گنجور

بخش ۸۳ - اصل نهم

بدان که کبر و خویشتن بزرگی صفتی مذموم است و به حقیقت خصمی است با حق عزوجل که کبریا و عظمت وی را سزد و بس. و بدین سبب اندر قرآن مذمت بسیار است جبار و متکبر را، چنان که گفت، «کذلک یطبع الله علی کل قلب متکبر جبار» و گفت، «و قد خاب کل جبار عنید». و گفت از زبان موسی (ع)، «انی عذت بربی و بربکم من کل متکبر لا یومن بیوم الحساب» و رسول (ص) گفت، «اندر بهشت نشود کسی که اندر دل وی مقدار یک حبه یا یک خردل کبر باشد». و گفت، «کس باشد که بزرگ خویشتنی پیشه گیرد تا آنگاه که نام وی اندر جریده جباران نویسند و همان عذاب به وی رسد که به ایشان».

و اندر خبر است که سلیمان (ع) دیو و پری و مرغان و مردم همه را بفرمود تا بیرون ایند. دویست هزار آدمی و دویست هزار پری گرد آمدند. باد وی را برگرفت و تا به نزدیک آسمان برد تا آواز ملایکه و تسبیح ایشان بشنید و بر زمین فرو برد تا به قعر دریا برسید. آنگاه آوازی شنید که اگر یک ذره کبر بودی در دل سلیمان وی را به زمین فرو بردیمی پیش از آن که بر هوا بردیمی.

و رسول (ص) گفت، «متکبران را اندر قیامت چنان کنند که بر صورت موران در زیر پای خلق افتاده باشند از خواریی که باشند به نزدیک حق تعالی». و گفت، «اندر دوزخ وادیی است که آن را هبهب گویند. حق است بر خدای تعالی که متکبران را و جباران را آنجا فرود آورد». و سلیمان (ع) گوید که گناهی که با آن هیچ طاعت سود ندارد کبر است.

و رسول (ص) گفت که حق تعالی ننگرد اندر کسی که جامه بر زمین کشد بر سبیل تکبر و خرامیدن به فخر. و گفت، «یک بار مردی همی خرامید و جامه فخر پوشیده به خویشتن فرو نگریست. حق تعالی وی را به زمین فرو برد و هنوز می شود تا به قیامت». و گفت، «هرکه بزرگ خویشتنی کند و اندر زمین بخرامد و خدای تعالی وی را بیند پس روز قیامت خدای را بیند با خویش به خشم».

و محمد بن واسع یک بار پسر را دید که همی خرامید. وی را آواز داد و گفت، «دانی که تو کی ای؟» مادرت را به دویست درم خریدم و پدرت چنان است که اندر میان مسلمانان هرچند چون وی کمتر باشد بهتر باشد». و مطرف بن محمد مهلب را دید که همی خرامید. گفت، «یا بنده خدای، خدای تعالی این چنین رفتن را دشمن دارد». گفت، «هان مرا نمی دانی؟» گفت، «دانم. اول آبی گنده، آخر مرداری رسوا، اندر میانه حمالی پلید».

بخش ۸۲ - فصل (هرکار که برای ثواب است باید خالص خدای را بود): بدان که هرچه طاعت است چون نماز و روزه، اخلاص اندر وی واجب است و ریا حرام، اما آنچه مباح است اگر خواهد که از آن ثواب یابد، هم اخلاص واجب است. مثلا چون اندر حاجت مسلمانی سعی کند برای ثواب باید که غرض خویش درست است و از وی شکر و مکافات و هیچ چیز چشم ندارد. و همچنین هرکه تعلیم کند، اگر به مثل توقع از شاگرد که از پی فراشود و خدمت کند، عوض طلب کرد و ثواب نیابد، اما اگر هیچ خدمت توقع نکند ولیکن وی خدمتی کند اولیتر آن بود که قبول نکند. اگر کند چون مقصود نبوده است ظاهر آن بود که آن ثواب حبطه نشود، چون متعجب نباشد بر آن اعراض او از خدمت اگر اعراض کند، اما اهل حزم از این حذر کرده اند.بخش ۸۴ - فضیلت تواضع: رسول (ص) گفت، «هیچ کس تواضع نکرد که خدای عزوجل او را عزی نیفزود. و گفت، «هیچ کس نیست که نه بر سر وی لگامی است به دست دو فرشته. چون تواضع کند لگام بر بالا کشند و گویند بارخدایا وی را برکشیده دارد و اگر تکبر کند فرو کشند و گویند بارخدایا فرود همگنانش دار» و گفت، «خنک آن کس که تواضع کند نه از بیچارگی و نفقه کند مالی که جمع کرده است نه در معصیت و رحمت کند بر بیچارگان و مخالطت دارد با حکیمان و عالمان».

