قائم مقام فراهانیشمارهٔ ۶ - قصیده است در فتح قلعه خبوشان مشهور به قوچان
موت و حیاتی که خیر خلق زمین است
زندگی آصف است و مرگ امین است
مرگ امین لازم است کو به نهانی
خائن درگاه شاه چرخ مکین است
این دو به وقتی بود که پیک بشارت
بر در شاهنشه زمان و زمین است
گوید کای شاه شاد باش که امروز
خادم تو شاد و خائن تو غمین است
چنبر خاور گشوده گشته چو دریا
امت موسی به چنگ شیر عرین است
قلعه که با قرن ثور دوش قرآن داشت
وه که به قارون علی الصباح قرین است
از دم خمپار ه ها و سنگر سرباز
چون دل بیچارگان قلعه انین است
قلعه چو با توب حکم شد که بکوبند
فرق چه ما بین آهنین و گلین است
کنده چه فرمان رسد که بایدش انباشت
ترک چه داند که دار یا که درین است؟
حکم ولی عهد پادشاه پذیرد
هر که درین عهد از بنات و بنین است
زان که برای خود او به کس نکند حکم
بل که برای صلاح دولت و دین است
مهتر شرق است و غرب و درگه شه را
چاکری از جرگ چاکران کمین است
حکم به یورش چو روز روشن فرمود
خاک چناران به خون هنوز عجین است
از تک خندق پیاده لشکری از ترک
رفته به بالای برج های متین است
ترک به چربید بر شهاب که در شب
رو به نشیبش طراز دیو لعین است
از مدد عون کردگار شد این فتح
زان که ولی عهد را خدای معین است
شهر خبوشان شود چو شهر خموشان
گر مدد عون کردگار چنین است
شمارهٔ ۵ - جواب قطعه نواب عبدالله میرزای دارا که از جانب نایب السلطنه نوشته: ای بلند اختر برادر کاین ستم گر آسمانشمارهٔ ۷ - خطاب به ولی عهد: تو گنج خویش پسندی خراب و ملک آباد
اطلاعات
وزن: مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
موت و حیاتی که خیر خلق زمین است
زندگی آصف است و مرگ امین است
هوش مصنوعی: زندگی آصف باعث نیکی و فایده برای مردم روی زمین است و مرگ او به نوعی امنیت و آرامش به دنبال دارد.
مرگ امین لازم است کو به نهانی
خائن درگاه شاه چرخ مکین است
هوش مصنوعی: مرگ فردی که به دنبال خیانت است و در خفا به توافق با دشمنان می‌پردازد، ضروری است؛ زیرا او به امنیت و آرامش حاکمیت آسیب می‌زند.
این دو به وقتی بود که پیک بشارت
بر در شاهنشه زمان و زمین است
هوش مصنوعی: این دو در زمانی بود که پیام‌آور خوشخبرای بر در پادشاهی است که زمان و زمین را در بر می‌گیرد.
گوید کای شاه شاد باش که امروز
خادم تو شاد و خائن تو غمین است
هوش مصنوعی: می‌گوید: ای پادشاه، شاد باش چرا که امروز خدمتگزار تو خوشحال است و خیانتکار تو غمگین.
چنبر خاور گشوده گشته چو دریا
امت موسی به چنگ شیر عرین است
هوش مصنوعی: دریای خاور به خوبی گشوده شده و مانند میدان وسیع چیزی است که امت موسی در آن زندگی می‌کنند و در اینجا نیروهای قوی و شجاع مانند شیر آماده حمله هستند.
قلعه که با قرن ثور دوش قرآن داشت
وه که به قارون علی الصباح قرین است
هوش مصنوعی: قلعه‌ای که شب گذشته با قدرت و نفوذ خود، قرآن را در دست داشت، صبح امروز به ثروت و فریب قارون نزدیک شده است.
از دم خمپار ه ها و سنگر سرباز
چون دل بیچارگان قلعه انین است
هوش مصنوعی: از لابه‌لای خاک و سنگرهای سربازان، دل‌های بی‌نوا مانند دلی پر از غم و اندوه است.
قلعه چو با توب حکم شد که بکوبند
فرق چه ما بین آهنین و گلین است
هوش مصنوعی: زمانی که قلعه‌ای با تو تحت فرمان قرار می‌گیرد که آن را تخریب کنند، باید در نظر بگیریم که چه تفاوتی بین مصالح سخت و نرم وجود دارد.
کنده چه فرمان رسد که بایدش انباشت
ترک چه داند که دار یا که درین است؟
هوش مصنوعی: درختی که از آن بریده شده، نمی‌داند چه فرمانی به او داده شده و تنها می‌تواند بر روی زمین بماند. همچنین، پرنده‌ای که از آن فاصله گرفته، نمی‌داند که آیا آنجا جایی برای زندگی‌اش هست یا نه.
حکم ولی عهد پادشاه پذیرد
هر که درین عهد از بنات و بنین است
هوش مصنوعی: هر کسی که در این زمان از فرزندان و نوادگان پادشاه باشد، باید حکم ولی عهد او را بپذیرد.
زان که برای خود او به کس نکند حکم
بل که برای صلاح دولت و دین است
هوش مصنوعی: زیرا او به خاطر خود هیچ فرمانی صادر نمی‌کند، بلکه همه چیز را برای رضایت و بهبود کشور و دین انجام می‌دهد.
مهتر شرق است و غرب و درگه شه را
چاکری از جرگ چاکران کمین است
هوش مصنوعی: شاه شرق و غرب در مقام عظمت و بزرگی است و در درگاه او، کسی به عنوان خدمتگزار از میان خدمتگزاران آماده است که در انتظار است.
حکم به یورش چو روز روشن فرمود
خاک چناران به خون هنوز عجین است
هوش مصنوعی: حکم به حمله مانند روز روشن صادر شد، و خاک چناران هنوز به خون آغشته است.
از تک خندق پیاده لشکری از ترک
رفته به بالای برج های متین است
هوش مصنوعی: شخصی در حال عبور از یک خندق است و گروهی از سربازان ترک به بالای دژهای محکم رفته‌اند.
ترک به چربید بر شهاب که در شب
رو به نشیبش طراز دیو لعین است
هوش مصنوعی: یک ترک (که احتمالاً اشاره به فردی با ویژگی‌های خاص دارد) به ستاره‌ای درخشان نزدیک می‌شود، چرا که در شب، آن ستاره در حال سقوط است و نشانه‌ای از شیطانی بدجنس به شمار می‌رود.
از مدد عون کردگار شد این فتح
زان که ولی عهد را خدای معین است
هوش مصنوعی: این پیروزی به خاطر کمک و حمایت خداوند است، زیرا ولیعهد دارای حمایت و راهنمایی الهی است.
شهر خبوشان شود چو شهر خموشان
گر مدد عون کردگار چنین است
هوش مصنوعی: اگر خموشان در شهر سکوت کنند و حمایت الهی نازل شود، شهر نیز از آرامش و سکوت پر خواهد شد.