بدان که نماز ستون دین مسلمانی است و بنیاد دین است و پیشرو همه عبادتهاست و هرکه این پنج نماز فریضه به شرط خویش و به وقت به جای آورد عهدی است وی را با حق تعالی که در امان و حمایت آن باشد، چون از کبایر دست بازداشت هر گناه دیگر که به روی رود این نماز کفارت آن باشد.

رسول (ص)گفت، «مثل این پنج نماز همچون مثل آب روشن است که بر در سرای کسی می رود و هر روز پنج بار خویشتن بدان آب بشوید ممکن شود که بر وی هیچ شوخ بماند؟ گفتند، «نه یا رسول الله» گفت، «این پنج نماز گناه را همچنان ببرد که آب شوخ را» و رسول (ص) گفت که، «نماز ستون دین است هر که از نماز دست بداشت، دین خود را ویران کرد» پرسیدند از وی که از کارها چه فاضلتر است؟ گفت، «نماز به وقت خویش به پای داشتن» و گفت، « کلید بهشت نماز است» و گفت، «حق تعالی بر بندگان خود هیچ چیز فریضه نگردانید پس از توحید دوست تر نزدیک وی از نماز و اگر چیزی دوست تر از این داشتی، فرشتگان خود را بدان مشغول گردانیدی و ایشان همه در نماز باشند، گروهی در رکوع، گروهی در سجود، گروهی بر پای، گروهی نشسته» و گفت، «هرکه نماز به عمد بماند کافرگشت، یعنی نزدیک شد بدان که اصل ایمان وی به خلل شود، چنان که گویند: هر که را در بادیه آب ضایع شد هلاک شد، یعنی نزدیک رسید به هلاکت و در خطر افتاد»و گفت، «اول چیزی که شمار کنند روز قیامت، نماز بود: اگر تمام بود و به شرط باشد بپذیرند، و دیگر عملها به تبعیت وی چنان که باشد بپذیرند و اگر ناقص بود بر روی وی باز زنند با همه اعمال دیگرش» و گفت، «هرکه طهارتی نیکو کند و نمازی به وقت خویش بگذارد و رکوع و سجود نیکو به جای آرد، به دل خاشع و متواضع باشد نماز وی می رود تا به عرش سپید و روشن و می گوید خدای تعالی تو را نگاه دارد چنان که تو مرا نگاه داشتی و هر که نماز به وقت کند و طهارت نیکو نکند و رکوع و سجود و خضوع و خشوع تمام به جای نیارد، آن نماز تا به آسمان می رود سیاه و تاریک و می گوید خدای تعالی تو را ضایع کناد چنان که مرا ضایع کردی تا آنگه که حق تعالی خواهد نماز وی چون جامه خلق در هم بپیچند و بر روی وی باز زنند» و نیز گفت رسول (ص) بدترین دزدان آن است که از نماز دزدد.»

کیفیت ظاهر نماز

بدان که ظاهر نماز چون کالبد است و وی را حقیقتی است و سری است که آن روح نماز است و ما نخست ظاهر نماز بگوییم و اول آن است که چون از طهارت تن و جامه بپردازد و عورت بپوشاند، جایی پاک بایستد و روی به قبله آرد و میان دو قدم به مقدار چهار انگشت گشاده دارد و پشت راست دارد و سر در پیش افکند و چشم از جایگاه سجود فراتر نبرد.

و چون راست ایستاد، قل اعوذ برب الناس برخواند و بر اندیشه آن شیطان را از خود دور کند و آنگاه، اگر ممکن است که کسی به وی اقتدا خواهد کرد، بانگ نماز بگوید و اگر نه بر اقامت اقتصار کند و نیت در دل حاضر کند و به دل بگوید که، «ادا کنم فریضه نماز پیشین، مثلا، خدای را عزوجل» و چون معانی این لفظها در دل وی حاضر شد دست بردارد تا به نزدیکی گوش، چنان که سر انگشتان برابر گوش بود و سر ابهام برابر نرمی گوش بود و کف دست برابر کتف بود، و چون بدین جایگاه قرار گرفت بگوید، «الله اکبر» و آنگاه دستها بر زیر سینه نهد و دست راست بر زیر چپ نهاد و انگشت شهادت و میانگین از راست به پشت ساعد چپ فرو گذارد و دیگر انگشتان بر ساعد چپ حلقه کند و دست فرو نگذارد، آنگاه باز سینه برد، بلکه هم در فرو آوردن به سینه برد که درست تر این است و در میان این دست نیفشاند و بیش بیرون نیارد و به جوانب بیرون نبرد.

