شمارهٔ ۱۹ - در دعای به سلطان محمود غزنوی گوید
چندانکه جهانست ملک شاه جهان باد
با دولت پاینده و با بخت جوان باد
تا بود ملک شهر ده و شهرستان بود
همواره چنان شهر ده و شهرستان باد
چونانکه ازو عالمی از بد به امانند
جان و تن او از همه بدها به امان باد
شاهان جهان را ز نهیبش تن و جان نیست
جان و تن شاهانش فدای تن و جان باد
آن کز تن او هرگز کم خواهد مویی
در حسرت و اندیشه چنان ایلک و خان باد
تا خواسته با قارون در خاک نهانست
بدخواه و بد اندیشش در خاک نهان باد
آنرا که بکین جستن او تیرو کمان خواست
بیرون شدش از گیتی با تیرو کمان باد
در کینه او کینه گزاران جهان را
آنجا که همه سود بجویند زیان باد
وانکس که نباشد بجهانداری او شاد
مقهور و نگونسار و نژند دو جهان باد
دستش برسانیدن ارزاق ضمان شد
بختش بهمه خوبی و نیکیش ضمان باد
هر کار که کرده ست ستوده ست چو نامش
هر کار کزین پس بکند نیز چنان باد
آنجا که نهد روی به غزوه و به جز از غزو
با دولت و با لشکر انبوه و گران باد
از دولت او هر چه گمان بود یقین شد
از دولت خصم آنچه یقین بود گمان باد
وانکس که زبان کرد ببدگفتن او تیز
در دست اجل خشک لب و خشک زبان باد
اندر سیر شاه چه بد تاند گفتن
بدگوی بد اندیش که خاکش بدهان باد
دلشاد مباد آنکه بدو شاد نباشد
وانکس که بدو شاد بود شادروان باد
در خانه بدخواه بنفرینش نو نو
هر روز دگر محنت و دیگر حدثان باد
وانکس که هزیمت شد ازین خسرو و جان برد
چون از غم جان رسته شد، اندر غم نان باد
تا در تن و بازوی کسی زور و توانست
اندر تن و بازوی ملک زور و توان باد
چونانکه کران نیست شمار هنرش را
شاهیش بی اندازه و بیحد و کران باد
هر شاه که یکروز میان بسته بشاهی
در خدمت فرخنده او بسته میان باد
امروز جهاندار و خداوند جهان اوست
همواره جهاندار و خداوند جهان باد
از مشرق تا مغرب رایش بهمه جای
گه شاه برانگیز و گهی شاه نشان باد
هر ماه بشهری علم شاهی شاهان
زیر سم اسبانش نگون باد و ستان باد
تا پادشهان صدر گه آرایند او را
برگاه شهی مسکن و در صدر مکان باد
از هیبت او روز بد اندیش چو شب شد
نوروز مخالف هم ازینگونه خزان باد
آن تیغ و سنانرا که بدو حرب کند شاه
چرخ و فلک و دولت منصور فسان باد
هر ساعتی اندر دل و در خانه کفار
درد و فزع و ناله و فریاد و فغان باد
آراستن دین همه زان تیغ و سنانست
برداشتن کفر بدان تیغ و سنان باد
وانرا که نخواهد که در این خانه بود ملک
اندر همه ملک نه خان باد و نه مان باد
جنگش همه با کافر و با دشمن دینست
شغلش همه با رامش و آرامش جان باد
در دولت و در مرتبت و مملکت او را
چندانکه بخواهد ز خداوند زمان باد
هرساعت و هر وقت ز خشنودی ایزد
بر دولت آینده او تازه نشان باد
ماه رمضان بود بدو فرخ و میمون
شوال به از فرخ و میمون رمضان باد
او را همه آن باد که او خواهد دایم
وان چیز که بدخواهان خواهند جز آن باد
شمارهٔ ۱۸ - در ذکر مراجعت سلطان محمود از فتح سومنات گوید: یمین دولت شاه زمانه با دل شادشمارهٔ ۲۰ - در صفت شراب خوردن سلطان محمدبن محمود غزنوی: خسرو می خواست هم از بامداد
اطلاعات
وزن: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکیدرج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
چندانکه جهانست ملک شاه جهان باد
با دولت پاینده و با بخت جوان باد
هوش مصنوعی: تا زمانی که جهان وجود دارد، ملک باید شاهی باشد و با قدرتی پایدار و بختی جوان بر مسند خود بماند.
تا بود ملک شهر ده و شهرستان بود
همواره چنان شهر ده و شهرستان باد
هوش مصنوعی: تا زمانی که شهر و ولایت وجود دارد، امیدواریم که وضعیت این شهر و ولایت همیشه چنین باشد.
چونانکه ازو عالمی از بد به امانند
جان و تن او از همه بدها به امان باد
هوش مصنوعی: همانطور که از او جهانی از بدیها به امان است، جان و بدن او نیز باید از تمام بدیها در امان باشند.
