گنجور

شمارهٔ ۱۱۳ - در مدح یمین الدوله سلطان محمود بن ناصر الدین سبکتگین

بگذرانیدی سپاه از رود هایی کز قیاس
ژرف دریا باشد اندر جنب آن هر یک قلیل
بس شگفتی نیست گر بر ژرف دریا بگذرد
لشکری کو را بود محمود دریا دل دلیل
باز گشتی شادمان و بر ستوران سپاه
از فراوان زر و زیور بارها کردی ثقیل
رای را زنده تو بجهاندی و بز دودی همی
زنگ کفر از روی بیدینان به صمصام صقیل
پشت اورا موج آن دریا بدریا در فکند
کز پس پشتش پدید آوردی از خون قتیل
ای برون آورده اندر کشور هندوستان
پیل جنگی از حصار و کرگ پیل افکن ز غیل
ژنده پیلان کز در دریای سند آورده ای
سال دیگر بگذرانی از لب دریای نیل
قرمطی چندان کشی کز خو نشان تا چند سال
چشمه های خون شود در بادیه ریگ مسیل
تا زجامه سوکواران بر زنان مصریان
همچو زر بخشش تو مست گرداند کفیل
راست پنداری همی بینم که باز آیی ز مصر
در فکنده در سرای ملحدان ویل و عویل
وان سگ ملعون که خواننداهل مصر او را عزیز
بسته و خسته به غزنین اندر آورده ذلیل
دار اوبر پای کرده در میان مرغزار
گرد کرده سنگ زیردار او چون میل میل
تا چو بردار مخالف سنگها بیمر شود
اهل بدعت سر بتابند از مخالف قال و قیل
ای یمین دولت و دولت به تو گشته قوی
ای امین ملت و ملت به تو گشته جمیل
گرد راه و آفتاب معرکه نزدیک تو
خوشتر از گرد عبیر سوده و ظل ظلیل
در جهانداری به ملک و در عدو بستن به جنگ
هم سلیمان را قرینی هم فریدون را بدیل
جز تو در سیحون و جیحون از همه شاهان که داد
مرغ و ماهی را طعام از طعنه رمح طویل
تا غزلخوان را بباید وقت خواندن در غزل
نعت از زلف سیاه و وصف از چشم کحیل
تا به رنگ و بوی چون سوسن نباشد شنبلید
تا به طعم و فعل چون زیتون نباشد زنجبیل
روز تو فرخنده بادو ملک تو پاینده باد
بخت نیکت یار باد و دولت عالی عدیل
بزم تو از روی ترکان حصاری چون بهشت
جام تواز باده روشن چنان چون سلسبیل

