گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۶۰ - در ستایش شاهنشاه جمجاه محمد شاه غازی طاب ا‌لله ثراه فرماید

الا تدارک ماه صیام بایدکرد
خلاف عادت شرب مدام باید کرد
به مصلحت دو سه روزی نماز باید کرد
ز می قعود و به تقوی قیام بایدکرد
ز بانگ زیر و بم مقریان بد آواز
به خویش عیش شبانگه حرام باید کرد
ز بهر حفظ سلامت جز این علاجی نیست
که ‌گوش هوش به وعظ امام باید کرد
امام را چو به منبر درآید از در وعظ
لقب خلیفه خیرالانام باید کرد
ز می کشان به صراحت‌ گریز باید جست
به زاهدان به ضرورت سلام بایدکرد
هزار مفسده خیزد ز ازدحام عوام
به زهد چارهٔ این ازدحام باید کرد
به نزد مفتی در هرکجا که بنشیند
ستاده دست به‌ کش احترام باید کرد
به هرچه‌گوید تسلیم صرف باید بود
به هرچه خواند تصدیق تام بایدکرد
خوش آمدی که به بهتر خواص کس نکند
کنون ز بیم به‌ کمتر عوام باید کرد
چو چنگ و جام همه ننگ و نام داد به باد
یکی ز نو طلب ننگ و نام بایدکرد
به بزم رندان‌گیسوی چنگ و بربط را
شبی پریشان در سوگ جام باید کرد
ز فرط رندی ما آن غزال وحشی بود
به زهد و تقویش این ماه رام باید کرد
به شام عید نماید چو ماه نو ابرو
نظر نخست به ماهی تمام بایدکرد
بدان دو طرهٔ عاشق‌کشی‌که می‌دانی
بسان حبل متین اعتصام باید کرد
طناب در گلوی شیخ شهر باید بست
روانه‌اش بر قایم مقام باید کرد
به‌هوشیاری و مستی رهیست چون به خدا
ازین دوکار ندانم‌کدام بایدکرد
ولی طببعت از آنجا که سرکشست و حرون
ز حکمتش به سر اندر لجام باید کرد
نه در طریقهٔ رندی حریص باید بود
نه در صلاح و ورع اقتحام باید کرد
به‌خویش خوش نبود التزام هیچ عمل
به جز مدیح ملک‌کالتزام بایدکرد
رضای خسرو عادل رضای بارخداست
درین مقدمه نیک اهتمام باید کرد
پس از نیایش‌گیهان خدا و نعت رسول
ستایش شه کیوان غلام باید کرد
خدیو راد محمد شه آفتاب ملوک
که شکر نعت او بر دوام باید کرد
بلند پایه خدیوی‌که قصر جاهش را
قیاس از آن سوی نور و ظلام باید کرد
ثنای حضرت او بر دوام باید گفت
دعای دولت او صبح و شام بایدکرد
ز اشک ‌چشم حسودن محیط‌ باید ساخت
ز دود مطبخ جودش غمام باید کرد
بقای دهر اگر رو به‌کوتهی آرد
ز دور دولت او عمر وام باید کرد
وگر خدای بطی زمان دهد فرمان
به عهد شوکت او اختتام باید کرد
زبان تیغش چون آید از نیام برون
ز بیم تیغ زبان در نیام باید کرد
ز روزه تلخ شودکام لاجرم بر شاه
بسیج معذرت از طبع خام باید کرد
گدای درگه شاهنشهست قاآنی
چه شکرها که ازین احتشام باید کرد
تمام باد ز شه ‌کار ملک تا محشر
حدیث را به همین جا تمام باید کرد

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

الا تدارک ماه صیام بایدکرد
خلاف عادت شرب مدام باید کرد
هوش مصنوعی: باید در ماه رمضان جبران کنیم و خلاف عادت همیشگی که نوشیدن مداوم است، عمل کنیم.
به مصلحت دو سه روزی نماز باید کرد
ز می قعود و به تقوی قیام بایدکرد
هوش مصنوعی: برای مدتی کوتاه، بهتر است به نماز و عبادت بپردازیم و از شراب و خوشگذرانی پرهیز کنیم. در این مدت، باید با تقوا و اراده قوی به انجام وظایف خود ادامه دهیم.
ز بانگ زیر و بم مقریان بد آواز
به خویش عیش شبانگه حرام باید کرد
هوش مصنوعی: صدای ناهنجار و ناپسند مقری‌ها به قدری آزاردهنده است که باید شب‌ها را به جشن و سرور نگذرانیم.
