گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۳۶ - و‌له ایضاً مدحه

دارد اگرچه بر همه‌کس روزگار دست
دارد به پیش دست و دل شهریار دست
شاه جهان بهادر دوران حسن شه آنک
دارد به خسروان جهان ز افتخار دست
شاهنشهی‌ که بیرون نامد ز آستین
چون دست همتش یکی از صدهزار دست
نگرفته است پیش کسی از ره سئوال
جز پیش ساقی از پس جام عقار دست
ساید ز عز وکوکبه بر نه سپهر پای
دارد ز قدر و مرتبه بر هفت و چار دست
ای داور زمانه‌ که خلق زمانه را
از جود تست پرگهر شاهوار دست
گردون خورد یمین به یسارت که در جهان
دارم من از یمین تو اندر یسار دست
هر کاو ز حضرت تو ببرد ز پویه پای
وآنکو ز خدمت تو بدارد ز کار دست
آن یک به پای خویش‌ گذارد به قید پای
وین یک به‌دست خویش نمایدفکار دست
گردون در انتظام جهان عاجزست از آن
در دامن تو بر زده بی‌اختیار دست
از روشنی تراس چوخورشد چرخ رای
وز مکرمت تراست چو ابر بهار دست
کردی ز بس به جانب هر سائلی دراز
از روی همت ای شه با اقتدار دست
دستی‌کنون دراز نگردد برت ز آز
شستند خلق یکسره از افتقار دست
مهر از در تو روی بتابد به وقت شام
زانروکند ز خون شفق پرنگار دست
گردون‌ که یافت قرب تو بسیار رنج برد
هرکس‌که چیدل شودش پر ز خار دست
تا این ثنات خواند و آن یک دعا کند
سوسن زبان‌گشاده و دارد چنار دست
باکعبتین مهر و مه اینک حریف چرخ
بالاکند اگر ز برای قمار دست
از چار پنج مهره به ششدر در افکنیش
اندر بساط آری اگر یک دو بار دست
هر گه ‌که نوک تیر تو رویین‌تنی‌ کند
از بیم جان به سر زند اسفندیار دست
چون رستم ار پیاده نهی در نبرد پای
کوته‌کند ز رزم تو سام سوار دست
اینک حبیب بهر دعا دست‌کن بلند
چون نیسث به‌مدح شه‌کامگار دست
تا هرکسی ز بهر بقا و دوام خویش
دارد به پیش حضرت پروردگار دست
پیوسته از برای دعای دوام تو
بادا بلند سوی فلک بی‌شمار دست

