گنجور

شمارهٔ ۳۶ - در مدح فخر الملک

زهی ببوی تو گل پیرهن قبا کرده
نسیم لطف تو جان در تن صبا کرده
غلام چهره تو ماه بی نقاب شده
سجود قامت تو سرو بی ریا کرده
صبا شمامه ی عنبر شمال و نافه ی مشک
ز بوی لطف تو در دامن هوا کرده
خرد طویله ی مرجان، حیوة رشته در
ز لطف لعل تو پیرایه ی بقا کرده
بسحر و معجز خوبیت سامری و مسیح
ز جزع دلکش و یاقوت جانفزا کرده
بنعف و لطف حمایت سپه کش و جاندار
ز چشم مست و لب لعل دایماً کرده
عروس صبح که در حکم مهر گردونست
ز مهر چهره ی تو پیرهن قبا کرده
ز چین زلف تو نقاش حسن صفحه سیم
سواد کرده بمشکین خط و خطا کرده
ز روز روی تو بر زلف شب فتاده شکن
ز روی روز و شب زلف تو قفا کرده
چو تاب مهر، بماه رخ تو ماه رخت
بمهر خاک در صاحب اقتدا کرده
سپهر داد که درگاه او ز هشت بهشت
نموده ساحت وازنه فلک قضا کرده
خدایگان صدور زمانه، فخر الملک
که ملک و ملت ازو فخر کرده تا کرده
پناه تیغ و قلم و شمس دین، که تیغ و قلم
بدو شرف چو نبوت بمصطفی کرده
وزیر عالم عادل که هرچه همت اوست
فکنده سایه بر آن سایه ی خدا کرده
کریم مشرق و مغرب که بر و بحر، بر او
چو دین و ملک تفاخر بانبیاء کرده
دوام دولت او را چو در حمایت عدل
قضا نظام جهان دیده اقتضا کرده

