی و مهم در دنیا، به توافق و جمع‌نظر تمام باده‌نوشان واگذار شده است و آن کار، در دستان ساقی زیبای خوش‌چهره قرار دارد.
می حرام است و رجب نیز بود ماه حرام
می در این ماه چه نوشی طرب اندر طرب است
هوش مصنوعی: شراب نوشیدنی ممنوع است و رجب هم ماهی است که در آن، نوشیدن شراب جایز نیست. اما در این ماه، شراب چه لذتی دارد و چقدر شادابی و نشاط به همراه می‌آورد!
مه خور داد مه پارسی و ماه رجب
عربی جنگ دو مه جنگ عجم با عرب است
هوش مصنوعی: در این بیت به مبارزه‌ای بین دو فرهنگ یا دو زبان اشاره می‌شود. یکی نشان‌دهنده فرهنگ پارسی و دیگری نمایان‌گر فرهنگ عربی است. این تقسیم به‌نوعی نشان‌دهنده تضاد و رقابت بین دو هویت فرهنگی است که در تاریخ وجود داشته‌اند. در واقع، یک نوع تمایز و درگیری بین دو گروه با پیشینه‌های مختلف فرهنگی در قالب شاعری بیان شده است.
آن قوی پنجه دانا فکن از جا کندار
پور و قاص و وگر زاده معدی کرب است
هوش مصنوعی: آن که قدرت و دانایی دارد، می‌تواند حتی از جای خود بپرد و با نیرو و اراده‌اش بر obstacles فائق آید، در غیر این صورت، مانند کسانی خواهد بود که به‌سادگی می‌توانند از بین بروند.
نی که می خوردن خور دادمه آمد واجب
روز در ماه رجب داشتن ار مستحب است
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که در روزهای خاصی از ماه رجب، خوردن نی (نوعی گیاه) واجب می‌شود، و در عین حال برای دیگر روزها ممکن است خوردن آن مستحب باشد. به عبارت دیگر، اهمیت و جایگاه خوردن این گیاه در زمان‌های مشخصی تاکید شده است.
ساعتی فارغ از اندیشه اگر یکنفس است
خلوتی خالی از اغبار اگر یکوجب است
هوش مصنوعی: اگر به مدت یک ساعت بدون فکر و اندیشه باشی، خلوتی که از هر گونه آلودگی و افکار غیرضروری خالی باشد، بی‌نظیر است.
خوشتر از مملکت روی زمین سر بسر است
بهتر از سلطنت دور زمان روز و شب است
هوش مصنوعی: بهتر از همهٔ نقاط جهان و هر سلطنتی، زندگی در سرزمین خود است که در آن روز و شب به خوبی سپری می‌شود.
کنیت و نام و لقب باده انگوری را
سیصد و شصت فزونتر بلسان عرب است
هوش مصنوعی: در زبان عربی، تعداد واژه‌هایی که به باده انگوری اشاره دارند، بیشتر از سه‌صد و شصت است.
خندریس است و عجوز است و سلاف است و رحیق
ابنه الکرم و ابوالعشره و بنت العنب است
هوش مصنوعی: او چهره‌ای خندان دارد و پیر زنی است که با خوشه‌های انگور، شراب خوشمزه‌ای را ارائه می‌دهد و همچنین به او لقب مادر می‌دهد که نیکو و پربار است.
واندگرها که فزون است ز تعداد و شمار
برخی از جمله نبشته بکتاب ادب است
هوش مصنوعی: افرادی هستند که از نظر تعداد بیشترند، اما برخی از آنها نامشان در کتاب ادب ذکر شده است.
سیصد و شصت بود چون شمری در مه و سال
هر چه در دور فلک گردش روز است و شب است
هوش مصنوعی: سیصد و شصت به مانند دوره‌ای است که در آن ماه و سال گردش می‌کنند، همان‌طور که روز و شب به دور فلک می‌چرخند.
چون بهر روز بود شرط خرد باده زدن
باده را نیز بدین گونه شمار لقب است
هوش مصنوعی: هر گاه به خاطر عقل و خرد، نوشیدن شراب مجاز باشد، پس باید معیاری مشخص برای آن نیز تعیین کرد و به این ترتیب، نوشیدن شراب به عنوان یک موضوع خاص و با اهمیت تلقی می‌شود.
گر همه سال به یک نام بخوانی می را
الحق انصاف توان داد که دور از ادب است
هوش مصنوعی: اگر هر سال با یک نام شراب بنوشی، به راستی انصاف می‌توان داد که این کار دور از آداب و سنن است.