گنجور
ابوالقاسم فردوسیفردوسی

بخش ۴

سوی خانه رفتند هر سه چوباد
شب آمد بخفتند پیروز و شاد
چو خورشید زد عکس برآسمان
پراگند بر لاژورد ارغوان
برفتند و هر سه بیاراستند
ابا خویشتن موبدان خواستند
کشیدند با لشکری چون سپهر
همه نامداران خورشیدچهر
چو از آمدنشان شد آگاه سرو
بیاراست لشکر چو پر تذرو
فرستادشان لشکری گشن پیش
چه بیگانه فرزانگان و چه خویش
شدند این سه پرمایه اندر یمن
برون آمدند از یمن مرد و زن
همی گوهر و زعفران ریختند
همی مشک با می برآمیختند
همه یال اسپان پر از مشک و می
پراگنده دینار در زیر پی
نشستن گهی ساخت شاه یمن
همه نامداران شدند انجمن
در گنجهای کهن کرد باز
گشاد آنچه یک چند گه بود راز
سه خورشید رخ را چو باغ بهشت
که موبد چو ایشان صنوبر نکشت
ابا تاج و با گنج نادیده رنج
مگر زلفشان دیده رنج شکنج
بیاورد هر سه بدیشان سپرد
که سه ماه نو بود و سه شاه گرد
ز کینه به دل گفت شاه یمن
که از آفریدون بد آمد به من
بد از من که هرگز مبادم میان
که ماده شد از تخم نره کیان
به اختر کس آن‌دان که دخترش نیست
چو دختر بود روشن اخترش نیست
به پیش همه موبدان سرو گفت
که زیبا بود ماه را شاه جفت
بدانید کین سه جهان بین خویش
سپردم بدیشان بر آیین خویش
بدان تا چو دیده بدارندشان
چو جان پیش دل بر نگارندشان
خروشید و بار غریبان ببست
ابر پشت شرزه هیونان مست
ز گوهر یمن گشت افروخته
عماری یک اندردگر دوخته
چو فرزند را باشد آئین و فر
گرامی به دل بر چه ماده چه نر
به سوی فریدون نهادند روی
جوانان بینادل راه جوی
بخش ۳: فرستادهٔ شاه را پیش خواندبخش ۵: نهفته چو بیرون کشید از نهان

