گنجور

شمارهٔ ۸ - در منقبت امام همام علی بن موسی الرضا علیه التحیة والثناء

خطی که یک رقمش آبروی نه چمنست
نشان خاتم سلطان دین ابوالحسنست
علی موسی جعفر که مهر دولت او
ستاره ی شرف و آفتاب انجمنست
به نقش خاتم او گر هزار جوهر جان
شود نثار یکایک بجای خویشتنست
ز شرح میمنت خاتم همایونش
همای ناطقه را مهر عجز بر دهنست
بمهر اوست که پروانه ی حیات ابد
ز شهر روح مقرر بکشور بدنست
حدیث گوهر سیراب لعل خاتم او
چو شهد در دهن طوطی شکر شکنست
در آن صحیفه که طغرای او کنند رقم
چه جای لاله ی نعمان و برگ نسترنست
سواد خاتم فیروزه ی سعادت او
سپهر عربده جو را مزیل مکر و فنست
طلسم خاتم حفظش چو حرز گنج العرش
بگرد دایره ی کون مانع فتنست
عقیق خاتم توقیع حکم آل علی
بچشم اهل نظر چون سهیل در یمنست
تبارک الله ازان هیأت خجسته مثال
که هیکل دل و آرام جان و حرز تنست
چو نقش جام جم از جلوه ی سواد و بیاض
نشان معرفت سر و صورت علنست
گلیست جلوه گر از بوستان دولت و دین
که نو شکفته بروی بنفشه و سمنست
نشانه ی ید و بیضاست کز بیاض شرف
چو ماه بدر در آفاق روشنی فگنست
فروغ شمسه ی مهر و ظلال او دارد
لوای حمد که بر کاینات پرده تنست
ز مهر ماه جمال تو ماه کنعان را
تراوش مژه بهر طراز پیرهنست
زهی امام که تعظیم حکم خدامت
موالیان ترا از فرایض و سننست
زمردیست نگینت که در سواد امان
نهان ز دیده ی افعی و چشم اهرمنست
عقیق خاتم طغرا نویس امر ترا
سهیل صورت مهر ولایت یمنست
بروی برگ ریاحین رقوم خاتم تو
نشان نازکی ارغوان و نسترنست
مسیر خامه ی مشکین مثال حکم ترا
بنفشه مهر جواز قوافل ختنست
چو داغ لاله، شهیدان راه عشق ترا
نشان مهر و وفا بر حواشی کفنست
برای مهر عقیق سخنورت ما را
سفینه از رقم خون دیده موج زنست
نگین مهر سلیمان چه قید راه شود
ترا که مهر نبوت چراغ انجمنست
عدو که با شکرت زهر داشت زیر نگین
چو دور حلقه ی خاتم بگردنش رسنست
بدور نقش نگین خجسته فرجامت
که حرف روشن او شمع آسمان لگنست
مثال نظم فغانی که یافت مهر قبول
سواد خامه ی او مهر خاتم سخنست
برین صحیفه ی فیروزه تا ز خامه ی صنع
نشان دایره ی مهر نقطه پرنست
نشان مهر تو بر کاینات باد روان
چو آفتاب که طغرای حکم ذوالمننست
فروغ مهر رخت باد همدم شاهی
که نقش خاتم او نور دیده ی زمنست
امین خاتم اقبال شاه اسماعیل
که فرق تا قدمش لطف و سیرت حسنست
نگین خاتم آن شاه واجب التعظیم
نشان دولت و پروانه ی حیات منست
بنام حیدر و آلست مهر خاتم او
چو خاتمی که مرصع بگوهر عدنست
چو حرف خاتم زر باد بر لب مه و مهر
دعای شاه که ورد زبان مرد و زنست

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

خطی که یک رقمش آبروی نه چمنست
نشان خاتم سلطان دین ابوالحسنست
هوش مصنوعی: نوشته‌ای که بخشی از آن به زیبایی باغ اشاره دارد، نشانه‌ای از مقام و اعتبار بالای امام علی (ع) است.