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بگذرانیدی سپاه از رود هایی کز قیاس
ژرف دریا باشد اندر جنب آن هر یک قلیل
هوش مصنوعی: تو سپاهی را از رودهایی عبور دادی که به لحاظ عمق، شبیه دریا به نظر می‌رسند، اما هر کدام از آن‌ها در واقع بسیار کم‌عمق‌تر از دریا هستند.
بس شگفتی نیست گر بر ژرف دریا بگذرد
لشکری کو را بود محمود دریا دل دلیل
هوش مصنوعی: چشم‌پوشی از عمق دریا و عبور کردن لشکری که دل بزرگ و شجاعت دارند، چیز عجیب و غریبی نیست.
باز گشتی شادمان و بر ستوران سپاه
از فراوان زر و زیور بارها کردی ثقیل
هوش مصنوعی: تو با شادی بازگشتی و سواران سپاهت را با زر و زیور بسیار سنگین کردی.
رای را زنده تو بجهاندی و بز دودی همی
زنگ کفر از روی بیدینان به صمصام صقیل
هوش مصنوعی: تو افکار و اندیشه‌ها را زنده کردی و با قدرتی مانند شمشیر در برابر بی‌دینی و کفر ایستاده‌ای.
پشت اورا موج آن دریا بدریا در فکند
کز پس پشتش پدید آوردی از خون قتیل
هوش مصنوعی: موج دریا او را به دریا پرتاب کرد و از پشت سرش نشانه‌ای از خون مقتولی ظاهر شد.
ای برون آورده اندر کشور هندوستان
پیل جنگی از حصار و کرگ پیل افکن ز غیل
هوش مصنوعی: ای کسی که در سرزمین هند، فیل جنگی بزرگی را در نهایت قدرت و شجاعت از دیوارهای قلعه بیرون می‌کشی و به میدان جنگ می‌فرستی، با شجاعت و اراده‌ای قوی.
ژنده پیلان کز در دریای سند آورده ای
سال دیگر بگذرانی از لب دریای نیل
هوش مصنوعی: شما که فیل‌های کهنه را از کناره دریای سند آورده‌اید، سال آینده باید در کنار دریای نیل بگذرانید.
قرمطی چندان کشی کز خو نشان تا چند سال
چشمه های خون شود در بادیه ریگ مسیل
هوش مصنوعی: آدمی را به یاد داشته باش که از خواب غفلت بیدار شود و هرچقدر هم که سختی و درد را تحمل کند، بالاخره روزی زخم‌هایش بهبود می‌یابند و حیات تازه‌ای می‌یابد، حتی اگر در دل غم و بیابان باشد.
تا زجامه سوکواران بر زنان مصریان
همچو زر بخشش تو مست گرداند کفیل
هوش مصنوعی: تا زمانی که بر تن زنان مصری، زرق و برق جامه‌هایی مانند زر و زری وجود داشته باشد، تو همچنان از بخشش و زیبایی آن‌ها به وجد و شور خواهی آمد.
راست پنداری همی بینم که باز آیی ز مصر
در فکنده در سرای ملحدان ویل و عویل
هوش مصنوعی: به نظر می‌رسد که تو به زودی از مصر بازخواهی گشت و به خانه ملحدان خواهی آمد، جایی که آشفتگی و نابسامانی حاکم است.
وان سگ ملعون که خواننداهل مصر او را عزیز
بسته و خسته به غزنین اندر آورده ذلیل
هوش مصنوعی: این بیت به شخصی اشاره دارد که در مصر به عنوان فردی محبوب و محترم شناخته می‌شود، اما در غزنین به حالت ذلت و زبونی درآمده است. به نوعی می‌توان گفت که او از مقام بلندش در یک مکان به حالت تحقیر در مکان دیگری سقوط کرده است.
دار اوبر پای کرده در میان مرغزار
گرد کرده سنگ زیردار او چون میل میل
هوش مصنوعی: در اینجا صحبت از انجام کارهایی است که به نظر می‌رسد سودمندی ندارند یا به هدف نمی‌انجامند. فردی به شکلی بی‌فایده تلاش می‌کند، در حالی که در محیطی زیبا و دل‌انگیز قرار دارد. او به نوعی در حال جابجایی وسایلی است که نه تنها کمکی به او نمی‌کند، بلکه باعث سردرگمی‌اش نیز می‌شود. این تصویر نشان‌دهنده ناامیدی یا احساس بی‌هدف بودن است.
تا چو بردار مخالف سنگها بیمر شود
اهل بدعت سر بتابند از مخالف قال و قیل
هوش مصنوعی: هرگاه سنگ‌های مخالف را بردارند، اهل بدعت و مخالفت از حرف‌ها و ادعاهای خود عقب‌نشینی می‌کنند.
ای یمین دولت و دولت به تو گشته قوی
ای امین ملت و ملت به تو گشته جمیل
هوش مصنوعی: ای مایه قدرت و نیرو، قدرت به واسطه تو استوار شده است. ای امانت‌دار ملت، ملت به خاطر تو زیبا و نیکو شده است.
گرد راه و آفتاب معرکه نزدیک تو
خوشتر از گرد عبیر سوده و ظل ظلیل
هوش مصنوعی: سایه و عطر خوش در کنار تو بهتر از هر چیز دیگر است.
در جهانداری به ملک و در عدو بستن به جنگ
هم سلیمان را قرینی هم فریدون را بدیل
هوش مصنوعی: در فرمانروایی بر دنیا و جنگ‌افروزی علیه دشمن، سلیمان و فریدون هر دو ویژگی‌های مشابهی دارند؛ سلیمان در حکمرانی و فریدون در شجاعت و مقابله با دشمنان.
جز تو در سیحون و جیحون از همه شاهان که داد
مرغ و ماهی را طعام از طعنه رمح طویل
هوش مصنوعی: جز تو در رودهای سیحون و جیحون، هیچ یک از شاهان دیگر نتوانسته‌اند مرغ و ماهی را به اندازه‌ی تو سیر کنند و از تیرهای بلند نیز به تو طعنه‌ای نمی‌زنند.
تا غزلخوان را بباید وقت خواندن در غزل
نعت از زلف سیاه و وصف از چشم کحیل
هوش مصنوعی: برای غزل‌خوانی باید در زمان خواندن، ابتدا به توصیف زلف‌های سیاه و سپس به وصف چشمان کحیل پرداخته شود.
تا به رنگ و بوی چون سوسن نباشد شنبلید
تا به طعم و فعل چون زیتون نباشد زنجبیل
هوش مصنوعی: تا وقتی که شنبلید رنگ و بوی خوشی مانند سوسن ندارد، زنجبیل هم طعم و خواص زیتون را نخواهد داشت.
روز تو فرخنده بادو ملک تو پاینده باد
بخت نیکت یار باد و دولت عالی عدیل
هوش مصنوعی: امیدوارم روزت خوش و باعث سعادت باشد و نعمت و خوش شانسی همیشه همراهت باشد. آرزو می‌کنم که همراهت یاری خوب و خوشبختی و ثروت بالا وجود داشته باشد.
بزم تو از روی ترکان حصاری چون بهشت
جام تواز باده روشن چنان چون سلسبیل
هوش مصنوعی: محفل تو مانند بهشتی محصور از چهره‌های زیباست و جام تو پر از می است، همچون آب زلال و شیرین.

حاشیه ها

1401/09/20 10:12
جهن یزداد

ژنده پیلان کز در دریای سند اورده ای
سال دیگر بگذرانی از در دریای نیل