قاآنیقصیدهٔ شمارهٔ ۲۹ - و‌له ایضاً فی مدحه
چه جوهرست که‌هست اعتبار آتش و آب
چه گوهرست که زیبد نگار آتش و آب
چه لعبتست که چون کودکانش مادر دهر
نموده تربیت اندر کنار آتش و آب
دوام دولت و دین و ثبات چرخ و زمین
قرار خاک و هوا و مدار آتش و آب
مگر توگویی معمار چرخ‌کرده بنا
شگفت باره‌یی اندر دیار آتش و آب
چه‌ساحریست‌که فوجی‌ضعیف‌مورچگان
نمی‌روند برون از حصار آتش و آب
سمندرست همانا درست یا خرچنگ
که‌گشته‌اند ز هرگوشه یار آتش و آب
به نیکخواه بود آب و بر عدو آتش
بلی به دهر بود پرده‌دار آتش و آب
گهیش مهد تقاضا بودگهی دامن
که شیرخواری هست از تبار آتش و آب
سبب تماثل با وی بود وگرنه چرا
به خاک و باد بود افتخار آتش و آب
شکار وی نبود غیر صید جان آری
نکو نباشد جز جان شکار آتش و آب
به راستی‌که نزیبد نشیمنش به جهان
به غیر دست خداوندگار آتش و آب
ابوالشجاع بهادر حسن شه آنکه بود
حسام سر فکنش پیشکار آتش و آب
به‌قهر و لطف چنان آب آب و آتش برد
که باد و خاک بود مستجار آتش و آب
ز سیر خنگش کز تندباد برده گرو
شد از زمین به فلک زینهار آتش و آب
تبارک‌الله از آن باد سیرخاک سکون
که در زمانه بود یادگار آتش و آب
زکین و مهر تو هر لحظه در خروش آیند
دلم بسوزد بر روزگار آتش و آب
یکی به قهرتو ماند یکی به رحمت تو
بلی عبث نبود اقتدار آتش و آب
به خشم و لطف تو اندک تشابهی دارد
وگرنه از چه بود اشتهار آتش و آب
اگر به رشتهٔ لطفت نبود پیوسته
گسسته بود ز هم پود و تار آتش و آب
چنان ز آتش و آبم به موزه سنگ فتاد
که کیک افکنم اندر ازار آتش و آب
الا به دور جهان تا که تیر و تیغ ترا
همی قضا شمرد در شمار آتش و آب
ز تیر و تیغ تو کز آب و آتش افزونست
همیشه باد عدو خاکسار آتش و آب
قصیدهٔ شمارهٔ ۲۸ - در مدح شاهزاد‌هٔ کیوان و ساده شجاع السلطنه حسنعلی میرزا طاب ثراه فرماید: گرفت عرصهٔ‌گیتی شمیم عنبر نابقصیدهٔ شمارهٔ ۳۰ - ایضاً در ستایش شاهزا‌ه رضوان و ساده شجاع‌لسلطنه حسنعلی میرزا طاب ثراه فرماید: ای به از روز دگر هر روز کارت
اطلاعات
وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: پروژهٔ بازبینی OCR
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
چه جوهرست که‌هست اعتبار آتش و آب
چه گوهرست که زیبد نگار آتش و آب
هوش مصنوعی: این بیت به نوعی به ارزش و زیبایی و قدرت دو عنصر آتش و آب اشاره دارد. می‌توان گفت که مانند آتش و آب، برخی از چیزها در زندگی به شدت باارزش و زیبا هستند و اعتبار و جایگاه خاصی دارند. این دو عنصر با وجود ویژگی‌های متفاوتشان، هر کدام زیبایی و اهمیت خاص خود را دارند.
چه لعبتست که چون کودکانش مادر دهر
نموده تربیت اندر کنار آتش و آب
هوش مصنوعی: این چه بازیست که مانند کودکانی که مادرشان در کنار آتش و آب تربیتشان کرده، به دنیا آمده‌ایم و رشد یافته‌ایم؟
دوام دولت و دین و ثبات چرخ و زمین
قرار خاک و هوا و مدار آتش و آب
هوش مصنوعی: دوام و پایداری حکومت و دین و ثبات زمان و زمین به نظم و تعادل عناصر طبیعی مانند خاک، هوا، آتش و آب بستگی دارد.
مگر توگویی معمار چرخ‌کرده بنا
شگفت باره‌یی اندر دیار آتش و آب
هوش مصنوعی: شاید تو بگویی که معمار، ساختار شگفت‌انگیزی را در سرزمین آتش و آب طراحی کرده است.
چه‌ساحریست‌که فوجی‌ضعیف‌مورچگان
نمی‌روند برون از حصار آتش و آب
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف قدرت و تسلط نیرومند یک جادوگر اشاره دارد که حتی گروهی از مورچه‌های ضعیف هم نمی‌توانند از دایره آتش و آب فرار کنند. این تصویر نشان‌دهنده تحکمی است که جادوگر بر محیط خود دارد و نشان‌دهنده ناتوانی موجودات کوچک در برابر این قدرت است.
سمندرست همانا درست یا خرچنگ
که‌گشته‌اند ز هرگوشه یار آتش و آب
هوش مصنوعی: سمندر موجودی است که به درستی وجود دارد، یا مانند خرچنگی که از هر سمت به آتش و آب وابسته است.
