قائم مقام فراهانیبخش ۲۴
جلایر! به ز خلعت هست الطاف
چو دارد شاه باید داشت انصاف
چو شیرین کامت از این مرحمت‌هاست
بکن شکرش که کارت خوب بالاست
هزاران آفرین بر خان طاهر
که اخلاص و ارادت کرد ظاهر
جلایر کن تو خدمت‌های او فاش
که صد رحمت بود بر او و آقاش
ز شیراز آمده با صد حکایت
کند هر روز و شب زآنجا روایت
فرامین‌های چند از خدمت شاه
ز خاصان شه او آورده همراه
همه عرضش بود دلچسب و رنگین
ز مهر و ماه گوید تا به پروین
هر آنچه دیده بشنیده ز شیراز
کند عرض از نهایت تا به آغاز
دگر داده شهنشاهش یکی اسب
عربی زاده ، تازی، خوب و دلچسب
که از شیراز آرد سوی تبریز
خورد سوگند، باشد تخم شبدیز
چو از دربار شاهنشه رسیده
هر آنچه هست باشد او گزیده
به پیش شه بود بهتر ز شبدیز
چو شاهنشه فرستاده به تبریز
دگر پولی که باقی بود از پیش
بیاورده به خدمت از کم و بیش
همین هم نیز خدمت‌های اویست
بلی خدمت کند هر کس نکوی است
چو میرزای نبی استاد او شد
گزیده گشت و در خدمت نکو شد
هر آن فرمایشی از جانب شاه
مقرر چون به او شد، گشت دلخواه
مقرب هست در درگاه خاقان
ز سیف و ز قلم میرزا نبی خان
به خدمت‌های کلی لایق است او
که بر صدق و ارادت شایق است او
به شه چون خدمتش مقبول باشد
از آن پیش همه معقول باشد
ز خدمت، کار هر کس می‌شود خوب
که ناخدمت بود مردود و معیوب
چو باشد خان طاهر پیر هشیار
به هر خدمت نماید سعی بسیار
ندارد هیچ اهمالی به کاری
نگیرد هم چو زِیْبَق یک قراری
بود سرگرم خدمت از دل و جان
شب و روزش بود این قسم و این سان
ترقی ها و کارش هست ظاهر
که صد رحمت به شیر خان طاهر
مقرب حضرت است و پیر و دانا
به خدمت‌های مشکل او توانا
بلی ذاتی که پاک است اینچنین است
همه کردار او نیک و گزین است
بلی مفسد به هرجا هست مردود
کجا یابد سعادت غیر مسعود؟
سعادت بهر شخص صادق آمد
نه بهر کاذبان حاذق آمد
چو دارد نام طاهر خان طاهر
ز اطوارش سعادت هست ظاهر
به آقایش هزاران آفرین باد
که این فرزانه نوکر را فرستاد
به خاک پای شاه پاک طینت
که باشد معدن جود و حمیت
اطلاعات
وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
جلایر! به ز خلعت هست الطاف
چو دارد شاه باید داشت انصاف
هوش مصنوعی: ای جلایر! اگر لطف و رحمت شاه را مثل یک لباس در نظر بگیری، باید توجه داشته باشی که انصاف نیز ضروری است.
چو شیرین کامت از این مرحمت‌هاست
بکن شکرش که کارت خوب بالاست
هوش مصنوعی: وقتی زندگی‌ات با نعمت‌ها و خوشی‌ها پر شده، باید قدر آنها را بدانی و از آنها سپاسگزاری کنی، زیرا اوضاعت خوب و خوشایند است.
هزاران آفرین بر خان طاهر
که اخلاص و ارادت کرد ظاهر
هوش مصنوعی: هزاران بار به خان طاهر تبریک می‌گوییم که با صداقت و وفاداری خود را نشان داد.
جلایر کن تو خدمت‌های او فاش
که صد رحمت بود بر او و آقاش
هوش مصنوعی: خدمات و کارهای او را به وضوح نشان بده، زیرا او و پیشوایش بسیار شایسته‌ی احترام و رحمت هستند.
ز شیراز آمده با صد حکایت
کند هر روز و شب زآنجا روایت
هوش مصنوعی: کسی از شیراز می‌آید و هر روز و شب داستان‌ها و روایت‌هایی از آنجا بازگو می‌کند.
فرامین‌های چند از خدمت شاه
ز خاصان شه او آورده همراه
هوش مصنوعی: چندین دستور از سوی شاه به عنوان وظیفه، از جانب خواص او به همراه آورده شده است.
همه عرضش بود دلچسب و رنگین
ز مهر و ماه گوید تا به پروین
هوش مصنوعی: همه چیز زیبا و دلنشین است و از جذابیت عشق و طبیعت صحبت می‌کند، تا زمانی که به ستاره‌های آسمان برسد.
هر آنچه دیده بشنیده ز شیراز
کند عرض از نهایت تا به آغاز
هوش مصنوعی: هر آنچه که از شیراز دیده و شنیده‌ام، از ابتدا تا انتها به دیگران ارائه می‌کنم.
دگر داده شهنشاهش یکی اسب
عربی زاده ، تازی، خوب و دلچسب
هوش مصنوعی: شاه یک اسب عربی زیبا و دلپذیر به دیگران هدیه داده است.
که از شیراز آرد سوی تبریز
خورد سوگند، باشد تخم شبدیز
هوش مصنوعی: اگر کسی از شیراز به سمت تبریز بیاید و بخورد، قسم می‌خورد که تخم شبدیز وجود دارد.