علی موسی جعفر که مهر دولت او
ستاره ی شرف و آفتاب انجمنست
هوش مصنوعی: علی موسی جعفر کسی است که وجودش نماد قدرت و فضیلت است؛ او همچون ستاره‌ای درخشان و آفتابی در جمع نیکان می‌درخشد.
به نقش خاتم او گر هزار جوهر جان
شود نثار یکایک بجای خویشتنست
هوش مصنوعی: هرگاه که هزاران جوهر جان به نقشی که او ساخته اهدا شود، باز هم هر یک از آن‌ها به جای خود خواهد بود و خویشتن را فراموش نخواهد کرد.
ز شرح میمنت خاتم همایونش
همای ناطقه را مهر عجز بر دهنست
هوش مصنوعی: گفته می‌شود که برکت و سرنوشت خوشی که در وجود خاتم همایونش نهفته است، باعث می‌شود که بیان و گفتار او نیز نتواند به درستی نمایانگر این عظمت باشد و در واقع، خود را در برابر آن محدود احساس کند.
بمهر اوست که پروانه ی حیات ابد
ز شهر روح مقرر بکشور بدنست
هوش مصنوعی: با محبت اوست که زندگی ابدی از دنیای روح به دنیای بدن منتقل می‌شود.
حدیث گوهر سیراب لعل خاتم او
چو شهد در دهن طوطی شکر شکنست
هوش مصنوعی: این بیت به زیبایی و شیرینی سخن اشاره دارد. گوهر و لعل به ارزش و زیبایی نشان می‌دهند و مقایسه با شهد و طوطی نشان می‌دهد که کلام با شیرینی و جذابیت خاصی منتقل می‌شود. به عبارت دیگر، سخنانی که گونه‌ای از زیبایی و جذابیت دارند، همچون شکر بر زبان طوطی می‌نشیند و لذت‌بخش هستند.
در آن صحیفه که طغرای او کنند رقم
چه جای لاله ی نعمان و برگ نسترنست
هوش مصنوعی: در آن کتابی که نشان امضاء او را می‌نویسند، جایی برای گل‌های زیبای نعمان و برگ‌های نسترن نیست.
سواد خاتم فیروزه ی سعادت او
سپهر عربده جو را مزیل مکر و فنست
هوش مصنوعی: رنگ سیاه خط بر روی خاتم فیروزه‌ای نشان‌دهنده‌ی خوشبختی اوست و زمینی که پر از شور و شوق است را از مکری و فریب دور می‌کند.
طلسم خاتم حفظش چو حرز گنج العرش
بگرد دایره ی کون مانع فتنست
هوش مصنوعی: طلسمی که در خاتم وجود دارد، مثل سپری محافظ برای گنجی ارزشمند است. این طلسم می‌تواند در دایره وجود، از بروز فتنه‌ها جلوگیری کند.
عقیق خاتم توقیع حکم آل علی
بچشم اهل نظر چون سهیل در یمنست
هوش مصنوعی: عقیق که نشانه و نمادی از حکمت و مقام آل علی است، در نظر کسانی که بصیرت دارند، مانند ستاره سهیل در یمن می‌درخشد.
تبارک الله ازان هیأت خجسته مثال
که هیکل دل و آرام جان و حرز تنست
هوش مصنوعی: خداوندی را سپاس که این شکل زیبا و خوشایند را آفریده است؛ شکلی که دل را تسکین می‌دهد و جان را آرامش می‌بخشد و باعث حفاظت از وجود انسان می‌شود.
چو نقش جام جم از جلوه ی سواد و بیاض
نشان معرفت سر و صورت علنست
هوش مصنوعی: این بیت به بیان این مسئله می‌پردازد که مثل تصویر جام جم که به واسطه‌ی رنگ سیاه و سفید، معرفت و هویت خود را نمایان می‌کند، درک و شناخت نیز از طریق تضادها و تفاوت‌ها آشکار می‌شود. به نوعی، ما از طریق مشاهده و شناخت تضادها، به حقیقت و معنی عمیق‌تری از وجود پی می‌بریم.