و در تکبیر مبالغت نکند، چنان که واوی پس از الله پدید آید یا الفی از پس بای اکبر تا چنان شود که گویی اکبار می گوید این همه کارها موسوسان و جاهلان باشد، بل چنان که بیرون نماز این کلمه بگوید بی تکلف و مبالغه، در نماز همچنان گوید.

و چون دست بر هم نهاد بگوید، «الله اکبر کبیرا، والحمدلله کثیرا، و سبحان الله بکره و اصیلا»؛ آنگاه وجهت وجهی برخواند، و پس از آن بگوید «سبحانک اللهم و بحمدک و تبارک اسمک و تعالی جدک و لااله غیرک» تا میان همه مذهبها و همه روایتها جمع کرده باشد پس «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، ان الله هو السمیع العلیم» بگوید و «بسم الله الرحمن الرحیم» بگوید، پس الحمد برخواند و مد و تشدیدها به جای آرد، و در حروف مبالغت نکند چنان که بشولیده شود و فرق میاد ضاد و ظا به جای آرد و اگر نتواند روا باشد و چون فارغ شود آمین بگوید نه پیوسته به آخر سورت، اندک مایه گسسته؛ آنگاه سوره دیگر برخواند یا آنچه خواهد از قرآن.

و دو رکعت پیشین از نماز بامدادین و نماز شام و نماز خفتن به آواز بلند کند، مگر که مأموم بود .

رکوع

پس تکبیر رکوع کند، چنان که به آخر سوره پیوسته نباشد و دست بردارد و در این تکبیر چنان که در ابتدا و تکبیر می کند تا آنگه که به حد رکوع رسد و کف هر دو دست بر زانو نهد و انگشت در راستی قبله فرو گذارد از هم گشاده و زانو بدو درنیاورد، بلکه راست دارد و پشت و سر راست می دارد چون تخته و چنان که صورت وی چون لا می شود و دو بازو از دو پهلو دور دارد و بازو به پهلو باز ننهد چون چنین بایستاد، سه بار بگوید، «سبحان الله ربی العظیم و بحمده».

و اگر امام نباشد هفت بار یا ده بار بگوید نیکوتر باشد، آنگاه از رکوع برآید و راست بایستد و دست بردارد و بگوید، «سمع الله لمن حمده» و آرام گیرد و بر پای و بگوید، «ربنالک الحمد ملا السموات و ملاالارض و ملاما شنن من شئی بعد».

و در رکعت دوم فریضه نماز بامداد قنوت برخواند.

سجود

پس تکبیر کند و به سجود شود، چنان که آنچه بر زمین نزدیک تر است بیشتر به زمین نهد، اول زانو، آنگاه دست و آنگاه پیشانی و بینی و دو دست در برابر گوش بر زمین نهد، انگشتها بازنهاده و دو ساعد بر زمین بگستراند و میان بازو و پهلو ومیان شکم و ران گشاده دارد، پس سه بار، «سبحان ربی الاعلی و بحمده» بگوید و اگر امام نباشد زیادت کند اولیتر، پس تکبیر کند و از سجود برآید و بر پای چپ نشیند و دو دست بر دو ران نهد و بگوید، «رب اغفرلی و ارحمنی و ارزقنی و اهدنی و اجرنی و عفنی واعف عنی» و آنگاه دیگر سجود هم چنین بکند، پس از سجود باز نشیند، نشستی سبک و تکبیر کند، آنگاه بر پای خیزد و دیگر رکعت چون اول گزارد و اعوذ پیش از الحمد بگوید.

تشهد

پس چون از سجود دوم رکعت فارغ شد به تشهد بنشیند و بر پای چپ نشیند همچنان که در میان سجود و دو دست همچنان بر ران نهد، لیکن اینجا انگشتهای دست راست گرد کند، الا انگشت شهادت که فرو گذارد و به وقت شهادت اشارت کند که گوید «الاالله»، نه آنجا که گوید، «لااله» و ابهام نیز اگر فرو گذارد روا بود در تشهد دوم همچنین کند، لیکن هر دو پای از زیر بیرون آورد و به جانب راست و سرون چپ بر زمین نهد و در تشهد اول چون اللهم صل علی محمد و ال محمد گفت، برپای خیزد و چون تشهد دوم تمام بخواند تا آخر دعای معروف بگوید السلام علیکم و رحمه الله

و روی از جانب راست کند چنان که کسی که در فقای وی بود یک نیمه روی وی بیند و آنگاه از جانب چپ دیگر سلام بگوید و بدین هر دو سلام نیت بیرون آمدن بکند از نماز و نیت سلام بر حاضران و فریشتگان.