اطلاعات

منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بدان که کبر و خویشتن بزرگی صفتی مذموم است و به حقیقت خصمی است با حق عزوجل که کبریا و عظمت وی را سزد و بس. و بدین سبب اندر قرآن مذمت بسیار است جبار و متکبر را، چنان که گفت، «کذلک یطبع الله علی کل قلب متکبر جبار» و گفت، «و قد خاب کل جبار عنید». و گفت از زبان موسی (ع)، «انی عذت بربی و بربکم من کل متکبر لا یومن بیوم الحساب» و رسول (ص) گفت، «اندر بهشت نشود کسی که اندر دل وی مقدار یک حبه یا یک خردل کبر باشد». و گفت، «کس باشد که بزرگ خویشتنی پیشه گیرد تا آنگاه که نام وی اندر جریده جباران نویسند و همان عذاب به وی رسد که به ایشان».
هوش مصنوعی: بدان که خودبزرگ‌بینی و تکبر همواره ویژگی منفی و ناپسندی است و در واقع مقابله و دشمنی با خداوندی است که شایسته بزرگی و عظمت است. به همین دلیل، در قرآن بر افرادی که جبار و متکبر هستند بسیار سرزنش شده است. برای مثال، خداوند می‌فرماید «خداوند بر هر قلب متکبر و جبار مهر می‌زند» و «همه جباران سرکش شکست می‌خورند». همچنین از زبان موسی (ع) نقل شده که «من از پروردگارم و پروردگار شما به هر متکبری که به روز حساب ایمان ندارد، پناه می‌برم». پیامبر (ص) نیز بیان کرده که کسی که در دلش حتی به اندازه یک دانه خردل هم تکبر باشد، وارد بهشت نخواهد شد. او همچنین می‌فرماید که هر کس بخواهد خود را بزرگتر از آنچه که هست نشان دهد، به گونه‌ای خواهد بود که نامش در لیست جباران نوشته شود و عذاب مشابه آن‌ها به او خواهد رسید.
و اندر خبر است که سلیمان (ع) دیو و پری و مرغان و مردم همه را بفرمود تا بیرون ایند. دویست هزار آدمی و دویست هزار پری گرد آمدند. باد وی را برگرفت و تا به نزدیک آسمان برد تا آواز ملایکه و تسبیح ایشان بشنید و بر زمین فرو برد تا به قعر دریا برسید. آنگاه آوازی شنید که اگر یک ذره کبر بودی در دل سلیمان وی را به زمین فرو بردیمی پیش از آن که بر هوا بردیمی.
هوش مصنوعی: در روایت آمده است که سلیمان (ع) به تمامی دیوان، پری‌ها، پرندگان و انسان‌ها فرمان داد تا به خارج بیایند. دویست هزار نفر انسان و دویست هزار پری جمع شدند. باد او را بلند کرد و تا نزدیک آسمان برد تا صدای ملایکه و تسبیح آن‌ها را بشنود و سپس او را به زمین بازگرداند تا به عمق دریا برسد. در آنجا صدایی شنید که اگر تنها یک ذره از کبر در دل سلیمان بود، پیش از آنکه به آسمان برود، او را به زمین می‌فکند.
و رسول (ص) گفت، «متکبران را اندر قیامت چنان کنند که بر صورت موران در زیر پای خلق افتاده باشند از خواریی که باشند به نزدیک حق تعالی». و گفت، «اندر دوزخ وادیی است که آن را هبهب گویند. حق است بر خدای تعالی که متکبران را و جباران را آنجا فرود آورد». و سلیمان (ع) گوید که گناهی که با آن هیچ طاعت سود ندارد کبر است.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند که متکبران در روز قیامت به طور خفت‌بار و خوار مانند مورچه‌ها زیر پاها قرار خواهند گرفت، از آن رو که نزد خداوند عزت و احترام نخواهند داشت. همچنین اشاره کردند که در دوزخ وادی‌ای وجود دارد به نام "هبهب" که خداوند متکبران و جباران را آنجا خواهد فرستاد. سلیمان (ع) نیز گفت که هیچ گناهی وجود ندارد که مانع از سود بردن از طاعت باشد، به جز تکبر.
و رسول (ص) گفت که حق تعالی ننگرد اندر کسی که جامه بر زمین کشد بر سبیل تکبر و خرامیدن به فخر. و گفت، «یک بار مردی همی خرامید و جامه فخر پوشیده به خویشتن فرو نگریست. حق تعالی وی را به زمین فرو برد و هنوز می شود تا به قیامت». و گفت، «هرکه بزرگ خویشتنی کند و اندر زمین بخرامد و خدای تعالی وی را بیند پس روز قیامت خدای را بیند با خویش به خشم».
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند که خداوند به کسی که با تکبر و خودبزرگ‌بینی بر روی زمین قدم می‌زند، نگاهی نمی‌کند. او همچنین گفت: «روزی مردی با تکبر قدم می‌زد و لباس‌های زیبا به تن داشت و به خود می‌نگریست. خداوند او را به زمین فرو برد و همچنان در عذاب خواهد بود تا روز قیامت». پیامبر فرمودند: «هرکس خود را بزرگ بشمارد و با ناز روی زمین راه برود، خداوند او را در روز قیامت به خشم خواهد دید».
و محمد بن واسع یک بار پسر را دید که همی خرامید. وی را آواز داد و گفت، «دانی که تو کی ای؟» مادرت را به دویست درم خریدم و پدرت چنان است که اندر میان مسلمانان هرچند چون وی کمتر باشد بهتر باشد». و مطرف بن محمد مهلب را دید که همی خرامید. گفت، «یا بنده خدای، خدای تعالی این چنین رفتن را دشمن دارد». گفت، «هان مرا نمی دانی؟» گفت، «دانم. اول آبی گنده، آخر مرداری رسوا، اندر میانه حمالی پلید».
هوش مصنوعی: محمد بن واسع یک بار پسری را دید که با حالتی خاص و خرامان حرکت می‌کرد. او به پسر گفت: «می‌دانی تو کیستی؟ مادرت را به قیمت دویست درم خریدم و پدرت هم به گونه‌ای است که هرچند در میان مسلمانان کم باشد، بهتر است.» سپس مطرف بن محمد مهلب را دید که نیز به همین شکل قدم می‌زد. به او گفت: «ای بنده خدا، خداوند این نوع راه رفتن را دوست ندارد.» مطرف جواب داد: «آیا مرا نمی‌شناسی؟» محمد بن واسع گفت: «می‌شناسم. ابتدا آب بد بو، و در نهایت رسوایی، و در میانه، باربری پلید.»