گلیست جلوه گر از بوستان دولت و دین
که نو شکفته بروی بنفشه و سمنست
هوش مصنوعی: گلی در باغی از نعمت و دیانت درخشیده که به زیبایی بر روی بنفشه و سمن گل کرده است.
نشانه ی ید و بیضاست کز بیاض شرف
چو ماه بدر در آفاق روشنی فگنست
هوش مصنوعی: این جمله به وضوح اشاره دارد به نشانه ای از یک معجزه یا ویژگی خاص که درخشش و زیبایی آن با نور ماه در آسمان مقایسه می‌شود. این نشانه، به نوعی نمایانگر فضیلت و شرافت است که قدرت و نور آن در دنیا پخش شده است.
فروغ شمسه ی مهر و ظلال او دارد
لوای حمد که بر کاینات پرده تنست
هوش مصنوعی: روشنی خورشید و سایه‌های آن نشان‌دهنده ستایش و سپاسگزاری از خالق است که بر همه موجودات حاکم است.
ز مهر ماه جمال تو ماه کنعان را
تراوش مژه بهر طراز پیرهنست
هوش مصنوعی: از عشق و زیبایی تو، چنان نور و روشنایی ساطع می‌شود که حتی ماه کنعان هم تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد و زیبایی‌اش با درخشش مژه‌هایت نمایان می‌شود.
زهی امام که تعظیم حکم خدامت
موالیان ترا از فرایض و سننست
هوش مصنوعی: به چه زیبایی است که احترام به دستورات و احکام تو از جانب خادمان و موالیان تو جزو وظایف و رسوم اصلی به شمار می‌آید.
زمردیست نگینت که در سواد امان
نهان ز دیده ی افعی و چشم اهرمنست
هوش مصنوعی: نگین تو همچون زمردی است که در دل تاریکی پنهان شده و از چشم مخلوقات بد، دور مانده است.
عقیق خاتم طغرا نویس امر ترا
سهیل صورت مهر ولایت یمنست
هوش مصنوعی: عقیق به عنوان نگین انگشتر، نماد شخصیت و مقام تو است و سهیل، ستاره‌ای درخشان است که نشان از قدرت و اقتدار تو دارد؛ مهر ولایت یمن نیز به معنای قدرت و تاثیرگذاری تو در آن سرزمین می‌باشد.
بروی برگ ریاحین رقوم خاتم تو
نشان نازکی ارغوان و نسترنست
هوش مصنوعی: بر روی گلبرگ‌های معطر و زیبا، اثر نگین دل‌فریبت حک شده است؛ نشان‌دهنده لطافت گل‌های ارغوان و نسترن است.
مسیر خامه ی مشکین مثال حکم ترا
بنفشه مهر جواز قوافل ختنست
هوش مصنوعی: راهنمایی که قلم سیاه به سمت آن می‌رود، شبیه به نظر تو است. تو به مانند گل بنفشه، مجوز سفر کاروان‌های ختن را داری.
چو داغ لاله، شهیدان راه عشق ترا
نشان مهر و وفا بر حواشی کفنست
هوش مصنوعی: عشق و وفا مانند نشانی پررنگ بر لبه‌های کفن شهیدانی است که در این راه جان باخته‌اند، همان‌طور که داغ گل لاله‌ای بر جای می‌ماند.
برای مهر عقیق سخنورت ما را
سفینه از رقم خون دیده موج زنست
هوش مصنوعی: این جمله به توصیف احساسی عمیق و عاشقانه می‌پردازد. به نوعی بیان می‌کند که عشق و محبت مانند یک کشتی است که با پیوندی از اشک‌ها و احساسات، در دریاچه‌ای از درد و زیبایی حرکت می‌کند. این عشق در کنار زیبایی‌ها و سختی‌ها، همیشه در جستجوی چیزی ارزشمند و فراتر از خود است.