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

دارد اگرچه بر همه‌کس روزگار دست
دارد به پیش دست و دل شهریار دست
هوش مصنوعی: اگرچه روزگار بر همه انسان‌ها قدرت دارد، اما شهریار (پادشاه) با دست و دل خود می‌تواند بر آن تسلط یابد.
شاه جهان بهادر دوران حسن شه آنک
دارد به خسروان جهان ز افتخار دست
هوش مصنوعی: شاه جهان، شخصی شجاع و نیکو خصال است که به خوبی نامش در بین پادشاهان و شخصیت‌های بزرگ تاریخ شناخته شده و از شرافت و افتخار برخوردار است.
شاهنشهی‌ که بیرون نامد ز آستین
چون دست همتش یکی از صدهزار دست
هوش مصنوعی: سلطانی که از دامن او کسی بیرون نیامد، چون دست یاری‌اش، به اندازه صد هزار دست است.
نگرفته است پیش کسی از ره سئوال
جز پیش ساقی از پس جام عقار دست
هوش مصنوعی: در زندگی، هیچ گاه از کسی سوال نکرده‌ام به جز از ساقی درباره‌ی جام شراب.
ساید ز عز وکوکبه بر نه سپهر پای
دارد ز قدر و مرتبه بر هفت و چار دست
هوش مصنوعی: با افتخار و بلندپروازی، از آسمان و ستاره‌هایش فراتر رفته و در عین حال به مقام و ارزشی که دارد، بر بالاترین سطح از مراتب دست یافته است.
ای داور زمانه‌ که خلق زمانه را
از جود تست پرگهر شاهوار دست
هوش مصنوعی: ای داور زمانه، تو که مردم این دنیا را با بخشش‌های پربهات مانند الماس و با منش شاهانه‌ات سرشار کرده‌ای.
گردون خورد یمین به یسارت که در جهان
دارم من از یمین تو اندر یسار دست
هوش مصنوعی: این بیت به معنای این است که سرنوشت و تقدیر به نوازش و بخشش شما پاسخ داده و من در زندگی از مهربانی و توجه شما بهره‌مند شده‌ام.
هر کاو ز حضرت تو ببرد ز پویه پای
وآنکو ز خدمت تو بدارد ز کار دست
هوش مصنوعی: هر کسی که از حضرت تو دور شود و راهی را برود، و هر کسی که از خدمت تو دست بکشد و از کار باز بماند، باید بداند که چه چیزی را از دست می‌دهد.
آن یک به پای خویش‌ گذارد به قید پای
وین یک به‌دست خویش نمایدفکار دست
هوش مصنوعی: یکی از آن‌ها با پای خود بر روی زمین استوار ایستاده و به قید و بند پای‌هایش محدود شده است، در حالی که دیگری با دستان خود آنچه می‌خواهد را نشان می‌دهد و آزادانه عمل می‌کند.
گردون در انتظام جهان عاجزست از آن
در دامن تو بر زده بی‌اختیار دست
هوش مصنوعی: دنیای هستی در نظم خود ناتوان است و به همین دلیل، بدون اراده، دستش به دامن تو افتاده است.
از روشنی تراس چوخورشد چرخ رای
وز مکرمت تراست چو ابر بهار دست
هوش مصنوعی: چرخ زندگی تو را از روشنی و روشنایی دنیای بالا می‌بیند و بزرگواری تو مانند ابر بهاری است که برکاتش را نثار می‌کند.
کردی ز بس به جانب هر سائلی دراز
از روی همت ای شه با اقتدار دست
هوش مصنوعی: ای پادشاه بزرگ و قدرتمند، به خاطر همت بلندت و کمک‌های فراوانی که به نیازمندان می‌کنی، دستت همواره به سمت هر سؤالی دراز است.
دستی‌کنون دراز نگردد برت ز آز
شستند خلق یکسره از افتقار دست
هوش مصنوعی: اگر به تو دست دراز کنم، مردم به خاطر بی‌نیازی از او دست خواهند کشید و از نیاز به تو فاصله خواهند گرفت.
مهر از در تو روی بتابد به وقت شام
زانروکند ز خون شفق پرنگار دست
هوش مصنوعی: در غروب، نور خورشید به دلیل اینکه از در تو می‌تابد، رنگین و شگفت‌انگیز است، به گونه‌ای که خونین‌فام می‌شود و آسمان را زیبا می‌کند.
گردون‌ که یافت قرب تو بسیار رنج برد
هرکس‌که چیدل شودش پر ز خار دست
هوش مصنوعی: آسمان برای نزدیک شدن به تو زیاد زحمت کشیده است و هرکس که بخواهد به این نزدیکی برسد، باید از مشکلات زیادی که مانند خارها هستند، عبور کند.
تا این ثنات خواند و آن یک دعا کند
سوسن زبان‌گشاده و دارد چنار دست
هوش مصنوعی: در این مصراعت، سخن از این است که وقتی کسی از زیبایی‌ها و خوبی‌ها می‌گوید و دیگری در دعا و نیایش مشغول است، مانند گل سوسن که زبان گشوده و آماده ابراز احساسات است و درخت چنار که با دست‌هایش در شاخ و برگش به دعا می‌پردازد. این تصویر به زیبایی ارتباط میان ستایش و دعا را نشان می‌دهد.
باکعبتین مهر و مه اینک حریف چرخ
بالاکند اگر ز برای قمار دست
هوش مصنوعی: با چهره‌ای زیبا و ناز مانند ماه و ستاره، حالا حریف گردونه‌ی تقدیر شده است. اگر در مقام بازی و قمار قرار گیرد، دست خود را برای شرکت در این رقابت به کار می‌گیرد.
از چار پنج مهره به ششدر در افکنیش
اندر بساط آری اگر یک دو بار دست
هوش مصنوعی: اگر چند مهره را به طور تصادفی بر روی میز بچینی، شاید بتوانی بعد از یک یا دو بار دست زدن به آنها، نتایج دلخواهی به دست آوری.
هر گه ‌که نوک تیر تو رویین‌تنی‌ کند
از بیم جان به سر زند اسفندیار دست
هوش مصنوعی: هر بار که تیر تو باعث می‌شود کسی از ترس جانش از پا درآید، اسفندیار دست به کار می‌شود.
چون رستم ار پیاده نهی در نبرد پای
کوته‌کند ز رزم تو سام سوار دست
هوش مصنوعی: اگر رستم را در میدان جنگ پیاده کنی، سام سوار از تو شجاعت و قدرت بیشتری به نمایش خواهد گذاشت.
اینک حبیب بهر دعا دست‌کن بلند
چون نیسث به‌مدح شه‌کامگار دست
هوش مصنوعی: حبیب اکنون برای دعا و درخواست، دستش را بلند کرده است، مانند نی که در مدح و ستایش پادشاه کامیاب دست برداشته.
تا هرکسی ز بهر بقا و دوام خویش
دارد به پیش حضرت پروردگار دست
هوش مصنوعی: هر فردی برای حفظ و استمرار وجود خود، به سوی خداوند دست نیاز دراز می‌کند.
پیوسته از برای دعای دوام تو
بادا بلند سوی فلک بی‌شمار دست
هوش مصنوعی: همواره دعا می‌کنم که دست‌های پرتوانت به سوی آسمان بلند باشد و برکت و سعادت همیشگی برای تو به ارمغان آورد.