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

زهی ببوی تو گل پیرهن قبا کرده
نسیم لطف تو جان در تن صبا کرده
هوش مصنوعی: ای کاش بوی تو مانند گلی در هوا پراکنده شود و نسیم محبت تو، جانم را در آغوش خود بگیرد.
غلام چهره تو ماه بی نقاب شده
سجود قامت تو سرو بی ریا کرده
هوش مصنوعی: بنده و خدمتگزار تو، زیبایی چهره‌ات را چون ماهی بی‌پوشش می‌دانم، و قامت تو باعث شده است که درختان سرو بدون تکلف به عبادت و سجده درآیند.
صبا شمامه ی عنبر شمال و نافه ی مشک
ز بوی لطف تو در دامن هوا کرده
هوش مصنوعی: وزش نسیم بهاری عطر خوش عطر عنبر و مشک را به همراه دارد و این بو به خاطر لطفت، در فضا پراکنده شده است.
خرد طویله ی مرجان، حیوة رشته در
ز لطف لعل تو پیرایه ی بقا کرده
هوش مصنوعی: خرد مانند طویله‌ای است که مرجان‌ها در آن نگهداری می‌شوند، و درختی که از لطف لعل تو حاصل می‌آورد، زینتی برای پایدار ماندن فراهم کرده است.
بسحر و معجز خوبیت سامری و مسیح
ز جزع دلکش و یاقوت جانفزا کرده
هوش مصنوعی: زیبایی سحرآمیز سامری و معجزه‌گون مسیح، دل را با گریه‌ای دلنشین و یاقوتی زیبا به شگفتی واداشته است.
بنعف و لطف حمایت سپه کش و جاندار
ز چشم مست و لب لعل دایماً کرده
هوش مصنوعی: در اینجا شاعر به زیبایی و لطافتی که از محبت و حمایت یک جنگجوی دلیر یا یک موجود زنده ناشی می‌شود، اشاره می‌کند. او می‌خواهد بگوید که این زیبایی و لطف همیشه از چشمان مست و لب‌های سرخ و زیبا به چشم می‌خورد. در واقع، شاعر ارتباطی بین زیبایی ظاهری و احساسات عمیق محبت و حمایت برقرار می‌کند.
عروس صبح که در حکم مهر گردونست
ز مهر چهره ی تو پیرهن قبا کرده
هوش مصنوعی: عروسی صبح که نماد نور و زیبایی آسمان است، به خاطر زیبایی صورت تو لباس زیبایی به تن کرده است.
ز چین زلف تو نقاش حسن صفحه سیم
سواد کرده بمشکین خط و خطا کرده
هوش مصنوعی: ز چین‌های زلف تو، نقاش زیبایی، صفحه‌ای از نقره را با خط خوش و به رنگ مشکی، طراحی کرده است و خط و خشی نیز بر آن انداخته است.
ز روز روی تو بر زلف شب فتاده شکن
ز روی روز و شب زلف تو قفا کرده
هوش مصنوعی: از روزی که چهره تو را دیدم، زلف شب بر سینه‌ام پیچیده است. به خاطر زیبایی روز و شب، زلف تو نیز بر قلبم جا گرفته است.
چو تاب مهر، بماه رخ تو ماه رخت
بمهر خاک در صاحب اقتدا کرده
هوش مصنوعی: چنان‌که وقتی خورشید درخشان است، صورت تو مانند ماه می‌درخشد. چهره‌ی تو مانند خاکی است که بر دست صاحب‌اختیار افتاده است.
سپهر داد که درگاه او ز هشت بهشت
نموده ساحت وازنه فلک قضا کرده
هوش مصنوعی: آسمان اعلام کرده که دروازه او از هشت بهشت ساخته شده و به همین خاطر، موقعیت و تراز حکم الهی را مشخص کرده است.
خدایگان صدور زمانه، فخر الملک
که ملک و ملت ازو فخر کرده تا کرده
هوش مصنوعی: این بیت به بیان عظمت و بزرگی شخصیتی اشاره دارد که در زمان خود مورد احترام و افتخار است. او نه تنها به عنوان یک حاکم شناخته می‌شود، بلکه ملت و سرزمین نیز به وجود او افتخار می‌کنند و این افتخار تا به امروز ادامه دارد. وجود این فرد به نوعی نشانه‌ای از شکوه و اعتبار در تاریخ و جامعه است.
پناه تیغ و قلم و شمس دین، که تیغ و قلم
بدو شرف چو نبوت بمصطفی کرده
هوش مصنوعی: در اینجا به اهمیت و ارزش بالای شمشیر و قلم و جایگاه دین اشاره شده است. شمشیر و قلم برای کسی که به مقام نبوت نائل آمده‌اند، از احترام و منزلت ویژه‌ای برخوردارند. در واقع، این دو ابزار، آنگونه که برای پیامبر محمد (ص) ارجمند و محترم هستند، به هیچ وجه نمی‌توانند تنزل یابند.
وزیر عالم عادل که هرچه همت اوست
فکنده سایه بر آن سایه ی خدا کرده
هوش مصنوعی: وزیر عالم عادل، کسی است که تمام تلاشش را کرده تا بر زیر سایه خداوند قرار بگیرد و عدالت را برقرار کند.
کریم مشرق و مغرب که بر و بحر، بر او
چو دین و ملک تفاخر بانبیاء کرده
هوش مصنوعی: الهی که تو مالک شرق و غربی، و زمین و آسمان تحت فرمان توست. بزرگانی چون انبیاء به سبب تو به خود می‌بالند و افتخار می‌کنند.
دوام دولت او را چو در حمایت عدل
قضا نظام جهان دیده اقتضا کرده
هوش مصنوعی: قدرت و بقا‌ی سلطنت او به‌خاطر حمایت از عدالت و برقراری نظم در جهان، به‌طور طبیعی لازم و ضروری به نظر می‌رسد.