نگین مهر سلیمان چه قید راه شود
ترا که مهر نبوت چراغ انجمنست
هوش مصنوعی: نگین مهر سلیمان چه نیازی به راهنمایی دارد برای تو، در حالی که نور پیامبری مانند چراغی برای اجتماع است.
عدو که با شکرت زهر داشت زیر نگین
چو دور حلقه ی خاتم بگردنش رسنست
هوش مصنوعی: دشمن که به ظاهر به دوستیت نزدیک است، در واقع مثل زهر می‌ماند که تحت سطح شیرینی پنهان شده. او همچون یک حلقه‌ی تنگ دور گردنش اسیر است و هیچ‌گاه نمی‌تواند از این بند رهایی یابد.
بدور نقش نگین خجسته فرجامت
که حرف روشن او شمع آسمان لگنست
هوش مصنوعی: به دور نقش نگین خوشبختی تو، که کلام روشن او مانند شمعی در آسمان است.
مثال نظم فغانی که یافت مهر قبول
سواد خامه ی او مهر خاتم سخنست
هوش مصنوعی: این بیت به این معنی است که شعر فغانی مانند یک نوشته معتبر و تأثیرگذار است که مورد تأیید قرار گرفته و ارزش آن با مهر و امضای خالق آن مشخص می‌شود. از این رو، کیفیت و ارزش شعر او همانند مهر رسمی بر روی نوشته‌ای است که اعتبار و اصالت آن را نشان می‌دهد.
برین صحیفه ی فیروزه تا ز خامه ی صنع
نشان دایره ی مهر نقطه پرنست
هوش مصنوعی: بر روی این صفحه فیروزه‌ای رنگ، نشانی از دایره مهر با نقطه‌ای پررنگ به‌جا مانده است که با قلم هنر ایجاد شده است.
نشان مهر تو بر کاینات باد روان
چو آفتاب که طغرای حکم ذوالمننست
هوش مصنوعی: نشان محبت تو در تمام جهان همچون آفتاب می‌تابد و این نشانه به‌مانند امضای پرچم فرمانروایی ذوالمنن است.
فروغ مهر رخت باد همدم شاهی
که نقش خاتم او نور دیده ی زمنست
هوش مصنوعی: زیبایی و درخشش چهره‌ات به قدری است که مانند نور خورشید، با عظمت و باشکوه مانند یک پادشاه می‌درخشد و مثل نگینی درخشان، دل و دیده‌های من را روشن می‌کند.
امین خاتم اقبال شاه اسماعیل
که فرق تا قدمش لطف و سیرت حسنست
هوش مصنوعی: امین خاتم اقبال شاه اسماعیل به معنای این است که فردی که به عنوان نماینده یا نگهبان خوشبختی و موفقیت شناخته می‌شود، تمام وجودش پر از لطف و زیبایی است. از سر تا پا، او تبلور اخلاق نیکو و جذابیت است و این ویژگی‌ها در او به وضوح نمایان است.
نگین خاتم آن شاه واجب التعظیم
نشان دولت و پروانه ی حیات منست
هوش مصنوعی: نگین خاتم آن پادشاه محترم، نماد قدرت و نشانه‌ای از حیات و زندگی من است.
بنام حیدر و آلست مهر خاتم او
چو خاتمی که مرصع بگوهر عدنست
هوش مصنوعی: با یاد حیدر و خاندان او، مهر و نشانی همانند خاتمی است که با جواهرات بهشت تزئین شده است.
چو حرف خاتم زر باد بر لب مه و مهر
دعای شاه که ورد زبان مرد و زنست
هوش مصنوعی: این جمله به معنای اهمیت و ارزش کلامی است که همچون خاتم زری بر روی لب‌ها قرار دارد. دعا و گفتار خوب و شریف، هم برای افراد معمولی و هم برای افراد با مقام و اهمیت، ارزشی خاص دارد و به نوعی نشان‌دهنده تجلی خوبی‌ها و صفات نیک در زبان است.