شاهان جهان را ز نهیبش تن و جان نیست
جان و تن شاهانش فدای تن و جان باد
هوش مصنوعی: حکومتگران دنیا از قدرت و تأثیر او میترسند و نگراناند. جان و وجود پادشاهان نیز قربانی این قدرت و تأثیر میشود.
آن کز تن او هرگز کم خواهد مویی
در حسرت و اندیشه چنان ایلک و خان باد
هوش مصنوعی: کسی که هیچگاه از بدنش کم نمیشود، همیشه در حسرت و اندیشهای مانند ایلک و خان خواهد بود.
تا خواسته با قارون در خاک نهانست
بدخواه و بد اندیشش در خاک نهان باد
هوش مصنوعی: تا زمانی که خواستههای او با قارون در زمین پنهان است، دشمنان و بداندیشانش نیز باید در خاک مدفون شوند.
آنرا که بکین جستن او تیرو کمان خواست
بیرون شدش از گیتی با تیرو کمان باد
هوش مصنوعی: کسی که در بازی عشق به دنبال تیر و کمان است، در نهایت به دنیا و زندگی خود پایان میدهد.
در کینه او کینه گزاران جهان را
آنجا که همه سود بجویند زیان باد
هوش مصنوعی: در کینه او، کینهورزان دنیا را میبینیم که در جایی که همه به دنبال سود و منافع خود هستند، ضرر میبینند.
وانکس که نباشد بجهانداری او شاد
مقهور و نگونسار و نژند دو جهان باد
هوش مصنوعی: هر کس که در دنیا در نتیجه نداشتن توانایی در رهبری و مدیریت به شادکامی نرسد، در هر دو جهان (این جهان و آخرت) در حالت شکست و ناامیدی خواهد بود.
دستش برسانیدن ارزاق ضمان شد
بختش بهمه خوبی و نیکیش ضمان باد
هوش مصنوعی: دستش به تأمین نیازها باز شد و خوشبختیاش شامل همه خوبیها و نیکیها قرار گرفت.
هر کار که کرده ست ستوده ست چو نامش
هر کار کزین پس بکند نیز چنان باد
هوش مصنوعی: هر کاری که او انجام داده است، شایسته ستایش بوده و از این پس نیز هر کاری که انجام دهد، باید همانگونه باشد.
آنجا که نهد روی به غزوه و به جز از غزو
با دولت و با لشکر انبوه و گران باد
هوش مصنوعی: در جایی که با انگیزهای قوی و جمعیتی گسترده و قدرتمند به جنگ میرود، و جز با این نوع جنگها به چیزی دیگر رونق نمیبخشد، باید پیروزی و موفقیت را آرزو کرد.
از دولت او هر چه گمان بود یقین شد
از دولت خصم آنچه یقین بود گمان باد
هوش مصنوعی: از نعمت و خوشحالی او هر آنچه تصور میکردیم به حقیقت پیوست و از دولت دشمن نیز هر آنچه که مطمئن بودیم، به ظن و تردید بدل شد.
وانکس که زبان کرد ببدگفتن او تیز
در دست اجل خشک لب و خشک زبان باد
هوش مصنوعی: کسی که زبانش به بدگویی میچرخد، در دست مرگ، زبانش بیصدا و لبهایش خشک خواهد شد.
اندر سیر شاه چه بد تاند گفتن
بدگوی بد اندیش که خاکش بدهان باد
هوش مصنوعی: در مسیر زندگی پادشاه، گفتن سخنان ناپسند از سوی بداندیشان ناپسند است، زیرا این افراد در نهایت به جایی نمیرسند و به باد فراموشی سپرده میشوند.
دلشاد مباد آنکه بدو شاد نباشد
وانکس که بدو شاد بود شادروان باد
هوش مصنوعی: خوشحال نباشید اگر کسی به شما خوشحال نیست و کسی که به شما خوشحال است، امیدوارم همیشه شاد و خرم باشد.
در خانه بدخواه بنفرینش نو نو
هر روز دگر محنت و دیگر حدثان باد
هوش مصنوعی: در خانهی دشمن هر روز به او دعا نکن، زیرا او همیشه محنت و مشکلات جدیدی برایت به وجود میآورد.
وانکس که هزیمت شد ازین خسرو و جان برد
چون از غم جان رسته شد، اندر غم نان باد
هوش مصنوعی: کسی که از این پادشاه شکست خورده و جانش را نجات داده، وقتی از نگرانی برای جان آزاد شود، در فکر نان و معیشت خواهد بود.
تا در تن و بازوی کسی زور و توانست
اندر تن و بازوی ملک زور و توان باد
هوش مصنوعی: تا زمانی که کسی در جسم و بازوی خود قدرت و نیرویی داشته باشد، باید بداند که این قدرت و توان به حمایت و قوت ملوک و پادشاهان بستگی دارد.