اطلاعات

وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

سوی خانه رفتند هر سه چوباد
شب آمد بخفتند پیروز و شاد
هوش مصنوعی: سه چوپان به سمت خانه راه افتادند و شب که رسید، با خوشحالی و پیروزی خوابشان برد.
چو خورشید زد عکس برآسمان
پراگند بر لاژورد ارغوان
هوش مصنوعی: وقتی که خورشید تابیده است، تصویری در آسمان ایجاد می‌کند که روی زمینه‌ای لاجوردی و ارغوانی پخش شده است.
برفتند و هر سه بیاراستند
ابا خویشتن موبدان خواستند
هوش مصنوعی: سه نفر رفتند و خود را به زیبایی آراستند و سپس از موبدان خواستند.
کشیدند با لشکری چون سپهر
همه نامداران خورشیدچهر
هوش مصنوعی: با لشکری همچون آسمان، همه‌ی افراد برتر و معروف را به میدان آوردند.
چو از آمدنشان شد آگاه سرو
بیاراست لشکر چو پر تذرو
هوش مصنوعی: وقتی که خبر آمدن آنها را شنید، سرو برای خوش‌آمدگویی خود را آراست و مانند پرندگان شاداب شد.
فرستادشان لشکری گشن پیش
چه بیگانه فرزانگان و چه خویش
هوش مصنوعی: آنها لشکری گرسنه را به سوی بیگانگان و نزدیکان فرستادند.
شدند این سه پرمایه اندر یمن
برون آمدند از یمن مرد و زن
هوش مصنوعی: این سه نفر با شخصیت و با اهمیت از یمن خارج شدند، چه مرد و چه زن.
همی گوهر و زعفران ریختند
همی مشک با می برآمیختند
هوش مصنوعی: به تزیین و زیبایی می‌پردازند و عطر و طعم را با هم ترکیب می‌کنند.
همه یال اسپان پر از مشک و می
پراگنده دینار در زیر پی
هوش مصنوعی: اسب‌ها به خوبی آراسته شده و بوی خوش مشک از یال آنها به مشام می‌رسد، و زیر پایشان دینارهایی که نشانه‌ی ثروت است، پخش شده است.
نشستن گهی ساخت شاه یمن
همه نامداران شدند انجمن
هوش مصنوعی: گاه گاهی، شاه یمن بر تخت می‌نشیند و در آن زمان، همه بزرگان و نام‌آوران دور هم جمع می‌شوند.
در گنجهای کهن کرد باز
گشاد آنچه یک چند گه بود راز
هوش مصنوعی: در گنجینه‌های قدیمی، رازهایی را که مدت‌ها پنهان مانده بودند، دوباره افشا کرد.
سه خورشید رخ را چو باغ بهشت
که موبد چو ایشان صنوبر نکشت
هوش مصنوعی: سه خورشید درخشانی که چهره‌اش مانند باغی بهشتی است، به این دلیل است که موبد (روحانی) مانند درختان صنوبر آنها را نپرورده است.
ابا تاج و با گنج نادیده رنج
مگر زلفشان دیده رنج شکنج
هوش مصنوعی: با وجود تاج و گنجی که دیده نمی‌شود، درد و رنج ما چه فایده‌ای دارد؟ مگر اینکه زلف آن محبوب، دلی را به رنج بیندازد.
بیاورد هر سه بدیشان سپرد
که سه ماه نو بود و سه شاه گرد
هوش مصنوعی: او هر سه نفر را به ایشان معرفی کرد و گفت که سه ماه نو و سه شاه در راهند.
ز کینه به دل گفت شاه یمن
که از آفریدون بد آمد به من
هوش مصنوعی: سلطان یمن از کینه‌ای که به دل دارد، به دیگران می‌گوید که از کردارهای افریدون خوشش نمی‌آید.
بد از من که هرگز مبادم میان
که ماده شد از تخم نره کیان
هوش مصنوعی: من از تو بدم، چون هرگز در وسط نیستم و نمی‌خواهم که مانند ماده‌ای باشم که از تخم نر به وجود آمده است.
به اختر کس آن‌دان که دخترش نیست
چو دختر بود روشن اخترش نیست
هوش مصنوعی: به کسی که فرزند دختر ندارد، نگوید که دخترش مانند ستاره‌ای درخشان است؛ زیرا اگر دختر نباشد، درخشندگی ستاره‌اش هم وجود ندارد.
به پیش همه موبدان سرو گفت
که زیبا بود ماه را شاه جفت
هوش مصنوعی: سرو به همه موبدان گفت که ماه بسیار زیباست و همچنین همتا و همراه شاه است.
بدانید کین سه جهان بین خویش
سپردم بدیشان بر آیین خویش
هوش مصنوعی: بدانید که من این سه جهان را به افرادی سپردم که به روش و اصول خودم زندگی می‌کنند.
بدان تا چو دیده بدارندشان
چو جان پیش دل بر نگارندشان
هوش مصنوعی: بدان که باید مانند جان به دل، نسبت به کسانی که دوستشان داری، اهمیت بدهی و به آنها توجه کنی.
خروشید و بار غریبان ببست
ابر پشت شرزه هیونان مست
هوش مصنوعی: ابر به شدت طغیان کرد و بار سنگین درد و رنج غریبان را بر پشت خود برداشت، در حالی که هیوانات قوی و سرکش به وجد آمده بودند.
ز گوهر یمن گشت افروخته
عماری یک اندردگر دوخته
هوش مصنوعی: عماری از گوهر یمن درست شده و به زیبایی و شکوهی خاصی آراسته شده است.
چو فرزند را باشد آئین و فر
گرامی به دل بر چه ماده چه نر
هوش مصنوعی: وقتی که فرزند دارای ویژگی‌ها و شایستگی‌های عالی باشد، فرقی نمی‌کند که چه جنسیتی دارد، همه چیز به ارزش‌هایی که در دلش است بستگی دارد.
به سوی فریدون نهادند روی
جوانان بینادل راه جوی
هوش مصنوعی: جوانان با اراده و پرشور به سمت فریدون حرکت کردند و در پی راهی بودند.