چو از دربار شاهنشه رسیده
هر آنچه هست باشد او گزیده
هوش مصنوعی: هر چه به دربار پادشاه می‌رسد، نشان‌دهنده‌ی انتخاب‌های اوست و برگزیده‌ی بهترین‌هاست.
به پیش شه بود بهتر ز شبدیز
چو شاهنشه فرستاده به تبریز
هوش مصنوعی: بهتر است به سراغ پادشاه بروی تا اینکه به شبدیز (اسب معروف) نزدیک شوی، مانند فرستاده‌ای که به تبریز رفته است.
دگر پولی که باقی بود از پیش
بیاورده به خدمت از کم و بیش
هوش مصنوعی: بقیه پولی که باقی مانده را بیاور و خدمت کن، چه کم باشد و چه زیاد.
همین هم نیز خدمت‌های اویست
بلی خدمت کند هر کس نکوی است
هوش مصنوعی: خدمات او نیز از نشانه‌های اوست؛ در واقع هر کسی که نیکی کند، در واقع به خدمت او مشغول است.
چو میرزای نبی استاد او شد
گزیده گشت و در خدمت نکو شد
هوش مصنوعی: زمانی که میرزای نبی استاد او شد، او برگزیده و در خدمت هنر و خوبی قرار گرفت.
هر آن فرمایشی از جانب شاه
مقرر چون به او شد، گشت دلخواه
هوش مصنوعی: هر دستوری که از سوی شاه صادر می‌شود، زمانی که به او رسید، به خواسته و میل او تبدیل می‌شود.
مقرب هست در درگاه خاقان
ز سیف و ز قلم میرزا نبی خان
هوش مصنوعی: در پیشگاه بزرگ و محترم، شخصی با قابلیت و منزلت بالا وجود دارد که به وسیله شمشیر و قلم، قدرت و فرهیختگی خود را به اثبات رسانده است.
به خدمت‌های کلی لایق است او
که بر صدق و ارادت شایق است او
هوش مصنوعی: کسی که به صداقت و ارادت علاقه‌مند باشد، سزاوار خدمات کلی و بزرگ است.
به شه چون خدمتش مقبول باشد
از آن پیش همه معقول باشد
هوش مصنوعی: اگر خدمت به شاه مورد قبول او قرار بگیرد، پس این امر پیش از آن به‌عنوان کار منطقی و پسندیده‌ای به حساب می‌آید.
ز خدمت، کار هر کس می‌شود خوب
که ناخدمت بود مردود و معیوب
هوش مصنوعی: هر کس در کاری که می‌کند، اگر به دیگران خدمت کند، موفق می‌شود، اما کسی که به دیگران خدمت نکند، در کارش پذیرفته نمی‌شود و نواقصی دارد.
چو باشد خان طاهر پیر هشیار
به هر خدمت نماید سعی بسیار
هوش مصنوعی: وقتی که خان طاهر، پیر و هشیار است، در هر کاری تلاش زیادی انجام می‌دهد.
ندارد هیچ اهمالی به کاری
نگیرد هم چو زِیْبَق یک قراری
هوش مصنوعی: هیچ کاری را بی‌دقت و بی‌توجه انجام نده، مانند زنبور عسل که همیشه کار خود را با دقت و برنامه‌ریزی انجام می‌دهد.
بود سرگرم خدمت از دل و جان
شب و روزش بود این قسم و این سان
هوش مصنوعی: او شب و روز با تمامی وجودش به خدمت مشغول بود و به این روش به کارش ادامه می‌داد.
ترقی ها و کارش هست ظاهر
که صد رحمت به شیر خان طاهر
هوش مصنوعی: پیشرفت‌ها و کارهای او تنها در ظاهر است و به صد برابر بر شیر خان طاهر می‌ارزد.
مقرب حضرت است و پیر و دانا
به خدمت‌های مشکل او توانا
هوش مصنوعی: او نزدیکترین و محبوب همیشگی خداست و به عنوان یک فرد با تجربه و دانا، در حل مشکلات به دیگران کمک می‌کند.
بلی ذاتی که پاک است اینچنین است
همه کردار او نیک و گزین است
هوش مصنوعی: بله، ذات پاک و خالص، همیشه کارهایش نیکو و انتخابش بهترین‌هاست.
بلی مفسد به هرجا هست مردود
کجا یابد سعادت غیر مسعود؟
هوش مصنوعی: آری، هر مفسدی در هر جا که باشد، رد شده و نمی‌تواند سعادت را به جز در جایی که مسعود باشد، پیدا کند.
سعادت بهر شخص صادق آمد
نه بهر کاذبان حاذق آمد
هوش مصنوعی: سعادت و خوشبختی برای افراد راست‌گو و صادق به وجود می‌آید، نه برای کسانی که با فریب و دروغ به شکل حرفه‌ای کار می‌کنند.
چو دارد نام طاهر خان طاهر
ز اطوارش سعادت هست ظاهر
هوش مصنوعی: اگر کسی به نام طاهر خان معروف باشد، نشانه‌ای از خوشبختی و سعادت در رفتار و شخصیت او نمایان است.
به آقایش هزاران آفرین باد
که این فرزانه نوکر را فرستاد
هوش مصنوعی: به آقایش هزاران بار درود باد که این خدمتگزار دانا را فرستاد.
به خاک پای شاه پاک طینت
که باشد معدن جود و حمیت
هوش مصنوعی: به خاک پای پادشاهی که دارای نیک‌نامی و طینت پاک است، باید توجه کرد؛ چرا که او منبع بزرگواری و شجاعت است.