ز بهر حفظ سلامت جز این علاجی نیست
که ‌گوش هوش به وعظ امام باید کرد
هوش مصنوعی: برای حفظ سلامت، تنها راه این است که به نصایح و وعظ‌های امام گوش دهیم و توجه کنیم.
امام را چو به منبر درآید از در وعظ
لقب خلیفه خیرالانام باید کرد
هوش مصنوعی: زمانی که امام بر روی منبر می‌رود، باید او را با عنوان "خلیفه بهترین انسان‌ها" خطاب کرد.
ز می کشان به صراحت‌ گریز باید جست
به زاهدان به ضرورت سلام بایدکرد
هوش مصنوعی: برای فرار از می‌نوشی‌ها، باید به راست‌گویی رو آورد و در مقابل برزگان دین باید با احترام سلام کرد.
هزار مفسده خیزد ز ازدحام عوام
به زهد چارهٔ این ازدحام باید کرد
هوش مصنوعی: ازدحام مردم عادی می‌تواند باعث بروز بسیاری از مشکلات و چالش‌ها شود، بنابراین برای رفع این مشکلات، باید تدبیری اندیشید.
به نزد مفتی در هرکجا که بنشیند
ستاده دست به‌ کش احترام باید کرد
هوش مصنوعی: هر جا که مفتی نشسته باشد، باید با احترام به او سلام کنیم و دست به سینه بایستیم.
به هرچه‌گوید تسلیم صرف باید بود
به هرچه خواند تصدیق تام بایدکرد
هوش مصنوعی: انسان باید به هر چیزی که گفته می‌شود تسلیم باشد و هر چیزی را که به او می‌خوانند با کمال تأیید بپذیرد.
خوش آمدی که به بهتر خواص کس نکند
کنون ز بیم به‌ کمتر عوام باید کرد
هوش مصنوعی: خوش آمدی! حالا که آمده‌ای، دیگر نمی‌توانیم به خواص خوب تو به اندازه گذشته اعتماد کنیم، باید به خاطر ترس از کمبودها به مردم عادی بیشتر توجه کنیم.
چو چنگ و جام همه ننگ و نام داد به باد
یکی ز نو طلب ننگ و نام بایدکرد
هوش مصنوعی: اگر همه جا ننگ و نام را به باد بدهی، پس باید دوباره از نو به دنبال ننگ و نام باشی.
به بزم رندان‌گیسوی چنگ و بربط را
شبی پریشان در سوگ جام باید کرد
هوش مصنوعی: در محفل رندان، وقتی غم و اندوه حاکم است، باید به یاد خاطرات و شیرینی‌های گذشته، دست به ساز و آواز زد و اندکی از غم را با موسیقی و شادی فراموش کرد.
ز فرط رندی ما آن غزال وحشی بود
به زهد و تقویش این ماه رام باید کرد
هوش مصنوعی: ما به خاطر شیطنت و جوانمردی خود، مانند یک غزال وحشی هستیم و برای رام کردن این ماه، باید از زهد و تقوی بیشتر استفاده کنیم.
به شام عید نماید چو ماه نو ابرو
نظر نخست به ماهی تمام بایدکرد
هوش مصنوعی: در شب عید، وقتی که ماه نو در آسمان نمایان می‌شود، ابتدا باید نگاهی به ماه کامل بیندازیم.
بدان دو طرهٔ عاشق‌کشی‌که می‌دانی
بسان حبل متین اعتصام باید کرد
هوش مصنوعی: بدان که باید به دو رشتهٔ عاشقانه‌ای که می‌شناسی، به مانند یک ریسمان محکم، وابسته و متصل باشی.
طناب در گلوی شیخ شهر باید بست
روانه‌اش بر قایم مقام باید کرد
هوش مصنوعی: باید محدودیت‌هایی برای شیخ شهر ایجاد کرد و او را به سمت شخصی که در مقام بالاتری قرار دارد هدایت کرد.
به‌هوشیاری و مستی رهیست چون به خدا
ازین دوکار ندانم‌کدام بایدکرد
هوش مصنوعی: انسان باید در حالی که در حال فکر کردن و هوشیاری است یا در حالت مستی و غفلت، تصمیم بگیرد. اما در اینجا نمی‌داند که کدام یک از این حالت‌ها برای نزدیک شدن به خداوند مناسب‌تر است.
ولی طببعت از آنجا که سرکشست و حرون
ز حکمتش به سر اندر لجام باید کرد
هوش مصنوعی: طبیعت تو به‌دلیل سرکش بودنش و نافرمانی از حکمت، نیاز به کنترل و مهار شدن دارد.