به نیکخواه بود آب و بر عدو آتش
بلی به دهر بود پرده‌دار آتش و آب
هوش مصنوعی: اگر کسی نیکوکار باشد، آب به او می‌رسد و زندگی بخشی می‌کند، اما به دشمنان، آتش می‌خورد. در دنیا، آتش و آب به‌عنوان نمادی از کمک و ظلم وجود دارند.
گهیش مهد تقاضا بودگهی دامن
که شیرخواری هست از تبار آتش و آب
هوش مصنوعی: گاهی وقت‌ها انسان به یادگیری و درخواست‌ها می‌پردازد و گاهی دیگر در حالتی است که به مانند کودکی شیرخواره، می‌خواهد از منابع و نعمت‌های جهان اطراف خود بهره‌برداری کند. این وضعیت به نوعی نشان‌دهنده تعامل و وابستگی انسان به دو عنصر اصلی زندگی، یعنی آتش و آب است.
سبب تماثل با وی بود وگرنه چرا
به خاک و باد بود افتخار آتش و آب
هوش مصنوعی: به خاطر شباهتی که با او داشتم، احساس افتخار کردم، وگرنه چه دلیلی دارد که خاک و باد، به آتش و آب افتخار کنند؟
شکار وی نبود غیر صید جان آری
نکو نباشد جز جان شکار آتش و آب
هوش مصنوعی: شکار او فقط در به دام انداختن جان‌هاست. خوب این کار نیست، جز جان، چیزی دیگر شکار نمی‌شود؛ مانند آتش و آب که با هم نمی‌سازند.
به راستی‌که نزیبد نشیمنش به جهان
به غیر دست خداوندگار آتش و آب
هوش مصنوعی: واقعاً جای آن شخص در دنیا مناسب نیست مگر اینکه زیر نظر خداوندی باشد که آتش و آب را در دست دارد.
ابوالشجاع بهادر حسن شه آنکه بود
حسام سر فکنش پیشکار آتش و آب
هوش مصنوعی: ابوالشجاع بهادر حسن، مشهور به حسام، سرسپرده‌ای است که در مقابل آتش و آب قرار دارد. او به عنوان یک پیشکار و خدمتگزار در خدمت آن‌هاست.
به‌قهر و لطف چنان آب آب و آتش برد
که باد و خاک بود مستجار آتش و آب
هوش مصنوعی: با غضب و مهربانی، چنان حرارتی ایجاد شد که باد و خاک، تحت تاثیر آتش و آب قرار گرفتند.
ز سیر خنگش کز تندباد برده گرو
شد از زمین به فلک زینهار آتش و آب
هوش مصنوعی: از حرکت بی‌هدفش که مانند تندباد او را می‌برد، او از زمین به آسمان رفته است. حواشی این سفر او را به آتش و آب تهدید می‌کند.
تبارک‌الله از آن باد سیرخاک سکون
که در زمانه بود یادگار آتش و آب
هوش مصنوعی: به راستی که با عظمت است آن نسیم آرامش‌بخش که در این دنیا نشانه‌ای از آتش و آب را به یادگار دارد.
زکین و مهر تو هر لحظه در خروش آیند
دلم بسوزد بر روزگار آتش و آب
هوش مصنوعی: هر لحظه از عشق و محبت تو در دل من شعله‌ور است و باعث می‌شود دلم سوخته باشد بر فراق و دشواری‌های روزگار که مانند آتش و آب در هم فرورفته‌اند.
یکی به قهرتو ماند یکی به رحمت تو
بلی عبث نبود اقتدار آتش و آب
هوش مصنوعی: در اینجا اشاره به دو حالت انسانی است: یکی که از خشم و قدرت تو می‌ترسد و دیگری که به رحمت و لطف تو امید دارد. این نکته بیان می‌کند که این احساسات و واکنش‌ها به قدرت آتش و آب بی‌دلیل نیست و هر کدام تأثیر خاص خود را دارند.
به خشم و لطف تو اندک تشابهی دارد
وگرنه از چه بود اشتهار آتش و آب
هوش مصنوعی: خشم و محبت تو تا اندازه‌ای به هم شبیه هستند اما اگر این‌گونه نبود، چه دلیلی داشت که آتش و آب هر دو معروف شوند؟
اگر به رشتهٔ لطفت نبود پیوسته
گسسته بود ز هم پود و تار آتش و آب
هوش مصنوعی: اگر محبت و مهربانی تو دائماً وجود نداشت، ارتباط میان پود و تار مانند آتش و آب از هم جدا بود.
چنان ز آتش و آبم به موزه سنگ فتاد
که کیک افکنم اندر ازار آتش و آب
هوش مصنوعی: من به حدی تحت تأثیر آتش و آب قرار گرفته‌ام که گویی می‌توانم در دامان آن‌ها کیک بپزم.
الا به دور جهان تا که تیر و تیغ ترا
همی قضا شمرد در شمار آتش و آب
هوش مصنوعی: به جز در حالتی که تو در معرکه و جنگ به حساب آتش و آب، تیر و شمشیر را در معرض قضا و ایستایی زمان ببینی، نمی‌توانی دور دنیا را بگردی.
ز تیر و تیغ تو کز آب و آتش افزونست
همیشه باد عدو خاکسار آتش و آب
هوش مصنوعی: تیر و تیغ تو بیشتر از آب و آتش قدرت دارد، همیشه باد دشمن باعث می‌شود که خاک خاکستر و آب با هم تلفیق شوند.