چونانکه کران نیست شمار هنرش را
شاهیش بی اندازه و بیحد و کران باد
هوش مصنوعی: هنر او همچون آسمان بیپایان است؛ نه حدی دارد و نه مرزی. شاهی که اوست، هنرش بسیار و بینهایت است.
هر شاه که یکروز میان بسته بشاهی
در خدمت فرخنده او بسته میان باد
هوش مصنوعی: هر پادشاه که روزی میان مردم به سلطنت نشسته، در خدمت خوشبختی و سعادت مردم قرار دارد.
امروز جهاندار و خداوند جهان اوست
همواره جهاندار و خداوند جهان باد
هوش مصنوعی: امروز فرمانروای جهان و آفریننده آن اوست و همیشه باید او را به عنوان فرمانروا و آفریننده جهان دانست.
از مشرق تا مغرب رایش بهمه جای
گه شاه برانگیز و گهی شاه نشان باد
هوش مصنوعی: از شرق تا غرب سرزمین، گاهی باید صدای پادشاهی را بلند کرد و گاهی نشانهای از سلطنت او را نمایان ساخت.
هر ماه بشهری علم شاهی شاهان
زیر سم اسبانش نگون باد و ستان باد
هوش مصنوعی: هر بار که ماهی به درون شهری میتابد، علم و نشانههای پادشاهی بر روی زمین فرود میآید و به زیر سمهای اسبان میافتد، به معنای اینکه شاهان در این شرایط تحت فشار و شکست قرار میگیرند.
تا پادشهان صدر گه آرایند او را
برگاه شهی مسکن و در صدر مکان باد
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که تا زمانی که پادشاهان در مقام و مقامهای خود برقرارند، او نیز در جایگاه بالایی خواهد بود و در مکانی شایسته و محترم قرار خواهد گرفت.
از هیبت او روز بد اندیش چو شب شد
نوروز مخالف هم ازینگونه خزان باد
هوش مصنوعی: از عظمت او، روزهایی که به شوماندیشی میگذشت، به تاریکی شب بدل شد. همچنین، نوروز نیز با خزانی که به همین شکل پیش میآید، متضاد است.
آن تیغ و سنانرا که بدو حرب کند شاه
چرخ و فلک و دولت منصور فسان باد
هوش مصنوعی: آن شمشیر و نیزهای که به جنگ با آن، پادشاه آسمان و سرنوشت نیک به مبارزه میآید، نه بادها.
هر ساعتی اندر دل و در خانه کفار
درد و فزع و ناله و فریاد و فغان باد
هوش مصنوعی: در هر ساعت، در دل و در خانه کافرها، درد و نگرانی و شکايت و فریاد و ناله جاری است.
آراستن دین همه زان تیغ و سنانست
برداشتن کفر بدان تیغ و سنان باد
هوش مصنوعی: آراستن دین به وسیله قدرت و ابزار جنگی است و برقراری ایمان و نابودی کفر نیز از طریق همین قدرت و ابزارها امکانپذیر است.
وانرا که نخواهد که در این خانه بود ملک
اندر همه ملک نه خان باد و نه مان باد
هوش مصنوعی: کسی که نمیخواهد در این خانه باشد، نه در این ملک و جهان دارای منزلت و مقام است و نه در آن ماندگار خواهد بود.
جنگش همه با کافر و با دشمن دینست
شغلش همه با رامش و آرامش جان باد
هوش مصنوعی: درگیری او تنها با کافران و دشمنان دین است و فعالیتهایش همواره بهدست آوردن آرامش و لذت است.
در دولت و در مرتبت و مملکت او را
چندانکه بخواهد ز خداوند زمان باد
هوش مصنوعی: او در مقام و موقعیت و سرزمین خود به اندازهای که بخواهد از جانب خداوند زمان برخوردار باشد.
هرساعت و هر وقت ز خشنودی ایزد
بر دولت آینده او تازه نشان باد
هوش مصنوعی: هر لحظه و در هر زمانی، به خاطر رضایت خداوند، بر سعادت و آینده خوب او افزوده شود.
ماه رمضان بود بدو فرخ و میمون
شوال به از فرخ و میمون رمضان باد
هوش مصنوعی: در این بیت به اهمیت و شادی ماه شوال پس از رمضان اشاره شده است. شاعر میگوید که حالا که رمضان به پایان رسیده، ماه شوال با خوشحالی و برکت بیشتری همراه است و این جشن و سرور پس از روزهداری واقعاً ارزشمندتر از ماه رمضان است.
او را همه آن باد که او خواهد دایم
وان چیز که بدخواهان خواهند جز آن باد
هوش مصنوعی: هر چیزی که او بخواهد همیشه با اوست و آنچه که دشمنان او میخواهند، تنها به نفع او نیست.