خوانش ها

بخش ۴ به خوانش فرشید ربانی
بخش ۴ به خوانش فرهاد بشیریان
بخش ۴ به خوانش محمدیزدانی جوینده

حاشیه ها

1387/08/05 00:11
بزرگمهر وزیری

به نظر می رسد که یک بخش، یعنی" آزمودن فریدون پسران خود را" بین بخش چهارم و پنج جا افتاده است.
---
پاسخ: با تشکر از دقت نظرتان، از دوستان هر کس به نسخه‌ی تایپی ابیات جاافتاده دسترسی دارد (یا به شاهنامه چاپی دسترسی دارد و می‌تواند نسخه‌ی اسکن شده صفحات جاافتاده را با دقت 300 نقطه بر اینچ برای ما ارسال کند) لطفاً آنها را ذکر یا ارسال کند تا گنجانده شود.

1391/09/30 16:11
ع.ز

ابیات محذوف الحاقی است.

1394/04/27 03:06
احسان

پیوند به وبگاه بیرونی
این لینکی هست که پی دی اف ابیات افتاده رو آورده با مرجع.
لازم به درج این پیام به عنوان حاشیه هم نیست به گمانم:)

1397/04/30 18:06
علی احمدی

قسمتی که بین قسمت 4 و 5 سایت گنجور جا افتاده
"آزمودن فریدون فرزندان خود را"
چــــو از بــــازگــــردیــــدن آن ســــه شــــاه
شـــد آگـــه فـــریـــدون بـــیـــامـــد بــــه راه

ز دلــشــان هــمــی خــواســت کــآگـــه شـــود
ز بـــدهـــا گـــمـــانـــیـــش کـــوتــــه شــــود

بــــیــــامــــد بــــســــان یــــکـــــی اژدهـــــا
کـــزو شـــیـــر گـــفـــتــــی نــــیــــابــــد رها

خـروشـان و جــوشــان بــه جــوش انــدرون
هـــمـــی از دهـــانـــش آتـــش آمـــد بــــرون

چـو هـر ســه پــســر را بــه نــزدیــک دیــد
بـــه گِـــرد انـــدرون کـــوه، تـــاریـــک دیـــد

بــرانــگــیــخــت گـــرد و بـــرآورد جـــوش
جــهـــان گـــشـــت از آواز او پـــر خـــروش

بـــیـــامـــد دمـــان نـــزد مـــهـــتـــر پـــســــر
کــــه او بــــود پــــرمــــایــــه و تــــاجـــــور

پـــســـر گـــفـــت بـــا اژدهـــا روی جـــنـــگ
نـــســـازد خـــرد یـــافـــتـــه مـــرد ســـنـــگ

سـبـک پـشـت بـنـمـود و بــگــریــخــت زوی
پـــــدر زی بـــــرادرش بـــــنـــــهــــــاد روی

مــــیــــانــــه بــــرادر چــــو او را بــــدیـــــد
کــمــان را بــه زه کــرد و انــدر کــشـــیـــد

مـــرا گـــفـــت گــــر کــــارزارســــت کــــار
چــه شــیــر دمــنــده چــه جــنــگـــی ســـوار

چـو کــهــتــر پــســر نــزد ایــشــان رســیــد
خـــروشــــیــــد کــــان اژدهــــا را بــــدیــــد

بـــدو گـــفـــت کـــز پـــیـــش مـــا دور شـــو
نــهـــنـــگـــی تـــو بـــر راه شـــیـــران مـــرو

گــرت نـــام شـــاه آفـــریـــدون بـــه گـــوش
رســیــدســت هـرگـــز بـــدیـــن سان مــکـوش