نه در طریقهٔ رندی حریص باید بود
نه در صلاح و ورع اقتحام باید کرد
هوش مصنوعی: انسان نه باید در راه بازیگوشی و حرص و دورویی افراط کند و نه در تلاش برای اصلاح و پرهیزکاری باید به خود سختی و زحمت اضافه کند.
به‌خویش خوش نبود التزام هیچ عمل
به جز مدیح ملک‌کالتزام بایدکرد
هوش مصنوعی: نباید به هیچ عملی جز ستایش و تمجید از بزرگی خود پایبند بود، زیرا این کار به خودی خود پسندیده نیست.
رضای خسرو عادل رضای بارخداست
درین مقدمه نیک اهتمام باید کرد
هوش مصنوعی: خوشنودی پادشاه عادل معادل خوشنودی خداوند است، بنابراین در این زمینه باید به خوبی تلاش و دقت کنیم.
پس از نیایش‌گیهان خدا و نعت رسول
ستایش شه کیوان غلام باید کرد
هوش مصنوعی: پس از عبادت و ستایش خدایان و تعریف و تمجید از پیامبر، باید از پادشاه کیوان نیز قدردانی و ستایش کنیم.
خدیو راد محمد شه آفتاب ملوک
که شکر نعت او بر دوام باید کرد
هوش مصنوعی: در این بیت، شاعر به ستایش و ستودن محمد (ص)، به عنوان سرور و پیشوای انسانیّت و همچنین به عنوان منبع نور و روشنی برای پادشاهان اشاره می‌کند. او بیان می‌کند که باید همیشه و به طور مداوم از ویژگی‌های خوب و فضایل او سپاسگزاری کرد و این نعمت بزرگ را فراموش نکرد.
بلند پایه خدیوی‌که قصر جاهش را
قیاس از آن سوی نور و ظلام باید کرد
هوش مصنوعی: در این بیت به شخصیتی با مقام و جایگاه بالا اشاره شده است که برای درک بزرگی و عظمت او، باید دقت کنیم که فضایی که در آن قرار دارد چگونه است. به عبارتی، برای فهمیدن ارزش و مقام او، باید به تضادهایی که در اطرافش وجود دارد، مثل روشنایی و تاریکی، توجه کنیم.
ثنای حضرت او بر دوام باید گفت
دعای دولت او صبح و شام بایدکرد
هوش مصنوعی: مدح و ستایش خداوند همیشه و به طور مداوم لازم است و برای برکت و خوشبختی، باید در هر صبح و شام دعا کنیم.
ز اشک ‌چشم حسودن محیط‌ باید ساخت
ز دود مطبخ جودش غمام باید کرد
هوش مصنوعی: به بسبب حسادت دیگران، باید به گونه‌ای زندگی کرد که فضای اطراف را از غم و اندوه دور کنیم و به‌جای آن، شادابی و خوشحالی را به زندگی‌مان بیاوریم. برای این کار، باید از نعمت‌ها و خوبی‌های دیگران بهره‌برداری کنیم و به دور از کینه و حسادت، فضایی دلپذیر بسازیم.
بقای دهر اگر رو به‌کوتهی آرد
ز دور دولت او عمر وام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر عمر دنیا به پایان نزدیک شود، باید از دوران خوب او بهره‌برداری کرد و استفاده کرد.
وگر خدای بطی زمان دهد فرمان
به عهد شوکت او اختتام باید کرد
هوش مصنوعی: اگر خداوند زمان را به اوامر خود مدیریت کند، باید به پایان دوره‌ی شکوه و عظمت او برسیم.
زبان تیغش چون آید از نیام برون
ز بیم تیغ زبان در نیام باید کرد
هوش مصنوعی: وقتی زبان از کینه و تندی بیرون بیاید، باید از آن ترسید و آن را در سکوت نگه داشت.
ز روزه تلخ شودکام لاجرم بر شاه
بسیج معذرت از طبع خام باید کرد
هوش مصنوعی: کسی که از تلخی روزه احساس نارضایتی کند، باید به خاطر این که طبعش خام و ناپخته است، از شاه بسیار عذرخواهی کند.
گدای درگه شاهنشهست قاآنی
چه شکرها که ازین احتشام باید کرد
هوش مصنوعی: گدای دربار شاهان قاآنی باید چه اندازه خوشحالی کند که از این مقام و عظمت برخوردار است.
تمام باد ز شه ‌کار ملک تا محشر
حدیث را به همین جا تمام باید کرد
هوش مصنوعی: تمام وقایع و تغییرات از زمان سلطنت شاه تا روز قیامت باید در همین مکان به پایان برسد.