کــه فــرزنــد اویـــیـــم هـــر ســـه پـــســـر
هــــمــــه گــــرزداران پــــرخــــاشــــخـــــر

گــــر از راه بــــی راه یــــکــــســــو شــــوی
وگــر نــه نــهــمـــت افـــســـر بـــدخـــویـــی

فــریــدون فــرخ چــو بـــشـــنـــیـــد و دیـــد
هــنــرهـــا بـــدانـــســـت و شـــد نـــاپـــدیـــد

بـــرفـــت و بـــیـــامــــد پــــدروار پــــیــــش
چـنــان چــون ســزایــد بــه آیــیــن خــویــش

ابــا کـــوس و بـــا نای و پـــیـــلـــان مـــســـت
هــمــان گــرزه ی گــاوپـــیـــکـــر بـــدســـت

بـــزرگـــان لـــشــــگــــر پــــس پــــشــــت او
جــــهــــان آمـــــده پـــــاک در مـــــشـــــت او

چـــو دیـــدنـــد پـــرمـــایـــگـــان روی شــــاه
پــــیــــاده دوان بــــرگـــــرفـــــتـــــنـــــد راه

بــرفـــتـــنـــد و بـــر خـــاک دادنـــد بـــوس
فــرومــانــده بــر جــای پــیــلـــان و کـــوس

بـــپـــرســـیـــدشان شـــاه و بــنـــواخـتـــشــان
بـــه انـــدازه بـــر، پـــایـگـــه ســـاخـــتـــشـــان

چــو آمـــد بـــه کـــاخ گـــرانـــمـــایـــه بـــاز
بـــه پـــیـــش جـــهـــان‌داور آمــــد بــــه راز

هـــمـــی آفـــریـــن کـــرد بـــر کـــردگــــار
کــــزو دیــــد نــــیــــک و بـــــد روزگـــــار

وز آن پــس جــهــاندیــدگــان را بــخــوانــد
بــه تــخــت گــرانــمــایــگــان بــرنــشـــانـــد

چــــنــــیــــن گــــفــــت کــــان اژدهــــای دژم
کــجــا خــواســت گــیــتــی بــســوزد بـــه دم

پــدر بُــد کــه جــســت از شــمـــا مـــردمـــی
چــو بــشــنــاخــت بــرگــشــت بــا خـــرمـــی

کــنــون نــامــتــان ســاخــتــســتــیــم نـــغـــز
چـنـان چــون بــبــایــد بــه پــاکــیــزه مــغــز

تــویــی مــهــتــریـــن، ســـلـــم نـــام تـــو بـــاد
بــه گــیـــتـــی بـــرآگـــنـــده کـــام تـــو بـــاد!

کـه جَـســتــی ســلــامــت ز چــنــگ نــهــنــگ
بـــه گـــاه گـــریـــزش نــــکــــردی درنــــگ
دلــاور کــه نــنــدیــشــد از پــیــل و شــیـــر
تــو دیــوانــه خــوانــش، مــخــوانــش دلــیــر

مـــیـــانـــه کـــز آغـــاز تـــنــــدی نــــمــــود
از آن پــــس مـــــر او را دلـــیـــــری فـــــزود

ورا تـــور خـــوانـــیـــم شـــیـــر دلـــیــــر
کــجــا ژنــده پــیــلــش نـــیـــارد بـــه زیـــر

هــنــر خــود دلــیــریــســت بــر جــایـــگـــاه
کـــه بــــد دل نــــبــــاشــــد ســــزاوار گــــاه

دگـر کـهـتـریـن مــرد بــا ســنــگ و چــنــگ
کـه هــم بــا شــتــابــســت و هــم بــا درنــگ

ز خـــاک و ز آتـــش مـــیــــانــــه گــــزیــــد
چــنـــانـــک از ره هـــوشـــیـــاران ســـزیـــد

دلــــیــــر و جــــوان و هــــشــــیـــــوار بـــــود
بــه گــیــتــی جــز او را نــبـــایـــد ســـتـــود

کـــنـــون ایـــرج انــــدر خــــورد نــــام تــــو
در مــــهــــتـــــری بـــــاد فـــــرجـــــام تـــــو!
بـــدانـــک او بـــه آغـــاز تـــنـــدی نـــمــــود
بــــه گــــاه درشــــتــــی دلــــیــــری فــــزود

بــه نـام پـــری‌چـهـــرگــــــــــان عــــــــــرب
کــنــون بــرگــشــایـــم بـــه شـــادی دو لـــب

زن ســـلــــم را کــــرد نـــــــام "آرزوی"
زن تـــــــور را "مـــــــاه" آزاده خــــــــــوی

زن ایــــرج نــــیــــک پـــــی را ''ســهـــی"
کــجــا بــد بــه خــوبــی ســهــیــلـــش رهـــی

پــس از اخــتـــر گـــرد گـــردان ســـپـــهـــر
کــه اخــتــر شــنــاســان نــمــودنــد چــهـــر

نــــوشــتــه بـــیـــاورد و بـــنـــهـــاد پـــیـــش
بـــدیـــد اخـــتــــر نــــامــــداران خــــویــــش

بـه سـلـم انــدرون جــســت زاخــتــر نــشــان
ســبــب مــشــتــری بــود و طــالـــع کـــمـــان

دگــر طـــالـــع تـــور فـــرخـــنـــده، شـــیـــر
خـــداونـــد خـــورشـــیـــد ســـعـــد دلـــیــــر

چـــو کـــرد اخـــتـــر فـــرخ ایـــرج نـــگـــاه
کـَــشَـــف طـــالــــع آمــــد خــــداونــــد مــــاه

از اخــتــر بــر ایــشــان نشــانــی نــمود
کـــه آشـــوبـــش و جنـــگ بـــایســـت بـــود

1397/04/09 14:07
شهروز کبیری

عزیزان، همانطور که جناب ع.ز عزیز نیز فرموده اند، ابیات با سرفصل
«آزمودن فریدون فرزندان خود را»
قسمتی الحاقی از شاهنامه است و اعتبار ندارد. خوشبختانه در نسخه مسکو نیز این قسمت حذف شده و موجود نیست. بنابراین اینجا فصلی جا نیافتاده و متن کاملا صحیح است.

1398/02/19 22:05
محسن

در شاهنامۀ تصحیحِ استاد خالقیِ مطلق، این بخش آمده. بنابراین، به احتمال زیاد سرودۀ خود فردوسی است.

1399/11/22 16:01
مینو

با سلام ، سوالی داشتم ، ایا برداشتم درست هست که در این شعر اشاره شده که فردی که دختر دار شود این از اقبال بد اوست ؟ با توجه به این بیت زیر
به اختر کس آن‌دان که دخترش نیست
چو دختر بود روشن اخترش نیست

1399/11/22 17:01
nabavar

گرامی مینو
ز کینه به دل گفت شاه یمن
که از آفریدون بد آمد به من
بد از من که هرگز مبادم میان
که ماده شد از تخم نره کیان
به اختر کس آن‌دان که دخترش نیست
چو دختر بود روشن اخترش نیست
درست می گویی، این سخن از زبان پادشاه یمن است که در دل گفته

1400/01/10 13:04
فرحناز یوسفی

در بخشی که جا افتاده و آقای احمدی بزرگواری کرده و ارسال کردند، در این بیت:
بدو گفت کز پیش ما دور شو
نهنگی تو بر راه شیران مرو
دربارهٔ واژهٔ نهنگ، لازم به توضیح است:
نهنگ در قدیم معنای امروزه را نداشته و معنی تمساح داشته است.

1400/12/10 21:03
Nazanin

خانم مینو ، 

در شاهنامه سخنان گوناگون و گاه متضاد از زبان شخصیتهای مختلف شاهنامه، بیان می‌شود.  

همانگونه که آن بیت در باره بد یمنی دختر از زبان شاه یمن ، گفته شده ، در چند بیت پایین تر ، چنین میگوید : 

چو فرزند را باشد آئین و فر 

گرامی به دل بر ، چو ماده چو نر